İB N STNA BİBİYOGRAFYA : İbn Slna. a metaphysique, du Shifa (tre. G. C. Anawati), Paris 1978, Önsöz, s. 67-68; Beyhaki, Tetimme, s. 95-96; İbn Tufeyl, f:lay b. Yai): ;;an (nşr. Ahmed Emin). Kahire 1959, s. 63; İbn Ebü Usaybia, 'Uyunü'l-enba' (nşr Nizar Rza). Beyrut, ts., s. 437-459; Sühreverd1 ei-maktül. el-meşari' ve'l-mutaraf:at (Opera Metaphysica et Mystica içinde, nşr. H. Corbin). İstanbul 1945, s. lll; İbn Seb'Jn. Büddü '1-'arif(nşr. C. KettOre). Beyrut 1978, s. 116; İbn Teymiyye, Der'ü te'aruzi'l-'al):l ve'n-nai):l(nşr. M. Reşad Salim). Riyad 1979, VI, 252; NOrullah et-tüster1. Mecalisü'l-mü'minin, Tahran 1365 hş., ll, 203; A. Jourdain, Recherces critiques sur /'age et l'origine des traductions latins d'aristote, Paris 1843, s. 389 vd.; Charles H. Haskins. Studies in History of Medieval Science, Cambridge 1907, s. 279; E. Gilson. a philosophie au mo yen age, Paris 1922, s. 551, 610-618; a.mlf., es sources greco-arabes de l'augustinisme avicennisant, Paris 1986, s. 102 vd.; a.mlf.. "Avicenne en Occident", Archives d'histoire doctrinale et litteraire du moyen age, XIV, Paris 1969, s. 90-94, 97-98, 103, 104, 114; Roland de Vaux. Notes et textes sur l'avicennisme latin aux confines des Xll'm'-XIIf'm' sil~cles, Paris 1934, s. 5-12;A. M. Goichon, aphilosophied'avicenne et son influence en Europe medievale, Paris 1940; F. von Stenberghen. Aristote en Occi de nt, ouvain 1946, s. 127-128;. Gardet, a pensee religieuse d'avicenne, Paris 1951; E. J. Rosenthal. "Avicenna's Influences on Jewish Thought", Avicenna Scientist and Phi losopher, ondon 1952, s. 66-83; Yahya Mehdev. Bibliographie d'lbn Sina, Tahran 1954; P. Brunet, "a science dans l'antiquite et le moyen age", Histoire de science, Paris 1957, s. 193-366; G. Quadri. a philosophie arabe dans 'Europe medievale, Paris 1960, s. 95-121 ; H. Corbin. Histoire de la philosophie islamique, Paris 1964, s. 235-245; a.mlf.. En Islam iranien, Paris 1972, lll, 233 vd.; a.mlf., Avicenne et le recit visionnaire, Paris 1979; Abdurrahman Bedev1, a transmission de la philosophie grecqueau mondearabe, Paris 1968, s. 74-102; N. Ushida. Etude comparee de la psychologie d'avicenne et d'aristote, d'avicenne et de Saint Thomas d'aquin, Tokyo 1968; F. Gabrieli, "The Transmission of earning and iterary Influences to Western Euro pe", CH/s., ll/b, s. 851-889; Simon van Riet. "Inf:luence de l'arabe sur la terminologie philosophique medievale", Acte de5em' cangres de philosophie medievale, ouvain 1971,1, 137-144;Abdülem1rei-A'sem. el-feylesu{naşirüddin et-tusi, Beyrut 1980, s. 63; Albert Nasrl Nadir. en-ne{sü '1-beşeri ' inde İbn Sina, Kahire 1980; A. C. Crombie, "Ortaçağ Bilim Geleneği üzerine İbn Sina'nn Etkisi" (tre. Mübahat Küyel). İbn Sina: Doğumunun Bininci Y l Armağan (haz. Aydn Sayl). Ankara 1984, s. 21-39; Hugonnard-Roche Henri, "a classifcation des sciences de Gundissalinus et l'influence d'avicenne", Etudes sur Avicenne(ed. J.Jolivet- R. Rashed). Paris 1984, s. 41-75; Edouard Weber, "a classifcation des sciences selon Avicenne a Paris vers 1250", a.e., s. 77-101; Uluslararas İbni Sina Sempozyumu: Bildiriler (haz Müjgan Cunbur- Orhan Doğan). Ankara 1984; Seyyid Hüseyn Nasr, Üç Müslüman Bilge (tre. Ali Ünal). İstanbul 1985; Zeyneb Mahmüd ei-hudar1. İbn Sina ve telami?ühü '/-atin, Kahire 1986; M. Watt, İslam 'n Avrupa'ya Tesiri (tre. Hu!Osi Yavuz). İ stanbu l 1986, tür.yer.; M. D. Chenu, Introduction a l'etude desaint Thomas d'aquin, Paris 1993; M. Therese d'aiverny. "Ibn Sina et l'occident medieval", Avicenne en Occident, Paris 1993, I. makale, s. 8-1l;a.mlf., ''!; introduction d'avicenne en Occident", a.e., ll. makale, s. 12-16; a.mlf., "a tradition manuscrite de l'avicenne latin", a.e., VI. makale, s. 67-78; a.mlf., "Avicenne et!es medecins de Venise", a.e., XIII. makale, s. 177-198; a.mlf.. "Survivance et renaissance l'avicenne a Yenise et Padoue", a.e., XV. makale, s. 77-1 02; Maurice de Wulf. "'Augustinisme avicennisant", Revue de neoscolastique de philosophie, ouvain 1932, XXXIII, 11-39; a.mlf.. "Courants doctrinaux dans la philosophie europeenne du xm'm' siecle", a.e., XXXIV, 5-20; Stefan Swei'zavski, "Notes sur l' influence d'avicenne sur la pensee philosophique latin e du xv'm' siecle", Archives d'histoire doctrinale et itteraire du moyen age, VIII, Paris 1933, s. 295-305; M. H. Vicaire. "es porretaines et Avicennisme avant 12 5", Revue des sciences, XXVI, Paris 1937,s. 449-482; P. Mesnard. "e millienaire d'avicenne et ses repercussions", Anna/es de l'institut d'etudes orientales, Xl, Alger 1953, s. 41-42; P. M. de Contenson. "Avicennisme latin et visian de dieu au debut du XIII'm' siecle", Archives d'histoire doctrinale et litteraire du moyen age, XXVI, Paris 1959, s. 29-97; a.mlf.. "Saint Thomas et l'avicennisme latin", Revue des sciences, XIII, Paris 1959, s. 3-31; J. E. Ribera, "Nuevos Dates so bre los Traductores 1 undisalvi y Juan Hispano", al-anda/u s, XXXI, Madrid-Grenada 1966, s. 267-280; Chr. von Nispen tot Sevenaer. "a pensee religieuse d'avicenne vue par Gilles de Rome", MIDEO, VIII [1964-66), s. 209; İbrahim Madkour. "Duns Scott entre Avicenne et Averroes", a.e.,ix(1967). s.119-131;r.arnaldez. "Spinoza et la pensee arabe", Revue de synthese, sy. 89-91, Paris 