1/10 BIST BAP ENDEKSLERİ Borçlanma Araçları Piyasasında işlem gören sabit getirili menkul kıymet endekslerinin hesaplanmasındaki ana amaç, bu tür menkul kıymetlere yatırım yapan bireysel ve kurumsal yatırımcıların yatırım yaptıkları kıymetlerin fiyat ve getirilerindeki gelişmeleri basit ve anlaşılabilir göstergeler yardımı ile izleyebilmelerini sağlamaktır. Ayrıca yatırımcılar bu tür endeksleri kullanarak, sabit getirili menkul kıymetlere yapmış oldukları yatırımlar ile diğer yatırım seçenekleri arasında daha kolay karşılaştırma yapabilirler. Tahvil ve Bono Endeksleri ve Repo Endeksi olarak iki ana grupta hesaplanmaktadır. Ayrıca Tahvil Bono Endeksleri de Fiyat / Performans Endeksleri ve Portföy Performans Endeksleri olmak üzere iki alt gruba ayrılmaktadır. Fiyat / Performans Endeksleri Portföy Performans Endeksleri Fiyat Endeksleri Performans Endeksleri Piyasa Değeri Ağırlıklı Eşit Ağırlıklı 91 Gün 91 Gün 180-180- 182 Gün 182 Gün 180+ 180+ Repo Endeksi 273 Gün 273 Gün PDA Genel EA Genel 365 Gün 365 Gün 456 Gün 456 Gün Genel BIST BAP FİYAT / PERFORMANS ENDEKSLERİ Fiyat / Performans Endeksleri, 25-29 Aralık 1995 dönemi baz alınarak, 1996 yılının ilk işlem günü olan 2 Ocak 1996 tarihinden itibaren yayınlanmaya başlanmıştır. Başlangıçta piyasada yapılan işlemlerin tamamına yakın kısmının iskontolu olarak işlem gören ve vadesi bir yıldan az olan DİBS ler üzerinde gerçekleştiriliyor olması nedeniyle endeksler 30, 91 ve
2/10 182 günlük karakteristik vadelerde hesaplanıp yayınlanmışlardır. Ancak özellikle 2000 yılı içerisinde Hazine Müsteşarlığı nın DİBS ihalelelerinde vade uzatmayı başarmasına parelel olarak piyasada gerçekleşen işlemlere konu menkul kıymetlerin ortalama vadeleri de uzamıştır. Bu ise endekslerin piyasayı tam olarak yansıtmamaya başlamasına neden olmuştur. Bu nedenle 2 Ocak 2001 tarihinden itibaren DİBS endeksleri 182, 273, 365 ve 456 günlük yeni vadelerde 2 Ocak 2001 tarihi baz alınarak yeni bir seri olarak hesaplanıp yayınlanmaya başlanmıştır. 1 Nisan 2004 tarihinden itibaren eski seri endekslerin yayınlanmasına son verilerek yeni seri endekslere 91 günlük yeni vade eklenmiştir. Bir tahvil veya bononun fiyatındaki değişiklikler iki temel nedenden kaynaklanmaktadır: Vadeye yaklaşılması nedeniyle oluşan fiyat artışları, Piyasa faiz oranlarındaki değişmeler. Performans Endeksleri bir tahvilin fiyatında, hem vadeye kalan günün azalması hem de piyasa faiz oranlarının değişmesi (artış veya azalış) nedeni ile meydana gelen değişimleri gösterir. Bu nedenle, belirli bir dönem sonra endeks hesabına temel teşkil eden (fiktif) standart tahvil/bono itfa olmaktadır. Bu durumda performans endekslerinin sürekliliğini sağlamak amacıyla itfa tarihinde eldeki tüm gelir ile (anapara + faiz) tekrar aynı vadeli bir tahvil alımı yapıldığı varsayılır. Bu işlem sonrası performans endekslerinin yeni baz değeri ve baz tarihi olarak, her standart vadeli tahvilin/bononun itfa olduğu ve yeni tahvilin/bononun endekse dahil edildiği tarihler ve bu tarihlerde oluşan endeks değerleri alınır. Bu durumda, yıl içerisinde 91 günlük endeks için 4, 182 günlük endeks için 2 kez vb. yatırım söz konusu olacaktır. Böylece endekslerin sürekliliği sağlanacak ve yıl içindeki herhangi bir günde endeks değerleri karşılaştırıldığında, hangi vadedeki yatırımların, ne oranda getiri sağladıkları görülebilecektir. Örneğin 2 Ocak 2001 tarihinde 182 günlük