AYDIN TİCARET BORSASI

AYDIN TİCARET BORSASI AYDIN COMMODITY EXCHANGE 2016 YILI ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI RAPORU Ata Mahallesi Denizli Bulv. No:18 09010 AYDIN Tel: +90 256 211 50 00 +90 256 211 61 45 Faks:+90 256 211 63 15 www.aydinticaretborsasi.org.tr info@aydinticaretborsasi.org.tr Hazırlayan Cansu KARABULUT Arge ve Kalite Sorumlusu

İÇİNDEKİLER GİRİŞ... 3 ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞININ BESİN DEĞERİ... 3 ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞININ İNSAN SAĞLIĞI BAKIMINDAN ÖNEMİ... Error! Bookmark not defined.4 DÜNYA DA ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI ÜRETİMİ... 4 DÜNYA DA ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI TÜKETİMİ... 6 TÜRKİYE DE ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI ÜRETİMİ... 7 AYDIN DA ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI ÜRETİMİ... 8 DÜNYA ZEYTİNYAĞI İTHALATI... 9 DÜNYA ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI İHRACATI... 11 TÜRKİYE ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI İHRACATI... 12 ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI SEKTÖRÜNDE YAŞANAN BAŞLICA SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ... 13 2

GİRİŞ Oleacea familyası, Olea cinsinin bir türü olan zeytinin (Olea europaea L.) anavatanı, Güneydoğu Anadolu Bölgesi ni de içine alan Yukarı Mezopotamya ve Güney Ön Asya dır. Zeytinin dünyaya yayılışı üç yoldan olmuştur. Birincisi Mısır üzerinden Tunus ve Fas, ikincisi Anadolu boyunca Ege adaları, Yunanistan, İtalya ve İspanya ve üçüncüsü ise İran üzerinden Pakistan ve Çin dir. İlk kültüre alınışı ve ıslahı Samiler tarafından olmuştur. Tarihin her aşamasında Akdeniz havzasında kurulan medeniyetlerin vazgeçilmez bir parçasını oluşturan zeytin, kısa sürede Asya, sonra Amerika ve daha sonra bütün dünyaya yayılmıştır. Zeytinin Yunanistan ve Ege Adalarından önce Anadolu'da üretildiği ve oradan yayıldığı savı en güçlü olanıdır. ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞININ BESİN DEĞERİ Zeytin sofralık ve yağlık olmak üzere iki şekilde değerlendirilir. Sofralık zeytin, yeşil veya siyah olum safhalarında hasat edilip, salamura edilirse yeşil veya siyah sofralık zeytin olarak tüketime hazır olmuş olur. Yağ içeriği ile enerji miktarı siyah zeytinde yeşil zeytine göre daha yüksek iken, özellikle A vitamini, demir ve kalsiyum yönünden düşüktür. Tablo 1: Sofralık Zeytin Besin Değeri Siyah Zeytin (40-50 adet) Yeşil Zeytin (40-50 adet) Enerji (kalori) 207 144 Yağ (g) 21,0 13,5 Karbonhidrat (g) 1,1 2,8 Protein (g) 1,8 1,5 Kalsiyum (mg) 77 90 Demir (mg) 1,6 2,0 Vitamin A (IU) 60 300 Vitamin B1 (mg) 0,02 0,02 Vitamin B2 (mg) 0,02 0,02 Niasin (mg) 0,2 0,1 Vitamin C (mg) 0 0 Kaynak: Aydın Ticaret Borsası Laboratuvarı 3

