2011 SOSYAL HAK İHLALLERİ RAPORU

2011 kitapson_layout 1 07.06.2012 15:18 Page 1 2011 SOSYAL HAK İHLALLERİ RAPORU SOSYAL HAKLAR DERNEĞİ / İSTANBUL

2011 kitapson_layout 1 07.06.2012 15:18 Page 2 Sosyal Haklar Derneği Süslü Saksı Sokak. No: 13 Kat 2. Beyoğlu/İstanbul Telefon: 0212 2936738 www.sosyalhaklar.org "Friedrich-Ebert-Stiftung Derneği'nin katkılarıyla hazırlanmıştır." Editör / Yayına Hazırlayan Serdar Yazıcı - Hakan Güneş Rapor Editörü Serap Altun - Osman Ersoy Kapak Tasarım Osman Ersoy Sayfa Tasarım Serap Altun Baskı: TEC Tekstil Dokuma Baskı Matbaa San. ve Tic. A.Ş. Hadımköy / Büyükçekmece- İstanbul Tel: 0212 866 93 00 Faks: 0212 886 40 14

2011 kitapson_layout 1 07.06.2012 15:18 Page 3 2011 SOSYAL HAK İHLALLERİ RAPORU

2011 kitapson_layout 1 07.06.2012 15:18 Page 5 ÖNSÖZ Hak ihlalleri raporu, 2005 yılında kurulan Sosyal Haklar Derneği (SHD) bünyesinde yer alan Hak İhlalleri İzleme Komisyonu tarafından 2006 yılından bu yana aylık olarak hazırlanmaktadır. Rapor 2007 den bu yana 3 er aylık çeyrek dilimler halinde basılı, 2009 dan bu yana ise www.sosyalhaklar.org sitesi aracılığıyla sadece elektronik dosya olarak yayınlanmaktadır. 2009 yılı raporunun yayınlandığı 2010 yılından bu yana da yıllık bir kitap olarak basılı olarak ilgililere ulaştırılmaya çalışılmaktadır. Elinizdeki çalışma yıllık raporlardan üçüncüsü olup 2010 yılı Türkiye sinin sosyal haklar fotoğrafını yansıtan bir çalışmadır. Raporun hazırlanmasındaki amaç Türkiye de yaşanan sosyal hak ihlallerini sistematik olarak takip etmek, konu hakkında kamuoyunun ve ilgililerin dikkatini çekmek, farkındalık ve bilinç yaratmak olarak özetlenebilir. Hak ihlalleri çeşitli kategoriler altında ele alınmıştır. Bu başlıkları oluştururken Türkiye Sınıf Araştırmalar Merkezi nin hazırlamış olduğu "Emek Arşivi" çalışmasının sınıflandırmalarından faydalandık. Ayrıca uluslararası hukuksal metinlerde yer alan başlıklar ve sınıflandırmalar da yol gösterici oldu. Rapor sadece hak ihlallerinden oluşmamakta, ilgili alanı doğrudan ilgilendiren açıklama, rapor ve raporlara da yer verilmektedir. Bu sebeple 2007 yılından itibaren raporumuza yol gösterici olduğunu düşündüğümüz sosyal haklar alanında kazanılmış hukuk davalarını eklemekteyiz. Elinizdeki kitap, aylık sosyal hak ihlalleri raporlarının kategorik başlıklar halinde yıllık dökümünün kısaltılmış halini ve bu başlıklarla ilgili yıllık analizleri içermektedir. Çalışmanın sonunda da 2011 yılı sosyal haklar gelişmeleri ile ilgili makale, değerlendirme ve raporlardan daha önce yayınlanmış yazılardan bir seçki yer almaktadır. Rapor çalışmamız 5. yılını geride bırakırken, tamamen gönüllü bir emekle kesintisiz bir biçimde bu raporların çıkartılmasını sağlayan SHD üyelerine ve özellikle 2006 dan bu yana çalışmanın fikri ve pratik takibini yapan Nazır Kapusuz a, İngilizce çeviri desteği için Sinan Yıldırmaz a, aylık raporları uzun süre derleme işini sürdüren Serap Altun a, logo tasarım ve kapak çalışmaları nedeniyle Osman Ersoy a, barınma hakkı kısmındaki önemli gelişkinliği sağlayan Kaldırım yazarlarından Derya Karadağ a, çalışmanın kitap olarak yayınlanabilmesi ve dağıtımı konusundaki katkıları nedeniyle Friedrich Ebert Vakfi ndan Michael Meyer ve Cihan Hüroğlu na ve son olarak adlarını bilmediğimiz matbaa çalışanlarına ve elbette analiz yazarlarımıza teşekkürü bir borç biliriz. Hakan Güneş Serdar Yazıcı

