1 ELEKTRİK ENERJİ PİYASASI VE ENERJİ ÜRETİM MALİYETLERİ VE SANTRALLAR DUR/KALK MALİYETLERİ
ELEKTRİK PİYASASI - 2 Elektrik Piyasası yılı ilk yarı yıl Spot fiyatları; Ekonomik Durgunluk, Tüketim azalması, Arz Fazlası, Aşırı yağışlar ile yüksek miktarda gerçekleşen HES ve RES üretimleri gibi nedenlerle Tedarikçi Firmalar yönünden oldukça iyi seviyelerde seyretti, Piyasa Fiyatlarının ikinci yarı yıl ve ilk yarı yıl için de benzeri şekilde sürmesi beklenmektedir, Piyasa Fiyatları Doğal Gaz ile üretim yapan santralların çalışamamasına da neden oldu,
DOĞAL GAZ SANTRALLARI ve YAKIN GELECEK 3 Doğal Gaz ile üretim yapan santralların iki üç yıl kadar daha bu sıkıntılı süreci yaşamaya devam edeceği, Öngörülen iki yıllık süre boyunca; Ekonomik durgunluktan çıkılacağı, Ekonomik büyümenin ve Sanayi kesiminin Elektrik Tüketiminin tekrar artma eğilimine gireceği, Yeni santralların devreye girmesi dışında Tüketimdeki düşmenin de tetiklediği Arz fazlasının önemli derecede azalacağı, Doğal Gaz Piyasası Regülasyonunun gelişimini tamamlayarak BOTAŞ ın hakim konumunun önemli derecede azalacağı, TANAP ve benzeri gibi uluslararası projelerin ilerlemesine, Türkiye nin enerji HUB ı olma yönündeki gelişmelere bağlı olarak oluşmaya başlayan rekabet ile Doğal Gaz fiyatlarının düşeceği, Amortisman bedeli kalmayan Kamu ya ait Üretim Santrallarının özelleştirilmelerinin tamamlanması sonrası, bu santralları alanların fiyatlarına yansıtacakları amortisman bedelleri sonrası Elektrik Fiyatlarının artacağı Öngörüldüğünde; DOĞAL GAZ SANTRALLARI önümüzdeki iki yıllık bir süre sonunda tekrardan önem kazanacaktır.
DG TERMİK SANTRAL ENERJİ PERAKENDE SATIŞ FAALİYETLERİ/ÖRNEK MEVCUT DURUM 4 Enerji Satış operasyonunu; Serbest Tüketicilere yaptığı satışlar, İkili Anlaşmalar, Elektrik Dengeleme Güç Piyasasında Yan hizmetler SFK-Sekonder Frekans kaabiliyeti ile yapılan YAL-YAT Satışlar, İle konsolide gerçekleştirmektedir.
ÖRNEK ENERJİ PERAKENDE SATIŞ PROJEKSİYONU 5 Enerji olarak Perakende Ticaretinde elde edilebilecek fırsatları ve bu fırsatların Müşterileri lehine kullanılarak uygulanan birim satış fiyatlarının düşürülmesine yönelik bir projeksiyonunu ÖRNEK sunmak isterim. Bu projeksiyonun temel yaklaşımı; Şirket in Perakende Ticaretinde büyümesi, Büyüme ile elde edilecek kazancın Müşterileri birim fiyatlarına kademeli olarak yansıtılması, Bunun sonucu olarak Müşterileri elektrik tüketim maliyetlerinin düşürülmesidir.
