2014 Temel Bilgisayar Bilimleri Ders Notları Ayşe Cabi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu
BİLGİSAYAR (COMPUTER) NEDİR?... 1 BİLGİSAYARIN TARİHİ... 1 İLK KUŞAK: VAKUM TÜPLERİ (1942-1956)... 1 İKİNCİ KUŞAK: TRANSİSTÖRLER (1956-1963)... 1 ÜÇÜNCÜ KUŞAK: ENTEGRE DEVRELER (1964-1971)... 2 DÖRDÜNCÜ KUŞAK: MİKRO DEVRELER (1971-?)... 2 BEŞİNCİ (VE GELECEK) KUŞAK... 2 BİLGİSAYARIN KULLANIM ALANLARI... 2 BİLGİSAYAR SİSTEMİ... 3 DONANıM (HARDWARE)... 3 YAZıLıM (SOFTWARE)... 3 Sistem Yazılımları... 3 Uygulama Yazılımları... 3 BİLGİSAYARIN YAPISI... 4 GİRİŞ BİRİMİ... 4 Klavye... 4 Fare (Mouse)... 5 Touch Pad... 6 Dokunmatik Ekran (Touch Screen)... 6 Tarayıcı (Scanner)... 6 İŞLEM BİRİMİ... 6 Anakart... 6 İşlemci (CPU- MİB)... 6 Bellek ve Depolama Birimleri... 7 ÇıKıŞ BİRİMİ... 9 Monitör (Ekran)... 9 Hoparlör... 9 Yazıcı... 10 Çizici... 11 İLETİŞİM BİRİMİ... 11 Fax- Modem kartı... 11 Ethernet kartı... 11 WİNDOWS XP... 12 WİNDOWS TA BİLGİSAYARı AÇMAK... 12 WİNDOWS TA BİLGİSAYARı KAPATMAK... 12 WİNDOWS TA BİLGİSAYARı YENİDEN BAŞLATMAK... 12 WİNDOWS EKRANı... 12 GÖREV ÇUBUĞU... 12 Windows ile Birçok Uygulama Başlatma... 12 Görev Çubuğunun Yerini Değiştirme... 13 Görev Çubuğunun Boyunu Ayarlama... 13 Uygulamalar Arası Geçiş... 13 PENCERELER... 13 MASAÜSTÜ ÖĞELERİ VE KULLANIMI... 13 MASAÜSTÜ... 13 ii
BİLGİSAYARıM... 13 BELGELERİM... 13 AĞ BAĞLANTıLARıM... 13 GERİ DÖNÜŞÜM KUTUSU... 13 MASAÜSTÜNDE İŞLEMLER... 14 KıSAYOL İŞLEMLERİ... 14 Masaüstüne Kısayol Oluşturma... 14 Kısayolu Yeniden Adlandırma... 14 SİMGELERİ YERLEŞTİRMEK... 14 Otomatik Düzenleme... 14 Masaüsünde Simgelerini İstediğimiz Yere Düzenleme... 14 Belli Bir Kritere Göre Yerleştirme... 14 BAŞLAT MENÜSÜ ÖĞELERİ... 15 TÜM PROGRAMLAR... 15 DONATıLAR... 15 Eğlence Ses Ayar Denetimi... 15 Eğlence Ses Kaydedici... 15 Eğlence Windows Media Player... 15 Erişilebilirlik Büyüteç... 15 Erişilebilirlik Ekran Klavyesi... 15 Erişilebilirlik Erişilebilirlik Sihirbazı... 15 Erişilebilirlik Hizmet Programı Yöneticisi... 15 İletişim Ağ Bağlantıları... 15 İletişim Ağ Kurulum Sihirbazı... 15 İletişim Hyper Terminal... 15 İletişim Uzak Masaüstü Bağlantısı... 15 İletişim Yeni Bağlantı Sihirbazı... 15 Sistem Araçları Disk Birleştiricisi... 15 Sistem Araçları Disk Temizleme... 15 Sistem Araçları Dosya ve Ayar Aktarma Sihirbazı... 16 Sistem Araçları Karakter Eşlem... 16 Sistem Araçları Sistem Bilgisi... 16 Sistem Araçları Sistem Geri Yükleme... 16 Sistem Araçları Yedekleme... 16 Sistem Araçları Zamanlanmış Görevler... 16 Adres Defteri... 16 Eşitle... 16 Hesap Makinesi... 16 Komut İstemi... 16 Not Defteri... 16 Paint... 16 Program Uyumluluk Sihirbazı... 16 Windows Gezgini... 16 Windows Movie Maker... 16 Windows XP Turu... 16 Word Pad... 17 AYARLAR... 17 ARA... 17 iii
YARDıM VE DESTEK... 17 EN SON KULLANDıKLARıM... 17 DENETİM MASASı... 17 YAZıCı VE FAKSLAR... 17 ARA... 17 YARDıM VE DESTEK... 17 ÇALıŞTıR... 17 DENETİM MASASI... 18 AĞ BAĞLANTıLARı... 18 BÖLGE VE DİL SEÇENEKLERİ... 18 Bölgesel Seçenekler... 18 Diller... 19 DONANıM EKLE... 19 ERİŞİLEBİLİRLİK SEÇENEKLERİ... 19 Klavye... 19 Ses... 20 Görüntü... 20 Fare... 20 Genel... 20 FARE... 20 Düğmeler... 20 İşaretçiler... 20 İşaretçi Seçenekleri... 21 Tekerlek... 21 OYUN KUMANDALARı... 21 GÖREV ÇUBUĞU VE BAŞLAT MENÜSÜ... 21 Görev Çubuğu... 21 Başlat Menüsü... 21 GÖRÜNTÜ... 22 Temalar... 22 Masaüstü... 22 Ekran Koruyucu... 22 Görünüm... 22 Ayarlar... 22 GÜÇ SEÇENEKLERİ... 23 Güç Düzenleri... 23 Uyarılar... 23 Güç Ölçer... 23 Gelişmiş... 23 Hazırda Beklet... 24 İNTERNET SEÇENEKLERİ... 24 Genel... 24 KLASÖR SEÇENEKLERİ... 24 Genel... 24 Görünüm... 24 Dosya Türleri... 24 KLAVYE... 24 Hız... 24 KULLANıCı HESAPLARı... 25 iv
Hesap Değiştir... 25 Hesap Türümü Değiştir... 25 Hesabı Sil... 25 Yeni Hesap Oluştur... 25 Kullanıcıların Oturum Açma ve Kapatma Şeklini Değiştir... 25 PROGRAM EKLE VEYA KALDıR... 25 SES EFEKTİ VEYA SES AYGıTLARı... 25 Ses Ayarı... 25 Ses Efekti... 26 Ses... 26 SİSTEM... 27 Genel... 27 Bilgisayar Adı... 27 Donanım... 27 Sistem Geri Yükleme... 27 Otomatik Güncelleştirmeler... 27 Uzak... 27 TARAYıCı VE KAMERALAR... 27 TARİH VE SAAT... 27 Tarih ve Saat... 27 Saat Dilimi... 27 İnternet Saati... 27 YAZı TİPLERİ... 28 YAZıCı VE FAKSLAR... 28 ZAMANLANMıŞ GÖREVLER... 28 BİLGİSAYARDA KULLANILAN TEMEL TERİMLER... 29 v
Bilgisayar (Computer) Nedir? Bilgisayar aritmetiksel mantıksal işlemler yapabilen, bilgi depolayan, hatasız ve hızlı işlem yapabilen bir makinedir. Aritmetiksel(+,-,*,/) ve Matıksal (<,>,=,or,and,xor ) işlem yapabilme. Bilgi depolayabilme Hızlı İşlem Yapma Hatasız İşlem yapma Bilgisayar her zaman hatasız çalışır. Ancak kullanıcı hata yaparsa bilgisayarda hata yapar. Bilgisayarın Tarihi İlk bilgisayarın; bundan yaklaşık olarak 5000 yıl önce Asya da ortaya çıkan bugün de hala ilkokul sıralarında da olsa kullanılan abaküs olduğu düşünülebilir. Fakat daha sonra kâğıt ve kalemin yaygınlaşması ile abaküs önemini kaybetmeye başladı. 1642 yıllarında, Fransız bir vergi tahsildarının oğlu olan 18 yaşındaki Blaise Pascal (1623-1662), babasına işine yarayacak Pascalin adında bir tip hesap makinası geliştirdi. Bu araç 10 tabanına göre işlemlerde başarı ile kullanıldı. pascalinin dezavantajı toplama işlemi ile sınırlı olmasıydı. 1694 yılında alman matematikçisi ve filozofu olan Gottfried Wilhem von Leibniz (1646-1716), çarpma işlemlerinde de kullanılabilecek pascalini yapmayı başardı. Daha sonra bir fransız olan Charles Xavier Thomas de Colmar dört temel matematiksel işlemi (toplama, çıkartma, çarpma ve bölme) yapan cihazı yapmayı başardı. Bilgisayar tarihinin gerçek başlangıcı ise bugün İngiliz bir matematik profösörü olan, Charles Babbage (1791-1871) ile başlar. 1812 de Babbage makinalar ile matematik arasındaki doğal uyuma dikkat çekti. Makinalar hata yapmaksızın görevlerini tekrarlayan cihazlardır. Matematikte ise; özellikle matematiksel tabloların üretilmesi basit adımların tekrarlanması ile gerçekleşir. Problem matematiğin ihtiyacına göre makinaların olayı uygulayabilmesiydi. 1822 de bu problemin çözülmesi için Babbage in ilk adımı Difransiyel eşitliklerin çözümü için Farklar Makinası (Difference Engine) denilen bir makina önerdi. Lokomotif gibi büyük ve buhar gücüyle çalışan makina bir programa sahip olacak hesaplamaları yaptıktan sonra sonuçları otomatik olarak yazabilecekti. 