ARAŞTIRMA BİLGİ GÜNLERİ Orta Doğu Teknik Üniversitesi Araştırmalar Koordinatörlüğü-Avrupa Birliği Ofisi 4-27 Mart 2009 SUNUM NOTLARI ODTÜ Araştırmalar Koordinatörlüğü Avrupa Birliği Ofisi Temmuz 2009 1
İÇİNDEKİLER YEDİNCİ ÇERÇEVE PROGRAMI İŞBİRLİĞİ ÖZEL PROGRAMI... 5 KİŞİYİ DESTEKLEME PROGRAMI... 7 Avrupa İçi Dolaşım Bursları (Intra-European Fellowship)... 7 Avrupa ya Geri Dönüş Hibeleri (International Reintegration Grant)... 7 Avrupa Dışına Giden Araştırmacı Bursları (International Outgoing Fellowship)... 7 Avrupa ya Gelen Araştırmacı Bursları (International Incoming Fellowship)... 7 Marie Curie Bursiyerlerine Ek Fon (European Reintegration Grant)... 7 Araştırma Eğitim Programları (Initial Training Network)... 8 Sanayi Akademi İşbirliği Programı (Industry Academia Partnership Pathway)... 9 Burs Veren Kuruluşlara Avrupa Birliği nden Ek Fon (COFUND)... 9 Araştırma Personeli Değişim Programı (International Research Staff Exchange)... 10 KAPASİTELER ÖZEL PROGRAMI... 10 Araştırma Potansiyeli (Research Potential-REGPOT)... 10 Bilgi Bölgeleri (Regions of Knowledge RoK)... 12 KOBİ Yararına Etkinlikler (Research for the Benefit of SMEs)... 13 FİKİRLER ÖZEL PROGRAMI... 13 Başlangıç Düzeyindeki Araştırmacılara ERC Desteği (ERC Starting Grant)... 13 Deneyimli Araştırmacılara ERC Desteği (ERC Advanced Grant)... 14 ULUSAL DESTEKLER DEVLET PLANLAMA TEŞKİLATI (DPT) DESTEĞİ... 16 SANAYİ TEZLERİ (SANTEZ) PROGRAMI... 16 TÜRKİYE BİLİMLER AKADEMİSİ (TÜBA) DESTEĞİ... 16 TÜBİTAK ARAŞTIRMA DESTEK PROGRAMLARI... 17 2
GİRİŞ Orta Doğu Teknik Üniversitesinde genç araştırmacıların ulusal ve uluslararası proje olanakları hakkında bilgilendirilmesi ve deneyimli araştırmacılarımızın proje başvuru ve yürütme aşamasındaki deneyimlerini genç araştırmacılarımıza aktarabilmesi amacıyla Araştırma Bilgi Günleri etkinliği düzenlenmiştir. 4-27 Mart 2009 tarihleri arasında ODTÜ de gerçekleştirilen Araştırma Bilgi Günleri nde, ulusal proje olanakları (TÜBİTAK, DPT, SANTEZ, TÜBA) ve 7. Çerçeve Programı ele alınmıştır. Bu kapsamda, TÜBİTAK temsilcileri ve ODTÜ den uzmanlar proje olanakları ile ilgili genel bilgileri katılımcılara aktarmış, ardından ilgili proje başlıklarında ODTÜ Öğretim Üyeleri deneyimlerini paylaşmışlardır. Etkinlik programı Ek te verilmektedir. Etkinliğin video kayıtları ODTÜ-TV de (www.odtutv.metu.edu.tr), sunumlarda kullanılan yansılar ise AB Ofisi websayfasında (www.euoffice.metu.edu.tr) yayınlanmıştır. Etkinlikler kapsamında yapılan sunumlar baz alınarak bu Bilgi Notu hazırlanmıştır. Bilgi Notu nda etkinlik kapsamında öne çıkan, proje tiplerine göre proje başvuru ve yürütme aşamasında dikkat edilmesi gereken noktalar derlenmiştir. Bilgi notunun, proje başvuru ve yürütme sürecinde araştırmacılara yol göstereceğine inanıyor, etkinliğe katkıda bulunan konuşmacı ve katılımcılara tekrar teşekkür ediyoruz. Araştırmalar Koordinatörlüğü Avrupa Birliği Ofisi 3
YEDİNCİ ÇERÇEVE PROGRAMI Avrupa Birliği Çerçeve Programlarının amacı kısaca Avrupa yı dünyanın en dinamik bilgi temelli ekonomisi haline getirmek olarak özetlenebilir. Bu doğrultuda, Avrupa Araştırma Alanı nda gerçekleştirilen bilimsel ve teknolojik araştırmaların geliştirilmesi ve bütünleştirilmesi ve böylece belirlenen öncelikler kapsamında katma değeri yüksek, ürüne yönelik ileri araştırma projelerinin geliştirilmesi hedeflenmektedir. Çerçeve Programları, çok uluslu araştırma ve teknoloji geliştirme projelerine sağladığı destek ile bu amacın gerçekleştirilmesinde en önemli araçtır. Çerçeve Programlarının yedincisi 2007 yılında yürürlüğe girmiştir, 2013 yılına kadar yürürlükte kalacaktır. Türkiye, Çerçeve Programlarına ilk kez Altıncı Çerçeve Programı (2002-2006) ile katılmıştır. Yedinci Çerçeve Programı altında, dört ana destek kategorisi bulunmaktadır: İşbirliği, Kişiyi Destekleme, Kapasiteler ve Fikirler Özel Programı. Söz konusu özel programlara ilişkin dikkat edilmesi gereken noktalar ayrıca başlıklar altında ele alınacaktır. Fakat, başvuru aşamasında genel bir takım dikkat edilmesi gereken noktalar farklılıklar göstermektedir. Bunlar şu şekilde sıralanabilir: Proje başvuru sürecine son başvuru tarihinden belli bir süre önce başlamak, bu süreçte yaşanabilecek sıkıntıları çözebilecek yeterli süreye sahip olmak demektir. Bu nedenle, son dakikaya kalmaktan kaçının. Proje çağrıları ve başvuru için gerekli bilgiler CORDIS te yer almaktadır. Fakat, CORDIS te yayınlanmasında 4-5 ay önce Ulusal İrtibat Noktalarına çağrıların içeriği ve son başvuru