ENERJİ ŞİRKETİ PERAKENDE SATIŞ PROJEKSİYONU KABULLER ve HEDEFLER (Spot Fiyat Tedarik Maliyeti Yeni satış hedefi) 6 Kriterler Tem. Ağu. Eyl. Eki. Kas. PTF (TL/MWh) 147,5 156 140 140 143 158 170 157 138 116 122 132 SBDT (TL/MWh) 5 5 5 5 5 5 4 4 4 4 4 4 Ara. Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haz. YEK ÖDEMESİ (TL/MWh) Tedarik Maliyeti (TL/MWh) ST Satış Mik. (MWh)/Örnek ST Satış Fiy. (TL/MWh)/Örnek 8 7 9 9,5 9 7,5 5 7 9,5 14 12,5 10 160,5 168 154 154,5 157 170,5 179 168 151,5 134 138,5 146 0 10.000 15.000 18.000 22.000 25.000 30.000 32.000 35.000 37.000 40.000 40.000 0 174 174 174 174 174 174 174 174 174 174 174
ENERJİ ŞİRKETİ PERAKENDE SATIŞ PROJEKSİYONU GELİR YAKLAŞIMI-1 Örnek (Mevcut satış ve hedeflenen satış geliri) 7 Tem. Ağu. Eyl. Eki. Kas. Ara. Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haz. Satış Geliri (TL/Ay) 923.112 552.032 1.434.360 1.400.452 1.271.560 288.672-268,400 633.600 2.066.600 3.656.600 3.364.100 2.676.600
ENERJİ ŞİRKETİ PERAKENDE SATIŞ PROJEKSİYONU GELİR YAKLAŞIMI-2 (Hedeflenen satış gelirine göre Müşterilerine sağlanacak fiyat iyileştirmesi) 8 Tem. Ağu. Eyl. Eki. Kas. Ara. Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haz. Müşteri MWh Başına İyileştirme (TL/MWh) 0 0 2,00 3,00 4,00 5,00 6,00 6,00 10,00 12,00 15,00 15,00 Yukarıdaki tabloda belirtilen Müşteri birim fiyat iyileştirmesi, Şirketin Perakende Ticaret Projeksiyonu çerçevesinde hedeflenen elektrik satışı doğrultusunda ve elde edilen kazancın Müşterilere yansıtılması ile hesaplanmıştır. Elde edilen kazancın kalan kısmı sonraki dönemlerde ihtiyat olarak düşünülmüştür.
ENERJİ ŞİRKETİ PERAKENDE SATIŞ PROJEKSİYONU GELİR YAKLAŞIMI-2 (Hedeflenen satış kar ının Müşterilere yansıtılmış fiyatları) 9 200,00 Perakende Ticareti ile Müşteri Fiyat Projeksiyonu 195,00 190,00 185,00 180,00 175,00 170,00 165,00 160,00
Enerji Üretim Santrallar Maliyet Analizi 10 Enerji santrallerinde maliyet unsurlarının değerlendirilmesinde, genellikle santralin ilk yatırım maliyeti ve birim enerji üretim maliyeti dikkate alınmaktadır. Santralin birim enerji üretim maliyeti, santralin kullanım ömrü boyunca yapılan bütün harcamaları (ilk yatırım maliyeti, işletme/bakım maliyetleri) kapsayan, santralden birim enerji elde edilmesi için gerekli olan maliyeti ifade eden ekonomik bir değerlendirme kriteridir. Enerji santrallerinde elektrik enerjisi üretimine etki eden faktörler, santralin ilk yatırım maliyeti ve işletme/bakım maliyetidir. İlk Yatırım Maliyeti: İlk yatırım maliyeti, santralin işletmeye başlamadan önce enerji üretimine hazır hale getirilmesi amacıyla, makina-teçhizat,bina, arazi vb. temel elemanlar için yapılan harcamalardır. Enerji santral maliyetlerinin en büyük kısmı ilk yatırım maliyetleridir.
İŞLETME VE BAKIM MALİYETLERİ 11 İşletme/bakım maliyetleri ise santral kurulumu sonrası santralden enerji üretmek için yapılması gereken harcamalardır. İşletme maliyetleri, sabit işletme maliyeti ve değişken işletme maliyeti olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Sabit işletme maliyeti çalışanların maaşları ve primler, santral genel ve idari harcamaları, santral destek ekipmanları, planlanmış bakımlar gibi maliyetlerdir. Değişken işletme maliyetleri ise santralde kullanılan yakıtlar, enerji, su, kimyasallar, katalizörler, gazlar, yağlayıcılar, tükenebilir malzeme ve kaynaklar ile atıkların neden olduğu maliyetlerdir.