10 yıl bu makina için çalışan Babbage aniden ilk düşüncesinden hareketle Analitik Makina (Analytical Machine) ismini kullandı. Bugünün standartlarına göre çok ilkel olan Babbage nin buhar güçlü bilgisayarı sonuçta asla yapılmadı. İlk Kuşak: Vakum Tüpleri (1942-1956) İkinci dünya savaşının başlaması ile yönetimler bilgisayarların potansiyel stratejik önemi nedeniyle bilgisayar araştırmalarını iyice arttırdılar. 1941 de Alman mühendis Konrad Zuse uçak ve roketler için Z3 olarak adlandırılan bir bilgisayar geliştirdi. Müttefik kuvvetler daha güçlü bilgisayarlar için çalışmaya başladılar. 1944 de ingilizler almanların mesajlarını çözebilmek için Colossus adlı gizli kodları kırmayı başaran bilgisayarı dizayn ettiler. IBM ile çalışan Howard H. Aiken (1900-1973), 1944 de tamamen elektronik hesap makinasını üretti. Kısaca Mark I olarak adlandırlan makina elektronik rolelerden oluşmuş bir cihazdı. Mekanik parçaları hareket ettirmek için elektromagnetik sinyaller kullanılmıştı. Makina yavaştı çünkü tek hesaplama 3-5 saniye alıyordu ve ard arda gelen hesaplamalar sırasında herhangi bir şey değiştirilemiyordu. Fakat daha kompleks eşitliklerin üstesinden gelebiliyordu. Savaş nedeniyle gelişmiş diğer bir bilgisayar, Amerikan hükümeti ve Pennsylvania Universitesi ortaklığı ile ortaya çıkmış olan ENIAC adlı bilgisayardı (Electronic Numerical Integrator And Computer). Bilgisayar 18000 vakum tüpü, 70000 direnç ve 5000000 lehim noktarına sahipti. 160 kilowatt elektrik gücü tüketen makina Philadelphia daki ışıkların sönükleşmesine neden oluyordu. ENIAC, Mark I e göre 1000 kez daha hızlı bir bilgisayardı. 1945 de EDVAC (Electronic Discrete Variable Automatic Computer) dizayn edildi. Bu bilgisayarda verilerde program gibi hafızada tutuldu. Bu hafızaya depolama olayının doğmasına neden oldu ve bilgisayar belli bir noktada durdurulduktan sonra devam etmesi sağlanmış oldu. Bilgisayar programlamada çok yönlülüğün artmasına neden olundu. Birinci nesil bilgisayarların dezavantajları vakum tüpleri ile çalışmaları ve verilerin davul şeklideki magnetik şeylerde toplanmasıydı. Bu kuşakta yazılım diye bir şey yoktu. Teknolojinin çoğu donanıma dayanıyordu. İkinci Kuşak: Transistörler (1956-1963) 1948 de transistörlerin keşfi ile birlikte bilgisayarların gelişimindeki artış iyice arttı. Transistörler televizyonlardaki, radyolardaki ve bilgisayarlardaki büyük ve hantal vakum tüplerinin yerlerini aldılar. Transistörlerin bilgisayarlarda kullanılmaya başlaması ile ikinci nesil bilgisayarlar daha küçük, daha hızlı daha güvenilir ve önceki modellere göre daha az enerji tüketen modeller olarak ortaya çıkmasına neden oldular. İkinci nesil bilgisayarlarda makine dili ile assembly dili yer değiştirdi ve böylece uzun ve zor ikili kodların yerini kısa programlama kodları aldı. 1
1960 ların başlarında işyerleride, üniversitelerde, ikinci nesil bilgisayarlar kullanılmaya başlandı. İkinci nesil bilgisayarlara yazıcılar, tape birimleri, disk birimleri, hafıza, işletim sistemi ve programlar ilave edildi. IBM 1401 ikinci nesil bilgisayarlar için önemli bir örnektir. Daha gelişmiş COBOL (Common Business-Oriented Language) ve FORTRAN (Formula Translator) gibi yüksek seviye diller kullanılmaya başlanmıştır. Bu tip dillerde; kriptik ikili makina kodları yerlerini kelimelere, cümlelere ve matematksel formüllere bırakarak bir bilgisayarın programlanmasının daha basit hale gelmesine neden olmuştur. İkinci nesil bilgisayarların ortaya çıkışı ile birlikte yeni meslek tipleri (programcı, analizleyiciler, bilgisayar sistem uzmanları) ve software endüstrisi doğmuştur. Bu kuşak yazılım kavramını ortaya çıkarmıştır. Üçüncü Kuşak: Entegre Devreler (1964-1971) Transistörler vakum tüplerine göre avantajlı olsalarda büyük miktarda ısı yayarlar ve bilgisayarın duyarlı iç parçalarının bozulmasına neden olabilirler. Kuarz bu problemi çözdü. 1958 yılında Texas Instruments deki mühendislerden Jack Kilby Tümleşik devreyi (Integrated Circuit (IC)) geliştirdi. Tümleşik devre (IC), kuartzdan yapılmış küçük bir silikon disk üzerinde 3 elektronik bileşenden meydana gelir. Bilimadamları daha sonra yarıiletken olarak adlandırılan küçük bir yonga (chip) üzerine pekçok parçayı yerleştirerek yönetmeyi balardılar. Sonuçta bilgisayarlar küçük bir yonga üzerine daha fazla bileşenin katılmasıyla küçülmüş oldular. Üçüncü nesil bilgisayarlarda işletim sistemi etrafında pekçok programın çalışması mümkün oldu ve bilgisayar hafızası bu programlar tarafından ortak olarak kullanılmaya başlandı. Dördüncü Kuşak: Mikro Devreler (1971-?) Tümleşik devrelerden sonra, boyutlar azalmaya devam etti. Bir yonga üzerine yüzlerce bileşen monte edildi (Large scale Integration (LSI)). 1980 de bir yonga üzerine binlerce bileşenin yüzlercesi sıkıştırıldı (Very Large scale Integration (VLSI)). Sayı milyonlar mertebesine çıktığında (Ultra-Large scale Integration (ULSI)) söz konusu oldu. Bilgisayarların boyut ve fiyatları azaldı ve azalmaya devam ediyor. Bunun yanında güçleri verimlilikleri güvenilirlikleri artmaya devam ediyor. 1971 yılında Intel 4004 yongasını ürettiğinde çok küçük bir yonga üzerinde bilgisayarın tüm bileşenleri (merkezi işlem birimi (Central Processing Unit (CPU)), hafıza, girdi ve çıktı yönetimi) toplanmıştı. 1981 de evde, işyerinde ve okullarda kullanım için kişisel bilgisayarı (Personal Computer (PC)) ortaya çıkarttı. 1984 yılına gelindiğinde ilk kez IBM PC ve Apple Machintosh yarışı başladı. Machintoshlar user-friendly dizayn ile ortaya çıktı. Machintosh un sunduğu işletim sistemi; kullanıcılara, yazılı komutlar yerine bilgisayar ekranında simüle edilen bir simge ile diğer simgeleri (icon) taşıma kolaylığı sağladı. Yakın bilgisayarların daha etkili kullanılabilmesi için birbirlerine bağlanmaya başladılar ve bilgisayar ağları kurulmaya başlandı. Ağ üzerindeki herbir bilgisayar diğer bilgisayarların hafızalarını, programlarını bilgilerini paylaşmaya başladı. Bu tür birbilerine bağlı bilgisayarların oluşturduğu ağlar (Local Area Network (LAN)) diğer bilgisayar ağlarına bağlandılar. Böylece tüm dünyadaki bilgisayarlar birbirlerine bağlanarak ağların ağı olan İnterneti oluşturdular. Beşinci (Ve Gelecek) Kuşak Beşinci nesil bilgisayarları tanımlamak henüz biraz zor çünkü henüz başlangıç aşamasındalar. Beşinci nesil bilgisayarların en ünlüleriden biri Arthur C. Clarke ın romanındaki (2001: A Space Odyssey) HAL9000 dır. HAL insan operatörlerle sohbet eden, görsel girdiler kullanan ve kendi deneyimleri ile öğrenen yeterli yargılama süreçlerine girebilen bir bilgisayardır. Ne yazık ki HAL psikolojik arızalar sahip, uzay gemisine el koyan ve pekçok insanı öldüren bir robottur. Isaac