tarihleri ile ilgili bilgileri içeren dokümanlar iletilebilmektedir. Bu doğrultuda, Ulusal İrtibat Noktaları ile erken temasa geçin. Çağrı ile birlikte araştırmacıların bilgisine sunulan çalışma programları çağrıların içeriğini, başvuru kriterlerini ve projenin yürütülmesi sırasında uyulması beklenen esas ve usulleri belirten ana dokümandır. Çalışma programında yer alan the aim of this topic is, the expected impact of the project. The project should gibi ibareler yer alır ve bunlar yazılacak olan projede doğrudan kullanılmalıdır; projenin bu hedeflere ve beklentilere uygun olduğunu göstermek için benzer cümlelerle teklif hazırlanmalıdır. Bunlar proje teklifinizde iş paketi (work package) olarak yer alabilir. Her etki cümlesi bir etki sayfası olarak karşınıza çıkabilir. Proje önerinize, değerlendirmeciler açısından bakın. Değerlendirmeciler açısından en kısa ve açık anlatımlı proje başvuruları dikkat çekicidir. Bu doğrultuda, proje başvurusunu yazarken, uzun açıklamalar ve anlatımlar yerine şemasal anlatıma ağırlık 4
verilmelidir. Böylece, değerlendirmecilerin ilgisi dağıtılmadan anlatılmak istenen değerlendirmecilere ulaştırılabilecektir. Avrupa Birliği nin politikalarını ve gündemi takip edin. Projenin amaçlarının söz konusu politikalara katkısını göstermek ve değerlendirme sırasında Avrupa Birliği terimlerinin kullanılması proje önerisine üstünlük sağlayacaktır. Proje amaçlarını ortaya koyarken ve bilimsel içerikte referanslara dayanın. Proje başvuru aşamasında iken projenin yürütülmesi ile ilgili bilgileri edinin. Özellikle personel ve finansal konularda bilgi almak gereklidir. Bu bilgiler için ODTÜ içerisindeki ilgili birimler ile temasa geçin. İŞBİRLİĞİ ÖZEL PROGRAMI İşbirliği Özel Programının başlıca hedefi sanayi ve araştırma kuruluşları arasında uluslararası işbirliklerini tetikleyerek kilit alanlarda Avrupa nın liderliğini sağlamaktır. Başvuru aşamasında dikkat edilmesi gereken noktalar şunlardır: Koordinatör olmadan önce projelere ortak olarak katılarak deneyim sahibi olun. İşbirliği programı kapsamındaki projeler konu güdümlüdür. Bu nedenle, proje fikrinizin hangi tematik başlık altında olduğunu netleştirin. Sadece bilimsel ve teknolojik mükemmeliyeti değil, toplum tarafından anlaşılabilir, kullanılabilir proje fikirlerinin geliştirilmesini hedefleyin. Birden fazla ortağın birarada çalışabileceği iş paketleri yaratın. Alt yüklenici kullanmak yerine işi başarıyla yürütebilecek ortaklar bulun. Bilimsel ve teknik içeriğin açıklandığı bölümde mevcut durumun analizini ve bu projenin vereceği katkıyı net bir şekilde ortaya koyun. İş planında hangi ayda hangi çıktının alınacağını açıkça belirtin. İş paketlerinde hangi personelin hangi aşamadan sorumlu olduğunu gösterin. Proje başvurusunun uygulama bölümünde koordinatör iseniz yönetim/ organizasyon konusundaki deneyiminizi, ortak iseniz proje konusundaki bilimsel deneyiminizi belirtin. Proje başvurusunun etki (impact) bölümünde proje çıktılarının Avrupa Araştırma Alanı ve Avrupa nın toplumsal durumuna yapacağı katkıyı gösterin. Varsa, hakemlik konusundaki deneyiminizi öne çıkarın. Konsorsiyum kurulması sırasında dikkat edilmesi gerekenler şunlardır: Konsorsiyum oluşturulurken, deneyimli ve iyi referans sahibi ortaklar ile çalışmaya özen gösterin. 5
Ortakların uzmanlık konularında ve coğrafi dağılımında bir denge sağlayın. Proje önerisini hazırlayacak çekirdek bir kadro belirleyin. Her bir ortağın o projede yer almasının neden gerekli olduğunu vurgulayın. Ortakların görev alanları ve sorumlulukları net bir şekilde belirlenmelidir. Her ortağın görev-sorumluluk alanı açık bir şekilde ifade edilmeli fakat aynı zamanda her ortak bütünlük içerisinde çalışabilmelidir. Koordinatör iseniz, işbölümü konusunda dikkatli olun. Konsorsiyum içerisinde ortakların karşılıklı hak ve yükümlülüklerini tayin edebilmek amacıyla tüm ortakları projenin bitimine kadar bağlayan bir Konsorsiyum Anlaşması hazırlayın. CORDIS Araştırmacı Veri Tabanı nda profil oluşturmak ve profili güncel tutmak ortak bulma ve ortak olabilmek için önemlidir. Aramalarda en uygun ortağı bulabilmek ve size ulaşılabilmesi için profilinize anahtar sözcükleri girin ve güncelleyin. Profillerin Ulusal İrtibat Noktalarına iletilmesi ortak bulmak konusunda araştırmacılara yardımcı olacaktır. Ortak bulmak için devam eden ya da biten projeleri tarayın, sempozyum, konferans ve bilgi günü ve proje pazarı gibi etkinliklere katılın. Finansal konularda dikkat edilmesi gerekenler şunlardır: AB finansal ilkelerini mutlaka inceleyin. Proje yürütme aşamasında harcamaların AB genel muhasebe kurallarına ve kurum içi muhasebe ilkelerine uygun bir şekilde gerçekleştirilmesine dikkat edin. Gösterilen harcamaların amaca uygun olması çok önemlidir. Bütçede yalnızca ayırt edilebilir, kontrol edilebilir ve tahmini değil gerçek masraflar gösterilmelidir. Masrafların proje süresi içerisinde gerçekleşmiş olması gerekmektedir. Bütçesi harcanmayan projeler cezalandırılmaktadır. Bu yüzden, proje bitmeden 3-4 ay önce bu hesaplar yapılarak gerekiyorsa bütçe kalemleri arasında aktarma yapılması gerekebilir bunun için koordinatörle iletişim içinde olun. Personel masraflarını brüt hesaplayın. Geçersiz masraflara dikkat edin (borçlanma faizi ve benzeri masraflar, dolaylı vergiler, aşırı ve gereksiz harcamalar, başka projeye ait masraflar, doğabilecek masraflar için ayrılan provizyon, dış etkenlerden doğan provizyon, kambiyo zararları). 6
KDV muafiyet belgesini mutlaka alın. Damga vergisini mutlaka düşün çünkü herhangi bir vergi proje bütçesinden karşılanamamaktadır. KİŞİYİ DESTEKLEME PROGRAMI Marie-Curie (Kişiyi Destekleme Özel Programı) kapsamında yer alan burs ve destek programları Avrupa Araştırma Alanı nda araştırmacıların nicelik ve niteliksel gelişimini amaçlar. Bu program altında beş bireysel burs proje olanağı bulunmaktadır: Avrupa İçi Dolaşım Bursları (Intra-European Fellowship) Türkiye den herhangi bir AB üye/ asosye ülkeye gitmek ya da bir bir AB üye/ asosye ülkeden Türkiye ye gelmek için yararlanılabilir. Avrupa ya Geri Dönüş Hibeleri (International Reintegration Grant) Avrupa dışındaki üçüncü ülkelerde bulunan kuruluşlarda araştırmalarını sürdürmekte olan AB üye/ asosye ülke araştırmacılarının Avrupa ya geri dönüşünü teşvik etmek üzere geliştirilmiştir. Başka bir deyişle, program kapsamında, tersine beyin göçü desteklenmektedir. Avrupa Dışına Giden Araştırmacı Bursları (International Outgoing Fellowship) Araştırmacıların bir ya da iki yıl Avrupa dışındaki bir kuruluşta araştırma etkinliklerinde bulunarak Avrupa ya dönmesi için yararlanılabilir. Araştırma kuruluşları ve üniversiteler, araştırmacılarının teknolojik açıdan üstün üçüncü ülkelerde (ABD, Japonya, Kanada, Avustralya, vb.) deneyim kazanmaları için bu burstan faydalanabilir. Avrupa ya Gelen Araştırmacı Bursları (International Incoming Fellowship) Avrupa dışındaki teknolojik olarak gelişmiş ülkelerde (ABD, Kanada, Avusturalya, Japonya vb.) bulunan Türk veya yabancı uyruklu araştırmacıların Avrupa ya gelerek bilgi ve deneyimlerini aktarmaları desteklenmektedir. Marie Curie Bursiyerlerine Ek Fon (European Reintegration Grant) Daha önce Marie-Curie etkinlikleri kapsamındaki burslardan (International Reintegration Grants, Intra-European Fellowships, International Outgoing Fellowships) en az 18 ay süre ile yararlanmış araştırmacılar, Marie-Curie Bursiyerlerine Ek Fon programından yararlanabilir. Söz konusu bireysel burslara başvuru sırasında dikkat edilmesi gereken noktalar şunlardır: Projenin amacının iyi anlaşılması gereklidir. Proje önerinizi bu amaca uygun olarak hazırlayın: o Avrupa İçi Dolaşım Bursunda, araştırmacının uzun süreli istihdamı hedeflenir. 7
o Avrupa ya Geri Dönüş Hibelerinde, araştırmacının dolaşımının, kurumlar arasında uzun süreli işbirliklerinin kurulmasını desteklemesi beklenir. o Avrupa ya Gelen Araştırmacı Bursu kapsamında ise amaç araştırmacının üçüncü ülkelerdeki deneyiminin Avrupa ya aktarılmasıdır. Bu doğrultuda, teknoloji transferi hedeflenebilir. Başvuru kriterleri mutlaka sağlanmalıdır, aksi takdirde başvurular değerlendirmeye alınmamaktadır. Söz konusu kriterlerler şu başlıklar altında sıralanmaktadır: o Araştırma deneyimi o Vatandaşlık o Dolaşım kriteri o Kurumun bulunduğu ülke o Başvuru süresi Araştırmacıların, sektörlerarası (sanayiden akademiye, akademiden sanayiye) ya da disiplinlerarası dolaşımı desteklenir. Değerlendirmelerde, araştırmacının deneyimi çok önemlidir. Bu çerçevede araştırmacı özgeçmişi özenle hazırlanmalıdır. Projenin araştırmacının kariyerine ve sektöre, bölgeye katkısı açıkça belirtilmelidir. Finansal konularda dikkat edilmesi gerekenler: Bireysel burslarda iki farklı destek mekanizması vardır: sabit destek veya maaş/ burs ödemesine ek olarak seyahat, araştırma, kariyer desteği. Bu nedenle, öncelikle destek miktarının kapsamını araştırın. o Avrupa ya geri dönüş hibelerinde destek miktarı sabittir (25000 ) ve yıllıktır. Bu desteğe maaş ve masraflar da dahildir. Başvuru sırasında destek miktarı sabit olduğu için ayrıntılı bütçe hazırlamak gerekli değildir. Ancak, harcama kalemleri belirtilmektedir. Araştırma Eğitim Programları (Initial Training Network) Üniversiteye ve sanayiye nitelikli insan kaynağı yetiştirmeyi amaçlayan bilimsel ve teknolojik içerikli Araştırma Eğitim Programları (doktora programı, sertifika programı, yaz okulu, vb.) yurtdışı ortaklar ile birlikte oluşturulmaktadır. Başvuru aşamasında dikkat edilmesi gereken noktala şunlardır: Eğitim programının amacına uygun olarak geliştirilmesi ve içeriğinin kalitesi önemlidir. 8
