AVRUPA NSAN HAKLARI MAHKEMES DÖRDÜNCÜ DA RE EGE - TÜRK YE DAVASI (Ba vuru no: 47117/99) KARAR STRAZBURG 29 Mart 2005 Bu karar, A HS nin 44 2 Maddesi nde belirtilen artlarla kesinlik kazanacaktır, ancak ekle ili kin de i iklik yapılabilir. Ege -Türkiye Davasında, Avrupa nsan Hakları Mahkemesi, Sn. Nicolas BRATZA, Ba kan, Sn. G. BONELLO, Sn. R. TÜRMEN, Sn. K. TRAJA, Sn. S. PAVLOVSCHI, Sn. L. MIJOVIC, Sn. J. SIKUTA, yargıçlar, ile Bölüm Sekreteri Sn. M. O BOYLE in katılımı ile Avrupa nsan Hakları Mahkemesi Heyeti olarak toplanmı, 10 ubat 2004 ve 8 Mart 2005 tarihlerinde yapılan özel görü meler sonucunda, yukarıda son anılan tarihte benimsenmi olan a a ıdaki karara varmı tır: USUL LEMLER
1.Davanın nedeni, Türk vatanda ı olan Mehmet Ali Ege nin, nsan Haklarını ve Temel Hakları Korumaya Dair Sözle me nin ( Sözle me ) 34. Maddesi uyarınca, 19 Kasım 1998 tarihinde, Türkiye Cumhuriyeti aleyhine Avrupa nsan Hakları Mahkemesi ne yaptı ı ba vurudur (ba vuru no: 47117/99). 2. Ba vuran, Ankara da görev yapmakta olan avukat Ö. Öneren tarafından temsil edilmi tir. Türk Hükümeti ( Hükümet ), A HM önündeki i lemler için bir ajan tayin etmemi tir. 3. Ba vuru, A HM nin Dördüncü Dairesi ne verilmi tir (A HM çtüzü ünün 52 1 Maddesi). Bu Daire içerisinde, davaya bakacak olan Heyet ( A HS nin 27 1 Maddesi) çtüzü ün 26 1 Maddesi ne göre olu turulmu tur. 4. 1 Kasım 2001 de A HM, Dairelerinin içeri ini de i tirmi tir ( çtüzü ün 25 1 Maddesi). Bu dava, yeni olu turulan Dördüncü Daire ye verilmi tir ( çtüzü ün 52 1 Maddesi). 5. 10 ubat 2004 te A HM, ba vurunun kısmen kabul edilemez oldu unu ilan etmi ve usuli i lemlerin uzunlu uyla ilgili olan ikayeti iletmeye karar vermi tir. A HM, A HS nin 29 3 Maddesi ni uygularak, ba vurunun kabul edilebilirli ine ve esaslarına aynı zamanda hüküm vermeye karar vermi tir. 6. 1 Kasım 2004 te A HM, Dairelerinin içeri ini de i tirmi tir ( çtüzü ün 25 1 Maddesi). Dava, yeni olu turulan Dördüncü Daire ye verilmi tir. 7. Ba vuran ve Hükümet, esaslarla ilgili görü lerini bildirmi lerdir ( çtüzü ün 59 1 Maddesi). OLAYLAR I. DAVA OLAYLARI 8. Ba vuran, 1959 do umlu olup Mardin de ikamet etmektedir. 9. 29 Eylül 1980 tarihinde, ba vuran yasadı ı bir örgüte üye oldu u üphesiyle yakalanmı ve gözaltına alınmı tır. 10. 7 Ocak 1981 de Diyarbakır Sıkıyönetim Mahkemesi, ba vuranın tutuklu yargılanması talimatını vermi tir. 11. 14 Eylül 1981 de Diyarbakır Cumhuriyet Savcılı ı, Diyarbakır Sıkıyönetim Mahkemesi nde, ba vuranı yasadı ı bir örgüte mensup olmakla suçlayan bir dava açmı tır. Cumhuriyet Savcılı ı, Ceza Kanunu nun 168 1 Maddesi uyarınca, ba vuranın hüküm giyip cezalandırılmasını istemi tir. 12. 19 ubat 1985 te Diyarbakır Sıkıyönetim Mahkemesi, Ceza Kanunu nun 168 1 Maddesi uyarınca, ba vuranın yasadı ı bir örgüte mensup oldu una karar vermi ve ba vuranı yirmi dört yıllık hapis cezasına çarptırmı tır. Ba vuran, Diyarbakır Sıkıyönetim Mahkemesi önünde, di er 623 ki iyle birlikte sorgulanmı tır. 13. 10 Nisan 1990 da Askeri Yargıtay, mahkemenin sözkonusu suç bakımından iç hukuku yanlı yorumlaması nedeniyle, Diyarbakır Sıkıyönetim Mahkemesi nin vermi oldu u kararı bozmu tur. 14. 29 Temmuz 1990 da, ba vuran serbest bırakılmı tır. 15. 27 Aralık 1993 te askeri mahkemelerin yetkisini kaldıran 3953 no.lu Kanun un yürürlü e konmasının ardından, Diyarbakır A ır Ceza Mahkemesi ba vuranın davası üzerinde yetki elde etmi tir.