1978, s. 168-169; J. Michot. "Tables de correspondance des «Ta'liqat» d'al-farabi, des «Ta'liqat» d'avicenne et du «iber Aphorismorum» d'andrea Alpago", a.e., XV (982), s. 231-249. li! H. BEKiR KARIGA iteratür. İbn Sinifnn fikirleri. talebeleri ve eserleri vastas yla hem İslam hem de Bat düşüncesini doğrudan etkilemiş, bundan dolay onun fikirleri ve eserleri birçok araştrmaya konu olmuştur. İbn Sina. Xl. yüzyldan itibaren eserlerinin atince'ye ve zamanla diğer Bat dillerine tercüme edilmesi ve bunlar okuyan Ortaçağ düşünürlerinin çalşmalar vastasyla Bat'da önemli bir tesiricra ettiği gibi onun düşüncesi de muhtelif şekillerde araştrma ve tartşma konusu olmuştur. Buna karşlk XIX. yüzyln ortalarndan itibaren şekillenen şarkiyatçlkla birlikte İbn Sina bir düşün ce kaynağ olmaktan çok İslam dünyas- n anlamak için bir vesile, ilim ve fikir tarihinin bir konusu olarak görülmüş ve bu çerçevede ele alnmştr. Filozofla ilgili yazlarn önemli bir ksmn onun eserleri hakkndaki çalşmalar teşkil etmektedir. Bu eserlerin çeşitli kütüphanelerdeki yazma nüshalar. bunlar üzerine yazlan şerh, haşiye ve ta'likler. eserlerin neşirleri ve tpkbasmlar, çeşitli dillere tercümeleri ve filozof hakknda yaplan çalşmalarn değerlendirilmesi de İbn Sina literatüründe önemli bir yekün teşkil etmektedir. Bunun yannda hicrl 1370 (1950) ve miladi 1980 yllarnda iki defa kutlanan doğumunun 1000. yl münasebetiyle İbn Sina ile ilgili araştrmalarda bir yoğunlaşma gözlenmiştir. Biyografi. İbn Sina hakkndaki en eski kaynak Ebu Ubeyd ei-cuzcanl'nin yazdğ hayat hikayesidir. İbn Ebu Usaybia'nn 'Uyunü'I-enbd' ii taba}fdti'l-etbbf' adl eserindekaydettiği bu biyografi (s. 437-459). M. Şerefettin Yaltkaya tarafndan Türkçe'ye çevrilerek Büyük Türk Filozof ve Tp Üstad İbni Sina adl eser içinde yaymlanmştr (İstanbul 937). Diğer klasik kaynaklardan bazlar da şunlardr: İbnü'I-Kftl. İJJ_bfrü '1-'ulema' bi-ajj_bf ri'l-j:ükema' (Kahire 326, s. 268-278): İbn Hallikan, Vefeyatü'I-a'yan (Il, 157-162): Gyaseddin Handmlr, DüsWrü'I-vüzera' (telif, tercüme ve ta'lik: HarbT Emin Süleyman, Kah i re I 980, s. 225-233); Zahlrüddin Ali b. Zeyd ei-beyhaki. Tarib-u J:ükema'i'l-İslam (nşr. MemdOh Hasan Muhammed, Kah i re 1996, s. 65-8 I): Yahya b. Ahmed ei-kaşl. Nüket ii aj:vali'ş ŞeyJJ.i'r-Re'is İbn Sina (nşr. Ahmed Fuad el-ehvant, Kahire 952). Beyhaki, İbnü'I - Kftl ve İbn Ebu Usaybia'nn eserlerinde yer alan İbn Sina'nn hayat hikayesi, Siretü İbn Sina adyla bir araya getirilerek Hikmet Hamsitarafndan yaplan F ranszca tercümesiyle birlikte yaymlanmştr ( Dmaşk 982). William E. Gohlman da İbn Sina ' nn Siretü'ş-ŞeyJJ adl otobiyografisini klasik eserlerde bulunan başka rivayetleri e birlikte derleyerek açklamalar ve notlarla birlikte The ife of Ibn Sina. A Critica] Edition and Annota te d Translation adyla İngilizce'ye çevirmiştir (New York 1974). Binbir gece masallarndan biri de İbn Sina'ya dairdir. Ayrca İbn Sina ile ilgili birçok menakb kitab (M. Çayrdağ, "Yeni Bir Eski Türkçe Yazma ibni Sina Halk Hikayeleri", İbn i Sina, Gevher Nesi be Sultan Adma Düzenlenen "İbni Sina Kongresi" 353
ibn SINA Tebliğleri, s. 385-405) ve muhtelif kssa kitaplar arasnda Giritli Aziz Ali Efendi' nin Muhayyelat'nda olduğu gibi (Muha{JYelat- Aziz Efendi, nşr. H. Alacatl, Ankara 1999) İbn Sina'nn konu edildiği hikayeler de bulunmaktadr (Saim Sakaoğlu, "Türk Halk Masallar üzerine Ebu Ali Sina Hikayelerinin Tesiri", Uluslararas İbn Slna Sempozyumu Bildirileri, nşr. M. Cunbur-0. Doğan, Ankara 1984, s. 501-522). İbn Sina'nn hayatna dair yaplan yeni araştrmalardan bazlar şunlardr: G. Gabrieli, "Biografie e Bibliografie di Scienziati Arabi. Avicenna" (Archivo di S tarla d ella Scienza, IV 11 92 3]. s. 258-270); Aydn M. Sayl. "Was lbni Sina an Iranian or a Tur k?" (/SIS, XXXI 11939. s. 8-24); M. Şemsettin Günaltay, "İbni Sinann Şahsiyeti ve Milliyeti Meselesi" (TTK Belleten IV, sy 13 11940 J, s. 1-37); Anne M. Goichon, "a personnalite d'avicenne", (IBA, XV 119521. s. 265-282); Ali Akbar Sulaimi, "Sarguzasht Shaikh'al-Rais Abul Ali Sina" (Avicenna Commemoration Volume, Calcutta 1956, s. 29-46 ); Syed Hasan Burney, "A Critica! Survey of the Anecdotes Relating to lbn Sina in the Chahar Maqalah" (Indo-Iranica, IX ICalcutta 19.56. s. 32-44 ); N urullah arüdl. Nabiga-i Şar]f (ljurşld-i Bl Gurüb), EbU 'Ali Sina (Tahran. ts.) ; S. van Riet. "Donnees biographiques pour l'histoire de Shifa d'avicenne" (Academie rayale de Belgique, bulletin de la classe des letters et des sciences morates et politiques, V. seri e, XVlll O 11980]. s. 314-329); Nihat Keklik, "Türk Filozofu İbn Sina (980-1 037), Hayat ve Eserleri" (Felsefe Arkivi, sy. 22-23 11981]. s. 1-53); M. Masumi, "Fresh ight on lbn Sina's, "Sarguzasht" (lndo-lranica, XXXIV 11981]. s. 20-40); Ca'fer AI-i Yasin, FeylesCtün <alim, Dirase ta]j.liliyye li ]J.ayati İbn Sina ve fikrihi'l-telseti (Beyrut 1984); Mübahat Türker Küyel, "İbn SIna ve Seyahat" (Erdem, XIV 119871. s. 1-40); s. E. Dlbacl, İbn Sina be Rivayet-i İşkCri ve Ardekani (Tahran 1364; eserde, IX. yüzylda yaşayan Kutbüddin el-ah id' nin Maf:bübü '1-~ulüb adl kitab ile Dlbikl'nin, XII. yüzylda yaşamş Ardekant'nin Farsça'ya tercüme ve şerhettiği eseri esas alnarak ibn Sina'nn tasavvufl görüş leriyle hayat arasndaki ilgi