Asimov un Ben robot ve Üç robot Yasası adlı bilim kurgu eserlerindeki robot tiplerin insan robot arasındaki çizginin ne kadar incelebileceğine ilişkin güzel örnekler vermektedir. Hollywood un sunduğu Terminator II daki öğrenen beşinci nesil bilgisayarlar ilişkin örnekler çok çarpıcıdır. Programların insanları esir aldığı gerçek dünya ile sanal gerçeklik (Virtual Reality) arasında insan-program savaşının işlendiği Matrix beşinci nesil bilgisayar anlayışına farklı yaklaşımlar getiren bir başka hollywood yapımı olarak karşımıza çıkıyor. Bütün bunlar hayal ürünü gibi düşünülse de, bir yabancı dilden diğerine çeviri yapan bilgisayarlar artık mevcuttur. Hastalıklar tanılarında adım adım doktorlar yol gösteren programlar yapılmaktadır. Yapay zeka ile ilgili programların her gün birinin adı duyuluyor. Bilgisayarın Kullanım Alanları Günümüzde bilgisayarın kullanılmadığı alan ve meslek hemen hemen yoktur. Bilgisayarların bu kullanım alanları aşağıda özet olarak verilmiştir: Evlerde: Ev bütçesinin hazırlanması (gelir-giderler), telefon, fiyatlar, vergiler vs girilerek sonradan tekrar kullanılması ve diğer bilgilerin kaydı. Eğitimde: Eğitimin (yabancı dil öğreniminden, astronomi, fizik, tıp tan bilimsel araştırmalara kadar) bilgisayar destekli yapılması. Ekonomik araştırmalarda: Ekonomik verilerinin hesaplanması, yorumlanması vs. 2
Trafik kontrolünde: Trafik ışıklarının zamanlaması ve diğer trafik işlemlerinin tamamlanması vs. Askeri alanda: Nükleer silahların kontrolü ve uzay çalışmalarında. İmalatta: Üretim esnasında kalite kontrol ve otomatik üretim amacıyla (robotik üretim). Kamusal hizmetlerde: Devlet hizmetleri, sağlık hizmetleri, banka hizmetleri, planlama hizmetleri vs. İletişimde (internet): Uzak mesafeler arasında bilgi alış verişinde. Ticaret ve yönetimde: Muhasebe, bordro, satış, rezervasyon, stok kontrolü vs. Masa üstü yayıncılıkta: Desktop, Publishing, DTP) Bilgisayarın daktilo gibi kullanılmasıdır. Böylece; yazılan yazı ekrandan takip edilebilir, yanlış yazılan yazı düzeltilebilir, üzerinde istenilen değişiklikler yapılabilir, saklanabilir ve çıktısı alınabilir. Ofis otomasyonunda: Bir işletmenin veya işletmeler arası ofis hizmetlerinin bilgisayar aracılığıyla yürütülmesidir. Başlıca türleri; Kelime işlem: Yazı yazmak ve bununla ilgili işlemler için kullanılır. Yaygın kullanılan kelime iş;lem programlar; Word For Windows, Ami Pro, Windows Write, PW, WS Hesap tablosu: Aritmetik işlemler yapmak ve hesaplama yöntemlerini (formülleri) belirleyerek sonuca ulaşmak için kullanılır. Yaygın kullanılan hesap tablosu programları MS-Excel, Lotus I-23, Quatro Pro, Improve, Moonstar vs. Elektronik-posta e-mail: Mesaj gönderilmesi ve doküman iletimi amacıyla kullanılır. Bilgisayarlı konferans: İki uzak mesafe arasında görüntülü konferans (Tele konferans) düzenlenebilmektedir. Görüntüler, büyük ekranlara yansıtılarak daha rahat görünmesi sağlanır. Veri tabanı yönetimi: Her türlü bilginin istenildiğinde ve istenildiği şekilde ulaşılmak üzere düzenlendiği veri koleksiyonudur. Yaygın olarak kullanılan programlar; MS Access, Windows Kart dosyası, Paradox, dbase. Sunum: Toplantı ve konferanslarda anlatılanların daha etkili olması için görsel ve işitsel sunumlara imkan verilebilir. Böylece sunucu, anlattıklarını bilgisayar vasıtasıyla daha anlaşılır ve düzenli yapabilir. Mühendislik Uygulamaları: Mühendislerin ve mimarların çizim ve tasarımlar için, elektrik mühendislerinin endüstriyel tasarımları için bilgisayar yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. Buna Bilgisayar destekli dizayn (Computer Aided Desigrı- CAD) denmektedir. En yaygın kullanılan program ise AutoCAD yazılımıdır. Çizim ve boyama, grafik yazılımları, görüntü işleme, entegre yazılımlar, multimedia (çoklu ortam, istatistik, animasyon (canlandırma), ticari uygulamalar ve oyun için de bilgisayarlar kullanılmaktadır. Bilgisayar Sistemi Bilgisayar sistemi donanım ve yazılım olmak üzere iki ana birimden oluşur. Donanım (Hardware) Bilgisayarın elle tutulur gözle görülür elektronik, manyetik ve fiziksel olarak bütün üniteleri (parçaları) bilgisayarın donanımını oluşturur. 5 Bölümden Oluşur Giriş Birimleri İşlem Birimleri Bellek ve Depolama Birimleri Çıkış Birimleri İletişim Birimleri Yazılım (Software) Donanım aygıtlarının istenilen amaçlar doğrultusunda çalışması için kullanılan programlar topluluğudur. 2 Bölümden Oluşur Sistem Yazılımları Bilgisayarın açılmasını ve çalışması sağlayan yazılımlardır. (İşletim Sistemleri gibi) Uygulama Yazılımları Belli bir amaca yönelik programlardır. Yazı yazmaya, belli bilgilerin kayıtlarını tutmaya veya bazı hesaplar yapmaya yarayan programlar uygulama yazılımı olarak adlandırılır. (Word, Excel, Veritabanı gibi) 3
Bilgisayarın Yapısı Giriş: Bilgisayara dış ortamdan veri girilmesini sağlayan birimlerdir. İşlem: Bilgisayarın beynidir. Bilgisayar içindeki bütün işlemler bu birimde yapılır. Yani giriş biriminden girilen veriler bu birimde işlenir ve çıkış birimine aktarılır. Çıkış: Bilgisayar ortamında işlenen verilerin dış ortama aktarılmasını sağlayan birimlerdir. Giriş Birimi Klavye Tuş takımı ya da klavye bilgisayarın en önemli giriş öğesidir. Üzerinde harfler, rakamlar, işaretler ve bazı işlevleri bulunan tuşlar vardır. Türkçe dili için iki tür tuş düzenlemesi vardır: F klavye ve Q klavye. Standart klavye tuşları şu şekilde sınıflandırmaya tabi tutulabilir. Fonksiyon tuşları Daktilo tuşları Özel amaçlı tuşlar Yön tuşları Nümerik tuşlar Klavyedeki Tuşlar ve Görevleri Fonksiyon tuşları Num Lock tuşu Scroll Lock tuşu Caps Lock tuşu Shift tuşu Enter tuşu Esc (Escape) tuşu Tab tuşu Ctrl ve Alt Tuşları Bu tuşlar belirli bir işlemi çabucak yapmak için kullanılır. Örneğin F1 tuşu çoğu programda yardım bilgilerini ekrana getirir. Klavye'nin sağında bulunan nümerik tuş takımını aktif yada pasif hale getiren tuştur. Eğer Num Lock'un ışığı yanarsa sol tuş takımından "1234" şeklinde sayılar aktif olur. eğer num lock'un ışığı yanmazsa yön tuşları aktif olur. Scroll lock tuşu orjinal ibm pc klavyeden kalma bir tuştur. Orijinal tasarımında scroll lock, ok tuşlarının davranışını değiştirmekte kullanılırdı. Scroll lock tuşu açıkken, ok tuşları normalde olduğu gibi imleci hareket ettirmek yerine, tüm içeriğin ekranda kaydırılmasına yarardı. Bu bağlamda scroll lock, belli bir grup tuşa ikincil bir fonksyon atayarak num lock veya caps lock'a benzer bir amaca hizmet ederdi. Bugün scroll lock'un, bu belirlenmiş amaçlar için kullanımı çok nadirdir. Sadece