Tablo 2: Zeytinyağı Bileşimleri Bileşimler Yaklaşık Miktarı Trigliseritler 98,50% Doymuş Yağ Asitleri 14% Tekli Doymamış Yağ Asitleri 72% Çoklu Doymamış Yağ Asitleri 12% Demir 0,64 mg Vitamin E 150 mg /kg Vitamin K 64,8 µg/kg Polifenoller 300 mg /kg Kolesterol 0 Kaynak: Aydın Ticaret Borsası Laboratuvarı ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞININ İNSAN SAĞLIĞI BAKIMINDAN ÖNEMİ Zeytin, besleyici değerinin yüksek olmasından ötürü, yeterli ve dengeli beslenmede önemli bir yere sahiptir. Zeytinin besleyici değerinin yüksek oluşu; lif içermesi ve protein oranı yüksek bir besin olmasının yanı sıra vücuda alınması zorunlu olan aminoasitleri (özellikle lösin, aspartikasit, glutamik asit), doymamış yağ asitleri, vitaminler ve temel elementleri içermiş olmasına bağlanmaktadır. Sindirim bozuklukları, safra kesesi hastalıkları, özellikle bağırsak kanseri ve kalp rahatsızlıklarında etkili olan zeytinden istenilen yararı alabilmek için acısını yemek, yağında ise rafine değil sızma olanını tercih etmek gerekmektedir. Zeytinyağı, yüksek tansiyon, kolesterol, damar sertliği, mide ve bağırsak ülseri, romatizma, safra kesesi tembelliği, safra taşı, safra kanalı tıkanıklığı, karaciğer bozuklukları, kabızlık, kansızlık, gut hastalığı ve deri çatlamaları tedavisinde önemli bir rol oynamaktadır. Çocuklarda beyin ve kemik gelişimini hızlandırır. Yaşlanma etkilerini azaltma ve doku yenileme özelliği taşımakla birlikte kireçlenmeyi önlemede büyük rol oynar. Ayrıca cansız saçların kuvvetlenmesini sağlar ve unutkanlığı önler. DÜNYA DA ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI ÜRETİMİ Dünyada zeytin üretimi büyük oranda Akdeniz e kıyısı olan ülkelerde yoğunlaşmıştır. Dünya zeytin dikim alanlarının %94 ü, üretimin %95 i Akdeniz e kıyısı olan ülkelerde bulunmaktadır. Dikim alanlarının en yoğun olduğu ülkeler İspanya, İtalya, Yunanistan gibi Avrupa Birliği (AB) üyesi ülkelerin yanı sıra Mısır, Türkiye, Tunus, Suriye ve Fas gibi ülkeler de yer almaktadır. 4

Bunun yanı sıra son yıllarda Avustralya, Japonya ve Arjantin gibi ülkelerde de zeytin üretimine başlanılmıştır. Ülkemiz bulunduğu coğrafi konum ve sahip olduğu Akdeniz iklimi özellikleri nedeniyle İspanya, İtalya, Tunus ve Yunanistan gibi diğer Akdeniz ülkeleriyle birlikte dünyanın önde gelen zeytin ve zeytinyağı üreticilerindendir. Tablo 3: Dünya Zeytin Üretimi (Bin Ton) Ülkeler 2016/2017 2015/2016 2014/2015 2013/2014 2012/2013 2011/2012 Mısır 500 470 450,5 400 453 384,5 İspanya 490,8 601,8 555,6 572,2 491 521,5 Türkiye 433 397 390 430 410 400 Cezayir 234 233 233,5 208 175 145,5 Yunanistan 204 166,5 249 130 197 130 Suriye 190 150 75 120 134 172 Fas 100 120 100 120 100 100 Peru 80 52 40,5 110 57,5 81 İran 75,5 68,5 68 67,5 48 35 Arjantin 61 50 120 140 60 150 Genel Toplam 2.700,0 2.650,0 2.581,0 2.660,5 2.512,5 2.432,5 Türkiye, dünya sofralık zeytin üretiminde üçüncü, zeytinyağı üretiminde ise dördüncü ülke konumundadır. Dünya zeytin üretiminde Türkiye %16 lık bir paya sahiptir. Zeytin üretiminde yıllardır birinci sırada yer alan İspanya nın yerini 2016/2017 sezonunda Mısır almıştır. Son altı sezona bakıldığında ortalama 410 bin ton zeytin üretimi olan Türkiye nin 2016/2017 sezonunda ortalamanın üstünde olduğu görülmektedir. Dünya genelinde toplam rakamın son altı sezonda arttığı gözlemlenirken ülkemizde üretimde dalgalanmalar olduğu görülmüştür. Son altı sezona incelendiğinde en yüksek zeytin üretimin 2016/2017 sezonu en düşük zeytin üretimin ise 2014/2015 sezonunda olduğu görülmüştür. Zeytinyağı üretiminde dünyada birinci sırada yer alan İspanya yı sırayla Yunanistan, İtalya, Türkiye ve Fas izlemektedir. Ülkemizin dünya zeytinyağı üretimindeki payı ise % 6,5 dur. Son altı sezona bakıldığında ortalama 167 bin ton zeytinyağı üretimi olan Türkiye nin 2016/2017 sezonunda ortalamanın üstünde olduğu görülmektedir. 5