16. 13 Temmuz 1998 de Diyarbakır A ır Ceza Mahkemesi, Ceza Kanunu nun 102 ve 104. Maddeleri uyarınca yasal sürenin dolması nedeniyle, ba vuran aleyhinde yapılan cezai kovu turmanın durdurulması talimatını vermi tir. II. LG L Ç HUKUK VE UYGULAMASI 17. lgili iç hukuk ve uygulamasının anlatımı ahiner / Türkiye davasında (no. 29279/95, CEDH 2001-IX) bulunabilir. HUKUK I. A HS N N 6 1 MADDES N N HLAL ED LD DD ASI 18. Ba vuran, usuli i lemlerin süresinin A HS nin 6 1 Maddesi nde belirtilen makul süre artıyla uyu mamasından ikayetçi olmu tur. A HS nin 6 1 Maddesi öyledir:...kendisine yöneltilen suçlamalar konusunda karar verecek olan, yasayla kurulmu ba ımsız ve tarafsız bir mahkeme tarafından davasının makul bir süre içinde, hakkaniyete uygun ve açık olarak görülmesini istemek hakkına sahiptir... 19. Hükümet, bu iddiaya itiraz etmi tir. Hükümet, ifadelerin alınmasının, tanıkları ve davalıların ifadelerini dinlemenin zorlukları göz önüne alındı ında, ba vuran aleyhinde yapılan cezai kovu turma süresinin çok uzun olmadı ını ileri sürmü tür. Hükümet, mahkemelerin, terör örgütüyle olan ba lantılarının ve faaliyetlerinin saptanması gereken ba vuran dahil 624 davalıyla ilgilenmek zorunda olduklarını belirtmi tir. Bu ba lamda Hükümet, Diyarbakır Sıkıyönetim Mahkemesi nin 19 ubat 1985 tarihinde vermi oldu u 1877 sayfa ve üç ciltten olu an karara de inmi tir. Hükümet ayrıca, dava dosyasının tamamının seksen sekiz ciltten olu tu unu belirtmi tir. 20. Hükümet, ba vuranın hüküm giymesinin ve ilk kararın bozulmasının ardından, ba vuran dahil 188 üpheliyle ilgili i lemlerin Diyarbakır A ır Ceza Mahkemesi huzurunda yeniden ba ladı ını ileri sürmü tür. Hükümet, yerel mahkemelerin gerekli itinayı gösterek söz konusu davayla ilgilendi ini ve adil olmayan bir karara meydan vermemek için makamların dava dosyalarını dikkatle incelediklerini vurgulamı tır. Hükümet, bu faktörlerin i lemlerin süresinin uzunlu unu açıkladı ını ve adli makamlara ihmal ya da gecikme suçlarının yüklenemeyece ini ifade etmi tir. Hükümet son olarak, i lemler çok uzun sürmü olsa bile, bunun ba vuran için çok önem ta ımadı ını iddia etmi tir. 21. A HM, i lemlerin ba vuranın yakalandı ı tarih olan 29 Eylül 1980 de ba ladı ını ve Diyarbakır A ır Ceza Mahkemesi nin ba vuran aleyhinde yapılan cezai kovu turmanın durdurulması talimatını verdi i 13 Temmuz 1998 tarihinde sona erdi ini belirtmi tir. Dolayısıyla, i lemler on yedi yıl, dokuz ay, on dört gün sürmü tür. 22. Ratione temporis yetkisi, A HM nin, Türkiye nin Avrupa nsan Hakları Komisyonu na bireysel dilekçe yazma hakkını tanıdı ını açıkladı ı tarih olan 28 Ocak 1987 tarihinden sonra geçen on bir yıl, be ay, on altı günlük süreyi göz önüne almasına izin vermektedir. Bununla beraber A HM, sözü edilen açıklamanın yapıldı ı zamandaki i lemlerin durumunu da göz önüne almalıdır (bkz. ahiner, yukarıda kaydedilmi, 22 ve Cankoçak / Türkiye, no. 25182/94 ve 26956/95, 25-26, 20 ubat 2001). Bu kritik tarihte, i lemlerin süresi altı yılı geçmi durumdaydı. A. Kabul edilebilirlik