İŞLETME VE BAKIM MALİYETLERİ 12 Kömür ve doğalgaz yakıtlı termik santral, nükleer santral, hidroelektrik santral, rüzgar enerji santralleri (kara ve deniz üstü), güneş enerji santrali, jeotermal enerji santrali ve biokütle enerji santrali için $/kw cinsinden ilk yatırım maliyetleri,$/kw-yıl cinsinden sabit işletme maliyetleri ile $/MWh cinsinden değişken işletme maliyetleri olarak ve ilk yatırım maliyeti bir birim güç elde edilmesi için ödenmesi gereken maliyet, sabit işletme maliyeti bir yılda santralden birim güç elde edilmesi için ödenmesi gereken maliyet ve değişken işletme maliyeti bir birim enerji elde edilmesi için ödenmesi gereken maliyet olarak değerlendirilmiştir.
İŞLETME VE BAKIM MALİYETLERİ 13 rüzgar santralleri, jeotermal enerji santralleri, güneş enerji santralleri ve hidroelektrik santraller yenilenebilir enerji santrallerinin değişken işletme maliyetlerinin olmadığı görülmektedir. İlk yatırım maliyetleri yüksek olan santraller sırasıyla, deniz üstü rüzgar enerji santrali (6230 $/kw), nükleer santral (5530 $/kw) ve jeotermal enerji santrali (4362 $/kw) iken; ilk yatırım maliyetleri düşük olan santraller ise doğalgaz yakıtlı santral (917 $/kw), karada kullanılan rüzgar santrali (2213 $/kw) ve hidroelektrik santral (2936 $/kw) olduğu görülmektedir. Sabit işletme maliyeti en yüksek olan santraller sırasıyla, biokütle enerji santrali (105,63 $/kw-yıl), jeotermal enerji santrali (100 $/kw-yıl) ve nükleer santral (93,28 $/kw-yıl); düşük olan santraller ise sırasıyla, doğalgaz yakıtlı termik santral (13,17 $/kw-yıl), hidroelektrik santral (14,13 $/kw-yıl) ve güneş enerji santralidir(24,69 $/kw-yıl). Değişken işletme maliyeti yüksek olan santraller, biyokütle enerji santrali (5,26 $/MWh) ile kömür yakıtlı linyit santral (4,47 $/MWh); düşük olan santraller ise nükleer santral (2,14 $/MWh) ile doğalgaz yakıtlı santral (3,6 $/MWh) şeklindedir.
İŞLETME VE BAKIM MALİYETLERİ 14 Hidroelektrik santral, rüzgar enerji santrali (kara ve deniz), güneş enerji santrali ve jeotermal enerji santralin herhangi bir yakıt gideri olmadığı için değişken işletme maliyeti sıfırdır. ilk yatırım maliyetleri düşük olan santrallerin sırasıyla, doğalgaz yakıtlı termik santral, rüzgar santrali (kara) ve hidroelektrik santral olduğu görülmektedir. Ayrıca, sabit işletme maliyetleri en düşük olan santrallerin sırasıyla, doğalgaz yakıtlı termik santral, hidroelektrik santral ve güneş enerji santrali olduğu görülmektedir. Santrallerin 2012 ve 2014 yıllarındaki ilk yatırım maliyetleri değerlendirildiğinde, nükleer santral ve rüzgar enerji santralinin ilk yatırım maliyetlerinin azaldığı, güneş enerji santralinin ilk yatırım maliyetinin arttığı, diğer santrallerin ilk yatırım maliyetlerinin ise değişmediği gözlemlenmiştir.
ENERJİ ÜRETİM MALİYETLERİ 15 Santrallerin birim enerji üretim maliyetlerindeki değişimin daha iyi görülebilmesi için, belirlenen santrallerin 2012 ve 2014 yıllarındaki birim enerji üretim maliyetleri incelendiğinde; en yüksek birim enerji üretim maliyetine sahip olan santralin güneş enerji santrali (17,65 cent/kwh), en düşük birim enerji üretim maliyetine sahip olan santralin ise rüzgar enerji santrali (7,15 cent/kwh) olduğu gözlemlenmiştir. Belirlenen santrallerin birim enerji üretim maliyetlerindeki değişim değerlendirildiğinde; rüzgar (kara) (%39,16), güneş (%26,06), nükleer (%17,28) ve kömür yakıtlı termik santrallerin (%6,9) birim enerji üretim maliyetlerinin arttığı, jeotermal ve biyokütle enerji santrallerinde birim enerji üretim maliyetlerinin değişmediği, doğalgaz yakıtlı termik santrallerinde ise birim enerji üretim maliyetinin azaldığı (%1,33) görülmektedir.