Tablo 4: Dünya Zeytinyağı Üretimi (Bin Ton) Ülkeler 2016/2017 2015/2016 2014/2015 2013/2014 2012/2013 2011/2012 İspanya 1.311,3 1.402 842,2 1.781,5 618,2 1.615 Yunanistan 260 320 300 132 357,9 294,6 İtalya 243 474,6 222 463,7 415,5 399,2 Türkiye 177 143 160 135 195 191 Fas 110 130 120 130 100 120 Suriye 110 110 105 180 175 198 Tunus 100 140 340 70 220 182 Portekiz 93,6 109,1 61 91,6 59,2 76,2 Cezayir 74 83,5 69,5 44 66 39,5 Mısır 25 17 20 16,5 9 4 Genel Toplam 2.713,5 3.159,5 2.458,0 3.252,0 2.401,5 3.321,0 DÜNYA DA ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI TÜKETİMİ Dünyada ve ülkemizde insan sağlığına yönelik önemi her geçen gün biraz daha artan zeytinyağının tüketimini artırmak amacıyla yapılan çalışmalar olumlu sonuçlar vermektedir. Buna rağmen bu ürünün pahalı bir gıda maddesi olması, ülkemizde margarin ve ayçiçeği yağı tüketim alışkanlığı ve tanıtım faaliyetlerinin yetersizliği nedeniyle, ülkemiz tüketimi arzu edilen seviyeye henüz ulaşamamıştır. Tablo 5: Dünya Zeytin Tüketimi (Bin Ton) Ülkeler 2016/2017 2015/2016 2014/2015 2013/2014 2012/2013 2011/2012 AB Ülkeleri 618 605 542 530,5 589 664,5 Mısır 400 380 369 319 330 300 Türkiye 350 327,5 330 355 350 350 Cezayir 244 242 240 205 172 166 ABD 205 200 185 210,5 210 210 Suriye 180 145 92 107 104 132 Brezilya 101 102 103 114 109 101,5 İran 71 68,5 67 63,5 49 37,5 Peru 40 35 40 40 40 50 Suudi Arabistan 34,5 34,5 34,5 43 41 41 Genel Toplam 2.699,0 2.581,5 2.480 2.439,5 2.522,5 2.552 6

Zeytinyağının sağlık üzerindeki olumlu etkilerinin uzmanlar tarafından da dile getirilmesiyle gelir düzeyi yüksek olan ülkelerde zeytinyağı tüketimi giderek artmaktadır. Ülkemiz zeytin tüketiminde Dünya da üçüncü sırada olmasına rağmen zeytinyağı tüketiminde beşinci sırada yer almaktadır. Tablo 6: Dünya Zeytinyağı Tüketimi (Bin Ton) Ülkeler 2016/2017 2015/2016 2014/2015 2013/2014 2012/2013 2011/2012 İtalya 562 583,1 571,7 641,1 550 610 İspanya 505 502,5 492,2 524,8 486,9 574 ABD 306 310 295 301,5 287 300 Yunanistan 140 140 130 140 180 200 Türkiye 130 124 125 105 150 150 Fransa 107 102 106 110,6 113,1 112 Suriye 105 105 126 170,5 160,5 135,5 Fas 100 120 120 120 129 122 Cezayir 83,5 81,5 65 48,5 60,5 42,5 Portekiz 70 70 70 75 74 78 Genel Toplam 2.904 2.946 2.916,0 3.075,5 2.989 3.085,5 TÜRKİYE DE ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI ÜRETİMİ Ülkemizde zeytin ve zeytinyağı üretimi daha çok Ege, Marmara ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde yapılmaktadır. Aydın, İzmir, Muğla, Hatay, Manisa ve Bursa üretimin gerçekleştiği başlıca illerimizdir. Zeytin genetik özelliğinin yanı sıra kültürel işlemlerin tam olarak uygulanamayışı nedeniyle bir yıl ürün verme diğer yıl az/yok verme eğilimi gösterir. Bu durum üretici ülkelerin yetiştirme tekniklerine verilen öneme göre değişen unsurlardan birisidir. Son yıllarda iklim koşullarının düzelmesi, yeni zeytin fidanlarının dikimi ve zeytin üretiminin özendirilmesi konusundaki çalışmaların da etkisiyle zeytin üretimi artış göstermiştir. Yine de uygun bakım, hasat ve sulama tekniklerinin tam olarak uygulanamaması gibi sebeplerle var ve yok yılları arasındaki üretim farkı büyük olmaktadır. Zeytin üretimindeki olumlu gelişmelere paralel olarak son yıllarda zeytin sıkma tesislerinin modernleşmesi, kapasitelerinin artması ve modern rafine zeytinyağı işleme tesislerinin devreye girmesiyle birlikte zeytinyağı üretim miktarı ve kalitesinde de ilerleme kaydedilmiştir. International Olive Council nın, 2016/17 sezonunda Türkiye nin zeytinyağı üretimi için tahmini 177 bin tondur. 7