Eğitim programını yürütecek kurumun bu alandaki başarısını ve yürütme kapasitesini kanıtlaması gereklidir. Kurumun bilimsel teknolojik kapasitesi, bünyesinde barındırdığı araştırmacıların niteliği kadar organizasyondaki yetkinliği de önemlidir. Var olan REGPOT (7ÇP) ve IP, STREP (6ÇP) projelerinin insan kaynağını desteklemek için bu programdan yararlanılabilir. Araştırma Eğitim Programına katılmak isteyen araştırmacıların ERACAREERS (ec.europa.eu/euraxess) web sitesini takip etmesi önerilir. Sanayi Akademi İşbirliği Programı (Industry Academia Partnership Pathway) Bu program kapsamında, sanayi kuruluşları ve akademik kuruluşlar arasında ortak araştırma çalışmalarının geliştirilmesi hedeflenmektedir. Bu doğrultuda, araştırmacıların uluslararası ve sektörlerarası dolaşımı desteklenmektedir. Başvuru aşamasında dikkat edilmesi gereken noktalar şunlardır: Sektörlerarası araştırma konuları teşvik edilir. Araştırmacılar açısından bir vatandaşlık kısıtlaması yoktur. Ancak, ev sahibi kuruluş araştırmacının vatandaşı olduğu ülke kuruluşu olmamalıdır. Teknik ve idari personel dolaşımdan yararlanabilmektedir. Özgünlük ve yenilikçilik anahtar kavramlardır. Ortak çalışmalar önemlidir. Proje dahilinde açılacak programların bilimsel kalitesi değerlendirme aşamasında önem taşır. Kurumun destek sağlaması önemlidir. Burs Veren Kuruluşlara Avrupa Birliği nden Ek Fon (COFUND) AB 7. Çerçeve Programı Marie-Curie Burs ve Destekleri kapsamında araştırma bursu veren ya da yeni burs programları oluşturmak isteyen üniversiteler, kamu kurumları, vakıflar için ek fon programı yayınlanmıştır. Başvuru aşamasında dikkat edilmesi gerekenler noktalar şunlardır: Var olan bir burs ve eğitim programının geliştirilmesi/ genişletilmesi (var olan burs ve destek programının yerine geçemez) ya da yeni bir program geliştirme amacıyla kullanılmalıdır. Burs ve eğitim programı, doktora derecesine sahip ya da 4 yıl tam zaman araştırma deneyimine sahip araştırmacıların kariyer gelişimine katkıda bulunmalıdır. Burs ve eğitim programlarına araştırmacı seçimi uluslararası değerlendirmeye açık olmalı ve liyakat esasına dayanmalıdır. 9
Değerlendirmede, burs ve eğitim programının Avrupa Araştırma Alanı na etkisi önemlidir. Burs ve destek programını yürütecek kurumun kapasitesi dikkate alınmaktadır. Finansal konularda dikkat edilmesi gerekenler: COFUND, desteklenmesi kabul edilen burs programlarında araştırmacı başına düşen masrafları sabit olarak yüzde 40 oranında finanse eder. Hibe anlaşmasının yürürlüğe girdiği tarihten önce başlamış olan veya anlaşma bittikten sonra da devam eden burslarda yapılan harcamalar COFUND programı kapsamında karşılanmaz. Araştırma Personeli Değişim Programı (International Research Staff Exchange) IRSES programının amacı, dünyanın farklı ülkelerindeki araştırma kurumları ve üniversiteler arasında çok-taraflı ortaklıklar kurarak, bilimsel araştırma için değişimler gerçekleştirmektir. Başvuru aşamasında dikkat edilmesi gereken noktalar şunlardır: Yeni bir program olması nedeniyle başvuru aşamasında çıkacak olası sorunlar ilk kez çözümlenecektir. Bu nedenle, başvuru için erken davranmak sorunların giderilmesi için zaman ayırabilmeyi sağlayacaktır. Program, Avrupa dışındaki ülkeler ile ortaklıklar kurmak için önemli bir olanak sağlamaktadır. Ancak, projenin çok ortaklı çok uluslu yapısı projenin yönetimi sürecinde bazı sorunlara neden olabilmektedir. Örneğin, birçok ülke üniversitelerinin 7. ÇP başvuru formlarında yer alan LEAR, PIC numarası gibi bilgiler Avrupa dışındaki üniversitelerden kolaylıkla elde edilememektedir. Dolaşımdan idari ve teknik personel yararlanabilmektedir. Dolaşım konusunda gerek Avrupa içine gerekse Avrupa dışına yapılacak seyahatler arasında denge kurulabilmelidir. Finansal konularda dikkat edilmesi gerekenler: Bütçeden, ekipman alımı yapılamamaktadır. Avrupa dışındaki kuruluşların araştırmacılarının dolaşım masrafları karşılanmamaktadır. Projelerde finansal denetim esnektir. KAPASİTELER ÖZEL PROGRAMI Araştırma Potansiyeli (Research Potential-REGPOT) 10