ENERJİ ÜRETİM MALİYETLERİ 16 Santral tiplerinin ilk yatırım maliyetleri değerlendirildiğinde, ilk yatırım maliyetleri yüksek olan santrallerin sırasıyla, deniz üstü rüzgar enerji santrali (6230 $/kw),nükleer santral (5530 $/kw) ve jeotermal enerji santrali (4362 $/kw); ilk yatırım maliyetleri düşük olan santraller ise doğalgaz yakıtlı linyit santral (917 $/kw), karada kullanılan rüzgar santrali (2213 $/kw) ve hidroelektrik santral (2936 $/kw) şeklinde olduğu belirlenmiştir. Santral tiplerinin sabit işletme maliyetleri değerlendirildiğinde, en yüksek olan santraller sırasıyla, biokütle enerji santrali (105,63 $/kw-yıl), jeotermal enerji santrali (100 $/kw-yıl) ve nükleer santral (93,28 $/kw-yıl); düşük olan santraller ise sırasıyla, doğalgaz yakıtlı termik santral (13,17 $/kw-yıl), hidroelektrik santral (14,13 $/kw-yıl) ve güneş enerji santrali (24,69 $/kw-yıl) şeklinde olduğu belirlenmiştir.
ENERJİ ÜRETİM MALİYETLERİ 17 Santral tiplerinin değişken işletme maliyetleri değerlendirildiğinde ise değişken işletme maliyeti yüksek olan santraller biokütle enerji santrali (5,26 $/MWh) ile kömür yakıtlı linyit santral (4,47 $/MWh), düşük olan santraller ise nükleer santral (2,14 $/MWh) ile doğalgaz yakıtlı santral (3,6 $/MWh) olduğu belirlenmiştir. Santrallerin birim enerji üretim maliyetleri değerlendirildiğinde,en yüksek birim enerji üretim maliyetine sahip olan santralin güneş enerji santrali (2014 yılı 18-26,5 cent/kwh), en düşük birim enerji üretim maliyetine sahip olan santralin ise rüzgar enerji santrali (2014 yılı 3,7-16,2 cent/kwh) olduğu görülmektedir. santrallerin birim enerji üretim maliyetlerindeki değişim değerlendirildiğinde, rüzgar (kara) (%39,16),güneş (%26,06), nükleer (%17,28) ve kömür yakıtlı termik santrallerin (%6,9) birim enerji üretim maliyetlerinin arttığı, jeotermal ve biyokütle enerji santrallerinde birim enerji üretim maliyetlerinin değişmediği, doğalgaz yakıtlı termik santrallerinde ise birim enerji üretim maliyetinin azaldığı (%1,33) görülmektedir.
DÜNYADA ENERJİ ÜRETİM VE TÜKETİMİ 18 Dünyada, 2005 ve 2040 yılları arasında OECD ülkelerindeki enerji tüketiminin fazla değişmeyeceği beklenmesine rağmen, OECD üyesi olmayan ülkelerin enerji tüketiminde yaklaşık %75 lik bir artış (2005 yılında 467 Katrilyon BTU, 2040 yılında 813 katrilyon BTU) beklendiği belirlenmiştir. Uluslararası Enerji Ajansı (UEA) verilerine göre, enerji sektörüne üçte ikisi OECD dışı ülkelerde olmak üzere,toplam 42,2 trilyon dolar yatırım yapılmasının beklendiği belirlenmiştir. Bu yatırımların 17 trilyon dolarının elektrik sektörü, 9,4 trilyon dolarının petrol, 8,5 trilyon dolarının gaz sektörü, 0,8 trilyon dolarının kömür sektörü, 6,5 trilyon dolarının ise yenilenebilir enerji sektörüne yapılması öngörülmektedir.