microsoft excel (scroll lock açıldığında seçilen hücreler hareket etmez) ve lotus notes gibi modern yazılımlar bu fonksiyonları hala kullanmaktadır. Bu tuşa bir kez basınca (klavyenin sağ üst köşesinde ilgili ışık yanar ve) klavyeden hep büyük harf girebilirsiniz. Bir kez daha basarsanız, yine küçük harf moduna geçilir. Bu tuşa bir harf tuşu ile birlikte basıldığında, o harfi büyük yazmakta veya bir rakam tuşu ile birlikte basıldığında ise o rakam tuşunun üst kısmında belirtilen özel karakteri yazmaktadır. Bilgisayara bir işi yapmasını söylemek, bir komutu çalıştırmak için kullanılır. Kelime işlemcilerde ise yeni bir paragrafa geçmeyi sağlar. O sırada yapılan işi yarıda kesmek, vazgeçmek veya geriye dönmek amacıyla kullanılır. Windows uyumlu programlarda Esc tuşu genellikle iptal düğmesini temsil eder. Kelime işlem programlarında belli miktar boşluk bırakmak için, windows ta iletişim kutusu pencerelerinde ise düğmeler arası geçişte kullanılır. Başka tuşlarla birlikte aynı anda bastığınızda, belirli işlemleri yapmaya yarar. Örneğin bazı programlarda Ctrl+S dosyayı kaydeder, Ctrl+Alt+Del bilgisayarı resetler. 4
Alt Gr tuşu Windows tuşu Sağ fare tuşu Back Space (Geriye Silme) tuşu Del (Delete) tuşu Ins (Insert) tuşu Home tuşu End tuşu Page Up tuşu Page Down tuşu Print Screen tuşu Yön tuşları Nümerik tuşlar Q dizilişine sahip klavyelerde Türkçe ye özgü ç,ş,ü ve ö gibi harflere yer bulabilmek için bazı tuşlara 3. bir görev verilmektedir. Bu 3. görevi kullanabilmek Alt Gr tuşu basılı iken söz konusudur. Bu tuş Windows işletim sistemlerinde Başlat menüsünü açar. Ayrıca başka tuşlarla birlikte kısa yol tuşu olarak kullanılır. Klavyenin sol alt köşesinde Ctrl ile Alt tuşları arasındadır. Windows ta sağ fare tuşu ile aynı görevi görür. Klavyedeki yeri boşluk tuşunun sağındaki Ctrl tuşunun solundadır. Bu arada Ctrl, Shift ve Enter tuşları kullanım kolaylığı düşünülerek klavye üzerinde ikişer adettir. Klavyede rakamların bulunduğu sırada en sağda olan bu tuş, ışıklı göstergenin(imlecin) solunda bulunan karakteri silmek için kullanılır. İmlecin solundaki karakter silindiği için sağında bulunan bütün karakterler bir karakter genişliği kadar sola kayarlar. Del tuşu ise imlecin sağındaki karakteri siler. Insert tuşu açık/kapalı mantığıyla çalışır. Insert açıkken yazılan karakterler sağdaki karakteri ileri doğru iterek araya yerleşir. Insert kapalı iken ise yazdığımız karakterler daha önceki karakterlerin üstüne yazılır. Bu tuş satırın başına gitmemizi sağlar. Bu tuş satırın sonuna gitmemizi sağlar. Bu tuş bir sayfa yukarı çıkmamızı sağlar. Bu tuş bir sayfa (bir ekran görüntüsü kadar) aşağı inmemizi sağlar. Bu tuşa bastığınızda ekranın resmi çekilir. Ancak ekranın resmi geçici bilgi saklama ortamı olan ve Pano adı verilen ortama aktarılır. Daha sonra panoda saklanan resmi Paint gibi bir boyama programına aktarıp istediğiniz gibi kullanabilirsiniz. Bu tuşlarla imleci ekranda istediğiniz yere götürebilirsiniz. Num Lock tuşuna bağlı olarak, buradan rakamları girebilir veya imleci kontrol edebilirsiniz. Acil Durumda Ekran Klavyesine Erişim Diyelim ki Windows XP kullanıyorsunuz. Tuş takımınızın çalışmadığını varsayın. Ve sadece klavye ile yapılabilecek çok önemli ve acil bir işiniz var. Telaşlanmadan, başlat menüsünü tıklayıp şu yolu takip edin: Başlat - Tüm Programlar(Programlar) - Donatılar - Erişilebilirlik - Ekran Klavyesi Bundan sonra yapacağınız şey, farenin okunu parmaklarınız gibi kullanmak. Ekran Klavyesi özelliği, Windows'un daha ileri sürümünde de geçerlidir. Fare (Mouse) Fare, avuç içinde tutulan, hareketleri ekrandaki, imlecin hareketlerini kontrol eden, bilgi giriş aygıtıdır. Fare modeline göre üzerinde bir veya daha fazla sayıda tuş ve tekerlek bulunabilir. İlk bilgisayar faresi 1964 yılında Douglas Engelbart tarafından yapıldı. Fare el hareketlerini mekanik, LED'li optik, laserli optik yöntemle algılayabilir. Fare elde ettiği bilgileri bilgisayara kablo, kızılötesi, radyo dalgalar veya Bluetooth ile aktarabilir. Programın yapısına göre bazen menü seçmek veya ekran içerisinde çalışılacak noktaya gidebilmek klavyedeki gösterge tuşlarıyla uzun zaman alabilir. Bu işlemin hızlandırılmasında görev alır. Bilgisayara Bağlanma Şekline Göre Türleri Kablolu fareler Bilgisayarın ilk zamanında seri port ve AUTOEXEC.BAT dosyalarına özel eklenen sürücüler ile çalışan fareler, zamanla PS/2 adlı porta alınmış ve çoğu işletim sisteminde alt seviyelerde desteklenmeye başlamıştır. Günümüzde çoğu fare bilgisayara USB portundan bağlanır. Kablosuz fareler Kızılötesi fareler: bu fareler, bilgisayar ile iletişiminde bir kızılötesi sistem kullanır. Sistem, bilgisayarın seri, PS/2 veya USB portuna takılır, fare ise sistemle kızılötesi ışınlar ile iletişim kurar. Eğer fare ile sistem arasıne bir cisim girerse, fare hareketleri hissedilmeyecektir. Bu tür farelerden günümüzde satılmamaktadır. 5
Radyo dalgalı fareler: kızılötesi farelerden farklı olarak bu fareler iletişim için kızılötesi ışın yerine radyo sinyalleri kullanırlar. Kapsama alanları genelde onlarca metre civarındadır. Bluetooth fareler: bu fareler, kimi bilgisayarlar ile entegre gelen Bluetooth kablosuz teknolojisini kullanarak iletişim kurarlar. İlk iki türe göre büyük bir avantajları vardır: standart bir protokol kullandığı için her cihazla kullanılabilir (PC, Apple ve hatta Pocket PC) Hareketi Algılama Şekline Göre Türleri Toplu Fareler Toplu fareler hareketi, altlarında bulunan ve farenin hareketi ile dönen bir top vasıtasıyla algılarlar. Bu top dışı lastik kaplanmış, metal çekirdekli bir küredir. Topun hareketini algılayan tekerlerin üzerinde toz toplanması sebebiyle bu tür fareler zaman zaman bakım gerektirirler. (1990'ların başında topu üstte bulunan fareler de PC kullanıcıları arasında yaygındı. Artık bu tür farelerin kullanım alanı daralmış ve bu tür, egzotik olarak görülmeye başlamıştır.) LED'li Optik Fareler Bu tür fareler altlarında bulunan LED'in yaydığı ışığın yansıması ile hareketi algılarlar. En üst modelleri 1000-1600 dpi gibi yüksek hassaslığa varabilir. Lazerli Optik Fareler Bu tür fareler altlarında bulunan lazer ışık kaynağının yaydığı ışıklar vasıtasıyla hareketi algılarlar. İmleç hareketlerine çok yüksek hassasiyet isteyenler için uygun bir seçenektir. Hassasiyetleri 3000 dpi ve üzerine çıkabilir. Hareketi algılama şekline göre fareleri üçe ayırırsak en pahalı tür lazerli optik farelerdir. Touch Pad Diz üstü bilgisayarlarda touch pad veya track-point (iz-noktası, GBH