Araştırma Potansiyeli desteği, az gelişmiş bölgelerin araştırmacı ve araştırma altyapısı potansiyelini artırarak, Avrupa Araştırma Alanı na katkıda bulunmalarını sağlamak üzere geliştirilmiştir. Türkiye nin Araştırma Potansiyeli projelerinde şansı yüksektir çünkü program Sırbistan, Makedonya, Hırvatistan gibi gelişmekte olan ülkelere yönelik hazırlanmıştır ve Fransa, Almanya ve İngiltere gibi bilimsel ve teknolojik açıdan gelişmiş ülkeleri kapsamaz. Bunun için Türkiye, büyük oyuncularla rakip değildir. Ayrıca, bu program kapsamında tanımlanmış toplam 100 yakınsama bölgesinin (convergence regions) 26 sı Türkiye de bulunmaktadır. Türkiye de ODTÜ nün en büyük üstünlüğü, bu projeleri yapabilecek niteliğe sahip birçok bölümünün ve araştırma altyapısının bulunmasıdır. Araştırma altyapıları, sıfırdan bir altyapının kurulumu için değil, Avrupa standartlarına yakın bir araştırma biriminin gereksinim duyduğu son bir desteği sağlamayı amaçlar. Bu avantajı hayata geçirebilmek için, AB projeleri konusunda organize bir şekilde hareket edilmesi gerekir. Başvuru aşamasında dikkat edilmesi gereken noktalar şunlardır: Başvuru kişi/araştırma grubu ya da kurum tarafından yapılabilir. Bununla birlikte, destek altyapı projelerine yönelik olduğu için kurum başvuruları değerlendirmede üstünlüğe sahip olacaktır. Bu doğrultuda, proje önerileri bölüm, fakülte başvuruları olarak hazırlanmalıdır. B1 bölümünde kurumun özelliklerini net bir şekilde ortaya koyun. o Projelere katılımcı kurum ölçeği artırılmıştır. Başvuran kurumların artık belirgin bir büyüklükte olması gerekmektedir. Programa başvurabilen kuruluşlar şöyledir: AB yakınsama veya sınırlarına yakın dış bölgelerinde kurulmuş üniversite bölümleri, fakülteler, araştırma enstitüleri, kamu yada özel araştırma kuruluşları. o Proje önerisinde kurumun öne çıkan özellikleri ve neden daha nitelikli olduğu net bir şekilde anlatılmalıdır. Bu doğrultuda, kurum bünyesindeki araştırmacıların çalışma alanları, deneyimleri ve başarıları, doktora öğrenci sayısı, yayınlar, kurulmuş olan işbirlikleri, yürütülen projeler gibi bir takım göstergeler kullanılmalıdır. o Kurumun uzmanlık alanındaki birikimi ve bu alanda yer aldığı işbirlikleri mutlaka belirtilmelidir. AB üye/asosye ülkelerden ortaklar ile başvuru, kuruma üstünlük sağlayacaktır. 11
Destek alacak araştırma kurumlarının, faaliyet gösterdikleri bölgede, yaptıkları bilimsel araştırmalarla sosyo-ekonomik kalkınmaya katkıda bulunmaları gerekmektedir. Bu nedenle, projenin topluma etkisi konusunu anlatan etki bölümüne önem verilmelidir. REGPOT projelerinde bursiyer ödemesi yapılamamaktadır. Bununla birlikte, personelin seyahat, konaklama masrafları proje bütçesinden karşılanabilmektedir. Proje hazırlarken üzerinde durulması gereken en önemli konu, kurumun SWOT (Strengths, Weaknesses, Opportunities, Threats) analizinin yapılmasıdır. Araştırma Potansiyeli konu başlığı altında yapılan proje sayısı fazla olduğu için, SWOT analizi projenin desteklenebilmesi açısından çok önemlidir. S W O T (Kurumsal olarak küçük eksikliklerin bu fon ile giderilmeye çalışıldığı belirtilmeli. Bu eksiklikler için bir b planının olduğu belirtilmeli.) (Sıfırdan başlanmadığı zaten var olan bilimsel mükemmeliyetin geliştirilmesi için REGPOT desteğine ihtiyaç olduğu vurgulanmalı) (Eksikliğin olduğu kabul edilmeli ve bu eksikliğin REGPOT ile giderileceği vurgulanmalı) (REGPOT un önkoşullarını taşıdığı anlamına gelen kurumum bilimsel açıdan mükemmelliği ispat edilmeli) SWOT Analizinden sonra, elde edilen sonuçlar paralelinde 5-6 maddelik bir Eylem Planı hazırlanmalıdır. Plan şu noktaları içermelidir: o Personelin yetkin araştırma kurumlarıyla iki yönlü ve kısa süreli değişimi o Tecrübeli araştırmacılarının istihdamı o Bilgi yayılımı için planlanan etkinlikler (konferanslar, çalıştaylar ) o Değerlendirme etkinlikleri Makine ve teçhizat alımı toplam proje bütçesinin %30 unu geçmemelidir. Ancak, bazı durumlarda bu sınırı aşıp makine ve teçhizat alımına %45 e kadar destek sağlanabilir. Dikkat edilecek nokta alımların çok iyi bir şekilde gerekliliğini vurgulamaktır. Proje bütçesi hazırlanırken sadece bir kalem üzerine yoğunlaşılmamalıdır. Projede geçerli olan tüm harcama kalemlerinde dengeli bir dağılım gözetilmelidir. Bilgi Bölgeleri (Regions of Knowledge RoK) Bilgi Bölgeleri desteği, Avrupa Araştırma Alanı içerisinde bulunan bölgelerarası Ar-Ge potansiyeli farklılıklarının giderilerek, Avrupa nın rekabet edebilirliğini geliştirmeyi hedefler. 12