2011 kitapson_layout 1 07.06.2012 15:18 Page 7 İÇİNDEKİLER Önsöz İçindekiler 5 7 Kısaltmalar 8 Analiz: Hakan Güneş - 2011 Türkiye Denklemi: Hakları Küçült Ekonomiyi Büyüt! 9 2011 Turkish Equation: Shrinking Rights, Growing Economy 17 Rapor: Adil Bir Ücret, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Hakkı 25 Analiz: Demet Ş. Dinler Sendikal Örgütlenme, Grev ve Toplu Sözleşme Hakkı 59 Rapor: Grev ve Toplu Sözleşme Hakkı 69 Rapor: Sendika ve Örgütlenme Hakkı 75 Analiz: Nazır Kapusuz - 2011 Yılı Türkiye de İş Kazaları: Türkiye Büyüyor, İşçiler Ölüyor 87 Rapor: İş Kazaları ve Meslek Hastalıkları 93 Analiz: Serap Altun - Cinsiyete, Cinsel Yönelime, Etnik ve Dini Kimliğe Dayalı Ayrımcılık ve Taciz 145 Rapor: Cinsiyete, Cinsel Yönelime, Etnik ve Dini Kimliğe Dayalı Ayrımcılık ve Taciz 149 Analiz: Cihan Avcı - Çocuk İşçiliği Yaygınlaştırılıyor! 155 Rapor: Çocuk ve Genç Emeği 159 Rapor: İşyeri Uygulamaları 162 Analiz: Besime Şen - Çalışmak İçin Yaşamak! Mevsimlik Tarım İşçileri 167 Rapor: Tarım ve Üretici Hakları 171 Analiz: Dilek Karabulut, Derya Karadağ - Barınma ve Kentsel Haklar: 2011 Bilançosu 177 Rapor: Barınma ve Kentsel Yaşam Hakkı 181 Analiz: Mustafa Sütlaş Sağlık Hakkı ve Hasta Hakları İhlalleri 217 Rapor: Sağlık Hakkı 229 Analiz: Serdar Yazıcı 2011 Yılı Eğitim Hakkı İhlalleri 243 Rapor: Eğitim Hakkı 247 Rapor: Engelli Hakları 267 Rapor: Sosyal Politika ve Yardımlar 273 2011 Değerlendirmeleri / Makaleler SHD - 2012 28 Nisan İş Güvenliği Günü Basın Açıklaması 277 Türkiye de İş Kazaları Haritası 280 İHD - Van Depremi Raporu 284 Ali Ekber Yıldırım - Tarımda 2011 Bilançosu 289 Can Atalay - Üçüncü Köprü Bir Planlama Mucizesidir 291 Türkiye de Din veya İnanç Temelinde Ayrımcılığın İzlenmesi Raporu 293 Eğitim-Sen - 2011-2012 Eğitim Öğretim Yılında Eğitimin ve Eğitim Emekçilerinin Sorunları Ağırlaştı! 307 Çağdaş Hukukçular Derneği - Tutuklu Öğrenciler Raporu 316 Yedi Yılda 4 Bin 190 Kadın Cinayeti Gerçekleşti 321 Peki Bizim Oğullarımız Nasıl Öldü? 323 Şüpheli Asker Ölümleri 325

2011 kitapson_layout 1 07.06.2012 15:18 Page 8 KISALTMALAR AİHM: Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ASM: Aile Sağlığı Merkezi AYÖP: Ataması Yapılmayan Öğretmenler Platformu BMİS: Birleşik Metal İş Sendikası ÇSGB: Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Dev Sağlık-İş: Devrimci Sağlık-İş Sendikası Emekli-Sen: Tüm Emekliler Sendikası GDO: Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar ICAO: Uluslararası Sivil Havacılık Teşkilatı ILO: Uluslararası Çalışma Örgütü İBB: İstanbul Büyükşehir Belediyesi İEO: İstanbul Eczacı Odası İSKİ: İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi İŞKUR: Türkiye İş Kurumu KARDEMİR: Karabük Demir ve Çelik Fabrikaları KESK: Kamu Emekçileri Sendikaları Konfederasyonu KKKA: Kırım Kongo Kanamalı Ateşi KTÜ : Karadeniz Teknik Üniversitesi LYS : Lisans Yerleştirme Sınavı MESS - Metal Sanayicileri Sendikası ÖKM : Öğrenci Kültür Merkezi SES: Sağlık ve Sosyal Hizmet Emekçileri Sendikası SGK: Sosyal Güvenlik Kurumu SHÇEK: Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu TEB: Türkiye Eczacılar Birliği TEKSİF: Türkiye Tekstil Örme ve Giyim Sanayi İşçileri Sendikası TGS: Türkiye Gazeteciler Sendikası TİB-DER: Tersane İşçileri Birliği Derneği TİGEM: Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü TİS: Toplu İş Sözleşmesi TOKİ: Başbakanlık Toplu Konut İdaresi TOLEYİS: Türkiye Otel, Lokanta, Dinlenme Yerleri İşçileri Sendikası TTB: Türk Tabipleri Birliği TTKB: Talim Terbiye Kurulu Başkanlığı TÜİK: Türkiye İstatistik Kurumu YİBO : Yatılı Bölge İlköğretim Okulu

2011 kitapson_layout 1 07.06.2012 15:18 Page 9 2011 TÜRKİYE DENKLEMİ: HAKLARI KÜÇÜLT EKONOMİYİ BÜYÜT! Hakan Güneş Türkiye Dünya nın nüfus büyüklüğü sıralamasında 17. sırada yer alır. Pazar büyüklüğü de nüfus sırası ile aynı yerdedir. Konu kişi başına milli gelir ortalaması olduğunda 169 dünya ülkesi içinde 59. sırada yer alan Türkiye, eğitim, sağlık, okullaşma, gelir dağılımı adaleti, cinsiyet eşitliği vb sosyal unsurların değerlendirildiği İnsanı Gelişmişlik Endeksi sıralamasında ise 83. durumdadır. Öte yandan ise Türkiye 2011 yılında dünya ekonomileri büyüme oranları açısından Çin in ardından dünya ikinci oldu. Yani ekonomik büyüme konusunda dünya rekortmenliğine koşan ülkemiz kişi başına gelirde ancak dünya ortalamasına sahip ve sosyal göstergelerde ise dünya ortalamasının bile gerisinde. Gelişmiş bir ülke olmak yurttaşlarının hakları ve refahının gelişmiş olması demek olmalı. Oysa Türkiye 2011 boyunca işyeri cinayetlerinde rekora koşuyor olduğunu bir kenara bırakıp büyüme rekorlarına odaklandı. Gazete manşetlerinde hükümet için büyük bir artı hanesi açmak için binlerce işçinin ölümü ve binlercesinin sakat kalması görmezden gelindi. Türkiye doğa ve insanı yerine kar marjı ve rekabeti öne çıkarıyor. Bedelleri çok ağır olan bu strateji elinizdeki çalışmanın ana konusunu oluşturuyor. Çeşitli ek yazı ve raporlar ile 2011 yılı boyunca çeşitli alanlarda meydana gelmiş ihlallerin analiz edildiği yazılardan oluşan 2011 Hak İhlalleri Raporu yükselen Türkiye nin her yıl kaç sakat işçi, ölü beden, eğitimsiz çocuk, sessiz Kürt tarım işçisinin mağduriyeti üzerine yükseldiğini resmediyor. Rapor içindekiler kısmından da anlaşılacağı üzere çeşitli ihlal alanlarını kategorize ederek değerlendiriyor. Ancak gerçekte çalışmada ele alınan her bir başlık mutlaka bir diğeriyle ilgili. Her hak ihlali genellikle birkaç hak ihlalini de içinde taşıyor. Örneğin 20 TL ilkokul kayıt parasını yatıramadığı için karşılığında okulun halılarını yıkayan Diyarbakırlı genç anne damdan düşerek yatalak hale geliyor. Kadın açtığı davadan da sonuç alamıyor. Burada kadın sorunu, Kürt sorunu, eğitim hakkı, hukuk sistemi ve yasalar, sağlık hakkı aynı anda devrede. Böyle örneklerin sayısı konunun sadece bir konu ile ilgili olduğu örneklerden çok daha fazla durumdadır. Yine de çözümleyici olmak adına başlık başlık ilerlemeyi tercih ettik. Adil bir ücret çalışma ve sosyal güvenlik hakkı ihlalleri özellikle taşeron işveren kullanılan işletmelerde yoğunlaşıyor. 2011 yılı boyunca basına yansıyan 200 kadar ücret ödememe, işten çıkarma ve sendikalı-güvenceli çalışma çabasını engelleme olayının 83 ü taşeron işyerlerinde gerçekleşmiş görünmektedir. 200 işten çıkarma fiilinde işverenin tazminat dahi ödemek istemediği vaka sayısı 15 civarında. Keza işten çıkarılmalara karşı işçilerin yürüttükleri direnişlerin, ya doğrudan patronun adamları tarafından ya da polis ve jandarma baskısıyla sonlandırılmaya çalışıldığı

