124. SOHBET Sözü Güzel Söylemek Kendisini ifade etmek için açıklamalarda bulunmak ve anlamlı bir şekilde söz söylemek sadece insana mahsustur. Söz ki, onu insan için yaratan Allahu Teala dır. Rahman suresinde şöyle buyurmuştur: خ ل ق ال ا نس ان ع ل م ه ال ب ي ان İnsanı yarattı. Ona beyanı öğretti. 1 Öğrendiklerini beyan ق ال ي ا آد م ا نب ى ه م ب ا س م اي ه م ف ل م ا bağışlamıştır: etmesi için yine konuşma yeteneğini insana Allah (cc) (Allah): "Ey ا نب ا ه م ب ا س م اي ه م ق ال ا ل م ا ق ل ل ک م ا ن ي ا ع ل م غ ي ب الس م او ات و ال ا ر ض و ا ع ل م م ا ت ب د ون و م ا ك نت م ت ك ت م ون Âdem, bunlara onları isimleriyle haber ver." dedi. Bu emir üzerine Âdem onlara isimleriyle onları haber verince, (Allah): "Ben size, ben göklerin ve yerin gayblarını bilirim, sizin açıkladığınızı da, içinizde gizlediğinizi de bilirim" dememiş miydim?" dedi. 2 Söz, bir manayı, bir hakikati, bir hikmeti sesli olarak dile getirmektir. Ancak söz, her dile geleni söylemek değil, aslolan sözün doğru, anlamlı ve faydalı olanını söylemektir. Yani söylenen sözün içi dolu olmalı, boş ve faydasız lakırdılar olmamalıdır. Çünkü Kur an-ı Kerim de hikmetli söze davet edilirken, müslüman boş ve faydasız sözler etmemesi ikaz edilir. اد ع ا ل ى س ب يل ر ب ك ب ال ح ک م ة و ال م و ع ظ ة ال ح س ن ة و ج اد ل ه م ب ال ت ي ه ي ا ح س ن ا ن ر ب ك ه و ا ع ل م ب م ن ض ل ع ن س ب يل ه و ه و ا ع ل م ب ال م ه ت د ين (Ey Resulüm!) Rabbinin yoluna hikmetle ve güzel öğütle çağır! Ve onlarla en güzel şekilde mücadele et. Şüphesiz Rabbin kendi yolundan sapanları en iyi bilendir ve O, hidayete kavuşanları da en iyi و ال ذ ين ل ا ي ش ه د ون الز ور و ا ذ ا م ر وا ب الل غ و م ر وا ك ر ام ا bilendir. 3 Ve onlar ki, yalan şahitlik etmezler, boş bir şeye rastladıkları zaman vakar ile (oradan) geçip giderler. 4 Sözün anlamlı ve faydalı olmasının yanında hakka ve hakikate yaraşır güzellikte de olması gerekir. Sözü lâf ve boş lâkırdıdan ayıran şey sadece anlamlı ve mantıklı olması değil, 1 Rahmân, 55:3-4 2 Bakara, 2:33 3 Nahl, 16:125 4 Furkan, 25:72 1
aynı zamanda da güzel olmasıdır. Kur an-ı Kerim, sözün bu özelliklerde olup olmamasını müspet ve menfi yönlerini ifade buyurarak izah buyurmuştur:. Kur an-ı Kerim, sözün olumlu özelliklerini şu şekilde sıralar: Kavl-i hasen (güzel söz), kavli maruf (uygun ve olumlu söz), kavl-i adl (dengeli söz), kavl-i sedid (sağlam ve doğru söz), kavl-i tayyib (hoş söz), kavl-i leyyin (yumuşak ve faydalı söz), kavl-i kerim (saygılı söz), kavl-i beliğ (açık söz) ve kavl-i meysur (kolaylaştırıcı söz). و ا ذ ا خ ذ ن ا م يث اق ب ن ي ا س ر اي يل ل ا ت ع ب د ون ا ل ا الل ه و ب ال و ال د ي ن ا ح س ان ا و ذ ي ال ق ر ب ى و ال ي ت ام ى و ال م س اك ين و ق ول وا ل لن اس ح س ن ا و ا ق يم وا الص ل اة و آت وا الز ك اة ث م ت و ل ي ت م ا ل ا ق ل يل ا م نك م و ا نت م م ع ر ض ون Hani bir vakitler İsrailoğulları'ndan şöylece mîsâk (kesin bir söz) almıştık: Allah'dan başkasına tapmayacaksınız, ana babaya iyilik, yakınlığı olanlara, öksüzlere, çaresizlere de iyilik yapacaksınız, insanlara güzellikle söz söyleyecek, namazı kılacak, zekatı vereceksiniz. Sonra çok azınız müstesna olmak üzere sözünüzden döndünüz, hâlâ da dönüyorsunuz. 