Başvuru aşamasında dikkat edilmesi gerekenler: Projenin, bölgelerin araştırma gücünün ekonomik büyümeyi destekleyecek şekilde yönlendirilmesini hedeflemesi gereklidir. Her yıl yayınlanan çağrılar belli temalar içermektedir. 2009 yılının çağrılarının ana teması kaynakların sürdürülebilir kullanımı ve insani ve doğal çevrenin geliştirilmesiydi. 2010 yılı çağrıları için sağlık-temelli ekonomi (health-related economy) konusunun ön plana çıkması öngörülmektedir. Değişik yerlerde kurulmuş araştırma platformlarının biraraya getirilmesi amaçlanabilir. Projeler hazırlanırken izlenecek üç aşama vardır. Bilgi Bölgeleri desteği kapsamında projelerin 1. ve 2. aşamaları fonlanmaktadır. o Bilgi Değişimi: Araştırma güdümlü yerel platformların araştırma gündemlerinin ve mevcut durumun analizinin yapılması ve bu gündemlerin bütünleştirilmesine yönelik çalışmaların yürütülmesi o Ortak Eylem Planı: Birinci aşamadaki veri ve çalışmaların birararaya getirilerek, araştırma güdümlü yerel platformların ortak Eylem Planı nın oluşturulması o Uygulama: Oluşturulan planın uygulanması KOBİ Yararına Etkinlikler (Research for the Benefit of SMEs) Avrupa nın rekabet edebilirliğini geliştirmesinin en önemli aktörleri KOBİ lerdir. KOBİ ler esnek ve yenilikçi yapıları ile büyüme ve istihdam hedeflerini gerçekleştirmek için kilit aktörlerdendir. Bu nedenle, KOBİ ler Avrupa Araştırma Alanı içerisinde önemli bir yere sahiptir. Bu programda göz önünde bulundurulması gereken en önemli nokta, yapılacak araştırma faaliyetinin yalnızca Türkiye deki KOBİ lerin değil, Avrupa nın diğer bölgelerinde etkinlik gösteren KOBİ lerin de yararına olması gerekmektedir. FİKİRLER ÖZEL PROGRAMI Başlangıç Düzeyindeki Araştırmacılara ERC Desteği (ERC Starting Grant) ERC Starting Grant Programı, kariyerinin başında olup, gelecek vaad eden bilim insanlarının yenilikçi araştırma fikirlerini destekleyerek kendi araştırma gruplarını kurmalarına veya varolan gruplarını geliştirmelerine destek olmayı amaçlamaktadır. 13
Deneyimli Araştırmacılara ERC Desteği (ERC Advanced Grant) ERC Advanced Grant Programı, alanında kendini kanıtlamış, birikimli bir araştırma ekibine sahip, dünya çapında çalışmalara imza atmış ileri düzeydeki bilim insanlarının yeni fikirlerini hayata geçirmelerine imkan sağlamayı amaçlamaktadır. Başvuru aşamasında dikkat edilmesi gereken noktalar şunlardır: Proje önerisinde problemin detaylı olarak açıklandığı bölümü problemin çözümünün tartışıldığı bölüme göre daha kapsamlı yazın. Proje yürütücüsünün özgeçmişi son derece detaylı olarak verilmelidir. Özgeçmiş, yalnızca seçilmiş yayınları değil, tüm bilimsel aktiviteleri içermeli ve bu bilgiler sınırlı bir alanda değil, tüm metinde, ilgili yerlerde yer alacak şekilde verilmelidir. Örnek projedeki araştırmacının henüz araştırma kariyerinin başında bir kişi olarak değil, belirli bir olgunluğa sahip bir bilim insanı olarak kendini konumlanması uygun olur. İstatistiksel verilere göre de, en fazla başarı oranı, doktorasını bitirdikten sonra 6-9 yıl geçmiş olan araştırmacılar arasında görülmüştür. Proje önerisi sayısının çok fazla olduğu dönemlerde, özgeçmişin özellikle de özgeçmişteki patent, ödül vb. kriterlerin başarı için önemli görüldüğü gözlenmiştir. Özgeçmişte araştırmacının tanınırlığının (visibility) yüksek olduğunu çağrıştıracak detaylara (bildiriler, davetli konuşmacı olarak katılınılan etkinlikler, ağlara üyelikler vb.) yer verin. Projenin değerlendirme aşamasında, bu değerlendirmeyi yapacak olan değerlendirmecilerin her zaman için çalışma alanları ve altyapıları proje konusu ile örtüşmeyebilir. Bu nedenle, önerilen projenin anlaşılabilir olması için genel olarak ifade edilmesi önerilmektedir. Ancak, teklifi ne çok genel, ne de çok detaylı yazın. Disiplinlerarası nitelikteki projelerin kazanma şansı daha yüksektir. Proje önerisi metni hazırlanırken iddialı bir tarz benimsenmelidir. Başarılı önerilerde Nobel kazanmış araştırmacılara referans verildiği görülmüştür. Metinde frontier research, independence, excellence, leadership gibi ifadelerin sıkça yer almasının bu iddialı tarzı pekiştireceği düşünülmektedir. Proje önerisinde, daha once birlikte çalışılan kurumlar ve kişilere ilişkin bilgilere yer verin, daha önce kurulmuş ve/veya halen devam eden ortaklıkları belirtin. Örnek projede, araştırma önerisinin alt-projeler (örneğin doktora tezleri) şeklinde organize edildiği ve doktora öğrencilerinin de AB deki üniversitelerde çalışacağı vurgusunun yapıldığı görülmüştür. 14