2011 kitapson_layout 1 07.06.2012 15:18 Page 10 10 görülmektedir. Söz konusu taşeronlar hem kamu hem de özel sektör işletmelerinin alt işverenleri olarak karşımıza çıkmaktadır. Taşeron işyerleri dışındaki ücret ve güvenli çalışma ihlali özellikle eğitim sektöründe güvencesiz çalıştırılan öğretmenlerin hakları ile ilgili olarak karşımıza çıkmaktadır. 2011 yılı için 30 bin yeni öğretmen atanmasına karşın ülkede 100 bin kadar öğretmene daha ihtiyaç olduğunu belirten eğitim sendikaları, kadrolu öğretmenlerin %95 inin ücretlerini yetersiz bulduğunu tespit ediyorlar. Sendikal Örgütlenme grev ve toplu sözleşme hakkı ihlallerinde kronikleşen ihlal konusu sendikal örgütlenmenin engellenmesi, örgütlenmeyi başaran işyerlerinde ise sendikasızlaştırma olarak karşımıza çıkıyor. Sendikasızlaştırma özellikle özel sektörde yoğunlaşıyor. Kamu da ise sendikasızlaştırmadan ziyade hükümete yakın pasif sendikaların mücadeleci sendika aleyhine güçlendirilmesi stratejisi izleniyor. Demet Dinlerin 2011 yılını ihlallerini temel alan analizinde özel sektörde işverenlerinin sendikasızlaştırma stratejisinin biçimleri şu şekilde karşımıza çıkıyor: -sendikalar hakkında anti-propaganda yapma, -sendika üyesi olan işçilerin çalıştığı yeri değiştirme, -görevini zorlaştırma, -ailelerini arayarak psikolojik baskı kurma, akrabalık ve borçluluk ilişkilerini kullanma, -işten çıkarmakla tehdit etme, -zorla notere götürüp sendikadan istifaya zorlama. İşverenlerin uyguladığı bir başka önemli strateji sendikalar arası rekabetten faydalanarak işçileri aynı sektörde yetkili olan ve daha rahat anlaşabileceklerini düşündükleri sendikaya geçmeye zorlamak. İşçi hakları konusunda ısrarlı tutum sergileyen sendikalara üye olan işçiler 2011 yılı boyunca işten çıkarılma sorunu ile yüz yüze kaldılar. Sendika ve konfederasyonlar bu konuda bir rakam yayınlamış değiller. Ancak ihlal raporumuzun işyeri sayısını temel aldığımızda en fazla kayba uğrayan sendikalara bakacak olursak şöyle bir tablo ile karşı karşıya geliyoruz: Tablo: Sendikalaşma Çalışmaları Sonucu işten çıkartmalar ve ilgili sendikalar 2011 Sosyal Hak İhlalleri Raporu Sendikalı işçileri İşten Çıkartan İşyeri Sayısı 3 ve daha fazla işyerinde sendikalaşma çalışması sonucu üyeleri işten çıkarılan sendikalar 2 işyerinde yaptıkları örgütlenme çalışmasında üyeleri işten atılan sendikalar 1 er işyerinde üyeleri işten çıkarılan sendikalar İlgili Sendika Teksif, Birleşik Metal-İş ve Petrol-İş Tek Gıda-İş Nakliyat-İş, Tümtis, Tez-Koop İş, Koop-İş, Enerji-Sen, Dev Sağlık- İş Liman-İş, Oleyis ve Türk Metal Örgütlenmeye çalışırken üyeleri işten çıkartılan 14 sendikadan dördü DİSK, 10 u ise TÜRK-İŞ üyesi. TÜRK-İŞ konfederasyonunun hükümete yakın sendikaları adeta işten çıkartılmadan muaf durumdayken, konfederasyonun emek eksenli, mücadeleci sendikaları ise ciddi üye ve örgütlenme kaybı ile yüz yüze bırakılmaktadır.