düğmesi) denen aygıtlar farenin işlevini üstlenmektedir. Dokunmatik Ekran (Touch Screen) İşi parmağınıza yükleyen diğer bir gösterme aygıtı, turizm danışma bürolarında, bankalarda, metroda, alışveriş merkezlerinde, müzelerde ve hava alanlarında sıkça görülen dokunmatik ekranlardır (touch screen). Kullanıcılar komut vermek yada bilgi almak için ekrana dokunurlar. Tarayıcı (Scanner) Tarayıcılar kağıt üzerindeki grafik ve resimleri bilgisayar ortamına aktaran (sayısallaştıran) aygıtlardır. Taranacak kağıt üst tarafından alta doğru satır satır ışığa duyarlı elemanlar tarafından taranarak sayısallaştırılır. Taranmış belgeler grafik görüntü olarak depolandığından taranan belge bir metin ise bilgisayar bunu resim olarak görür. Optik Karakter Tanıma (Optical Character Recognition) adı verilen programlar aracılığı ile çözülüp metin dosyalarına dönüştürülür. OCR ile taranmış metinler bilgisayar kullanılarak düzeltilebilir, yeniden formatlanabilir ve depolanabilir. İşlem Birimi Anakart Anakart (mainboard veya motherboard), bilgisayarın birincil ve en merkezi baskı devresidir. İşlem grubuna dahil olan bileşenler, PC nin anakart dediğimiz fiberglastan yapılmış üzerinde bakır yolların bulunduğu levhada bulunur. Tipik bir anakart, bilgisayarın işlemci ve bellek slotları, ses kartı, grafik kartı, ethernet kartı gibi aygıtlar için genişleme yuvaları, parçaların birbirleri arasında iletişimini üstlenen kuzey ve güney köprülerinin tümünü üzerinde barındırır. Bununla birlikte, bazı komponentler anakart ile bütünleşik (onboard) olabilir. Bu duruma ses ve ethernet kartları için çok sık, grafik kartı için biraz daha az, CPU ve RAM için ise pek nadiren rastlanır ve bu sistemler genellikle çok küçük yapıda sistemler veya notebooklardır. İşlemci (CPU- MİB) Tanım Mikroişlemci (ya da CPU) (Central Processing Unit, Merkezi İşlem Birimi) çevresel birimlerden gelen sayısal verileri işleyerek gelen kodların yapısına göre sanal ortama ya da diğer çevresel birimlere uyarlayan işlevsel ve programlanabilir bilgi ünitesi. 6
Mikroişlemciler, bir bilgisayarın en önemli parçalarıdır. (Sistemin beynidir.) Bilgisayardan beklediğimiz işlerin hepsi gerçekte mikroişlemci tarafından gerçekleştirilir. Bu nedenle Merkezi İşlem Birimi (Central Processing Unit / CPU) olarak adlandırılır. CPU, tek bir yonga üzerinde bir entegre devredir. Temel olarak 2 birimden oluşur: Aritmetik/Mantık Birimi Dört işlem, verilerin karşılaştırılması, karşılaştırmanın sonucuna göre yeni işlemlerin seçilmesi ve kararların verilmesi bu birimin görevidir. Kontrol Birimi Bilgisayarda yapılan tüm işlemleri kontrol eden birimdir. Yapılan işlemlerin sağlıklı ve düzgün bir şekilde yapılmasından sorumludur. Kontrol Birimi (CU-Control Unit) bir şirketteki müdür olarak düşünülebilir. Bellek ve Depolama Birimleri Bellek ve Depolamada Kapasite Kavramı Bir bilgisayar belleğinin yada depolama birimlerinin kapasitesi bellek yada depolama birimleri üzerinde tutulabilecek bilgi miktarını ifade eder. Kapasite bayt (byte) olarak ölçülür. Ancak bilgisayarların bellek kapasiteleri milyonlarca bayt olduğundan bayt biriminin katları kullanılır. Depolama Birimi Değeri Bit 1/0 Bayt 8 bit Kilobayt (kb) 1024 Bayt MegaBayt (MB) 1024 KiloBayt GigaBayt (GB) 1024 MegaBayt TeraBayt (TB) 1024 GigaBayt Bellek Bellek bir bilgisayarda bir programlama ile ilgili bütün komut ve verilerin işlem görmek üzere depo edildiği, değişik işlemler sırasında oluşan ara sonuç ve bilgilerin saklandığı kayıt ortamlarıdır. Örneğin bir programı çalıştırmak istediğinizde, program belleğe yüklenir; harf yazdığınızda, harf bellekte saklanır. Bu nedenle bellek miktarı, çalıştırılabilecek program büyüklüğünü belirler. İki tür bellek vardır: Nonvolatile (sabit) ve volatile (uçucu). Nonvolatile bellekler elektrik kesildiğinde de içindeki bilgileri tutarlar. Volatile belleklerde ise elektrik kesildiğinde içindeki bilgiler yok olur. RAM (Random Access Memory Rastgele Erişimli Bellek) Programların ve verilerin kullanıldıkları zaman geçici olarak depolandıkları yerdir. CPU'da işlemler yapılırken ana bellekte saklanan veriler kullanılır ve işlenen veriler (bilgi) RAM bellekte tutulur. Elektrik kesildiğinde ana bellekteki veriler kaybolur. PC'lerde yaygın olarak 128, 256, 512 MB gibi bellek büyüklükleri kullanılmaktadır. ROM (Read Only Memory Salt Okunur Bellek) ROM salt okunur bellek olarak bilinir. Genel olarak bilgisayar firmaları tarafından özel bir içeriğe sahip olan bu bellekler özel programları içerirler ve bunlar bilgisayarın açılışıyla yüklenerek belli kontrol işlemlerinin yapılmasını sağlar. ROM uçucu olmayan bellek türlerindendir. ROM üzerindeki bilgiler okunabilir, ancak üzerinde bir değişiklik yapılamaz. Bu bilgiler makineyi kapatma veya elektrik kesintisinden etkilenmezler ve silinmezler. ÖnBellek (Cache Memory) Çok sık kullanılan veri ve komutları işlemciden hızla çağırabilmek için belirlenmiş bellek alanıdır. Bunlar RAM dan daha hızlı ve çok daha pahalıdır. Bu sebepten önbellek ana belleğe göre kapasite olarak daha düşük oranda kullanılmaktadır ve sadece işlemci tarafından bir sonra kullanılması en muhtemel verilerin bir kopyasının tutulduğu bellek parçası olarak kullanılmaktadır. Ön belleklerin kullanılması bilgisayarların performansını büyük ölçüde arttırmaktadır. Depolama Depolama birimleri bilgisayardaki bilgilerinizin saklandığı birimlerdir. İşlemci Birimi kısmında geçen depolama birimleri aynı zamanda bilgisayara verileri girebildiğimiz veya alabildiğimiz donanımlar oldukları için hem giriş hemde çıkış birimi olarakta düşünülebilirler. 7