Zeytin üretimi tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de sağlıklı beslenmede, istihdam sağlanmasında ve diğer sanayi kollarına pazar yaratmada, yüksek katma değeriyle tarım ekonomimiz için önem taşımaktadır. Tablo 7: Yıllara Göre Zeytinyağı Üretim Türkiye / Dünya Yıllar Türkiye Bin Ton Dünya Bin Ton Türkiye'nin Payı 2005/2006 112 2.572,5 4,35 2006/2007 165 2.767 5,96 2007/2008 72 2.713 2,65 2008/2009 130 2.669,5 4,87 2009/2010 147 2.973,5 4,94 2010/2011 160 3.075 5,20 2011/2012 191 3.321 5,75 2012/2013 195 2.401,5 8,12 2013/2014 135 3.252 4,15 2014/2015 160 2.458 6,51 2015/2016 143 3.159,5 4,53 2016/2017 177 2.713,5 6,52 AYDIN DA ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI ÜRETİMİ Aydın ın ekonomisine büyük katkısı olan zeytin ve zeytinyağı üretimi büyük önem taşımaktadır. Özellikle zeytinyağı üretimi aşamasında zeytinyağı kalitesinin korunması çok önemlidir. Üretim, sıkım ve depolama aşamalarında zeytinyağının özelliklerinin korunması için üreticilerin ve sıkım fabrikalarının gerekli özeni göstermeleri gerekmektedir. 8

Tablo 8: Türkiye 2016/2017 Sezonu Zeytin ve Zeytinyağı Rekolte Tahmini İLLER Meyve Veren AĞAÇ SAYISI Meyve Vermeyen Ağaç Başına Zeytin Danesi (Kg.) Elde Edilecek Zeytin (Ton) Yemekliğe Ayrılacak Zeytin (Ton) Yağlığa Ayrılacak Zeytin (Ton) Elde Edilecek Zeytinyağı (Ton) 1 Kg. Zeytinyağı İçin Zeytin Tanesi (Kg) BALIKESİR 10.888.511 510.065 17,0 187.282 28.689 158.593 22.290 7,0 ÇANAKKALE 4.934.456 496.360 10,0 50.331 3.583 46.748 6.438 6,8 MANİSA 18.820.588 3.448.535 15,0 289.837 147.775 142.062 15.596 7,5 AYDIN 22.201.194 2.324.978 11,0 283.151 58.239 224.912 37.554 6,0 MUĞLA 16.283.743 1.301.742 7,0 119.686 11.111 108.575 19.312 5,6 İZMİR 16.124.102 3.271.556 8,0 179.014 17.664 161.350 23.719 6,6 BURSA 9.495.221 729.085 9,0 100.244 76.567 23.677 2.228 6,7 MERSİN 7.287.954 5.118.558 5,0 40.000 10.000 30.000 6.000 5,0 KİLİS 3.757.750 663.130 2,0 6.300 300 6.000 1.500 4,0 KAHRAMANMARAŞ 1.428.750 1.176.738 1,0 1.650 250 1.400 350 4,0 GAZİANTEP 8.891.481 474.320 1,0 12.500 1.250 11.250 2.500 4,5 ANTALYA 3.521.737 956.827 17,0 61.000 6.000 55.000 11.000 5,0 ADANA 2.607.509 226.807 9,0 22.500 7.875 14.625 3.250 4,5 HATAY 9.668.778 3.577.115 7,0 66.180 9.930 56.250 12.500 4,5 OSMANİYE 3.096.343 516.120 17,0 52.000 16.000 36.000 8.000 4,5 ŞANLIURFA 1.046.614 538.298 7,0 7.588 1.203 6.385 1.277 5,0 MARDİN 300.149 167.192 9,0 2.783 2.397 386 77 5,0 TEKİRDAĞ 943.326 112.444 8,0 7.588 4.576,0 3.012 602 5,0 DENİZLİ 1.074.124 295.550 18,0 18.857 9.769 9.088 1.818 5,0 YALOVA 775.506 127.080 8,0 6.030 6.013 17 3 5,0 TRABZON 61.049 14.197 5,0 285 285,0 0 0,0 0,0 TOKAT 1.200 1.800 4,0 5 5 0 0 0,0 ARTVİN 22.403 2.470 11,0 246 246 0 0 5,0 BURDUR 52.050 11.510 8,0 399 94 305 61 5,0 ZONGULDAK 460 68 3,0 1 1 0 0 0,0 SAKARYA 259.675 60.750 22,0 5.728 2.740 2.987 597 5,0 BİLECİK 258.905 64.685 14,0 3.715 3.715 0 0 5,0 ESKİŞEHİR 33.250 37.500 4,0 130 130 0 0 0,0 SAMSUN 18.040 5.950 5,0 82 82 0 0 0,0 ADIYAMAN 182.006 424.131 17,0 3.079 870 2.209 442 5,0 BARTIN 310 1.992 9,0 3 3 0 0 5,0 ISPARTA 12.910 13.340 4,0 52 32 20 4 5,0 KARAMAN 242.714 146.887 23,0 5.578 4.454 1.124 225 5,0 KASTAMONU 9.541 2.446 7,0 69 69 0 0 0,0 KOCAELİ 38.195 5.370 19,0 728 713 16 3 5,0 ORDU 1.200 600 5,0 6 6 0 0 0,0 RİZE 0 0 0,0 0 0 0 0 0,0 SİNOP 33.507 6.650 10,0 319 319 0 0 0,0 ŞIRNAK 3.865 31.480 5,0 19 19 0 0 5,0 DİYARBAKIR 5.550 2.850 16,0 89 0 89 18 5,0 UŞAK 0 28.560 0,0 0 0 0 0 0,0 TOPLAM 144.384.666 26.895.736 11,0 1.535.055 432.976 1.102.080 177.365,0 6,2 Kaynak: UZZK İlimiz yemekliğe ayrılacak zeytin üretiminde 3. sıradayken, zeytinyağı üretiminde 1. sırada yer almaktadır. DÜNYA ZEYTİNYAĞI İTHALATI Zeytinyağı üreticisi AB ülkeleri, dünya zeytinyağı üretim ve ihracatından aldığı pay kadar zeytinyağı ithalatından da önemli oranda pay almaktadır. Bu durum özellikle İtalya nın işleyip, 9