2011 kitapson_layout 1 07.06.2012 15:18 Page 11 Nitekim sendikalaşma çalışması ve işten atılma arasında, 1990 lardan bu yana genelleştirilebilecek bir korelasyon var. Bu işkollarındaki sendikalar daha önceki yıllarda da aktif örgütlenme çalışması yapan kurumlardı. Sendikaların örgütlenmesinden memnuniyet duymayan işyerlerinin ortak bir özelliği de işyeri güvenliği ve işçi sağlığı konusunda ek bir maliyeti üstlenmek istememeleridir. Kar hadlerini yükseltmek isteyen işyerleri her şeyden önce işçilerin ücretleri ve sosyal haklarından kesintiye gittikleri gibi çalışanlarının ölümle sonuçlanan kazalarla yüz yüze gelmelerini de pek umursuyor görünmemektedirler. Türkiye nin büyüme ile sosyal haklar arasında kurduğu negatif denklem iş kazalarında da kendisini gösteriyor: Nazır Kapusuz 6 yıldır yayınladığımız ihlal raporlarına yansıyan vakalara bakarak iş kazalarında da ekonomik büyümeye endeksli bir eğilim olduğunu ortaya koymaktadır. Yazarımızın analizine göre Türkiye nin GSMH sının % 8,5 arttığı 2011 yılında ölümcül iş kazaları 2010 yılına göre % 15 lik bir artışı göstermektedir. Türkiye nin % -4,8 küçüldüğü 2009 yılında ise iş kazaları bizim raporlarımıza göre az da olsa gerilemiştir. Sosyal Hak İhlalleri Raporları nın 2011 yılı verilerine göre; İş kazalarında ölen kişi sayısı: 641 İş Kazalarında ölümcül ağır yaralanan kişi sayısı: 668. Toplam 1309 kişi ölümcül iş kazası geçirmiş bunların yarışı iş kazası geçirdiği gün hayatını kaybetmiştir. İş kazalarında kayıtlarda geçen diğer yaralanan kişi sayısı: 2166 Çalışma Bakanı Faruk Çelik, milletvekili Sırrı Süreyya Önder'in verdiği bir soru önergesine cevaben 2011 yılında 1563 işçinin hayatını kaybettiğini belirtmiştir. Daha önceki yıllardaki Sosyal Güvenlik Kurumu verileri ile kendi verilerimizi karşılaştırdığımızda da, resmi verilerin yaklaşık %40-50 gibi bir rakamı raporlarımızda tespit edebildiğimiz görülmekte. Bunun bir nedeni her iş kazasının basına yansımayacağı gibi özellikle ağır yaralanma haberlerinin ertesinde akıbeti hakkında haber çıkmamasıdır. Bundan dolayı bu seneden itibaren ağır yaralıları ayrı bir kategori olarak değerlendirdik. Her ölümcül dört iş kazasından biri inşaat sektöründe, beş iş kazasından birisi de İmalat sanayinde meydana gelmektedir. Bu iki sektörü, 3.sırada madencilik sektörü izlemektedir. 4.sırayı ise mevsimlik tarım işçileri almaktadır. 2011 yılı ölümcül iş kazalarının sektörel dağılımı Sektör 2011 Toplamındaki Ölümcül Kaza Oranı İnşaat % 25 İmalat % 20 Madencilik Mevsimlik Tarım İşçileri Kamu Altyapı Diğer % 12 % 12 % 5 % 26 11 Kentsel muhalefetin barınma hakkı ve kentsel hakların ihlalleri karşısında gerçekleştirdikleri uyarıcı, bilgilendirici ve protesto edici mahiyetteki etkinliklerin yoğunlaştığı konulara bakarak 2011 yılında ulaşım zamları, doğayı ve yaşam

2011 kitapson_layout 1 07.06.2012 15:18 Page 12 12 alanlarını tahrip eden HES ve termik santral inşaatları ile kentsel dönüşüm gibi konularının barınma hakkı ihlallerinin kronikleşen ihlal başlıklarını oluşturduğunu söyleyebiliriz. 2011 Sosyal Hak İhlalleri Raporu Tablo: 2011 de Kentsel Muhalefetin Üzerinde Karşı Etkinlik Geliştirdiği Hak İhlalleri Alanları Öte yandan sağlıklı bir barınma ortamı ve kentsel yaşam alanı düzenlemesi yapılmamış olmasından kaynaklanan ciddi sayıda ölüm ve ağır yaralanma olayı gerçekleşmiştir. Türkiye nin deprem kuşağında olduğu ve her yıl irili ufaklı çok sayıda depremin gerçekleştiğini bilmeyen yoktur. Buna karşılık kentler, kasabalar ve köylerde depremin ölümcül etkilerini önleyecek tedbirlerin ne yerel yönetimler ne de merkezi hükümet tarafından ele alınmamaktadır. Depremin olacağı biline biline insanlar çürük binalarda oturmaya mahkum ediliyor. Deprem fonlarında biriken paralar hükümetin arzu ettiği başka alanlara kaynak olarak kullanılırken, depreme dayanaksız evlerin tadilatı ya da yenilerinin inşası konusunda kamuda kaynak yok yalanına devam ediliyor. Herkes depremin değil çürük binaların öldürdüğünü biliyor olsa da 2011 yılında depreme 720 kurban vermemizin gerisinde yatan çürük binalarda oturtulmaya hangi şartların insanları zorladığına kafa pek yoruluyor görünmemektedir. Sağlıklı bir çevrede yaşanmıyor oluşu özellikle yaz aylarında yüzlerce yurttaşın baraj, göl, kanal vb yerlerde serinlemek ihtiyacıyla suya girmeleri ve bir daha çıkamamalarıyla sonuçlanıyor. Tıpkı her yıl yüzlerce yurttaşın soba zehirlenmesinden ölmesi gibi yüzlercesi de boğulma ile yaşamını yitiriyor. Bu tür konuların gerisinde yurttaşların bilinçsizliğinden ziyade yurttaşlarının temel barınma ihtiyaçlarına göre planlama yapamayan sosyal bir devletin yokluğu yatıyor.