23. A HM, A HS nin 35 3 Maddesi uyarınca, ba vurunun açık bir biçimde asılsız olmadı ını belirtmektedir. A HM ayrıca, ba vurunun kabul edilemez olması için bir sebep olmadı ını ifade etmektedir. Bu nedenle, ba vurunun kabul edilebilir oldu unun açıklanması gerekmektedir. B. Esaslar 24. A HM, i lemlerin süresinin makul olup olmadı ının dava ko ulları ı ı ında ve u kriterlere göre de erlendirilmesi gerekti ini yinelemi tir: davanın karma ıklı ı, ba vuranın ve ilgili makamların tutumu (bkz., di er makamlar arasında, Pélissier ve Sassi / Fransa [GC], no. 25444/94, 67, ECHR 1999-II). 25. A HM, hem ilk derece hem de temyiz i lemlerinde önemli gecikmeler oldu unu göz önüne almaktadır. A HM, ba vuran ve çok sayıdaki di er davalılar aleyhine geli en davanın karma ık oldu unu kabul edebilir. A HM, on bir yıl, be ay, on altı günü kendi de erlendirme kapsamında olan i lemlerin on yedi yıl, dokuz ay, on dört gün sürdü ünü belirtmektedir. Bu çok uzun bir süre olup, yalnızca davanın karma ıklı ıyla açıklanamaz. A HM ye göre, i lemlerin süresinin uzunlu u, yalnızca yerel mahkemelerin davayı itinayla incelememesiyle açıklanabilir (bu ba lamda, bkz., Cankoçak, yukarıda kaydedilmi, 32, ve ahiner, yukarıda kaydedilmi, 27). 26. A HM son olarak, yerel hukukta ba vuran için tehlikeli olan eyin, onun için büyük önem ta ıdı ını göz önüne almaktadır. 27. Elindeki kanıtlara ve konu üzerine olan içtihat hukukuna dayanarak (bkz., Cankoçak, yukarıda kaydedilmi, 33 ve ahiner, yukarıda kaydedilmi, 30), A HM, söz konusu i lemlerin süresinin makul süre artına uymadı ına karar vermi tir. 28. Dolayısıyla, A HS nin 6 1 Maddesi ihlal edilmi tir. II. A HS N N 41. MADDES N N UYGULANMASI 29. A HS nin 41. Maddesi öyledir: Mahkeme i bu Sözle me ve protokollerinin ihlal edildi ine karar verirse ve ilgili Yüksek Sözle meci Tarafın iç hukuku bu ihlali ancak kısmen telafi edebiliyorsa, Mahkeme, gerekti i takdirde, hakkaniyete uygun bir surette, zarar gören tarafın tatminine hükmeder. A. Tazminat 30. Ba vuran, bir ö retmen olarak 21 A ustos 1981 25 A ustos 1995 tarihleri arasında görev yapamaması nedeniyle olu an kazanç kaybı, ailesinin cezaevi ziyaretleri sırasında yapmı oldu u harcamalar ve yerel davalarda kendisini temsil eden avukata yapılan harcamalar için 58,149 ABD Doları (USD) (44,879 Euro (EUR)) maddi tazminat talebinde bulunmu tur. Ba vuran ayrıca, 2,000,000 Fransız Frangı (304,898 EUR) manevi tazminat talebinde bulunmu tur. 31. Hükümet, ba vuranın istedi i miktarlara itiraz etmi tir. Hükümet, ba vuranın iddia etti i maddi ve manevi tazminatı destekleyen hiçbir kanıt sunmadı ını ileri sürmü tür. Hükümet ayrıca, A HM nin tazminat usulünün istismar edilmesine izin vermeden ba vurana manevi tazminat olarak adil bir miktar ödemesi gerekti ini ve A HM nin benzer ba vurularda uygun gördü ü miktarları referans alması gerekti ini belirtmi tir.