5 Ayetinde güzel söz; anneye, babaya, yetime, miskine iyilikle, hatta namaz ve zekâtla birlikte yer almaktadır. Bir diğer ayette ise, Allah ın fakir kullarına söylenecek hoş bir sözün (kavl-i maruf) eziyet ق و ل م ع ر وف و م غ ف ر ة خ ي ر edilmektedir: ederek verilecek sadakalardan daha hayırlı olacağı şöyle ifade Bir tatlı dil ve kusurları bağışlamak, arkasından eza ve gönül م ن ص د ق ة ي ت ب ع ه ا ا ذ ى و الل ه غ ن ي ح ل يم bulantısı gelecek bir sadakadan daha hayırlıdır. Allah, hiçbir şeye muhtaç değildir, halimdir, yumuşak davranır. 6 Yine Kur an-ı Kerim de bilhassa kadının yabancı erkeklerle konuşurken içinde doğrular da, güzellikler de olsa edalı ve ağdalı konuşmalardan uzak olunması tembih edilmekte ve şöyle ي ا ن س اء الن ب ي ل س ت ن ك ا ح د م ن الن س اء ا ن ات ق ي ت ن ف ل ا ت خ ض ع ن ب ال ق و ل ف ي ط م ع ال ذ ي ف ي ق ل ب ه م ر ض و ق ل ن buyurulmaktadır: Ey peygamberin hanımları! Siz kadınlardan herhangi biri gibi değilsiniz. Eğer takva ile ق و ل ا م ع ر وف ا 5 Bakara, 2:83 6 Bakara, 2:263 2
korunacaksanız, konuşurken kırıtmayın da kalbinde bir hastalık bulunan kimse tamaha düşmesin. Güzel ve dosdoğru söz söyleyin. 7 Söz adalet terazisine uygun olmalı. Adaletsiz olan kendi yakınımız da olsa haklıdan yana و ا ذ ا ق ل ت م ف اع د ل وا و ل و ك ان ذ ا ق ر ب ى buyurmuştur: söz etmek gerekir. Bunu emreden Rabbimiz şöyle ifade Söylediğiniz zaman da, yakınınız da olsa âdil olun ve Allah'a و ب ع ه د الل ه ا و ف وا ذ ل ک م و ص اك م ب ه ل ع ل ک م ت ذ ك ر ون verdiğiniz sözü tutun. Öğüt alıp düşünesiniz diye Allah bunları size emretmiştir. 8 Bütün Peygamberler insanları davet ederken hep güzel söze davet ederlerdi. Hac Suresinde, şöyle buyurulmaktadır: و ه د وا ا ل ى الط ي ب م ن ال ق و ل و ه د وا ا ل ى ص ر اط ال ح م يد Hem sözün güzelini işitecek duruma ulaştırılmışlar, hem de övülmeye layık (olan Allah'ın) yoluna eriştirilmişlerdir. 9 ا ل م ت ر ك ي ف ض ر ب الل ه bulunuyor: Güzel sözü tarif ederken Yüce Rabbimiz şöyle bir tasvirde م ث ل ا ك ل م ة ط ي ب ة ك ش ج ر ة ط ي ب ة ا ص ل ه ا ث اب ت و ف ر ع ه ا ف ي الس م اء ت و ت ي ا ك ل ه ا ك ل ح ين ب ا ذ ن ر ب ه ا و ي ض ر ب الل ه ال ا م ث ال ل لن اس Görmedin mi? Allah nasıl bir ل ع ل ه م ي ت ذ ك ر ون و م ث ل ك ل م ة خ ب يث ة ك ش ج ر ة خ ب يث ة اج ت ث ت م ن ف و ق ال ا ر ض م ا ل ه ا م ن ق ر ار misal verdi. Güzel bir söz, kökü (yerde) sabit, dalları gökte olan güzel bir ağaç gibidir. (O ağaç) Rabbinin izniyle her zaman meyve verir. Öğüt alsınlar diye Allah insanlara böyle misaller verir. Kötü sözün durumu da, yerden koparılmış, kökü olmayan kötü bir ağaca benzer. 10 İsra suresinde ise, ana ve babaya hitap ederken hangi üslup içinde olunması gerektiği şu şekilde izah edilmiştir: ف ل ا ت ق ل ل ه م ا ا ف و ل ا ت ن ه ر ه م ا و ق ل ل ه م ا ق و ل ا ك ر يم ا Sakın onlara (ana ve babaya) "öf" bile deme ve onları azarlama. İkisine de tatlı ve güzel söz söyle. 11 Türkçemize de aynı ile geçmiş olan öf kelimesi Kur an da yasaklanan bir kelimedir. Gerçi bu kelime ana ve babaya karşı söylenmemesi noktasında bir uyarı olsa da, Kur an edebine uyarak öf kelimesini başka zamanlarda da kullanmamak güzel olur. 7 Ahzab, 33:32 8 En am, 6:152 9 Hac, 22:24 10 İbrahim, 14:24-26 11 İsra, 17:23 3