2011 kitapson_layout 1 07.06.2012 15:18 Page 13 Tablo: Barınma-Kentsel Haklar Temelli Yoksunluklar Sonucu 2011 Yılı Ölüm Sayıları ve Nedenleri 13 NEDEN SAYI Deprem 720 Boğulma 450 Karbonmonoksit (Soba) Zehirlenmeleri 278 Yangın 15 Diğer Doğal Afetler 15 Çürük Yapı Ölümleri 15 Diğer 11 TOPLAM 2008 Dilek Karabulut ve Derya Karadağ ın barınma hakkı ihlalleri 2011 bilançosu çalışması önümüzdeki dönem açısından bir noktaya daha dikkat çekiyor. Yazarlara göre tüm kentsel başlıkların artık daha fazla ekolojik bahisler durumunda: Kentlerimizin doğal sınırlarında ateşle oynandığı bir dönemde yaşıyoruz. Bu çerçevede tüm ekoloji mücadelelerinin kentin kamusal alanlarında daha fazla yankı bulması gerektiği açık. Sağlık kurumları yeterince karlı bulunmadığı için kapatılan, hastaları hastaneye kabul için senet imzalayan Türkiye 2011 boyunca sağlık hizmetlerine erişimin ticarileştirilmesi ve bundan kaynaklanan sağlık hizmetlerinin yokluluğu ya da bu hizmetlere erişememe sorunlarına sahne oldu. 2011 boyunca öne çıkan ihlallerin cezaevlerinden okul kantinlerine, hastane koridorlarından sokak aralarına kadar her yerde ve her şeyle ilgili olduğunu ortaya koyan Mustafa Sütlaş son yıllarda öne çıkan GDO lu tarım ve besinleri sağlık hakkı açısından değerlendirirken, yapım sözleşmeleri imzalanan nükleer santrallerin sağlıklı bir çevrede yaşama hakkı karşısında ne tür bir tehdit oluşturacağına dikkatleri çekiyor. Sütlaş ayrıca AKP döneminde genel bütçeden sağlık hizmetlerine ayrılan payın 5 kat arttırılmış olmasını yurttaşların hizmetlere erişimin 5 kat artmasından ziyade orta ve alt sınıflardan alınan dolaylı vergilerin sağlık sektöründe faaliyet gösteren çeşitli kesimlere kaynak aktarımının 5 kat artışı olarak tezahür ettiğini ortaya koyuyor. Yazarımız son 10 yılda sağlıkta dönüşüm programı adı altında yürütülen uygulamalar sonucunda sağlığın giderek parası olmayanın yararlanamadığı bir hizmet haline geldiğinin altını çiziyor. Sonuç olarak 2011 yılı sağlık alanı açısından hem sağlıklılığı var eden koşullardaki olumsuzluklar nedeniyle, hem sunulan hizmetin sağlıklılık yerine hastalıkların yönetimini hedeflemesi nedeniyle ve hem de tanı ve tedavi edici hizmetlerin para nın döngüsü temelinde tüketim i önceleyen şekilde düzenlenmesinden dolayı, çok daha fazla kaynak harcanmasına karşın sorunların yoğunlaşıp derinleştiği bir yıl oldu. Besime Şen in tarım ve üretici hakları alanında yaşanan mağduriyetleri ele aldığı

2011 kitapson_layout 1 07.06.2012 15:18 Page 14 14 çalışması yurttaşların yüz yüze olduğu tüm mağduriyet biçimlerinin adeta bir araya gelerek ve en ağır şekillerde tarım alanında tezahür ettiğini gösteriyor. Üstelik özellikle mevsimlik tarım işçilerinin büyük ölçüde Kürt olması nedeniyle tüm sosyal hak ihlallerinin yanında ağır bir ayrımcılıkla da yüz yüze olduğu görülüyor. Şen, çalışmasında suskunlaştırılmış bir alanda mevsimlik tarım işçilerinin gizli yarlarına dokunuyor. Büyük bir kısmı günlük 12-14 saat çalışıyorlar. Bunun karşılığında günlük 25,35 lira alıyorlar. Sağlık, barınma, eğitim, güvenceli çalışma konularının tamamında açık ihlallere sahne olan mevsimlik işgücü istihdamının büyük bir kısmını oluşturan göçmen Kürt tarım işçileri kadın erkek, yaşlı genç ve çocuklarıyla adeta çağdaş köleliğinin tüm hallerini bedenlerinde taşımaya zorlanıyorlar. Besime Şen in dilsizliğine dil olmaya çalıştığı tarım işçilerinin çocuklarının eğitim hakkı sorunları da bir diğer çalışma da, Serdar Yazıcı nın Eğitim Hakkı İhlalleri yazısında ortaya çıkıyor. Tarım işçiliği sebebiyle eğitimini erken bitirip geç başlayan öğrencilerin durumunda 2011 yılında da bir değişiklik olmadı. İlk ve Ortaöğretimde 660 bin öğrencisi ile öğrenci potansiyeli açısından Türkiye nin 4 üncü ili olan Şanlıurfa da eğitimin ilk haftasında sadece 540 bin öğrenci okula geldi. 120 bin öğrencinin okula gitmek yerine tarlada çalışıyor olması karşısında Milli Eğitim Bakanlığının çözümü gecikmedi. Ankara nın Polatlı ilçesine bağlı Sarıoba köyünde oluşturulan çadır okulda 120 mevsimlik çocuk işçisine 3 ay boyunca eğitim verildi. Kalan 119,880 öğrenci hakkında ise bakanlık tarafından bir açıklama yapılmadı! Önceki yıllarda olduğu gibi, 2011 de de eğitimi dinselleştiren uygulamaların arttığı, atanamayan öğretmenlerin sorunlarının sürdüğü, üniversitelerde soruşturma baskının devam ettiği, anadilde eğitimin önündeki engellerin kalkmadığı bir yıl olarak kayıtlara geçti. Geçtiğimiz yıllardan farklı olarak bu sene iki yeni eğitim hakkı ihlaliyle karşı karşıya kaldık: Şifre skandalı ve sistematik tutuklamalar. Serdar Yazıcı nın kaleme aldığı 2011yılı analizinde bir başka konu da geçmiş yıllara oranla en azından nicel olarak çok çarpıcı boyutlara ulaşmış görünmektedir. Türkiye de tutuklu öğrenci sayısı 2011 sonuna 500 ü aşmış durumdadır. Hükümetin açıklamalarında terörist olarak adlandırılan bu gençlerin neredeyse tamamı parasız eğitim hakkı başta olmak üzere çeşitli toplumsal ve siyasal hak talepleri için katılmış oldukları etkinliklerden dolayı dört duvar arasına hapsedilmiş durumdadır. Anadilde eğitim hakkı taleplerinin görmezden gelinmesi, 20 liralık kayıt parasını ödeyemediği için okulun halılarını yıkarken damadan düşüp sakat alan annelerin mahkemece de kusurlu bulunması, zorunlu din dersine kaşı çıkan velilerin mahkemelerde bekletilmesi, 100 bin kadro açığına karşın ataması bir türlü gerçekleşmeyen öğretmenlerin vekil öğretmenliğe zorlanması, kadrolu öğretmenin geçimini sağlayacak bir ücrete bir türlü sahip olamayışı Türkiye iktisaden büyümeye devam ederken eğitim alanlında büyümeye devam eden sorunlar olarak sıralanıyor. Dünyada her 5 çocuktan biri, Türkiye de ise her 2 çocuktan birisinin çalışmak durumunda bırakıldığı koşullar 2011 yılında da değişmiş görünmüyor. Cihan Avcı nın çeşitli araştırmalara dayanarak ortaya koyduğu gibi Türkiye de hem ev içi istihdam hem de kötü şartlarda çalışma anlamında çocuk ve genç emeğinin istismarı ile karşı karşıya kalınmaya devam ediliyor. Analiz de detaylandırılan çocuk işçiliği nedenleri şu şekilde sıralanıyor: 2011 Sosyal Hak İhlalleri Raporu