Sabit Disk- (Hard Disk) Bilgisayarda bilgilerin kalıcı olarak saklandığı ortama sabit disk denir. Sabit disk bir merkez etrafında dönen üst üste yerleştirilmiş birkaç diskten oluşur. Bu diskler alüminyum dan yapılmış ve üzerleri veri taşıyıcısının yüzeyinin mıknatıslanması için çok düzgün demir oksit ile kaplanmıştır. Sabit disk içerisin her disk yüzeyi için ayrılmış bir okuma-yazma kafası mevcuttur. Bu kafa tamamen manyetik alan mantığı ile okuma/yazma işlemi yapar. Hard disklerin en önemli parametreleri kapasiteleri ve erişim süreleridir. Disket (Floppy Disc) Disketler özellikle küçük bilgi ve programları depolamak için kullanılan ortamlardır. Disketler kapasite, yüzey sayısı ve yoğunluklarına göre çeşitli türlerde üretilirler. Yaygın olarak 3.5 inch boyutlarında ve 1.44 MB kapasiteli olanlar kullanılır. Disketler üzerindeki verileri korumak bakımından yetersiz ve kapasite olarak da yetersiz olduklarından günümüzde artık CD'lere göre popülaritesini kaybetmiştir Parmak Disk (Flash Disc) Flash Bellekler, güç kesintisinde dahi içerdiği bilgileri kaybetmeyen ve tekrar tekrar yazılıp silinebilen bir bellek çeşididir. Flash belleklerin yapısı RAM'lere, kullanımı Hard Disk'lere benzer. Flash Disk i kabaca taşınabilen hafıza olarak tanımlayabiliriz. Ve Flash Disk ler sayesinde 32, 64, 128 MB veya GB larca veriyi sadece bir parmak büyüklüğündeki cihazlarda taşıyabiliyoruz. Yani sabit diskinizi(?) taşıyabildiğinizi ve bu sabit diskinizi istediğiniz bir bilgisayara rahatça bağlayabildiğinizi düşünün. MP3 Player'larda, cep telefonlarında, el bilgisayarlarında, dijital fotoğraf makinalarında ve dijital görüntü aygıtlarında yaygınca kullanılırlar. Flash belleklerin genel özelliklerini ise şöyle sıralayabiliriz: Ufak boyut: Çeşidine göre, kredi kartının yarısı veya çeyrek büyüklüğünde olabilir. Sessiz Hafif Hızlı erişim Sağlam yapı Ekşi Sözlük Yorumları birisi "içindeki text dosyasına dua yazıp boynuna astığın takdirde muska görevi görür" demişti de çok gülmüştüm. süper bir fikir. eskinin disket, son zamanlarin, zip disk ve cdrw in yerini alan, isleri kolaylaştıran, cebinde taşırken içine huzur veren, hafıza diski. CD (Compact Disc) CD-ROM lar bilgilerin optik olarak kaydedildiği ve okunabildiği ortamlardır. Kapasiteleri disketlerin çok üstünde olup 700 MB a kadar çıkmaktadır. Diskette manyetik ortamda saklanan veriler CD-ROM larda üzerlerindeki girinti ve çıkıntı yardımı ile saklanır. Sabit disk ve disketlerdeki bilgiler okuma/yazma kafaları yardımı ile okunurken, CD-ROM larda diskin yüzeyini tarayan bir lazer okuyucu vardır. Diskler üzeri şeffaf polikarbonat ile kaplanmış sentetik bir taban üzerine serilmiş yansıtıcı bir alüminyum tabakasından oluşur. Diski tozdan, kirden ve çizilmelerden koruyan bir koruyucu cila ile disk kaplanmıştır. CD-ROM Sürücü: CD-ROM lardaki bilgilere, bilgisayar üzerindeki CD-ROM sürücü aracılığı ile erişilir. Lazer okuyucu kafa bir ışın demeti yollar. Bu ışın bir dizi mercekler yardımı ile CD-ROM üzerindeki belirli bir alana odaklanır. Laser ışını plastik kaplamadan geçerek alüminyum tabaka üzerindeki girinti ve çıkıntılardan yansıtılır. Yansıyan ışın elektriksel sinyallere çevrilir. CD-ROM sürücüler bir sabit diske göre daha yavaş çalışmaktadır. CD-ROM sürücünün erişim süresi sabit disk erişim süresinin 10-15 katıdır. DVD (Digital Video Disc) DVD ler görünüşte CD leri andırır. DVD sürücüler de CD sürücülere benzer. DVD ler Cd lerin 20 katı kadar veri depolayabilir. Bu özellikleri yüzünden genellikle sinema filmlerinin sayısal ortamda saklanması amacıyla kullanılmaktadırlar. Blu- Ray Disc Blu-ray Disc ( BD ) olarak ta bilinen yeni nesil optik disk formatıdır. Aralarında Apple, Dell, Hitachi, HP, JVC, LG, Mitsubishi, Panasonic, Pioneer, Philips, Samsung, Sharp, Sony, TDK ve Thomson ın da bulunduğu dünyanın önde gelen üreticilerinin Blu-ray Disc birliği ( Blu-ray Disc Association - BDA ) adı altında geliştirdikleri yeni format özellikle yeni nesil yüksek çözünürlüklü ( HD ) videoların tek bir diskte saklanabilmesinde yardımcı olurken aynı zamanda çok büyük miktarda veri depolamaya da yardımcı oluyor. Tek tabakalı bir Blu-ray disk 25 GB lık kapasitesi ile iki saatten fazla HDTV kalitesinde görüntü veya onüç saat civarında standart çözünürlüklü 8
görüntü saklayabiliyor. Çift tabakalı biçimi ise 50 GB veri depolama kapasitesine sahip. Blu-ray ileride kolayca genişletilebilsin diye ayrıca çoklu-katman desteğide barındırıyor, herbir katmanda 25 GB veri ile ileride veri kapatisesi 100-200 GB seviyelerinde olabilmesi planlanmaktadır. Halihazırda kullanılmakta olan DVD gibi optik disk teknolojileri veri yazmak ve okumak için kırmızı lazer kullanırken, yeni format mavi-menekşe lazer kullanmakta. Blu-ray ürünler farklı lazer tipleri kullanılmasına rağmen, BD/DVD/CD uyumlu optik okuyucusu yardımıyla CD ve DVD leride oynatabilmektedir. Önümüzdeki yıllarda HDTV ye geçiş ile birlikte Blu-ray cihazların VCR ve DVD kaydedicilerin yerini alması beklenmektedir. Bu format aynı zamanda gelecekte bilgisayarlardaki veri depolama ve yüksek çözünürlüklü filmler için standart olacak gibi duruyor. Çıkış Birimi Monitör (Ekran) Monitör (veya ekran) bilgisayarın mikroişlemcisinden gönderilen sinyalleri gözün görebileceği şekilde görüntüye dönüştüren cihazdır. Yani CPU tarafından işlenilen bilgilerin kullanıcıya iletildiği ortamdır; bir çıkış birimidir. Monitörlerin en önemli özelliklerinden birisi ekrandaki görüntülerin netliği veya çözünürlüğüdür. Çözünürlük (resulation), yatay ve dikey olarak ekrandaki nokta sayısıyla ölçülür. Çözünürlük yükseldikçe ekrana daha fazla bilgi sığar, ama ekrandaki görüntüler küçülür. Multisync monitörler, değişik çözünürlüklerde çalışabilirler(640x480, 800x600, 1024x768, 1280x1024 gibi). Böylece ekrandaki görüntüleri amaca göre genişletip daraltabiliriz. Pixel: Tüm sayısal görüntülerin en küçük parçası olan noktacıklara piksel denir. İngilizce'de resim parçası anlamına gelen "picture element " birleşik kelimesinden çıkarılmıştır. Büyüklük : Monitör büyüklüğü, ekranın köşegen uzunluğuyla ölçülür. Standart monitörler 14 veya 15 (inç) büyüklüğündedir. 1024x768 den daha yüksek çözünürlüklerde rahat çalışabilmek için 17 veya daha büyük bir monitör seçilmelidir. Nokta aralığı : Görüntü netliği, ekran yüzeyindeki noktaların arasındaki uzaklığa bağlıdır. Nokta aralığı ne kadar küçükse görüntü o kadar net olur. Eski monitörlerde bu 0.39 mm iken şimdiki monitörlerde genellikle 0.28 veya daha küçüktür. Ekran tazeleme : Ekrandaki görüntü saniyede en az 60 kez tazelenmelidir. Ekran tazeleme frekansı yükseldikçe daha sabit bir görüntü elde edilir. Non-interlaced (titreşimsiz) denilen monitörler ekranı tek seferde tarayabildiği için gözü daha az yorar. Monitör ve görüntü kartı, ekranda görüntülerin sergilenebilmesi için birlikte çalışırlar.. Görüntü kartı, ana karta bağlanan bir genişleme kartıdır. Bir kablo, görüntü kartı ile monitörü birbirine bağlar. Monitörde görüntülenebilen renklerin sayısı görüntü kartındaki bellek miktarıyla sınırlanır. Renk sayısı, ekrandaki görüntülerin kalitesini doğrudan doğruya etkiler. Daha fazla renk, gerçeğe daha yakın ve daha iyi görüntü demektir. CRT ekranlar Bu monitörün en önemli parçası çeşitli elektronik devrelerle birlikte CRT (Chatode Ray Tube Katot Işınlı Tüp) denilen havası boşaltılmış ve ön yüzeyi binlerce fosfor noktacığından (dot) oluşan koni şeklindeki tüptür. Bu tüpün