araştrlmaktad rj; Dimitri Gutas, "Avicenna's Madhab, with an Appendix on the Question of his Date of Birth" (Quaderni di Studi Ar abi, V-Vl l l9871. s 323-336). İbn Sina'nn hayat hakknda daha ziyade ro- 354 man tarznda birçok kitap da yazlmştr. H. Rza'nn Merd-i Hezar Sale. Feraz J:dy ez Zindegi İbn Sina (Tahran 1989). G. Sinoue'nin Avicenne ou la route d'ispahan (Paris 1989) ve N. Oordon'un The Physician (New York 1986) adl eserleri bunlar arasnda saylabilir. Genel Çalşmalar. İbn Sina'nn hayat, eserleri ve düşüncesi hakknda genel bilgi veren pek çok eser yazlmş olup bunlardan bazlar şunlardr: Carra de Vaux, e s grandes philosophes: Avicenne A. H. 370-428/A. D. 980-1037 (Paris 1900, Amsterdam 1974; eserin tantm için bk. Ren e Basset. Revue de l'histoire des religions,xviiiiparis 1902].s. II0-116); Anne M. Goichon, Introduction a Avicenna, son epitre des definitions (Paris 1933) ve exique de la langue philosophique d'ibn Sina (Paris 193 7); Soheil Muhsin Afnan, Avicenna, His ife and Works (ondon 1958, Westport 1980); Mehmet Naci Bolay, İbn-i Sina (Ankara 1988 ); cen E. Goodman, Avicenna (ondon 1992); Clrar Clhaml, İbn Sina ]J.uzCruhü'l-fikri ba<de elti <amm (Beyrut 1991 ); M. Hasan, İbn Sina: Ab]fariyyü'ltelsete ve'hb ve 'ilmi'n-netsi ve'ş-şi<ri ve'l-mcsi]fa (Beyrut 1977); Muhammed Kamil el-hür, İbn Sina, ]J.ayatühC a aruhl ve telsetetühq (Beyrut 1991 ); R. Ramon Guerrero, Avicena (ca. 980-1037) (Madrid 1994); Sonja Burchard Brentjes. İbn Sina (Avicenna): der türstliche Meister aus Buchara (eipzig 1979); Sar Anwar Nuseibeh, The Foundations ot Avicenna's Philosophy (doktora tezi, 1978-1979, Harvard University); N. Rakhmatullaev, Filosofskie uzglyady İbn Sina u knige "Ukazaniya i nastavleniya" (Dushanbe 1980); Faz! Ubeyd Ömer. eş - Şeyl].u'r-Re'is İbn Sina ( Riyad 1989); Vasilii Ternovskii, Ibn Sina (Avitsenna) (Moskova 1969); Sadk Gevherln, ljüccetü'l-lja]f Ebu 'Ali İbn Sina (Tahran 1952; 1970-1989 yllar arasnda neşredilmiş diğer baz ibn sna monografileri için bk. Jules. )anssens, AnAnotatedBibliography, s. 109-113). İbn Sina Bibliyografyalar. İbn Sina' nn eserleri ve bunlar haknda yaplan araştrmalarla ilgili ilk ciddi bibliyografya çalşmas Osman Nuri Ergin tarafndan yaplarak İbn Sina'nn ölümünün 900. yl münasebetiyle 1937 ylnda hazrlanan anma kitabnda neşredilmiştir (Büyük Türk Filozof ve Tb Üstad İ b ni Sina Şahsiyet! ve Eserleri Hakknda Tetkikler; istanbul 1937). Ergin, bu bibliyografya içinde on beş sayfalk eksik bir İbn Sina literatürü de yaymlamş, Brockelmann da GA'n İbn Sina'ya dair ksmnda hemen hemen tamamyla Osman Ergin'in bu ça. lşmasna dayanmştr. Daha sonra çalş - masn gözden geçiren Ergin, bunu müstakil bir kitap olarak İbni Sina Bibliyogratyas ad altnda neşretmiştir (İstanbul 1956). Filozofun eserleri hakknda yaplan diğer önemli iki çalşma da George C. Anawati ile (Mü'ellefatü İbn Slna: Essai de bibliographie avicennienne, Kahire 1950). Yahya Mehdevl (Fihrist-i Nüsi]ahti.-y Muşannefat - İbn Slna, Tahran 1954) tarafndan gerçekleştirilmiştir. Hans Daibler tarafndan Handbuch der Orientalistik'in XIII. cildi olarak hazrlanan İslam felsefesi bibliyografyasnda da (Bibliography oflslamic Philosophy, HI, eiden 1999) geniş bir İbn Sina literatürü bulunmaktadr (ll, 263-298). Sald-i Nefisl'nin hazrladğ Bibliographie des principaux travaux europeens sur Avicenne'de (Tahran 1953) toplam 295 adet çalşma ad zikredilmiştir. Jules. Janssens. An Annotated Bibliography on lbn Sina (1970-1989) başlkl eserinde ( euven 1991). temel Bat dillerinde yaplmş çalşmalar yannda İbn Sina'nn eserlerinin bu yllarda gerçekleştirilen Farsça ve Arapça neşirlerini, Türkçe ve Rusça çalşmalar da zikretmektedir. Anawati, Mü'ellefatü İbn Sina'da seçme bir bibliyografya verdiği gibi (s. 330-351) Yahya Mehdevlde Fihrist'te Farsça ve Arapça araştrmalar yannda (s. 40 1-413; bu yaynlarda bulunan baz yanlşlar d üzelten ve baz eksikliklere işaret eden biryaz için bk. Georges Vajda. "Bibliographie d'ibn Sina", RE!, XXII 11954]. s. 163-166) Bat dillerinde yaplmş çalşmalardan da bir seçme bibliyografya vermektedir (s. 1-20). Müjgan Cunbur, Türkiye'de 1983-1986 yllar arasnda İbn Sina'ya dair yaynlar hakknda bir bibliyografya hazrlamştr (İbn Sfna (980-1030) Anma ve Tantma Toplantlar 1984-1985-1986,Ankara 1987 içerisinde, s. 19-29). Bu eser içinde Suzan Köksal tarafndan hazrlanmş. Türkiye'de ve Bat ' da İbn Sina ile ilgili olarak yaplan baz araştrmalar ihtiva eden bir bibliyografya daha bulunmaktadr (s. 154-165). Marie-Therese d'alverny. İbn Sina'nn eserlerinin atince tercümelerinin yazma nüshalar hakknda bir çalşma yaparak bölümler halinde neşretmiştir ("Avicenna atinus", Archives d'historie doctrinale