Proje önerisi doldurulurken öncelikle; Section 2 Scientific Proposal bölümünü hazırlayıp, daha sonra Section 1b. Extended Synopsis Section 2 nin 5 sayfalık özeti olacak şekilde doldurmalıdır. Değerlendirme sırasında ilk olarak Section 1b okunacağı için dikkat çekici şekilde tasarlamak önemlidir. Her iki bölüme de aynı özeni gösterip eşit zamanın ayırılması önemlidir. Proje önerisinde Section 3-PI s Host Institution bölümünde çalışacağınız bölüm veya laboratuar hakkında detaylı bilgi verip, bu bölüm veya laboratuvarın ait olduğu fakülte, üniversite veya araştırma merkezi hakkında daha kısa ve çarpıcı bilgiler vermeye çalışın. Proje önerisi yazıldıktan sonra sonra meslektaşlardan ve diğer alanlardaki ilgili kişilerden geri bildirim alın. Değerlendime aşamasında, proje teklifinizin alan bazında en uygun görülen panel tarafından ele alınması ve değerlendirilmesi önemlidir. O nedenle, panel seçiminde dikkatli olun. Proje önerisinde, uygun bir dil kullanmak önemlidir. Anadili İngilizce olmayan ve konuya yeterince hakim olmayanların da anlayabileceği bir dille yazılmalıdır. 15
ULUSAL PROJELER DEVLET PLANLAMA TEŞKİLATI (DPT) DESTEĞİ Devlet Planlama Teşkilatı üniversite, kamu kurum ve kuruluşlarının büyük ölçekli araştırma altyapıları ile araştırmacı insan gücü yetiştirme programlarına destek sağlamaktadır. 2007 yılından itibaren, temel ve uygulamalı araştırma niteliğindeki akademik projeler DPT tarafından desteklenmemektedir (Söz konusu projeler TÜBİTAK tarafından desteklenmektedir). SANAYİ TEZLERİ (SANTEZ) PROGRAMI Proje Konusu sanayiden gelmeli, veya bir fikri olan bir akademisyen sanayiye giderek fikrini sanayi ile eşleştirebilir. Ancak, sanayicinin heves, kararlılık ve para koyma niyetinin olması gerekmektedir. Kısacası sanayicinin ikna edilmesi gerekmektedir. Sanayi Tezlerinde araştırmacı aynı anda hem mühendis, hem öğrenci hem de araştırmacı olmak zorundadır. Bu çerçevede, proje hem akademik danışmanı hem sanayi kuruluşunu memnun edebilmek güçtür. Projenin bir tarafı sanayiye yönelmeli, diğer tarafı da bilimsel olmalıdır. İki tarafı da aynı anda götürülmelidir. Projede yeni bir ürünün yada Türkiye de olmayan bir ürünün üretilmesi gereklidir. Bu ürünlerin, katmadeğeri yüksek (yazılım, makine gibi) ürünler olması gereklidir. Desteklenmesine karar verilen SAN-TEZ projelerine Bakanlık tarafından uygulanan en yüksek destek oranı %75 olup, toplam proje bedelinin %25'inin kuruluş tarafından nakdi olarak karşılanması gerekmektedir. Proje hakkında tüm bilgiler Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Araştırma Geliştirme Genel Müdürlüğü nden temin edilir ve başvurular bu birime yapılır. TÜRKİYE BİLİMLER AKADEMİSİ (TÜBA) DESTEĞİ TÜBA desteği nin alınabilmesinde bölüm, fakülte ve/veya rektörlük tarafından aday gösterilmek önemli bir avantajdır. TÜBA desteğinde, doktora sonrası yapılan çalışmalara bakılmaktadır ve bu çalışmaların doktora çalışmasının devamı olmaması beklenmektedir. TÜBA desteğinde araştırma grubunun olup olmadığına ve niteliğine bakılmaktadır. Daha önce alınan diğer ödül/ burs/ destekler TÜBA değerlendirmesinde önemli bir rol oynamaktadır. Mülakat Sırasında Dikkat Edilmesi Gerekenler: Başvuru dosyasının içeriğinin mükemmeliyeti aranır. 16
Özgeçmiş ve gelecek planları çok önemlidir. Araştırma altyapısı ve grubunun niteliğinin savunulması gerekir. Kısa bir zaman içinde (5 dakika) kritik noktaları öne çıkaran bir sunum yapılmalıdır. Özellikle ileriye dönük planlarda ikna edici olunmalıdır. Zorlayıcı sorulara karşı hazırlıklı olunmalıdır. Dikkat: TÜBA desteği estek kullanımlı bir destektir fakat, destek miktarı düşüktür. (Altı ayda bir izlemesi vardır). TÜBİTAK ARAŞTIRMA DESTEK PROGRAMLARI Proje başvuru, yazımı ve yürütülmesi aşamalarında dikkat edilmesi gereken önemli noktalar arasında şunlar sayılabilir: Özellikle sosyal bilim alanlarında hazırlanan projelerin sağlam bir kuramsal çerçeveye oturmuş, literatür taraması yoluyla dikkatli bir süzgeçten geçirilmiş bir konuya ilişkin sorular veya sorunlarla uğraşması gerekmektedir. Proje yazımı aşamasında, proje çalışanları arasında yapılacak işbölümü çok önemlidir. Projede çalışacakların üstlenecekleri görevlerin projeye başlanmadan belirlenmesi, proje yürütülmesi sırasında ortaya çıkabilecek güçlüklerin üstesinden gelebilmek açısından önemlidir. Özellikle sosyal bilim alanlarında