DOĞAL GAZLI ELEKTRİK ÜRETİM DUR KALKLARIN BİRİM MALİYETLERİNE ETKİSİ 19 Türkiye enerji arzında 2012 'li yıllarda yüzde 55 'lerde olan doğalgaz yakıtlı santrallere ihtiyaç bugün te yüzde 35 'lere indi.türkiye'nin ana üretim sektörel yapısında bir yıl öncesindeki Doğal Gaz ile elektrik üretim kaynakları yerine tam tersi yüzde 50'lere yakın hidroelektrik kaynaklar, akarsular ve ağırlıklı ithal kömürlü elektrik termik tesisleri kullanılmaya başlandı. Piyasa öyle bir piyasa ki,gün öncesinde çalışmayan doğalgaz santraline gün içerisinde verilmiş olan programların eksikliğini sağlamak amaçlı bizim gibi sistemlere ihtiyaç duymakta ve bizim maliyetlerimizin karşılığını vermeye çalışan fiyatlar oluşarak sistem bu şekilde çözüme imkan vermiştir..talep artışı % 5-6 limitlerinde devam etmektedir ki bu da ortalama %3 büyümeye karşılık gelmektedir. Ancak elektrik üretim kapasitesi 73.600 MW lere ulaşmıştır.
DG SANTRALLARDA DUR KALK ÇALIŞMA BİRİM MALİYETE ETKİSİ 20 Şirketim 186 MW 3 X GE LM 6000 PC ve 2XPD olan kombine çevrim elektrik üretim tesisidir. GE Handbook/el kitaplarında ISO şartlarda 24 saatlik çalışmada bir GE LM 6000 Gaz Türbinli ünite 0,222 Sm3/kWh ortalama gaz yakmaktadır. Bulunduğumuz bölgede DG fiyatı ÖTV,Taşıma,Gaz Fiyatı toplamda 0,815 TL/Sm3 bedelindedir. 24 Saatlik gün içinde 18-15-10-4 saatlik periyotlarda çalışma birim maliyet ortalaması 0,174-0,188 TL/Sm3 arasında değişmektedir. Sonuç olarak gün içinde 10 saat ortalamadan aşağıya bir çalışma temposu verimsiz ve yaklaşık normal kombine üretim maliyetinde % 18 daha fazla bir artış ile daha fazla Doğal Gaz daha fazla bakım maliyeti demektir ki bu son derece verimsiz bir sonuçtur. Bu tarihe kadar gelinen arz talep şartlarında takas fiyatı olan PTF ile üretim yapabilmek olası değildir.
ÖZET SONUÇ ÖNGÖRÜLER 21 Türkiye arz dengelerinde anlık yönetim için Doğal Gaz ile üretim ihtiyacı önümüzdeki yakın süreçte muhtemelen 2.yarıyıl dan itibaren önem arz edecektir. Sistemin kararlılığı için ki bu durum 31 Mart blackout Türkiye 10 saatli sürecinde ilk hareket ve kalkınma doğal gaz üretim tesisleri ile sağlanmıştır. DG santralları Türkiye Enerji strateji belgesinde de belirtildiği gibi picker olarak kullanılacaksa konsolide maliyetler bütçelerde verimsiz sonuçlara rağmen kesinlikle dikkate alınmalıdır ki olmayan elektrik en pahalı elektriktir,..unutulmamalıdır.
TEŞEKKÜR EDERİM-Her türlü ihtiyacınız için aşağıdaki iletişim bilgilerinden ulaşabilirsiniz 22 ÖMER ÖZDEMİR Elektrik Mühendisi +MBA/işletme Yönetimi Genel Müdür/BOSEN ENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM A.Ş + BOSEN ELEKTRİK SATIŞ İTHALAT İHRACAT VE TOPTAN SATIŞ A.Ş.-BURSA Başkan Yardımcısı/TÜRKOTED-TÜRKİYE KOJENERASYON VE TEMİZ ENERJİ TEKNOLOJİLERİ DERNEĞİ İSTANBUL Üye /DOĞSANT-DOĞAL GAZ SANTRALLARI DERNEĞİ-İZMİR Üye/Elektrik Üreticileri Derneği-ANKARA Sahibi/METER ENERJİ VE DANIŞMANLIK LTD. ŞTİ. -BURSA TEL;0 224 2426891 + 0 533 2830866 + 0 532 3756367 E-Mail; omer.ozdemir@bosenenerji.com + o_ozdemir41@hotmail.com