2011 kitapson_layout 1 07.06.2012 15:18 Page 15 Tablo: Çocuk İşçiliğine Sürükleyen Nedenler 15 NEDEN AĞIRLIK Yoksulluk 1 Eğitim 2 Kırdan kente göç 3 Hızlı nüfus artışı 4 Engelli hakları yok sayılan, sosyal politikanın ise tümüyle sözde hayırsever işadamları ve neo-liberal piyasanın insafına terk edildiği Türkiye, Yunanistan gibi krize düşmemenin yolunu bulmakla kalmayıp Çin gibi büyüme rekorları kırmaya devam etmenin formülünü yazmış durumda: Hakları Küçült, Ekonomiyi Büyüt! Elbette ekonominin büyümesi tüm toplumsal kesimler tarafından arzulanır. Ancak büyümenin faturası sürekli alt sınıflara, güvencesiz yoksul kesimlere çıkartılarak başarılacaksa burada durup düşünmek gerekir. Çünkü deprem ve boğulmaya her yıl birkaç bin yurttaşı kurban vermemek için kaynak yaratamaz mıyız? İş güvenliği önlemlerini arttırıp işyerlerini denetleyecek önlemleri hayata geçirecek kadar parayı bulamaz mıyız? Her yıl bini aşkın emekçinin can vermesi ülkemizin büyümesinin diyeti mi olmak zorunda? Mevsimlik işçilere 18. yüzyıl Afrikalı köle muamelesi yaparak büyümelerini mi önereceğiz çiftçilerimize? Sağlık politikasının hastalanmayı sağlayacak önlemleri almak olduğunu söylemek, hastalanıldığında ise paraya konu olmayan bir hizmete erişim olmasını istemek ülkenin büyümesine çomak mı sokmak olacak? Türkiye doğasını tahrip etmeden ve insanını kurban vermeden büyüyebilir. Türkiye şirketler ve sermaye Türkiye si olmaya mahkum değildir. Türkiye 74 milyon yurttaşı ile canlı insan evlatlarının ülkesidir. Buradaki raporlara yansıyan binlerce ölüm, sayısız yaralanma, binlerce mağduriyet, yoksunluk ve aşağılanma olmak zorunda değil. Hiçbir şey sebepsiz olmadığı gibi sebeplerden hiç birisi de doğal değil. Hepsini bazı insanlar bazı insanlara yapıyor. Bir sınıf bir diğerini boğazlayarak yukarıda kalmayı başarıyor. SHD raporları 2011 de bu sınıf boğazlaşmasını resmediyor.

2011 kitapson_layout 1 07.06.2012 15:18 Page 17 2011 Turkish Equation: Shrinking Rights, Growing Economy Summary Report on Social Rights Violations in Turkey 2011 - Social Rights Association (SHD) Turkey remains in the 17th place in the world regarding the population. She also has the same rank in market size lists. When it comes to per capita income level, she is the 59th among 169 countries. This level decreases to 83th place on the Human Development Index, in which social factors such as education, schooling, health, fairness of income distribution, gender equality are taken into consideration. It is a fact that Turkey became the second in 2011 after China regarding the economic growth rate. However, Turkey, which is running for breaking world record in growth rate, barely reaches at average in per capita income and becomes below average in social factors throughout the world. This report, as can be seen in the content pages, analyzes various social rights violations through a specific categorization. But in reality, all categories are surely interrelated throughout the study. Every violation category is also related with other categories included in the report. For example: A Diyarbakir resident young mother, who could not pay 20 TL elementary school registration fee for her child, becomes bedridden due to falling from the roof while washing the school s carpet in return for not paying the fee. The woman sues the school administration, however cannot get any result. In this case many categories such as, gender problem, Kurdish problem, education right, law and legislations, health right, are all needed to be considered. The number of such cases are much more than the cases that are related to only one specific category. Still, we have chosen to categorize the report on separate titles for being explanatory. Fair pay, job and social security violations are mostly intensify on companies that use sub-contract labor. During the 2011, 83 of the 200 violations related to unpaid salaries, firings and secure and unionized working rights occurred in sub-contracting jobs. 15 of the 200 firing cases the employers did not want to pay the workers compensations. In most of the workers struggles against firings, the protests of the workers were tried to be silenced either directly by the men of the employers or by the oppression of the police or the gendarmerie. These subcontractors were existed as employers in both public and private sectors. In addition to the violation of rights in subcontracting jobs, the most violations on payment and job security category occurred in education sector with the teachers that have unsecure working conditions. Unions of education assert that there is a need for 100.000 more teachers despite the 30.000 instatement of teachers in 2011. In addition to that, the %95 of the existing (cadre) teachers finds their salaries insufficient. In the violation of Unionization Right and Rights to Strike and Collective Bargaining, the obstruction of unionization and de-unionization became a chronic prob-