ibn SINA et litteraire du mo yen age, XXVI I I I 96 I. s. 281-316; XXIX l962j. s. 217-233; XXX l963 J. S. 221-272; XXXI 1964J. s. 271-286; XXXII l965j. s. 257-302); XXXIII l966j. s. 305-327; XXXIV l967j. s. 315-343; XXXV l96 8 J. s. 30 I -335; XXXVI 1969J. s 243-280; "Avicenna atinus. Suplementum", a.e., XVII 1972, s. 321-34 I. Çeşitli kütüphanelerde bulunan yazmalarla ilgili olarak hazrlanan baz önemli çalşmalar da şunlardr: Fuad Seyyid (İbn Sfna ve mü'ellefatühu ve şüruf:.uha '1-maf:.fü?.a bi Dari'-kütübi'-Mşriyye, Kah i re I 950; M. M. Anawati, "a tradition manuscrite orientale de l'oeuvre d'avicenne", Revue Thomiste, IX 195 I. s. 407-440; Y. el Khachab. "Avicenne et!es manuscrits d'iran",revueducaire,xiv,nr.l411juin 1951. s. 172-183; Ettore Rossi, "Quelques contributions a la bibliographie italienne sur Avicenne", e livre de millenaire d'avicenne, Tahran 1956 içinde, IV, 159-163; R. Gonzales Castrillo, Rhazes y Avicenna en la Biblioteca de a Facultad de Medicinade a Universitad Complutense: Description de su obra medica impresa y cementarios, Madrid l984. Türkiye'de Cumhuriyet döneminde İbn Sina hakknda kaleme alnan yazlarn en kapsaml listesini Ali Haydar Bayat hazrlamştr (ibni Sfna, Gevher N es ibe Sultan Adna Düzenlenen "İbni Sfna Kongresi" Tebliğleri nşr. Ahmet Hulusi Köker- Cihat Tunç!, Kayseri 1984, s. 407-429. Eserde İbn Sina ile doğrudan veya dalayl olarak alakah 458 kitap, makale ve gazete yazsnn başlklar kaydedilmiştir. Otto Spies, "Der deutsche Beitrag zur Erforschung Avicennas" başlkl yazsnda (Avicenna Commemoration Volume, Calcutta 1956. s. 93-l 03 19SO'Ii yllara kadar XX. yüzylda İbn Sina hakknda yaplan Almanca çalşmalarn bir değerlendirmesini yapmştr. George C. Anawati de "Chronique avicennienne 1951-1960" başlkl yazsnda (Revue Thomiste, X 68 annee, 1960, s. 614-634) İbn Sina'nn doğum yldönümü kutlamalar vesilesiyle yaplan faaliyetleri ve bu dönemde gerçekleştirilen yaynlar ele almştr. Georges Vajda'nn "Recentes etudes avicenniennes" (JA, CCX l952j. s. 219-23o ve Anne Marie Goichon'un, "Reponse aux 'Recentes etudes avicenniennes' de M. G. Vajda", (JA, CCX l952j. s. 497-511) başlkl çalşmalar da kayda değer ürünlerdir. Sovyetler Birliği'nde 1953-1973 yllar arasnda İbn Sina üzerine yaplan çalşmalar hakknda seçme bir bibliyografya hazrlanmştr (Muhammed Saber Khan, "Soviet Publications on Ibn sna- a Selected Bibliography I 95 3-1973 ", Muslim World Book Review, I I 1/3 l98 3. s. 57-68). P. Mesnard "e millenaire d'avicenne et ses repercussions sur l'histoire de la philosophie" (Anna/es de 'institut d'etudes Orientale, Xl Aigiers 1953, s. 41-59) ve Anne M. Goichon "Philosophie et histoire des sciences" ( Cah ier de Tunusie, llllll955j,s. 17-40)başlklyazlarnda İbn Sina ile ilgili olarakyaplan anma faaliyetlerinin ilim ve düşünce tarihi yazarlğ açsndan ne gibi sonuçlar ortaya çkardğn incelemişlerdir. G. Farid ise "The Postage Stamps on Avicenna" başlğn taşyan yazsnda (lndo-iranica, XXXIV (I 98 I -1982). s. 66-69 çeşitli ülkelerde çkarlan İbn Sina'ya dair hatra pullarndan 1948-1974 yllar arasnda baslanlar konu edinmiştir. Ahmed Gassan SebanG. baz ansiklopedilerde İbn Sina hakknda yazlan maddeleri derleyerek Arapça'ya tercüme etmiş ve bunlar kitap halinde neşretmiştir (İbn Sina fideva'iri '1-ma'arifi '1-'Arabiyye ve'-' alemiyye ve kütübi'-a'am, Dmaşk 1984). Anma Toplantlar ve Sempozyumlar. Çeşitli zamanlarda İbn Sina ile ilgili olarak düzenlenmiş toplantlarda sunulan tebliğler daha sonra yaymlanmştr. Bu türü n ilk çalşmalarndan olan Osman Ergin'in yukarda ad geçen eserinin yaymlanmasnn ardndan 1950 ( 1370) ylnda hicrl takvim e göre filozofun doğumunun 1 000. yl kutlamalar yaplmş. başta M sr ve İran olmak üzere muhtelif ülkelerde ilmitoplantlar düzenlenerek buralarda sunulan bildiriler kitap haline getirilmiş. çeşitli dergiler de İbn Sina özel saylar çkarmştr. UNESCO tarafndan 1978' de yaplan daveti n de etkisiyle miladi takvime göre filozofun doğumunun 1000. ylna tekabül eden 1980'de birçok ülkede İbn Sina'y anma toplantlar tertip edilmiş. kitaplar yazlmş. dergilerin İbn Sina özel saylar yaymlanmştr (bu toplantlar ve bir bibliyografya çalşmas için bk. Jules. )an ssens, An Anotated Bibliography onlbn Sina {1970-1989], euven 199l. İbn Sina hakknda 1980'1i yllarda yaplan ilmi toplantlarda sunulan tebliğler de kitap haline getirilmiştir. Bunlardan Türkiye'de yaymlananlar şunlardr : İbn Sina Doğumunun Bininci Yl Armağan(der. Aydn Sayl, Ankara 1984); İbni Sina, Gevher Nesibe Sultan Ad-. na Düzenlenen "İbni Sina Kongresi" Tebliğleri (nşr. Ahmet Hulusi Köker-Cihat Tunç, Kayseri 1984); Uluslararas İbn Sina Sempozyumu Bildirileri (hazrlayan M. Cunbur - O. Doğan, Ankara 1984); İbn Sina (980-1030) Anma ve Tantma Toplantlar 1984-1985-1986 (Ankara 1987); Acts of the International Symposium on Ibn Turk, Khviirezmi, Fiiriibi, Beyrüni and Ibn Sin ii (Uluslararas İbn Türk, Harezmf, Farabf, Bran ve İbn Sina Sempozyumu Bildiri/eri, Ankara l99o. Türkiye dşndaki ülkelerde yaplan toplantlar sonucunda ortaya ç kan baz yaynlar da şunlardr: el-kitdbü'?; Zehebi li'l-mihricani'l-elfi li-?;ikra İbn Sina (Kahire l952: George C. Anawati. "En marge d'un millienaire: Avicenna a Bagdad" ( Mardis de Dar el-salam, 1952, s. 225-243: G. azard. "Publications iraniennes a l'occasion du millenaire d'avicenne" (RE/,XXII t954j. s.l51-l66); e livre du miljenaire d'avicenne (I-VI, Tahran I 956: Avicenna Commemoration Volume (nşr. Courtois, Calcutta I 956: Avicenna: Thousandth Anniversary (Articles by Iago Galdston, George Sarton, Ali Gholi Ardala n. Arthur Upham Pope. Bull. N. Y. Acad. Med., XXXI l955j. s. 300-334; son derginin bu says İbn Sina'nn JOOO.doğum yl dönümüne tahsis edilerek adlar zikredilen ilim adamlarnn İbn Sina'ya dair çeşitli makaleleri neşredilmiştir. Dmaşk'ta yaymlanan et Türaşü '1-'Ara bi dergisinin 2. ylnn 4 ve S. saylar bir cilt halinde İbn Sina ' nn doğumunun 1000. yl vesilesiyle İbn SIna özel says olarak çkarlmş ve bu sayda on sekiz ilim adamnn yazlar neş redilmiştir. 