performans endeksinin hesabı için kullanılacak standart (fiktif) tahvilin itfa tarihi 3 Temmuz 2001 (2 Ocak 2001 + 182 gün) olacaktır. Bir gün sonra yani 3 Ocak 2001 tarihinde 182 günlük performans endeksi hesaplanırken standart vadeli tahvil için vadeye kalan gün 181 gün, 4 Ocak 2001 tarihinde 180 gün vb. alınacaktır. Böylece 03 Temmuz 2001 tarihinde standart tahvil itfa olacaktır. Bu durumda 182 günlük performans endeksinin sürekliliğini sağlamak amacıyla 03 Temmuz 2001 tarihinde, eldeki tüm para ile yeni bir 182 günlük (fiktif) standart tahvil alındığı varsayılmaktadır. Bu yeni tahvilin itfa tarihi 31 Aralık 2001 tarihi olacaktır (Burada 3 Temmuz 2001 + 182 gün = 1
3/10 Ocak 2002 olmasına rağmen bu tarih tatil olduğu için standart tahvilin vade tarihi olarak bir önceki işgünü olan 31 Aralık 2001 tarihi alınmıştır). Bu durumda 182 günlük performans endeksi için yeni baz dönem 3 Temmuz 2001 tarihi, baz endeks değeri ise bu tarihte hesaplanmış olan endeks değeri olacaktır. Öte yandan yukarıda belirtilen vadelere sahip tahvil ya da bonoların fiyatları, vade aynı kalmak koşuluyla, piyasa faiz oranlarına bağlı olarak değişimler göstermektedir. Bu değişimleri yansıtmak üzere düşünülen göstergeler de Fiyat Endeksleri adı altında hesaplanıp yayımlanmaktadır. Fiyat Endeksleri bir standart tahvilin fiyatında sadece piyasa faiz oranlarının değişmesi nedeniyle meydana gelen değişimleri gösterir. Böylece fiyat endeksleri kullanılarak piyasa faiz oranları hakkında bilgi edinilebilir. Fiyat Endeksleri hesaplanırken vadeye kalan gündeki azalma dikkate alınmadığı için endeks hesabına temel teşkil eden standart (fiktif) tahvil hiç itfa olmamakta böylece bu endeksler için baz dönem ve baz endeks değeri sabit olmaktadır (02 Ocak 2001 tarihli baz endeks değeri 100). Ayrıca, vade bazında 91, 182, 273, 365, 456 gün verilen endekslerin yanında, piyasanın genel eğilimini göstermek amacıyla bir Genel Fiyat Endeksi de hesaplanıp yayımlanmaktadır. Bu endeksin hesaplanmasında ağırlık olarak ilgili vadelerin ihraç tutarları esas alınmaktadır. Endeks hesabının temelini, piyasada iskontolu menkul kıymetlerde gerçekleşen işlemlerin ağırlıklı ortalama fiyatları üzerinden hesaplanan getiri oranları ile vadeler arasındaki ilişkiyi gösteren vade-getiri grafiği oluşturmaktadır. Bu grafik üzerinden belirlenen vadeler için endeks değerleri hesaplanmaktadır. Hesap aşamaları aşağıda gösterilmiştir: 1) Her işlem günü günlük bültende ilan edilen iskontolu ve aynı gün valörlü menkul kıymetlerde gerçekleşen işlemlerin ağırlıklı ortalama oranları ve vadeye kalan gün sayıları kullanılarak aşağıdaki gibi bir vade-getiri grafiği elde edilmektedir.
4/10 Getiri oranlarından hareketle çizilen vade-getiri grafiği kesikli bir grafik olduğundan, yani endeksini hesapladığımız her vade için her gün bir işlem olmayabileceğinden, bu grafiğin sürekli bir fonksiyon olarak yeniden çizilmesi gerekmektedir. Bu nedenle eldeki bilgiler aracılığıyla ve regresyon analizi kullanılarak vade-getiri ilişkisini en uygun şekilde temsil eden r = a + bx fonksiyonu için katsayılar bulunmaktadır. Böylece vade getiri grafiği aşağıdaki gibi sürekli bir doğru haline gelmektedir (r: basit getiri, x: vadeye kalan gün sayısı, a: sabit değer, b: regresyon katsayısı). Bu fonksiyon yardımı ile vadesine 91, 182, 273, 365, 456 gün kalmış olan standart tahvillerin/bonoların getirileri hesaplanmaktadır.