geniş tarafı dikdörtgen şeklindedir. Diğer dar tarafında ise elektron tabancası bulunur. LCD ekranlar Günümüzde diz-üstü bilgisayarların çoğunluğunda, ince olması ve az yer kaplaması sebebiyle sıvı kristal ekran (liquid crystal display-lcd) kullanılır. LCD ekran ışığı yansıtan bir sıvının molekülleri ile doludur. Ekran bilgisayar tarafından tarandığında bazı moleküller ışığı kapatacak şekilde hareket eder. Böylece görüntünün bir parçası oluşur. Plazma ekranlar Bir gaz plazma ekranı, plazma adı verilen bir gazla birbirinden ayrılmış üç cam tabakasından oluşur. Elektrik, ekrandaki bir noktaya gönderildiğinde plazmayı değiştirir ve plazma bir fluoresan ampulün beyaz ışık yaymasına benzer şekilde, ışık formunda enerji yayar. Çok ince ve estetik olan plazma ekranlar diz-üstü bilgisayarlarda da kullanılır. Bunların bir boyut sınırlaması olmadığından büyük duvar boyutlu ekranlar için de kullanılırlar. Fakat plazma ekranların güç sarfiyatı fazladır ve görüntüleyebildikleri renk sayısı da sınırlıdır. Hoparlör Hoparlör, elektrik akımı değişimlerini ses titreşimlerine çeviren alettir. 1920 yıllarında elektrikli ses dalgalarının kaydedilip yayınlanmasına imkân sağlayan buluşlar ortaya çıktı. Bu buluşların neticesinde ilk hoparlör 1924-1925 yıllarında yapılmıştır. Chester W. Rice ve Edward W. Kellogg tarafından yapılan çalışmalar hoparlörü geliştirdi. Bu iki bilim adamının ortaya çıkardığı sistem, günümüzde önemli değişikliğe uğramamıştır. Bilgisayar tarafından üretilen veya kaydedilmiş sesleri duymak için kullanılır. 9
Yazıcı Yazıcı bilgisayardaki bilgileri kağıt gibi çeşitli yüzeyler üzerine yazan elektronik baskı birimidir. En önemli çıktı aygıtlarından biridir. Sınıflandırılmasındaki temel ölçüt, karakterlerin basımında kullanılan teknolojik farklılıktır. Kalitesini belirleyen ölçütler ise, baskı hızı, renk ve birim alandaki nokta yoğunluğudur. Baskı hızı: Bir yazıcının hızı saniyede basılan karakter sayısı CPS(Charecters Per Second) veya dakikada basılan sayfa sayısı PPM(Pages Per Minute) ile belirlenir. (Üreticiler genellikle taslak kalitesindeki (draft quality) baskı hızını verirler. Aynı yazıcının mektup kalitesinde (letter quality) basması çok daha uzun zaman alabilir. ) Belirli bir aralığa basılabilecek nokta sayısı DPI yazıcının çözünürlüğünü verir. (Dots Per Inch/Inch başına nokta sayısı) Değişik baskı yöntemleri ile erişilebilen çözünürlükler 75 DPI dan 600 DPI a kadar değişir, bazen 1200DPI olabilir. Yazıcı Tipleri Karakter yazıcılar Daktilo makinesi benzeri olan bu tür ilk yazıcı türüdür. Karakterlerin daktilodaki gibi baskı şeridi üzerinden baskı ortamına aktarılması yöntemi ile çalışırlar. İlk örnekleri tamamen daktilo yapısında olan bu tür yazıcıların daha sonraları bir satırı bir defada basan, üzerinde tüm yazı karakterlerinin yer aldığı döner silindirlerin bulunduğu türleri de üretilmiştir. Karmaşık elektromekanik yapıları, düşük hızları ve sınırlı grafik baskı yetenekleri nedeniyle günümüzde kullanılmamaktadırlar. Nokta vuruşlu yazıcılar Matris şeklinde düzenlenmiş baskı iğnelerini bilgisayardan gelen veriler doğrultusunda elektromıknatıs yardımıyla kağıt ile yazıcı kafası arasında gergin duran şeride nokta vurarak baskı yapan yazıcılardır. Sınırlı çözünürlük ve grafik yetenekleri, sesli çalışmaları, düşük hızları gibi olumsuz özellikleri olan bu tür yazıcılar, sadece harf ve rakamlardan oluşan baskı gereksinimi olan muhasebe kayıtlarının basılması gibi işlerde halen kullanılırlar. Mürekkep püskürtmeli yazıcılar Bu tip yazıcıların çalışma ilkesi genel olarak nokta vuruşlu yazıcılar ile aynıdır. Vurma noktalarının yerini yüksek hızla baskı ortamına püskürtülen boyar madde alır. Yarıiletken teknolojisindeki gelişmeler bu tür yazıcıların baskı çözünürlüğünü yüksek düzeylere çıkarmıştır. Baskı çözünürlüğü önceki yazıcılara göre çok daha iyidir. Bu tür yazıcılar diğerlerine göre oldukça sessiz ve daha küçük yapıdadırlar. Bu tür yazıcılarda, matris biçiminde düzenlenmiş çok sayıda püskürtme memesine sahip olan yarıiletken baskı kafaları kullanılır. Kullanılan püskürtme yöntemine göre; piezoelektrik, ısıl ve sürekli türleri vardır. Lazer yazıcılar Son geliştirilen yazıcı türüdür. Sessiz, yüksek baskı kalitesine sahip ve diğer yazıcılara göre daha hızlıdır. Temel olarak fotokopi makinesine benzer bir baskı tekniği kullanırlar. Fotokopi makinesi ile laser yazıcıyı birbirinden ayıran özellik; baskı kaynağının bilgisayardan gelen sayısal kodlarının olmasıdır. Bilgisayardan gelen sinyaller lazer yardımı ile ışığa duyarlı baskı silindiri (davul-drum) üzerine çizilir. Bu işlem baskı silindirinin çizilen bölgelerinin durgun elektrikle yüklenmesini sağlar. Silindir üzerindeki durgun elektriksel yüklü alanlara baskı tozu parçacıkları (toner) yapışır. Yapışan baskı tozu, dönmekte olan baskı silindiri tarafından baskı ortamına (genellikle kağıt) aktarılır. Baskı tozunun baskı ortamına sabitlenmesi için baskı ortamı 100-150 C civarında sıcaklığı olan sabitleme silindirleri arasından hızla geçirilir ve hava üflenerek soğutularak baskı işlemi tamamlanır. Son yıllarda renkli baskı yapabilen türleri de üretilen lazer yazıcılar, hızlı ve hesaplı olmaları nedeni ile ticari ve ticari olmayan kullanıcılar tarafından yaygın olarak kullanılırlar. Daha çok fotokopi gibi çoğaltma işlemlerinde kullanılır. 10
Isıl yazıcılar Isıya duyarlı kağıt üzerine baskı yapan yazıcılardır. Faks cihazlarında kullanılan yöntemle çalışırlar. Isıl yazıcılarda, bilgisayardan gelen sinyaller ile kontrol edilen çizgisel dizili ısıtıcı elemanları, üzerlerinden (altlarından) geçen ısıya duyarlı kağıda dokunarak ısıtarak baskı yaparlar. Hızlı ve sessizdirler, saklanması her zaman gerekli olmayan ve yüksek baskı kalitesi gerektirmeyen; ATM çıktıları, biletler vb. baskı işlerinde kullanılırlar. Çizici Standart bir yazıcı ile çizilmesi mümkün olmayan resim ve grafiklerin çizilmesi için kullanılan aygıtlardır. Özellikle Mühendislik ve Mimarlık alanlarında, ayrıntılı planlar ve karmaşık tasarımlar için kullanılan çiziciler şekilleri çizmek kullanılırlar. Bilgisayar teknolojisi, yabancı kaynaklı olduğundan, Plotter adı ile de bilinirler. Eskiden kalem ile çizdikleri için adları çizici olarak kalmıştır. İletişim Birimi Fax- Modem kartı İnternete bağlanmak, bilgisayarı kullanarak fax çekmek veya almak için gerekli olan donanım elemanıdır. Modemler doğrudan veya telefon hatları ile bilgisayarları birbirine bağlarlar. Böylece dünyanın her yerindeki bilgisayarlar birbirleri ile