1980'de Doğu Almanya'da yaplan ilmi toplantda sunulan tebliğler de yaymlanmştr: Avicenna 1 Ibn Sina 980-1036: Materialien einer wissenschaftlichen Arbeitstagung am 25. und 26.2.1980 (Band 1: Problemeder Philosophie. Band ll: Wissenscha{tsgeschichte, Ha lle l980: Mecmu'a-i Ma~iilat ve Su }]anranihd-yi Hezara-i İbn Sina (Tahran 1981 : eş-şey]]u'r-re'is Ebu 'Ali elljüseyin b. 'Abdillah (İbn Sfna) bi-münasebeti'?;-?;ikra el-eltiyye li-mevlidihi ( Dmaşk 1981 : J. Jolivet- R. Rashed, Etudes sur Avicenne (Paris 1984: Ibn Sinii Symposium on Heterocyclic Chemistry (3rd: 1991 Aswan; Assiut & Vienna 199l. İbn Sina, XX. yüzyln başlarna kadar da genel felsefe tarihi eserlerinde Bat ' 355
ibn SiNA önemli bir yer edinirken (me se!il H. Ritter, Geschichte der Philosophie, Hamburg 1845, VIII, 18-58; A. Stöckl, Geschichte der Philosophie des Mittelalters, Mainz 1865, II, 23-58; a.mlf., ehrbuch der Geschichte der Philosophie, Mainz 1888, 1, 329-336) daha sonra hem İslam dünyasnda hem de Bat'da yazlan İslam felsefesi ve genel İslam düşüncesi tarihiyle ilgili eserlerde ağrlkl olarak ele alnmştr. Mantk ve Bilgi Teorisi. İbn Sina ' nn mantkla ilgili eserleri veya eserlerinin bu ilme dair bölümleri hakknda çeşitli çalşmalar yaplmştr. Bunlardan bazlar şunlardr: P. Vattier, a logique de fils de Sina communement apelie Avicenne (Paris 1653); C. Prantl, Geschichte der og ik II (eipzig 1861, s. 318-361 ); Miklos Maroth, İbn Sina und die peripatetische "Aussagenlogik" (eiden 1989); Harold H. Spenser. Avicenna to Ghazipuri. Studies in Eastern Islami c ogic ( ondon I 990; 450 sayfa hacmindeki eser, ibn Sina mantğ hakknda bugüne kadar yaplmş en kapsaml çalşmadr); N. Shehaby, The Propositional ogic of Avicenna (Dodrecht 973); Ca'fer Al-i Yasin. el-mant]su's - Sinevi (Beyrut I 983); Bil~\1 Kuşpnar, İbn Sina'da Bilgi Teorisi (İstanbul 1995); D. B. Haneberg, "Zur Erkenntnislehre von Ibn Sina und Albertus Magnus" (Abhandlungen der Philos. Philologischen Classeder Akademieder Wissenschaften, Xl München 1868J, s. 89-268); E. Bertola, "a noetica di Avicenna" (Riv. di {i los. neo-scol, XIV I 972 J, S. 169-212); B. Bazan. "a noetica de Avicena" (Revista de Filosofia Maracaibo], lll I 980 J, s. 5-38); Fa ri d Jabre, "e sen s de I'abstraction ch ez Avicenne" (Melanges de l'universite Saint Joseph, ll 1984], s. 283-309); Edouard W eber, "a classification des sciences selon Avicenne a Paris vers 1250" (Etudes sur Avicenne ed. Rashed- Jolivet], Paris I 984 içinde, s. 41-75). Metafizik. Bu alanda yaplan çok saydaki çalşmalar arasnda şunlar zikredilebilir: Anne M. Goichon, a distinction de l'essence et J'existence d'apres Ibn Sina (Avicenne) (Paris I 937) ve "The Philosopher of Being" (Avicenna Commemoration Volume, Calcutta I 956, s. 107-1 17); Ahmet Harndi Akseki, Ruhiyat-Mabadettabia (Büyük Türk Filozof ve Tb Üstad İbn i Sina Şahsiyeti ve Eserleri Hakknda Tetkikler; istanbul I 937); Emi!. Fackenheim, "The Possibility of 356 the Univers in ai-farabl, lbn sna and Maimonides" (Proceedings of the American Academy for Jewish Research, XVI I 946- I 947J, s. 39-70); Miguel Cruz Hernandez, a metafisica de Avicenna (Granada 949); ouis Gardet. a pensee religieuse d'avicenne (Paris 1951); George N. Atiyeh, Avicenna's Canception of Miracles (doktora tezi, 954, University of Chicago); Henry Corbin, Avicenne et le recit visionnaire (I, Etude sur le cycle des recits avicenniens, Teheran- Paris I 954; II, e recit de Ha yy ibn Yaqzan, Paris I 954; İng. tre. W. R. Trask, Avicenna and the Visionary Recital, New York 1960; Texas 1980); BQius Mes'ad, el Vücud ve'l-mahiyye ii na?ari'l - Kddis Tlma el-a]svini ve'l-farabi ve İbn Sina ve İbn Rüşd (Kahire 1955); Paul Wernst, Die Seins- und Gotteslehre des Buches "an-nukat wa'l-fawa'id" des Ibn Sina (Avicenna). Erstmalig veöffentlicht, übersetzt und erkliirt nach der Unikum-Handschrift Fayzullah 1217 (Tübingen 1958); Osman Chahine, Ontologie et theologie chez Avicenne (Paris 1962); Muhammad M. Berruin. The Concept of Substance in the Philosophy of Ya'küb al-kindi and Avicenna (lbn Sina) (doktora tezi, 1971, Durham Üniversitesi); HerbertA. Davidson, "Alfarabi and Avicenna on the Active lntellect" ( Viator, lll I 972 J, s. I 09-178); Alfarabi, Avicenna and Averroes on Intelieel: Their Cosmologies, Theories of the Active Intelieel and Theories of Human Intelieel (New York I 992) ve Proofs for Eternity, Creation and the Existence of God in Medieval Islami c and Jewish Philosophy (New York-Oxford 1987, s. 281-335); Parviz Morewedge, The Metaphysica of Avicenna (lbn Sina) (ondon-new York 1973); Hüseyin Atay. Farabi ve İbn Sina'ya Göre Yaratma (Ankara I 974) ve İbn Sina'da Varlk Nazariyesi (Ankara 1983); İdris Manslri. Onthologie et mystique ch ez Avicenne (doktora tezi, I 975- I 976, U niversite de Paris -Sorbonne); E. Buschmann, Untersuchungen zum Problem der Materie bei Avicenna (Frankfurt/ Main I 979); Ghassan Finianos, es grandes divisions de l'etre "maujud" selon Ibn Sina (Fribourg 976); George C. Anawati, "Introduction historique a une nouvelle traduction