5/10 Hesaplanan bu getiriler kullanılarak, söz konusu standart tahvillerin/bonoların fiyatları ve ilgili endeksler aşağıdaki gibi hesaplanmaktadır. Fiyat Endekslerinin Hesaplanması (t günündeki) r v = (a + b * v) / 100 100000 P v,t = ----------------------- [1+ (r v * v) / 365)] P v,t IF v,t = * IF v,b P v,b Vade bazındaki fiyat endeksleri kullanılarak Genel Endeks aşağıda gösterildiği gibi hesaplanmaktadır. IG = W v,t * IF v,t Wv,t = t günündeki v günlük tahvilin/bononun toplam ihraç içindeki ağırlığı Performans Endekslerinin Hesaplanması (t günündeki) r x = (a + b * x) / 100 100000 P v-i,t = ---------------------- [1+ (r x * x) / 365)] P v-i,t IP v,t = * IP v,b P v,b Burada v-i vadedeki azalmayı göstermektedir. Kısaltmalar: a,b: regresyon analizi sonucu bulunan katsayılar v: standart vadeli bono (91, 182, 273, 365, 456) t b : baz tarihi t g : günün tarihi i:günün tarihi ile baz tarih arasındaki gün sayısı (t g -t b ) x: vadeye kalan gün sayısı r v : vadesine v gün kalmış bononun regresyon sonucu bulunan faiz oranı
6/10 r x : vadesine x gün kalmış bononun regresyon sonucu bulunan faiz oranı P v,b : v gün vadeli tahvilin/bononun baz günündeki piyasa fiyatı P v,t : v gün vadeli tahvilin/bononun t günündeki piyasa fiyatı P v-i,t : v-i gün vadeli tahvilin/bononun t günündeki piyasa fiyatı IF v,t : t günündeki v günlük fiyat endeksi IP v,t : t günündeki v günlük performans endeksi BIST BAP PORTFÖY PERFORMANS ENDEKSLERİ Türk Lirası cinsinden iskontolu DİBS lerde işlemler gerçekleştikçe fiyat değişimlerini gerçek zamanlı olarak özetleyebilecek endekslere duyulan gereksinime cevap verebilmek amacıyla Portföy Performans Endeksleri oluşturulmuştur. Borsa İstanbul Borçlanma Araçları Piyasası'nda (BAP) aynı gün valörlü işlemlerin gerçekleştiği 9:30 12:00 / 13:00-14:00 saatleri arasında gün içi gelişmeleri, işlemler gerçekleştikçe gerçek zamanlı ve eş anlı olarak özetleyebilecek endekslere duyulan gereksinime cevap verebilmek amacıyla oluşturulmuştur. BIST BAP Portföy Performans Endeksleri vadeye kalan gün sayılarına göre gruplandırılmış Türk Lirası cinsinden, iskontolu DİBS'leri kapsamaktadır. Vadeye kalan gün sayısı kısa vadeli endekslerde yer alacak DİBS'ler için 180 gün ve daha az, uzun vadeli endekslerde yer alacak DİBS'ler için 181 gün ve daha fazla olarak belirlenmiştir. Genel endeksler ise vadeye kalan gün sayısına bakılmaksızın bütün Türk Lirası cinsinden iskontolu DİBS'leri kapsamaktadır. BIST BAP Portföy Performans Endekslerinin baz tarihi 31 Aralık 2003 ve baz değerleri 100 olarak belirlenmiştir. Endekslerin yayınlanmasına 2 Ocak 2004 tarihinde başlanmıştır. Altı adet borçlanma araçları, bir adet Repo olmak üzere toplamda yedi adet Portföy Performans Endeksi hesaplanıp yayınlanmaktadır: Eşit Ağırlıklı Kısa Vadeli Endeks (EA 180-) Eşit Ağırlıklı Uzun Vadeli Endeks (EA 180+) Eşit Ağırlıklı Genel Endeks (EA GENEL) Piyasa Değeri Ağırlıklı Kısa Vadeli Endeks (PDA 180-) Piyasa Değeri Ağırlıklı Uzun Vadeli Endeks (PDA 180+) Piyasa Değeri Ağırlıklı Genel Endeks (PDA GENEL) Repo Endeksi
7/10 Repo Endeksi ise, Borsa İstanbul Borçlanma Araçları Piyasası Repo-Ters Repo Pazarı nda aynı gün valörlü ve gecelik (O/N) vadede gerçekleşen ve tescil edilen repo işlemlerinin getirileri kullanılarak hesaplanmaktadır. DİBS'lerin piyasa değerlerinin hesaplanmasında kullanılan nominal ihraç tutarları aşağıda belirtilen yöntemlerle yapılan satışlar ve geri alımlar ile tespit edilir. a) DİBS satış ihaleleri b) DİBS satış ihalelerinde, ihalede oluşan ortalama fiyattan (faizden) piyasa yapıcı bankalara yapılan rekabetçi olmayan teklif satışları c) DİBS satış ihalesinde kazanan piyasa