paketleyerek ihraç etmek üzere AB dışı üretici ülkelerden de dökme zeytinyağı ithal etmesinden kaynaklanmaktadır. Tablo 9: Dünya Zeytinyağı İthalatı (Bin Ton) Ülkeler 2016/2017 2015/2016 2014/2015 2013/2014 2012/2013 2011/2012 ABD 304 314 294,5 302,5 288 300 İtalya 70 66 96 26,8 79,2 73,9 Japonya 53 53,5 59 54 51 43 Brezilya 49 50 66,5 72,5 73 68 Kanada 41 41 37,5 40,5 37 39,5 İspanya 35,6 45,8 104,7 14,4 54,7 14,2 Çin 34 34 31 32 39 40 Avustralya 24 24 22 28 28,5 31,5 Suudi Arabistan 22 22 22 20 19,5 13,5 Rusya 19 19,5 19 30 27 24 Genel Toplam 791,5 822,5 921 779,5 853 769 Zeytinyağı ithalatında gelişmiş ülkelerin ilk sıraları aldıkları görülmektedir. Dünya genelindeki toplam zeytinyağı ithalatının %38,4 ü ABD ye ait iken, onu sırayla İtalya ve Japonya takip etmektedir. AB ülkeleri arasında özellikle İtalya ve İspanya üretici ve ihracatçı olmasına rağmen aynı zamanda önemli bir ithalatçı ülke olarak görülmektedir. Tablo 10: Dünya Zeytin İthalatı (Bin Ton) Ülkeler 2016/2017 2015/2016 2014/2015 2013/2014 2012/2013 2011/2012 ABD 150 154 152 135,5 143 132 Brezilya 101 102 103 114 109 101,5 Fransa 39,2 39,2 28,6 28,9 27,3 26,8 Suudi Arabistan 30 30 30 38,5 36,5 36,5 Kanada 30 30 29 29 29 27,5 Rusya 22 22 23 72,5 75 68 Avustralya 17 17 15,5 18 17,5 17,5 Romanya 16,9 16,9 9,3 11,4 8,3 16,9 Irak 15,5 15,5 22 15,5 15,5 15,5 Şili 14,5 14,5 15 14,5 4,5 4,5 Genel Toplam 611,0 623,0 609,0 667,5 645,5 647,5 10

Tüketiciler arasında giderek artan sağlık bilinci ve doğal yollarla üretilmiş olan gıdalara talep nedeniyle, dünya ticaretinde zeytinyağının öneminin daha da artması beklenmektedir. Artan gelir düzeyi ve yükselen hayat standartları zeytinyağı için yeni pazarların oluşmasına yol açacaktır. DÜNYA DA ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI İHRACATI Zeytin üretiminin Akdeniz ve benzeri iklime sahip olan ülkelerde gerçekleşmesi, zeytinyağı ihracatında sınırlı sayıda ülkenin söz sahibi olmasına neden olmuştur. Dünya zeytinyağı ihracatının yaklaşık % 44,3 ü AB ülkeleri tarafından gerçekleştirilmektedir. Dünyada zeytinyağı talebinin yıldan yıla yükselmesi bu ülkelerin zeytinyağı ticaretindeki önemini daha da artırmaktadır. Tablo 11: Dünya Zeytin İhracatı (Bin Ton) Ülkeler 2016/2017 2015/2016 2014/2015 2013/2014 2012/2013 2011/2012 AB Ülkeleri 286,5 263,5 315 283,5 270 298 Mısır 100 90 46,5 65 127,5 93,5 Türkiye 80 73 63,5 70,5 70 60 Fas 70 85 78 87 72,5 68 Arjantin 60 48 46,5 72 68 89,5 Peru 32 25 31,5 32 23 32 Genel Toplam 646,5 610,0 604,0 638 670 699,5 Avrupa birliği zeytinyağı üretiminde kendi kendine yeter durumda olduğu kadar zeytinyağı ticaretinde de söz sahibidir. Etkili promosyon kampanyaları ile birlikte, AB nin Ortak Tarım Politikası çerçevesinde sağladığı destekler üretici ülkelerin bu konuma gelmelerinde önemli katkıda bulunmuştur. Zeytinyağı ihracatında AB ülkelerinden sonra ikinci sırada Mısır gelmektedir. Mısır ı ise sırasıyla Türkiye, Fas ve Arjantin takip etmektedir. 11