de la metaphysique d'avicenne" (MIDEO, XIII 977, s. 7-252); Mustafa Hüseyni Tab ata b ai. N alsd-i Ara'-i İbn Sina der İlahiyyat (Tahran 982); Mübahat Türker Küyel, "İbn Sina'da 'ai-'akl ai-fa'al'in Kökleri" (İbn Sina Doğumunun Bininci Yl Armağan, Ankara I 984, s. 591-670); "İbn Sina'nn 'ai-'akl ai-fa'al'ine Bir Adm Olarak Farabi'de Siyaset" (a.g.e., s. 671-706); "İbn Sina ve 'ai-'akl ai-fa'al' (a.g.e., s. 707-747) ve "İbn Sina ve Mistik Denen Görüşler" (a.g.e., s. 749-792); D. Burrell, Knowing the Unknowable God, Ibn Sina, Maimonides, Aquinas (Notre Dam e I 986); Yegane Shayegan, Avicenna on Time (doktora tezi, I 986, Harvard Üniversitesi); Hasan Mecid ei-ubeyd1, Na?ariyyetü'l-mekan ii telseteti İbn Sina (Bağdad I 987); H. Ömer Özden. İbn-i Sina Metafiziği ile Descartes Metafiziğinin Karşlaştmlmas (doktora tezi, 99, Atatürk Üniversitesi); Salim Mirşan, el - Canibü'l-İlahi 'inde İbn Sina (Beyrut 1992); an Richard Netton.Allah Transcendent (ondon- NewYork I 989, s. 149-202). Tabliyyat. Bu alanda çok sayda makalenin yannda çeşitli kitaplar da yazlmş olup bunlardan bazlar şunlardr: Musa Dinorshoev. Naturfilosofiy Ibn Siny (Du şanbe I 985); Muhammed Atf el-lraki, el Felsefetü't-Tabi'iyye 'inde İbn Sina (Kahire 1971); Muhammed Ma'zlz, el 'İlm ve'l-metffizi]sa beyne İbn Rüşd ve İbn Sina (doktora tezi, 990-99, Rabat Edebiyat Fakültesi); Ali Abdullah ed Deffa'. el-menal;i el-'ilmiyye 'inde İbn Sina {Taif 1987); Bülhamayir Muhtar. Na?ariyyftü't-tabi'iyyat 'inde İbn Sina (Beyrut 986). Eilhard Wiedemann'n çeşitli dergilerdeki yazlar Fuat Sezgin tarafndan neşredilmiştir (E. Wiedemann, Gesammelte Schriften zur arabisch-islamischen Wissenschaftsgeschichte, Bd. ll, Frankfurt am Main I 984; Batl bilim tarihçilerinin eserlerinde İbn Sina'y nas l ele aldkiarna dair genel bir değerlendirme için bk. Roderick W. Home, "Ibn sna and Western Historians of Science", /Q, xxvi98ij,s. 75-85). Tasavvuf. İbn Sina, eserlerinin bazlarn ksmen veya tamamen tasawufi konulara ayrmş olup onun bu yönünü ele alan çeşitli makaleler yannda kitaplar da telif edilmiştir. ouis Gardet'nin a connaissance mystique chez Ibn Sina et ses presupposes philosophiques (Kahire 1952); T. Purmandariyan'nRemz ü Dastanha - y Remzi der Edeb Farsi, Tal;lili ez Dastanha - y 'İrfan- Felsefe-i İbn Sina ve Sühreverdi {Tahran 1986, 1988); Hasan Asi'nin et-tefsirü'l-
Kur'ani ve'l-lugatü'ş-şufiyye ii telseteti İbn Sina (Beyrut 403/1983; müellif bu eserde, tefsir ve tasavvuf tarihine dair bir girişin ardndan ibn Sina'nn tasavvuf ve Kur'an tefsirine dair görüşlerini ksaca ele aldktan sonra bu konularla ilgili baz metinleri neşretmiştir); Abdülhallm Mahmud'un et-taşavvuf 'inde İbn Sina (Kahi re 1965); Shams lnati'ninibn Sina and Mysticism: Remarks and Admonitions (ondon 996; el-işarat'n dördüncü ksmnn tercümesi ve bu ksm üzerinde yaplan bir araştrmadr; tantm ve tenkidi için bk. Sami S. Hawi, "Ibn Sina and Mysticism", The American Journal of lslamicsocialsciences, XV/I 1998). s. 91- l 06) bunlardan bazlardr. Psikoloji ve Antropoloji. Bu konularla ilgili kitaplar arasnda şunlar zikredilebilir: Jan Bakoş. Psychologie d'ibn Sina (Avicenne) (Prague 956); Fethullah Huleyf. İbn Sina, Me~hebühu fi'n-nefs, dirasat ti'l-]faşideti'l-'ayniyye ( Beyrut 982); Abduh ei-hulv. İbn Sina, Feylesufü'n-netsi'l-beşeriyye (Beyrut 1978); Muhammed Hayr AraksGsi, İbn Sina ve'n-nefsü '1-insaniyye (Beyrut 982): Albert Nasri Nadir. İbn Sina ve'n-nefsü'l-insdniyye (Beyrut 960); Muhammed Osman Necati. el-idrdkü'l-]j.issi 'inde İbn Sina (Kahire 1948, 961, genişletilmiş 3. bs. Kahire 1980; Cezayir 1985); N. Ushida. Etude comparee de la psychologie d'avicenne et d'aristote, d'avicenne et desaint Thomas d'aquin (Tokyo 968); Faysal Bedir Avn. Na?ariyyetü'l-ma'rife 'inde İbn Sina ma'a beyani meşddirihd ve dşariha (Kahire 977); Moussa Amid. Essai sur la psychologie d'avicenne (Gen eve 940); Ali Durusoy, İbn Sina Felsefesinde İnsan ve Alemdeki Yeri (istanbul I 993). Ahlak ve Siyaset. Bu alanda yazlan çok sayda kitap ve makaleden bazlar şunlardr: Muhammed Yusuf Musa. en N d]j.iyetü '1-ictimd'iyye ve 's-siyôsiyye ii telseteti İbn Sina (Kahire 952); Erwin 1. Jakub Rosenthal. Political Thought in Medieval Islam (Cambridge 958, s. 43-57); Jean R. Mi ch ot, a destine de l'homme selon Avicenne (ouvain 987); Ahmed Muhammed EbQ Zeyd. el-ljayr ve'ş-şer fi'l-telsefeti'l-isldmiyye, diriise mu]fö.rene ii fikri İbn Sina ( Beyrut 199 ). Jean R. Michot. ad geçen eserinden önce "es sciences physiques et metaphysiques selon la Risalah ii aqsdm al-'u](im d'avicenne. Essai de traduction critique" (Bulletin de philosophie medievale, XXII 980). s. 62-73); "Avicenne et la destinee humaine. A propos de la resurrection des corps" (Revue philosophique de ouvain, XXIX 981. s. 453-483); "'epitre sur la connaisssance de l'ame ratianelle et ses etats attribuees a Avicenne" (Revue philosophique de ouvain, XXXII 984). s. 479-499) başlkl makaleleri yazmştr. Son makalede müellif. Risdle ii ma'rifeti'n-nefs'in İbn Sina'ya ait olmadğn ileri sürmekte. Michael Marmura ise bu iddiay hakl çkaracak herhangi bir güvenilir delil olmadğn söylemektedir (Avicenna and Kalam, s. 203). Matematik ve Mlisiki. İbn Sina'nn bu yönlerinin yeterince incelenmediği görülmektedir. Bu konuyla ilgili baz çalşmalara örnek olarak şunlar saylabilir: K. okotsch. Avicenna als Mathematiker, besanders die planimetrischen Bücher seiner Euklidübersetzung (Bonn 9 3); Abdullah ed-deffa' ve K. Stroyls. "lbn Sina as a Mathematician" (İbn Sina. Doğumunun Bininci Yl Armağan ed. Aydn Sayl). Ankara 1984, s. 67-140) ve Studies in the Exact Sciences in Medieval Islam (Dhahran 1984, s. 60-l 18). İbn Sina'nn mosikiyle ilgili görüşlerine dair şu iki eser de kayda değer çalşmalardr : Muhammed Salih ed-dali', 'İlmü'leşvat 'inde İbn Sina (iskenderiye, ts.); M. ei-hefny. İbn Sina 's Musiklehre(Berlin 193 I) Biyoloji ve Tp. Ortaçağ Avrupas'nda İbn Sina'nn el-kanun ti't-tbb' üzerine yaplan tercüme ve şerhler oldukça önemli bir yekün tutmaktadr. Willy Eckleben. 