veri alışverişinde bulunabilirler. Modemlerin hızları bps (bits per second/saniyede aktarılan bit sayısı) ile ölçülür. Standart olarak 28.8-33.6-56 kbps sıralaması geçerli olsa da günümüzde en çok 56kbps hızındaki modemler kullanılmaktadır. Standart telefon hatları sadece ses transferi yapabilir. Yani verileri bilgisayarın anlayacağı digital formda değil, dalga şeklinde taşır. Modem, elektriksel impulsları dalga şekline çevirerek telefon hattından gönderir. Ulaşılan yerdeki bilgisayarın modemi de tersi işlemle dalgaları tekrar impuslara çevirir. Bu çalışma şekli sebebiyle modem ismi, modulator ve demodulator sözcüklerinin ilk hecelerinin bir araya gelmesi ile oluşmuştur. Modemler bilgisayarın içine monte edilecek şekilde (dahili) veya dıştan takılabilecek şekilde (harici) olmak üzere iki çeşittir. Ethernet kartı Birbirine yakın olan (örneğin aynı binadaki) bilgisayarlar arasında iletişim ve veri paylaşımı sağlamak istendiğinde, bu bağlantı ethernet kartları ile sağlanır. Örneğin bir iş yerinde bulunan bilgisayarlar birbirlerine bağlı ise birinin sattığı maldan diğerinin de haberi olacak, böylece ortak stoklar birlikte kullanılabilecektir. Ethernet kartları kullanarak bir network (ağ) oluşturmanın ana nedeni kaynaklara erişimdir. Kaynaklar (resources), bilgisayarlara bağlı yazıcılar, sabit diskler üzerindeki dizinler ve dosyalardır. Bilgisayarların bir ağ oluşturmak üzere birbirine bağlanması şu yararları sağlar: Bilgilerin paylaşımı Merkezi yönetim ve desteği Kurumsal çalışma, güvenlik 11
Windows XP Windows işletim sistemi Microsoft firması tarafından üretilmiştir. İlk Windows sürümü Windows 3.1 isimli bir işletim sistemidir. Daha sonra bu yazılım geliştirilerek çeşitli sürümleri çıkmıştır. 2001 yılında çıkarılan Windows XP kullanımı daha önceki sürümlerine göre daha kolay grafiksel bir arayüze sahiptir. Windows ta Bilgisayarı Açmak Bilgisayar kasasının önündeki açma (power) düğmesine bastığımızda bilgisayar açılmaya başlar ve açılış işlemleri bitince Windows masaüstü ekrana gelir. Windows ta Bilgisayarı Kapatmak Windows ta bilgisayarı kapatmak için Başlat düğmesinden Bilgisayarı Kapat komutuna tıklayınız. Ekrana gelen pencereden Kapat düğmesine tıklayınız. Windows ta Bilgisayarı Yeniden Başlatmak Windows ta bilgisayarı yeniden başlatmak için Başlat düğmesinden Bilgisayarı Kapat komutuna tıklayınız. Ekrana gelen pencereden Yeniden Başlat düğmesine tıklayınız. Windows Ekranı Görev Çubuğu Programları çalıştırmak için kullanılan başlat menüsünü barındıran ve çalışan programlar arası geçiş yapmayı sağlayan bir araçtır. Bu çubuk dört kısımdan oluşur. Birinci kısım Başlat düğmesini içerir. İkinci kısım, İnternet Explorer ve Elektronik Posta programını çalıştırmaya, Masaüstünü göstermeye yarayan simgeleri içerir. Bu kısmı görev çubuğunda görmek istemiyorsanız, görev çubuğu özellikleri penceresini kullanarak bu ayarı yapabilirsiniz. Üçüncü kısım, Çalışan programların simgelerini ve başlıklarını içerir. Programlar çalıştıkça çalışan programlara ait simgeler bu kısımda yerini alacaklardır. Dördüncü kısım ise arka planda çalışan programların simgelerinin bulunduğu yerdir. Bilgisayara yüklediğiniz bazı programlar buraya yeni simgeler ekleyebilmektedir. Windows ile Birçok Uygulama Başlatma Windows un en büyük özelliği aynı anda pek çok uygulamayı başlatmasıdır. Bunun için uygulamanızı kapatmadan gerekirse diğer uygulamaları çalıştırabilirsiniz. Örneğin yazı yazarken hesap makinası 12
çalıştırabilirsiniz. Bu durumda başlat çubuğunda çalışan uygulamaları göreceksiniz. Örnek şekilde Windows Media Player, PAINT (Çizim) Vs.. çalıştırılmıştır. Görev Çubuğunun Yerini Değiştirme Görev çubuğunun genellikle ekranın alt kösesinde olması kullanışlıdır ama tercihinize göre isterseniz ekranın üstüne, sağına veya soluna yerleştirebilirsiniz. Bu işlem için görev çubuğunun üzerine fare ile gelin ve boş bir noktasına sol tuşla tıklayıp basılı tutun. Fareyi basılı tutarken istediğiniz kenara sürükleyin ve bırakın. Böylece artık görev çubuğu ekranın istediğiniz yerine yerleşmiş olacaktır. NOT: Araç Çubuğunun kilitli olmaması gerekir. Bunun İçin Başlat Çubuğunda Kilitlemeyi kaldırınız. Görev Çubuğunun Boyunu Ayarlama Eğer çok sayıda programla çalışıyorsak görev çubuğunda isimlerini okumamız zorlaşacaktır. İstersek görev çubuğunu büyülterek daha geniş bir görev çubuğu elde edebiliriz. Böylece simgenin hangi programa ait olduğunu anlamak daha kolay olacaktır. Görev çubuğunun boyunu ayarlamak için fareyi görev çubuğunun üst kenarına getirin. Fare işareti iki yönlü ok ( ) haline geldiğinde sol tuşuna basın ve basılı tutarak yukarıya doğru çekin. Böylece daha geniş bir görev çubuğu elde etmiş oluruz. Uygulamalar Arası Geçiş Fare İle Geçiş Yapmak Başlat Çubuğu üzerinde açık öğe üzerine gelinir ve tıklanırsa bu durumda geçiş yapılmış olur. Klavye İle Geçiş Yapmak Açık uygulamaları geçmek için ALT tuşuna basılı tutarak TAB (Sekme) tuşuna basıp çekiniz. Her basışta açık uygulamaları görebilirsiniz. İstediğiniz geldiğinde ALT tuşunuzdan elinizi çekiniz. Pencereler Windows altında Çalışan programların birçok benzer yanları vardır. Bir çok program pencereler içinde çalışır ve bu pencereler ekranın istenilen yerine taşınabilir, boyutlandırılabilir veya ekranın tamamını kaplaması sağlanabilir. Masaüstü Öğeleri ve Kullanımı Masaüstü Windows'a her girdiğinizde karsınıza çıkacak olan ekrana masaüstü adi verilir. Ekranda herhangi bir program acık olmadığı surece masaüstü karsınızda bulunacaktır. Masa üstünde bulunan simgeler programlara en hızlı erişimi sağlar. Bir programı çalıştırmanın en kolay yolu ona masaüstündeki simgesinden ulaşmaktır. Masaüstünde standart bazı simgeler bulunur. Eğer istersek istediğimiz bir dosya ya da programı masaüstüne ekleyebiliriz. Bilgisayarım Masaüstümüzün en temel elamanıdır. Bu sembol içinde sahip olduğunuz tüm bilgilere erişebilir, silebilir, ayarlayabilir, Dosya işlemleri yapabilirsiniz. Burada yapacağınız işlemleri başka yerde yapmanız da mümkündür. Ama tüm işlemlerin burada toplanması anlamında çok önemlidir. Belgelerim Üzerinde çalıştığımız dosyaları depolar ve onlara daha çabuk ulaşmamızı sağlar. Ağ Bağlantılarım Bilgisayarımız bir ağ bağlantısına sahipse Ağ Bağlantılatım ı kullanarak, ağa bağlı diğer bilgisayarlara gözatabilir ve dosya transferinde bulunabilirsiniz. Geri Dönüşüm Kutusu Sildiğimiz dosya ve klasörleri depolar. Ancak silinen dosyalar tamamen yok olmazlar. Bunun için "Geri dönüşüm kutusunu boşalt" komutu işletilmelidir. 13