2011 kitapson_layout 1 07.06.2012 15:18 Page 18 18 2011 Sosyal Hak İhlalleri Raporu lem. De-unionization intensifies mainly in private sector. In public sector, the empowerment of government supported passive unions against the struggling oppositional unions became the main way of de-unionization. In Demet Dinler s analysis, which bases on the 2011 violation of the rights, the special de-unionization strategies are defined as follows: - Anti-propaganda against the unions, - Shifting the union member workers workplace, - Raising difficulties for the unionized workers, - Psychological pressure by calling their parents and using the indebtedness of the workers, - Threatening to fire, - Forcing to go to the notary for signing out of the union. Another important strategy that is used by the employers is to force the workers to be the member of the union, which they think that they could more easily settle with, by taking the advantage of inter-union rivalry. The workers that became the member of the unions, which persistently defend the workers rights, came face to face with immediate firings. Unions and confederations did not publish any statistic on this problem, however in our report the following table can be prepared, which shows the number of workplace that fired the unionized workers and its related union: Firings due to Union Activities and Related Union Number of Workplace that Fire Unionized Workers The unions, whose members are fired due to union activities in 3 or more workplaces The unions, whose members are fired due to union activities in 2 workplaces The unions, whose members are fired due to union activities in 1 workplace Related Union Teksif, Birleşik Metal-İş and Petrol-İş Tek Gıda-İş Nakliyat-İş, Tümtis, Tez-Koop İş, Koop-İş, Enerji-Sen, Dev Sağlık- İş Liman-İş, Oleyis and Türk Metal 10 of the 14 unions, whose members were fired for the union activities, are the members of TÜRK-İŞ confederation; the remaining 4 are the members of DİSK. The members of the unions that have close relations with the government are protected, while the unions that strive for creating a labor based union structure and struggle face with serious member loss, regardless of the confederation they are associated with. As a matter of fact, unionization activities and firings have a direct correlation starting and increasing from the 1990s. The workplaces that are not happy with unionization activities do not want to bear the costs of workplace security and workers health. This is the common threat of these employers. The employers that want to increase their profit rates, cut the payments and social benefits of the workers at the first place, and it seems that they

2011 kitapson_layout 1 07.06.2012 15:18 Page 19 do not take any notice of work accidents, most of which end with serious disabilities and death. The negative equation between economic growth and social rights can easily be seen in work accidents. Nazır Kapusuz, analyzing through summarizing the violation reports of the past six years, shows that there is an upward trend in work accidents compared with the economic growth. According to our writer, in 2011 the GNP rises %8,5 while the deadly work accidents rise %15 compared to 2010. In 2009, when Turkey s GNP became % -4,8, the work accidents decreased even if it was so little. According to 2011 data of the Social Rights Violation Report ; - The number of workers died in work accidents: 641 - The number of workers deadly wounded in work accidents: 668-1309 workers had deadly work accidents and half of them died during the day that the accident happened. - Registered work accidents other than above mentioned: 2166 19 Minister of Labor Faruk Çelik replies to the parliamentary question asked by MP Sırrı Süreyya Önder that 1563 workers died in work accidents in 2011. When we compare the data of the Social Security Administration with our data, approximately %40-50 of the registered accidents is emphasized in our reports. There are two main reasons for this loss of information: First, the press does not give the news of all work incidents; and second, the aftermath of the most of the work accidents is not followed on national press properly. Due to that, we emphasized the deadly wounds by the work accidents as a separate category starting from this year. One of the four deadly work accidents happens in construction sector and one of the five work accidents happens in manufacturing sector. These two sectors are followed by mining and seasonal agricultural works. The Sectoral Distribution of Deadly Work Accidents in 2011 : SECTOR Total Deadly Work Accident Rate in 2011 CONSTRUCTION % 25 MANUFACTURE % 20 MINING SEASONAL AGRICULTURE WORKS PUBLIC INFRASTRUCTURE OTHER % 12 % 12 % 5 % 26 During the 2011, urban opposition organized many protests against the violations of housing and city rights, which were all informative, stimulative and remonstrant. Some of the violations that the urban opposition dealt with during the 2011 were the construction of the dams and fossil fuel plants that vandalized the nature and human habitat, city transportation mark up, urban transformation, most of which made the housing and city rights a chronic problem.

2011 kitapson_layout 1 07.06.2012 15:18 Page 20 20 The Rights Violation Topics for the Urban Opposition in 2011 2011 Sosyal Hak İhlalleri Raporu On the other hand, during the 2011 there were serious numbers of deaths and heavy injuries due to not having a proper housing and city environment. It is a common knowledge that geographically Turkey is on an earthquake zone and every year many earthquakes happen in various intensity. However, precautions for lessening the effects of the earthquake were taken neither by local nor by national governments. People are condemned to reside in unsound houses intentionally, knowing that earthquakes are and will happen. While the money, which was collected in earthquake funds, is used for the government s needs, the government insistently states the lack of public resources to allocate for the construction of the houses for the people. Even if everyone knows that not the earthquake but the unhealthy houses kill the people, no one thinks and question the reasons behind the 720 death in the earthquakes in 2011. Unhealthy living conditions forced people to get into the unhealthy waters of the dams, lakes and canals water for getting some coolness, which end with the drowning of many people in 2011. Like the death of the many people from the carbon monoxide (Coal burning stove) poisoning in winter times, many die from drowning in unhealthy waters in summer times. The main reason for these deaths is not the unconsciousness of the people but the lack of social state, which has to plan the basic housing needs of the citizens. The Number Deaths from the Lack of Proper Housing and Reasons REASON NUMBER Earthquake 720 Drowning 450 Carbon monoxide heater poisoining 278 Fire 15 Other Natural Disasters 15 Unsound House Deaths 15 Other 11 TOTAL 2008