1921 ylnda hazrladğ Die abendliindischen A vicenna-kommentare başlkl doktora tezinde (eipzig 921) bu çalşmalarn bir ksmnn başlklarn ve baslmş olanlarn bask tarihlerini vermektedir (tpkbasm bk. lslamic Medicine, XII, Studies on Ib n Sina (d. 103 7) and his Medical Works lll, nşr. Fuat Sezgin, Frankfurt -Main 996 içinde, s. 61-84). Daha sonraki çalşmalardan bazlar da şunlardr: A. Soubiran. Avicenne, prince des medecins, sa vie et sa doctrine (Paris 1935); Kazm İsmail Gürkan. EbU Ali İbn Sina (istanbul 954); Mazhar H. Shah. The General Principles of Avicenna's Canon of Medicine (Karachi 1966; 450 sayfa hacmindeki eser el-kanun fi't-tb üzerinde yaplmş en kapsaml çalşmadr) ve Evaluation of the Ibn Sinö.'s Concept of Temperament and Constitution (Is Iamabad 976); Ahmed Urve. Physiologie de la respiration chez Ibnou Sina (Aigiers 977) ve San te et environibn SINA nement chez Ibnou Sina (Tunis 976); Heinrich Schipperges. Eine Summa medicinae bei Avicenna: Zur Krankheitslehre und Heilkunde des Ibn Sina (980-1 037) (Berlin 987); A. Aroua. Hygiene et prevention medicale chez Ibnou Sina (Avicenne) (Al ger 974); Kenan Süveren. İbni Sina (980-1037)'nn Ekrabadin Eseri ile Şerafetlin Sabuncuoğlu (1385-1468)'nunAkrabadin Eserinin Tp ve Bilim Tarihi Açsndan Karşlaştrlmas (doktora tezi, 99 I, Ankara GATA'da hazrlanmştr); Arslan Terzioğlu. Yeni Araştrmalar Işğnda Büyük Türk-İslam BilimAdam İbn Sina (Avicenna) ve Tababet (istanbul 998). İbn Sina tbb hakknda çok sayda makale yazlmştr. Ursula Weisser. "lbn Sina und die Medizin des arabisch-islamischen Mittelalters: Alte und neue Unrteile und Vorurteile" başlkl yazsnda (Medizinhistorische Journal, XVIII 983, s. 283-305) bu konuda Bat'da gerçekleştirilen çalşmalarn genel bir değerlendirmesini yapmştr. İbn Sina tbb hakkndaki baz yazlarn tpkbasmlar Fuat Sezgin tarafndan neşredilmiştir (lslamic Medicine, IX, X, Xl, XII. Frankfurt 1996). Bat Düşüncesine Tesiri. İbn Sina hakknda yaplan çalşmalarn yoğunlaştğ en önemli konu olup bununla ilgili kitap ve makalelerden bir ksm şunlardr: Kleine, Die Substanzlehre Avicenna's bei Thomas v. Aquin aut Grund der ihm zugiinglichen lateinischen Übersetzungen (Freiburg im Breisgau 1933 compt rendu: Bul! phil. 1934, nr. 2801): Roland de Vaux. Notes et textes sur l'avicennisme latin aux confines des xn m -XJII"m siecles (Paris 1934); Anne M. Goichon. a philosophie d'avicenne et son influence en Europe medievale (Paris 1944, 195 I. 1979; ing. tre. M. S. Khan, The Philosophy of Avicenna and /ts lnfluence on Medieval Europe, Delhi 1969; T tre. ismail Yakt, İbn Slna Felsefesi ve Ortaçağ Avrupas 'ndaki Etkileri, istanbul 1986, 1993); Zeyneb Mahmud ei-hudayri. İbn Sina ve tel<'mi~ühü'l-dtin (Kahire 1986); Hermann ey. Studie zur Geschichte des Materialismus im Mittelalter (Berlin 1957; ibn Sina ve ibn Rüşd'ün Ortaçağ'da materyalizmin doğuşunda tesirleri olduğunu iddia eden eser, Marksist bakş açsyla bir ibn Sina ve ibn Rüşd değerlendirmesidir); N. G. Siraisi, Avicenna in Renaissansce Italy, The Canon and Medical Teaching in Italian Universities alter 1500 (Princeton 987); M. Therese d'aiverny, Avicenne 357
ibn SINA en Occident(Paris 1993 ; yazarn 1951-1973 yllar arasnda çeşitli ilm! dergide ve derleme kitaplarda neşredilmiş, genellikle ibn SlnEl'nn Bat Ortaçağ'na tesirini konu alan yazlarndan ibarettir). İbn Sina' nn Bat'ya tesirine dair kaleme alnan yaz lar içinde Etienne Gilson'un makaleleri özel bir önem taşmakta olup bazlar şunlardr: "Pourquoi Saint Thomas a critique Saint Augustin" (Archiues d'historie doctrinale et litteraire du moyen age, 1[1926]. s. 5-127); "Avicenne et le point de depart de Duns Seat" (a.e., II [1927. s. 89-149); "e s sources grecoarabes de I'Augustinisme avicennisant" (a.e., IV [1929]. s. 5-49; bu makaleler kitap olarak da baslmştr, Paris 1981, 1986); "Avicenne en Occident au moyen age" (a.e., XXXVI[l969J, s. 89-121) Bat'da İbn Sina hakknda yap l an baz çalşmalar Fuat Sezgin ve ekibi tarafndan derlenerek yeniden baslmştr: Abü 'Ali Ibn Sina (d. 42811037). Texts and Studies (l-v, ed. Fuat Sezgin, M. Amawi, C. Ehrig Eggert, E. Neubauer, Frankfurt 1999). li] TAHSiN GöRGÜN İBN SiNAN (bk. İBRAHiM b. SiNAN b. SABiT). İBN SiNAN el-hafaci (bk. HAFAci, İbn Sinan). İBN SİAAC k'.r 0'1') Ebü'l-Kasm Muhammed b. Muhammed b. Sirac ei-grnatf ei-endelüsf (ö. 848/1444) Maliki fakihi. Muhtemelen VIII. (XIV.) yüzyln ortalarnda doğdu. Nasr11er'in başşehri Grnata'da (Granada) Ebu Said İbn üb, Ebu Abdullah Muhammed b. Ali ei-haffar ve İbn Allak'tan ders ald. 829'da (1426) Nasrl Sultan IX. Muhammed ei-eyser tarafndan Grnata başkadlğna (kadlcemaa) tayin edildi. 