Tablo 12: Dünya Zeytinyağı İhracatı (Bin Ton) Ülkeler 2016/2017 2015/2016 2014/2015 2013/2014 2012/2013 2011/2012 İspanya 335 326,1 236,8 289,7 197,6 248 İtalya 190,7 219,5 199,6 233,3 217,5 233,2 Tunus 75 100 304 58 170 129,5 Portekiz 47 47 47,6 53,8 50,5 51,5 Türkiye 30 20 30 35 92 20 Fas 20 16,5 25 9,5 10 11 Şili 10,5 10,5 14,5 10 10 10 Yunanistan 10,2 10,2 16,8 15,7 18 15,5 Genel Toplam 771,5 829,5 929 785,0 843 803,0 TÜRKİYE ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI İHRACATI Türkiye nin zeytinyağı ihracatı, yıldan yıla zeytin ve buna bağlı olarak zeytinyağı üretiminde meydana gelen dalgalanmalar sebebiyle artış ve düşüşler göstermektedir. İşleme teknolojisi, pazarlama politikaları ve rakiplerimizin zeytinyağı üretimindeki yükseliş ve düşüşleri de ihracatımızı etkileyen diğer önemli unsurlardır. Tablo 13: Türkiye Ülkeler Bazında Siyah Zeytin İhracat Rakamları ÜLKE ADI IRAK 9.122.792 14.556.272,00 11.341.899 19.937.531,00 12.880.678 20.906.251,00-12 -5 ALMANYA 7.808.657 22.145.550,00 10.237.995 31.972.974,00 9.030.504 26.364.155,00 13 21 ROMANYA 5.209.233 6.551.198,00 8.429.411 11.366.553,00 11.349.822 12.716.690,00-26 -11 BULGARİSTAN 4.060.363 2.660.905,00 5.879.928 4.420.112,00 9.807.459 7.089.263,00-40 -38 ABD 2.226.626 4.391.627,00 3.034.337 6.047.319,00 2.952.268 6.353.166,00 3-5 İNGİLTERE 723.158 1.932.903,00 1.006.665 3.076.348,00 977.660 2.578.755,00 3 19 HOLLANDA 464.586 1.352.244,00 709.621 2.305.723,00 725.580 2.147.920,00-2 7 KKTC 458.952 1.058.314,00 684.781 1.852.339,00 797.823 1.577.444,00-14 17 FRANSA 481.126 1.302.324,00 615.722 1.859.694,00 763.501 2.125.031,00-19 -12 SUUDİ ARABİSTAN 323.961 767.843,00 526.572 1.246.303,00 448.147 981.906,00 17 27 TOPLAM 35.106.117 65.935.682,00 47.116.235 95.956.097,00 56.429.853 96.814.961,00-17 -1 Kaynak: EİB 01.10.2016-31.05.2017 01.10.2015-30.09.2016 01.10.2014-30.09.2015 2015-2016 Değişim Miktar (kg) Tutar ($) Miktar (kg) Tutar ($) Miktar (kg) Tutar ($) Miktar % 2015-2016 Değişim Değer % Ülkemiz siyah zeytin ihracatı tonaj olarak geçen sezon ile kıyaslandığında toplamda % 12 lik bir düşüş yaşamıştır. İhracatımızda ilk sırada yer alan ülke yaklaşık 11 bin ton ile Irak tır. Irak ı sırayla Almanya, Romanya, Bulgaristan ve ABD takip etmektedir. 12