yürütülen projeler çerçevesinde mülakat, anket gibi çalışmalar yapılacaksa, bu çalışmaların yapılacağı ilgili kurumlarla proje başlamadan iletişime geçilmesi ve gerekli resmi kurumlardan izin alınması, proje yürütülmesi sürecinde ortaya çıkabilecek bürokratik aksaklıkları gidermek açısından önemlidir. Birçok araştırma destek programında, proje bitiminde hazırlanan ana raporun yanında ara dönem raporlar da gerekli olabilmektedir. Bu ara dönem raporların kapsamlı bir şekilde hazırlanması, son raporun yazılmasını kolaylaştırmaktadır. Projenin başarılı bir şekilde yürütülüp sonlandırılması için, proje çalışanlarının projeyi sahiplenmesi çok önemlidir. Bu noktada, proje yürütücüsünün çalışnalar arasında kuracağı ilişki ön plana çıkmaktadır. Doktora çalışmalarını yeni bitirmiş genç araştırmacılar, TÜBİTAK ın sağladığı araştırma destek olanaklarından faydalanarak profosyonel araştırmacı kariyerlerine iyi bir başlangıç yapabilme olanakları vardır. ARDEB Destek Programları Proje Personeli 17
TÜBİTAK ARDEB Destek Programları kapsamındaki projelerde çalışacak personel Proje Yürütücüsü, Araştırmacı, Bursiyerler, Yardımcı Personel ve Danışmanlardan oluşmaktadır. Ancak, proje yürütücüsü olmaya engel bazı idari görevler vardır. Bunlar; Rektör Rektör Yardımcısı Dekan Enstitü (Araştırma Enstitüleri) hariç veya Yüksekokul Müdürü Meslek Yüksek Okulu Müdürü Başhekim Genel Sekreter Genel Müdür veya Daire Başkanı TÜBİTAK ta görevli olup Grup Yürütme Komitesi veya Danışma Kurulu Üyeleri Başvuru sırasında görevlerinin devam etmesi durumunda proje yürütücüsü olamaz ve en fazla iki projede araştırmacı olabilirler. Projede Yer Alma Koşulları Aşağıdaki tablo, TÜBİTAK tarafından verilen Araştırma Destek Programları nda yürütücü, araştırmacı veya danışman pozisyonlarında yer alma ile ilgili şartları anlatmaktadır. Yürütücü, Araştırmacı ve Danışmanlar Üniversite Personeli Olmaları Durumunda Doktora/tıpta uzmanlık derecesine sahip olmaları Kamu veya Özel Sektörde Çalışmaları Durumunda En az dört yıllık üniversite lisans eğitimi almış olmaları Not: Ancak 3501-Kariyer Projelerinde yer alma koşulları farklıdır. TÜBİTAK 3501 Projesine, doktora/tıpta uzmanlık derecesinin alındığı tarihi izleyen 5 yıl içinde başvurulmalıdır. Ayrıca, doktora/tıpta uzmanlık alındığı üniversiteden farklı ve Türkiye deki yüksek öğretim veya araştırma kuruluşlarında kadrolu olarak çalışıyor olmak gerekmektedir. TÜBİTAK Araştırma Destek Programları nda çalışan bursiyer, Türkiye de kurulu yüksek öğretim kurumlarında lisansüstü (yüksek lisans ve doktora) eğitimlerine devam etmekte olan öğrencileri ve öğrenci statüsündeki araştırma görevlilerini ifade etmektedir. Doktora sonrası bursiyer, doktoralı olan, her hangi bir kurum veya işyerinde çalışmayan ve doktorasını aldığı tarih ile ilgili programa yapılan başvuru tarihi 18
arasında kalan sürenin 5 yıldan fazla olmaması koşulunu sağlayan kişileri ifade etmektedir Hiçbir idari görevi olmayan kişiler, aynı anda TÜBİTAK destekli iki projede yürütücü; bir projede yürütücü iki projede araştırmacı veya dört projede araştırmacı olarak görev alabilirler. Dekan Yardımcısı, Araştırma Enstitüsü Müdürü, Enstitü veya Yüksek Okul Müdür Yardımcısı, Meslek Yüksek Okul Müdür Yardımcısı, Bölüm Başkanı ile tam zamanlı olmayan diğer bilim insanları aynı anda TÜBİTAK destekli en fazla bir projede yürütücü veya en fazla iki projede araştırmacı olarak yer alabilirler. TÜBİTAK Araştırma Destek Programlarında sunulan projelerin değerlendirildiği bilimsel kriterler şöyledir: Aaştırma ve Kariyer Projeleri önerilerinde Özgün değer Yaygın etki Yapılabilirlik (Ekip, ekipman, yöntem) İŞBAP Proje Önerilerinde; İŞBAP kurma önerisi olma niteliği İŞBAP ın yaygın etkisi Ekip/kuruluş, altyapı/ekipman/ ortam ve yöntem/yönetim yönlerinden yapılabilirliği TÜBİTAK Araştırma Bilgi Sistemi (ARBİS), Türkiye nin araştırmacı veritabanını oluşturmak ve sürekli olarak güncellemek amacıyla, TÜBİTAK tarafından tasarlanan ve geliştirilen web tabanlı bir uygulamadır. (http://arbis.tubitak.gov.tr) ARBİS'e kaydolan araştırmacılar, TÜBİTAK araştırma grupları, TÜBİTAK-TEYDEB ve TTGV tarafından yürütülen proje destek programları için hakem ve izleyici havuzlarında, AB Yedinci Çerçeve Programı için TÜBİTAK tarafından açılan web sayfasında (http://www.fp7.org.tr) ortak bulma, tartışma forumlarına katılma, e-ileti alma ve yazma gibi iletişim platformlarında, YÖK'ün Öğretim Üyeleri Envanteri gibi farklı amaçlı veri tabanlarında da yer alacaklardır. 19