835'te (1432) G rnata ' da IX. Muhammed'e karş gerçekleştirilen isyan sonunda IV. YQ::;,f tahta geçti. Yeni sultan ibn Sirac' başkadlk görevinden uzaklaştrdysa da bir yl sonra IX. Muhammed iktidar tekrar ele geçirince İbn Sirac yeniden döndüğü bu vazifeyi 838 ( 1434-35) y l na kadar devam ettirdi. Bir 358 _j _j _j ara Kuzey Afrika'ya da giderek orada baz alimlerle görüştü. TIIimsan'da İbn MerzGk ei-hafid ile ilmi tartşmalar yapt. ibn MerzGk, nahiv ve mantkla ilgili konularda ona verdiği cevaplar el-mirô.c ilô. istimtô.ri fevô.'idi İbn Sirô.c adyla kitap haline getirdi. İbn Sirac'n yetiştirdiği öğrenciler arasnda EbG Yahya ibn Asm. Ebu Abdullah es-sarakustl, Ebu İshak İbn FettGh, Ral ei-endelüsl, EbG Amr İbn ManzOr ve Mewak gibi şahsiyetler vardr. İbn Sirac 848 (1444) ylnda vefat etti. Kaynaklarn çoğunun aksine Sehavl bu tarihi 842 ( 1438) olarak vermektedir. ibnü'i Kadi'nin Dürretü '1-]J.icô.l'de 848 olarak kaydettiği tarihin a]stü '1-ferô.'id'de 847 ( 1443) şeklinde geçmesi bir istinsah veya matbaa hatas olmaldr. Salah Cerrar. neşr i ni gerçekleştirdiği Ebu Yahya İbn Asm'n Cennetü'r-nzô.' adl eserine yazd ğ mukaddimede İbn Sirik', Beni Serrac (Abencerrajes) olarak bilinen ailenin mensuplarndan ibnü's-serrac Ebü ' l-kasm Muhammed b. Yusuf ei-grnati ile karş trmş. dolaysyla bu kişiye ait bütün askeri kahramanlklar ona nisbet etmiştir. İbn Sirac baz eserler telif etmiş olup talebesi Mewak, Halil b. İshak ei-cündi' nin el - Mul]taşar ' na yazdğ şerhte hocasnrf ayn eser üzerine yaptğ şerhten birçok nakil de bulunmuştur. İbn Tarkat'n Nevazil (Madrid, Biblioteca National, nr. CD XXX). Venşerlsi'nin el-mi'yô.rü'l-mu' rib (XIII, 344). Ali b. isaei-alemi'nin Nevô.zil'inde ve Escurial ibrary'de mevcut (nr. 1906) anonim bir el yazmas mecmuada İbn Sirac'a ait fetvalar bulunmaktadr. B İ B İYOGRAFYA : Venşerisi. el-mi'yarü '1-mu'rib, Beyrut 1403/ 1983, XIII, 344 (İndeks); a.mlf., Ve{eyat (n ş r. Muhammed Hacci. Elfü sene mine'l-ve{eyat içinde). Rabat 1396/1976, s. 143; Makkari. Ezharü 'r-riyaz (nşr Mustafa es-sekka v. dğr.). Ka hire 1358/1939,1, 145; a.mlf.. Ne{f_u't-fb, V, 429, 513; VI, 148, 150; ibnü'i-kadi. Dürretü '1-t_ical, lll, 282; a.mlf.. aktü 'l-{era'id (nşr. Muhammed Hacci, Elfü sene mine'l-ve[eyat içinde). Ra bat 1396/1976, s. 251; Ahmed Baba et-tinbükti, Neylü'l-ibtihac, Trabus 1408/1989, s. 477, 526; Mahlüf, Şeceretü'n-nür, s. 248; Ebu Yahya İbn Asm, Cenneta 'r-nza' fi't-teslim lima kadderallahu ve kaza(n ş r Salah Cerrar). Amman 1410/1989, neşredenin girişi, I, 45-46; Hacvl. el-fikrü's-sami, ll, 257; 1. Calero-Secall, "os temas de!as fatwas de 1bn Sirayen los Nawazil de Ib ri Tarkat", Homenaje al prof D. Cabanelas Rodriguez, con motivo de su XX aniversario, Granada 1987, I, 189-202;. Seco de ucena. "a escuela de juristas granadinos del siglo XV", Miscelanea de estudios arabes y Hebraicos, VII, Granada 1959, s. 12..!il ISABE C AERO - S ECA İBN sirin (.Y-.r.-' 0'1 f ) Ebu Bekr Muhammed b. Sfrfn el-basri (ö. 110/729) Rüya tabiriyle tan nan hadis ve fk h alimi, tabii. 34 (654) ylnda Basra'da dünyaya geldi. 31 (651) veya 33'te (653) doğduğu da kaydedilir. iran'n Cerceraya kasabasndan olan babas Slrln, Halid b. Velid'in Aynüttemr'i fethi esnasnda elde edilen esirler arasnda bulunuyordu. Enes b. Malik kendi payna düşen Slrin'i mükatebe usulüyle azat etti. Annesi Safiyye de Hz. EbG Bekir'in azatlsdr. Otuz saha be ile görüştüğü kaydedilen İbn Slrin Huzeyfe b. Yeman. Zeyd b. Sabit, Hasan b. Ali b. EbG Talib, imran b. Husayn, EbG Hüreyre gibi sahabllerden, Ablde es-selmanl ve Kadi Şüreyh gibi tabiilerden ilim tahsil etti. Kendisinden Şa'bl, Katade b. Diame. Eyyu b es-sahtiyani, Asm ei-ahvel, Abdullah b. Avn. İbn EbG ArGbe. Halid el-hazza ve Evzai başta olmak üzere birçok alim faydaland. Geçimini ticaretle sağl 'ayan İbn Sirin, bir rivayete göre satn aldğ zeytin yağnn içine fare düşmesi üzerine yağn hepsini dökünce borcunu ödeyemedi ve bu sebeple hapse atld. Abdullah b. Zübeyr döneminde hac görevini ifa etti. 9 Şewal 110 (15 Ocak 729) tarihinde vefat eden İbn Slrin'in 40.000 dirhem borcu oğlu Abdullah tarafndan ödendi. İbn Slrln'in yumuşak huylu, mütevazi, cömert ve takva sahibi bir kimse olduğu kaydedilmektedir. Kardeşleri Yahya, Ma'bed, En es ve Hafsa da güvenilir ravilerdendir. "imam, hafz" gibi unvaniarta anlan İbn Slrln tefsir, şiir ve hesap bilgisiyle de meşhur olmakla birlikte ilmi şahsiyetinde hadisçilik ve fkh ağr basar. Hadislerin güvenilir ravilerden alnmas hususunda titiz davranan İbn Slrin'in güvenilir bir muhaddis olduğunda ittifak edilmiş, rivayetleri Kütüb-i Sitte'de yer almştr. Onun fkhi meselelerle ilgili görüşlerini Ahmed b. Musa b. Hasir es-sehli. Flshü'l - İmô.m Mu]J.ammed b. Sirin fi'lmu'ô.melô.t adyla hazrladğ doktora çalşmasnda bir araya getirmiştir ( 141 5, Mekke, Camiatü Ümmi'l-kura külliyyetü'şşer!ati'l-islamiyye ). ilk dönemlerde daha çok muhaddis ve fakih olarak tannan İbn Slrln'in sonraki yüzyllarda ilk rüya tabircilerinden biri olarak anlmas dikkat çekmektedir. İbn Sa'd, Halife b. Hayyat. Ahmed b. Hanbel ve Hatib ei - Bağdadi onun rüya tabircili-