Tablo 14: Türkiye Ülkeler Bazında Yeşil Zeytin İhracat Rakamları ÜLKE ADI IRAK 2.882.443 4.293.142,00 3.984.900 6.861.382,00 5.750.303 9.702.048,00-31 -29 ALMANYA 1.724.557 4.047.801,00 2.551.310 6.622.824,00 2.304.137 5.495.660,00 11 21 ABD 1.221.467 2.361.907,00 1.291.099 2.638.402,00 1.485.766 3.036.732,00-13 -13 SUUDİ ARABİSTAN 257.987 387.624,00 489.772 963.785,00 652.273 1.200.607,00-25 -20 İRAN 3.518 11.766,00 338.712 630.137,00 486.531 600.567,00-30 5 İNGİLTERE 250.292 613.690,00 275.815 782.458,00 397.378 957.880,00-31 -18 KANADA 135.907 275.210,00 208.173 476.225,00 168.691 366.185,00 23 30 BİRLEŞİK ARAP EMİR. 190.133 392.951,00 176.898 362.524,00 272.242 568.359,00-35 -36 ROMANYA 93.003 132.143,00 172.348 249.174,00 480.280 690.305,00-64 -64 AZERBAYCAN 151.869 257.939,00 170.874 326.927,00 264.788 488.710,00-35 -33 TOPLAM 8.296.231 15.899.250,00 11.325.169 24.264.122,00 14.953.923 28.638.796,00-24 -15 Kaynak: EİB 01.10.2016-31.05.2017 01.10.2015-30.09.2016 01.10.2014-30.09.2015 2015-2016 Değişim Miktar (kg) Tutar ($) Miktar (kg) Tutar ($) Miktar (kg) Tutar ($) Miktar % 2015-2016 Değişim Değer % Ülkemiz yeşil zeytin ihracatı tonaj olarak geçen sezon ile kıyaslandığında toplamda % 31 lik bir düşüş yaşamıştır. İhracatımızda ilk sırada yer alan ülke yaklaşık 4 bin ton ile yine Irak tır. Irak ı sırayla Almanya, ABD, Suudi Arabistan ve İran takip etmektedir. Tablo 15: Türkiye Ülkeler Bazında Zeytinyağı İhracat Rakamları ÜLKE ADI ABD 7.707.506 28.624.261,00 3.020.056 11.325.950,00 2.912.870 11.393.654,00 4-1 SUUDİ ARABİSTAN 1.823.559 8.296.711,00 1.720.967 9.172.279,00 1.766.286 9.423.854,00-3 -3 IRAK 283.306 1.136.891,00 901.537 4.206.338,00 1.263.215 5.029.466,00-29 -16 İRAN 326.555 1.091.175,00 882.090 3.534.137,00 1.171.415 4.935.342,00-25 -28 İSPANYA 10.346.390 36.443.052,00 875.920 2.798.980,00 100.440 277.929,00 772 907 JAPONYA 311.628 1.363.276,00 836.780 3.825.738,00 1.473.936 6.656.070,00-43 -43 FİLDİŞİ SAHİLİ 848.148 3.295.462,00 515.738 1.759.984,00 256.840 840.179,00 101 109 GÜNEY KORE 303.332 1.045.827,00 391.890 1.544.730,00 360.104 1.539.600,00 9 0 ALMANYA 384.461 2.002.158,00 363.505 2.122.762,00 571.144 2.700.801,00-36 -21 BİRLEŞİK ARAP EMİR. 264.006 1.239.207,00 307.921 1.613.630,00 509.804 2.743.261,00-40 -41 TOPLAM 28.710.651 106.955.574,00 12.754.436 55.618.854,00 14.851.407 66.194.747,00-14 -16 Kaynak: EİB 01.11.2016-31.05.2017 01.11.2015-31.10.2016 01.11.2014-31.10.2015 Değişim Miktar (kg) Tutar ($) Miktar (kg) Tutar ($) Miktar (kg) Tutar ($) Miktar % Değişim Değer % Zeytinyağı ihracatımız bir önceki sezona göre yüzde dört oranında artış yaşamıştır. Zeytinyağı ihracatımızı gerçekleştirdiğimiz ülkelerin başında ABD gelmektedir. ABD yi sırayla Suudi Arabistan, Irak ve İran takip etmektedir. ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI SEKTÖRÜNDE YAŞANAN BAŞLICA SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ Ülkemiz, zeytin üretiminde Dünyanın önemli üreticileri arasında olmasına rağmen gerek üretim, gerek iç tüketim, gerekse dış ticarette konulmuş olan hedeflerine henüz ulaşamamıştır. Zeytin; ihraç ürünü olması nedeniyle ülkemize döviz girdisi sağlayan, iç tüketimde insanların temel besini, sağlıklı toplum ve nesillerin oluşmasında önemli etkisi ve 13