32. A HM, maddi tazminatla ilgili olarak elindeki ifadeye dayanarak, ba vuranın istedi i maddi tazminatın makul olmayan bir biçimde uzun süren i lemlerden kaynaklandı ını gösteremedi i sonucuna varmı tır. Sonuç olarak, ba vurana ödeme yapılması için hiçbir dayanak bulunmamaktadır (bkz., mutatis mutandis, Kudla / Polonya [GC], no. 30210/96, 164, ECHR 2000-XI). 33. A HM di er yandan, ba vuranın ciddi bir biçimde, A HS nin ihlal bulguları tarafından kar ılanmayan manevi zarar gördü ünü (gözaltı ve duru ma sürelerinin çok uzun olmasından kaynaklanan rahatsızlık ve asabiyet gibi) kabul etmektedir. Adil bir de erlendirme yaparak ve içtihat hukukunda belirtilen kriterlere dayanarak ( bkz. Ahmet Koç / Türkiye, no. 32580/96, 37, 22 Haziran 2004) A HM, ba vurana 12,000 EUR ödenmesine karar vermi tir. B. Masraf ve Harcamalar 34. Ba vuran, A HM huzurunda, yaptı ı masraf ve harcamaları gösteren hiçbir makbuz ya da fatura sunmamı tır. Uygun miktarın belirlenmesini A HM nin takdirine bırakmı tır. 35. Hükümet, yalnızca gerçekten yapılan harcamaların tazmin edilebilece ini belirtmi tir. Hükümet bu ba lamda, bütün masraf ve harcamaların ba vuran ya da avukatı tarafından belgelenmesi gerekti ini ve kaba rakamlarla listelerin giderleri kanıtlamak için ilgili ve gerekli belgeler olarak kabul edilemeyece ini belirtmi tir. 36. A HM, bir avukat tarafından temsil edilen ba vuranın yasal yardımdan yararlanmadı ını belirtmektedir. Adil bir de erlendirme yaparak ve içtihat hukukunda belirtilen kriterlere dayanarak (bkz., di er makamlar arasında, Ahmet Koç, yukarıda kaydedilmi, 40, Çalo lu / Türkiye, no. 55812/00, 33, 29 Temmuz 2004, ve Yanıko lu / Türkiye, no. 46284/99, 45, 14 Ekim 2004) A HM, masraf ve harcamalar için ba vurana 2,000 EUR ödenmesini uygun görmü tür. C. Gecikme Faizi 37. A HM, gecikme faizinin, üzerine üç yüzdelik puan eklenmek üzere Avrupa Merkez Bankası nın marjinal ödünç verme oranına dayanmasını uygun görmektedir. YUKARIDAK NEDENLERDEN DOLAYI, A HM OYB RL YLE 1. Ba vurunun geri kalan kısmının kabuledilebilir oldu una; 2. A HS nin 6 1 Maddesi nin ihlal edildi ine, 3.(a) davalı Devlet in, A HS nin 44 2 Maddesine göre bu kararın nihai oldu u tarihten itibaren üç ay içinde vergisiyle birlikte, ödemenin yapılaca ı tarihte Türk Lirasına çevrilmek üzere a a ıdaki miktarları ödemesine: (i) manevi tazminat için 12,000 EUR (on iki bin euro); (ii) masraf ve harcamalar için 2,000 EUR (iki bin euro); (b) yukarıda bahsedilen üç ayın dolmasından ödemenin yapılmasına kadar, gecikme dönemi boyunca yukarıda belirtilen miktarın üzerine Avrupa Merkez Bankası nın marjinal ödünç verme oranı artı üç yüzdelik puana e it basit faizin ödenmesine karar vermi tir. 4. Ba vuranın iddiasının kalan kısmını reddetmi tir.
bu karar ngilizce olarak hazırlanmı olup 29 Mart 2005 tarihinde, çtüzü ün 77. Maddesi nin 2 ve 3. fıkraları uyarınca yazılı olarak tebli edilmi tir. Michael O BOYLE Bölüm Sekreteri Nicolas BRATZA Ba kan