Sözün gereği gibi kullanılmadığı durumlara İslam alimleri dilin afetleri denilmiştir. İmam Gazzâlî (rhm) bunları İhya adlı eserinde şöyle sıralamıştır: Boş sözler, fuzulî konuşma, batıla dalma, içi boş tartışmalar, husumet eseri söylenen sözler, ağzı eğip bükerek konuşmak, secili ve edebî konuşmalara özenerek yapmacık sözler söylemek; küfür, sövgü ve fahiş (kötü) konuşmak, her türlü canlı ve cansız varlığa lânet etmek, kötü tegannî ve anlamsız şiir, kötü mizah ve şaka, istihza, sırrı ifşa, yalan söylemek, yalandan söz vermek, yalan yere yemin etmek, gıybet, çekiştirme, kovuculuk, söz gezdirmek, insanları mübalâğa ile övmek, yersiz ve anlamsız soru sormak ve sözün inceliklerinden ve hatalarından gaflet içinde olmak. 12 Bugün insanlar, bu tip afetlerin bir veya birkaç tanesine maruz kaldığı bir aşikârdır. Bu da söz kirliliği oluşturmaktadır. Söz sadece insanın sıradan davranışını değil, kişiliğini de belirler. Bu sebepledir ki, üslûb-u beyan (konuşma üslubu) aynıyla insan denilmiştir. Bugün dilden gelen afetler insanlığın afeti olmaya başlamış, üslûp ve beyanlar insanlığın gönül dünyalarını kirletecek seviyeye gelmiştir. Bu gerçeği Yunus Emre miz şöyle ifade etmiştir: Söz ola kese savaşı Söz ola kestire başı Söz ola ağulu aşı Bal ile yağ ede bir söz Konuşma nimetini insana bahşeden Cenab-ı Hakka inanan, söz söyleme sanatının zirvesi olan Kur an a ve sünnetiyle üslubun güzelliğini müslümanlara öğreten Resul-i Ekrem e tabi olan Müslümanların söz söylerken dikkatli olmaları ve ağızlarından dökülecek sözlerin lehlerinde veya aleyhlerinde olabileceğini unutmamaları gerekir. Alınacak Dersler: 1. En güzel bir biçimde yaratılan insanın en güzel taraflarından birisi de söz söylemeyi becerebilen bir varlık olmasıdır. 2. Söz yerinde söylenirse değer kazanır. 3. Müslüman, söz söyleyecekse doğru, güzel ve içinde fayda olan sözü söylemelidir. 12 İhyau Ulûmiddîn, 3/246 4
4. Doğru söz söyleyeceğim diye özrü kabahatinden büyük konumuna düşmemelidir. 5. Dil yarası kılıç yarasından daha acıdır sözünde de olduğu gibi, kılıcın yaraladığının tedavisi olur; ama dilin yarasının tedavisi olmaz. Dikkatli olunmalı ve kimseyi yaralayacak söz edilmemelidir. Bu hafta Ödev; Bu dersi evimizde aile efradımızla da yapalım. ف ل ا ت ق ل ل ه م ا ا ف و ل ا ت ن ه ر ه م ا و ق ل ل ه م ا ق و ل ا ك ر يم ا Sakın onlara (ana ve babaya) "öf" bile deme ve onları azarlama. İkisine de tatlı ve güzel söz söyle. 13 Ayetini tercümesi ile ezberleyiniz. Sadece ana babaya değil, diğer insanlara da öf dememeye gayret edelim. 13 İsra, 17:23 5