doğrudan yaklaşık 500 bin ailenin dolaylı 10 milyon kişinin geçim kaynağı olan önemli bir tarım ürünüdür. Ancak zeytin ve zeytinyağı sektöründe küresel ve ülkesel bazda yaşanan önemli yapısal sorunlar nedeniyle zeytin ve ürünlerinin yeterince ekonomik getiri sağlayamaması sektörün gerilemesine ve darboğaza girmesine yol açmıştır. Zeytin sektörü; Sorunlar; Miras yoluyla toprakların bölünmesi ve zeytin sahalarının daralması, Rekolte tahmin çalışmaları uzmanların tecrübe ve gözlemlerine dayanarak yapılmaktadır. Uzaktan algılama sistemi kullanarak başta ağaç sayısı olmak üzere, verilerin doğru belirlenmesi gereklidir. Türkiye nin ağırlıklı olarak tuzlu ve uzun sürede yeme olgunluğuna gelen işleme tekniğini tercih ediyor olması, sofralık zeytin işleme tesislerinin daha çok küçük aile işletmeleri yapısında, teknolojiden uzak çalışıyor olması, Yeterli altyapı ve araştırma-geliştirme çalışmaları yapılmamış olduğundan yurdumuzun hangi yöresinde, hangi tür zeytinin en uygun şekilde yetişebileceğinin planlanmaması, bu bölgede yapılan üretimin yurt çapına dağılması ve bütün üretimin Gemlik zeytininde yoğunlaşması, özellikle bazı yörelerde hem verim düşüklüğü, hem de işleme şekli nedeniyle olumsuzlukların yaşanması, Zeytinin kayıtsız işletmelerce merdiven altı tabir edilen yerlerde çok ucuz maliyetlerle ve sağlıksız şartlarda üretilmesi, ilgili bakanlıkların sadece kayıtlı işletmeleri periyodik denetim altında tutarken hiçbir kaydı bulunmayan merdiven altı işletmelerin denetlenmemesi, aynı pazarda ise fiyat olarak haksız rekabete yol açmaları, Sektörde yetişmiş eleman olmaması, Çözüm Önerileri; İhracat olanaklarının geliştirilebilmesi için farklı ülkelere yönelik işleme tekniklerinin uygulamaya konulması, AB ile ABD gibi büyük pazarların damak zevkine uygun sofralık zeytin işlemesi konusunda gerekli teknolojik ve yapısal dönüşümlerin gerçekleştirilmesi, Mevcut zeytinliklerin ıslah edilmesi ve geliştirilmesi, yeni zeytinliklerin plantasyonu, Fidan üretiminin sertifikalı hale getirilmesi ve zeytin zen kaynaklarına sahip çıkılması, 14

Coğrafi bilgi sistemleri yöntemiyle yani uzaktan algılama sistemi kullanılmak suretiyle, Türkiye de tüm ürünlerin nerede, ne kadar yetiştiğinin belirlenmesi ve bilinçli üretim yapılması, Yurt dışında talep gören zeytin çeşitlerimizin artırılması, Türkiye deki ağaç sayısının sağlıklı bir şekilde tespit edilmesi, ağaçların sofralık mı yağlık mı olduğunun ortaya konulması ve buna göre ne kadar ağaç dikileceğinin planlanması, Zeytin üretici firmaların çoğu zeytin stokçusu olarak çalışmaktadır. Gelecek 5-10 yılda zeytinin stoklanmasının, kooperatifler veya birlikler tarafından şekillendirilmesi, bu şekilde bilinçsiz stokçuluğun önlenmesi, Kayıt dışılığın önlenmesi, Zeytininin pazarlanması için hedef pazarlar seçilerek o ülkelerde tanıtım yapılması bu sayede ihraç pazarlarımızın çeşitlendirilmesi, İhracat yapmadan önce hangi ülkeye, hangi kanalla (oteller, süpermarketler, restoranlar, zeytini üreticiden alıp yeniden paketleyecek müşteriler), hangi ambalajla, hangi lezzette, hangi ürünün satılacağının tespit edilmesi ve bu doğrultuda ön çalışma yapılması, Yapılacak ilaçlamaların çevreye uyumlu olması, organik üretime engel teşkil etmemesi, Zeytinyağı sektörü; Sorunlar; Zeytinyağına verilen primin AB ülkelerine göre daha az ödenmesi, AB ülkelerinin bizim ihracatımıza uyguladığı gümrük fonları yüzünden AB ülkelerine olan ihracatımızda yaşanan sıkıntılar, Tağşişli yağın önüne geçilmesi. Çözüm Önerileri; Zeytinyağlarının uygun ve hijyenik ortamlarda üretilmesi ve depolanması ile lisanslı depoculuğun uygulanması, Öncelikli pazarlar belirlenerek zeytinyağının yurtdışında tanıtılması, özellikle uzak doğu ülkelerine pazarlanması, Piyasa düzenli olarak bakanlık tarafından takip edilerek tağşişli yağ üretim ve satışı engellenmeli, denetimler artırılarak etkin hale getirilmelidir. 15

ZEYTİNYAĞI İHRACATINA YÖNELİK GELİŞTİRİLMESİ GEREKEN STRATEJİLER 1) Zeytin üretiminde yıllar itibariyle rekolte farkını asgari düzeyde koruyacak tedbirler almak. 2) Tarımsal faaliyetlerin zamanında ve doğru yapılması sağlanmalıdır. 3) Dış ticaret bilinci oluşturulması. 4) İşletmelerin kurumsallaşma çalışmaları hızlanmalıdır. 5) Ürünün katma değerini arttıran Marka laşma faaliyetlerine öncelik ve ağırlık verilmelidir. 16