2011 kitapson_layout 1 07.06.2012 15:18 Page 21 The 2011 survey of Dilek Karabulut and Derya Karadağ on the violations of housing rights attracts our attention to an important point for the mentioned period. According to the writers all urban issues have become more ecological cases and we live in a very dangerous period, in which our cities have come to a brutal end. In this framework, all ecological struggles have to address to the urban public more than ever. During the 2011 in Turkey, some of the health institutions were shut down for not being profitable enough, while others started to force the patients to sign indentures before accepting the patients to the hospitals. These are some problems that occurred due to the commercialization of the health services. Mustafa Sütlaş asserts that, the violations on health services during the 2011 occurred not only in hospitals but on the streets, in the jailhouses, in the school canteens, and in general, in everywhere. Sütlaş also evaluates the GMO foods and agriculture production through the prism of the health rights and attracts our attention to nuclear power plants, whose construction agreements were already signed by the government, and its threats to right to live in a healthy environment. Sütlaş calculates that the share the government allocation from the national budget to the health services increased 5 times more than the previous period. However he asserts that this increase did not occur due to the increase of the people s use of health services but from the increase of the indirect taxes that are collected from the lower and middle classes and the transfer of these funds to private health institutions, which makes 5 times more than the previous periods. Our writer underlines that, at the end of the policies that are practiced during the past 10 years under the name of the transformation program in health have made the health service as a service that cannot be benefitted by the people who could not afford it. Besime Şen s study focuses on the unjust treatments that occur in agriculture sector. According to the violations in that sector agriculture became one of the intersection points of all unjust treatments in 2011. Seasonal agricultural workers, who do mostly have a Kurdish origin, face with harsh discriminations in addition to other violations of social rights. Most of the seasonal workers work 12 to 14 hours in a day and take 25-35 TL in return. They have no health, housing, education and secure working conditions rights. Kurdish immigrant agricultural workers make the majority of this working class group and are forced to carry all aspects of this modern slavery on their bodies, whether they are men, women, old, young or children. The violation of education rights of the children of these agricultural workers are analyzed in another study prepared by Serdar Yazıcı. Yazıcı, in his analysis of Violations of Education Rights asserts that nothing changed for the seasonal agricultural workers educational situation in 2011. They all have to leave school earlier and start lately due to the working conditions for the agricultural worker children. In the first week of the school, only 540 thousand students came to school in Şanlıurfa, which has the fourth greatest pupil potential in primary and middle schools with the number of 660 thousand. 120 thousand students were not at school but in agriculture fields working with their parents. The solution came from the Ministry of Education: For three months 120 child agricultural worker got their education in a tent-school built in Sarıoba village in Ankara-Polatlı. No explanation was made by the Ministry for the remaining 119,880 pupils! 21

2011 kitapson_layout 1 07.06.2012 15:18 Page 22 22 2011 Sosyal Hak İhlalleri Raporu Like the previous years the 2011 had the same problems in education: the religionization of the education, teachers that are not assigned, police oppression and investigations in the universities, barriers on the right for the use of the motherlanguage. Different than the previous years, this year we have met with two new ways of the violation of education rights: cyphering scandal in university entrance exams and systematic arrestment of the academic intellectuals. In the 2011 analysis of Serdar Yazıcı one of the themes, at least quantitatively, increased dramatically than the previous years. The number of the arrested students exceeded 500 at the end of the 2011. In the government statements, these students are named as terrorists and most of them arrested for making protest activities to get their social and political rights, such as the demand for free education right. While Turkey is growing economically, some of the violations and problems in education, which are also growing faster than the economy, can be counted as follows: the blindness of the government to the demands for the right for the use of the mother-language; the dead of a mother, who has been found faulty also by the court and who became handicapped for falling from the roof while washing the carpets of the school for not being able to pay the 20 TL registration fee of her children; the queue of the parents at the courts to decide on the abolishing the obligatory religion lessons at schools; forcing the teachers to work without security as substitute teachers despite the existence of a need for 100 thousand teacher for proper schooling; the teachers who have secure jobs do not have a sufficient salary Every one child out of 5 children in the world and every one child out of two children in Turkey leave or hinder schooling, and this condition did not changed in 2011. As Cihan Avcı puts it, both in house works and regular jobs young and child labor are continued to be used extensively. The reasons for the use of the child labor are defined in the analysis as follows: The Reasons of Using Child labor REASON WEİGHT Poverty 1 Education 2 Rural Migration 3 Rapid Population Growth 4 Turkey, a country in which the handicapped people are ignored and social policy is left to hands of so-called philanthropic businessmen and to the neo-liberal market rules, not only found the way of overcoming the crisis, in which countries like Greece failed, but also wrote the magical formula of breaking the records of growth, like China: Shrink the rights, make the economy grow!.. Yes, the economic growth is surely desired by all social groups. However, we need to stop and think, if the bill of the growth is going to be paid by lower classes and non-secure poor groups. Can t we spare some source from the budget for pre-

2011 kitapson_layout 1 07.06.2012 15:18 Page 23 venting the effects of the probable earthquakes and drowning of several people in unhealthy waters? Can t we increase the work security measurements and properly inspection of the workplaces? Yes, we can Does the death of thousands of workers have to be the price of the economic growth of our country? Do we need to offer to our agricultural workers the conditions of 18th century African slaves for the sake of economic growth? Does it mean to create obstacles on the way of economic growth to say that health policy means taking precautions for not being sick and if you are sick it needs to be free? No, it does not Turkey can manage her growth without destroying her nature and scarifying her people. Turkey is not destined to be the country of companies and capital. Turkey is the country of living human beings with her 74 million citizens. Thousands of deaths, countless heavy wounding and thousands of unjust treatments, deprivations and abasements do not need to happen. Nothing happens without a reason and no reason is natural. All of them are done to some people by some other people. One class remains on top by slaughtering the other. The report of the SHD portrays this class slaughtering in 2011 23