yapıcılara, talep etmeleri halinde, ihalede oluşan ortalama fiyattan (faizden) yapılan ilave opsiyon satışları d) Daha önceden belirlenmiş fiyatlardan (faiz oranlarından) T.C. Merkez Bankası kanalıyla yapılan DİBS satışları (TAP) e) Daha önceden ihraç edilmiş DİBS lerin yapılan başka bir DİBS ihracı ile değiştirilmesi f) Daha önceden ihraç edilmiş DİBS lerin ikincil piyasada T.C. Merkez Bankası tarafından Hazine nam ve hesabına yapılan alış ve satışları g) Daha önce ihraç edilmiş olan DİBS lerin vadesinden önce itfa edilmesi için açılan geri alım ihaleleri Nominal ihraç tutarları, Piyasa'da işlem görebilecek nominal tutarları ifade etmekte olup ihalelerde kamu kurum ve kuruluşlarına yapılan rekabetçi olmayan teklif satışlarını kapsamamaktadır. Türk Lirası cinsinden, iskontolu DİBS'ler vadeye kalan günlerine göre ilgili endekslerin içeriğini oluşturmaktadır. Ancak, endekslerin hesaplandığı gün içerisinde veya bir önceki işlem gününde fiyat oluşmayan DİBS ler endeks hesaplamalarında kullanılmaz. Önceki işlem gününde işlem görmüş diğer bir deyişle kapanış fiyatı olan DİBS'ler gün içerisinde işlem gördükçe endeks hesaplamalarına dahil edilirler, dolayısıyla hesaplamalarda kullanılan DİBS sayısı değişkenlik gösterebilir.
8/10 Endekslerinin baz tarihleri 31 Aralık 2003 ve baz değerleri 100 olarak belirlenmiştir. Endekslerin hesaplanmasına 2004 yılının ilk işlem günü olan 2 Ocak 2004 tarihinden itibaren başlanmıştır. Portföy Performans Endekslerinin Hesaplanması Endeks hesaplamalarında kullanılan değişkenler ile endeks hesaplama formülü aşağıdadır. E t E t 1 1 n i1 (PD n i1 (i) PD G (i) t(i) ) Kısaltmalar: Ft : DİBS'in son işlem fiyatı Ft-1 : DİBS'in önceki işlem günü kapanış fiyatı Gt : DİBS'in önceki işlem gününe göre günlük dönemsel getirisi= (Ft / Ft-1-1) N : DİBS'in nominal ihraç tutarı PD : DİBS'in piyasa değeri = N x Ft-1 /100,000 Et-1 Et n : Endeksin önceki işlem günü kapanış değeri : Endeksin son değeri : Endeks hesaplamalarında kullanılan DİBS sayısı Eşit ağırlıklı endeksler için yapılan hesaplamalarda piyasa değeri 1 (PD=1) kabul edilmektedir. Yukarıda yer alan formülde endeksin yeni değeri endeksin hesaplandığı anda hesaplamalara dahil edilen DİBS'lerin piyasa değerleri ağırlıklı ortalama (eşit ağırlıklı endekslerde aritmetik ortalama) günlük getirilerinin 1 ile toplanarak önceki gün endeks değeri ile çarpılması ile bulunmaktadır. Diğer bir deyişle, endeksin günlük getirisi endeks hesaplamalarında kullanılan DİBS'lerin piyasa değeri veya eşit ağırlıklı ortalama günlük getirisine eşit olmaktadır. Endeks İçeriklerinin Güncellenmesi Bilindiği üzere Türk Lirası cinsinden, iskontolu DİBS'ler vadeye kalan günlerine göre ilgili endekslerin içeriğini oluşturmaktadır. Aşağıda belirtilen durumlarda endeks içerik ve değişkenlerinde güncelleme yapılmaktadır.
9/10 a) Vadeye kalan gün sayısının azalması: Daha önceden uzun vadeli endeks grubunda yer alan bir DİBS vadesine 180 gün kaldığında kısa vadeli endeks grubuna dahil olmaktadır. b) Yeni ihraç: DİBS'lerin ilk kapanış fiyatı ancak aynı gün valörlü işlemlerin yapılabildiği ihraç valöründe oluşabildiğinden, söz konusu DİBS'ler endeks hesaplamalarına ihraç valörünün ertesi işgünü dahil edilmektedir. c) İtfa: DİBS'ler itfa günlerinde endekslerden çıkarılmaktadır. Diğer bir ifade ile bir DİBS son olarak itfa gününün bir önceki işlem gününde endeks hesaplamalarında yer alabilir. d) Nominal ihraç tutarında değişiklik: Endeks hesaplamalarında kullanılan nominal ihraç tutarları, erken itfa ve geri alımlar gibi nedenlerle bu tutarlarda meydana gelen değişikliklerin açıklandığı ve BİAŞ Borçlanma Araçları Piyasası Müdürlüğü tarafından öğrenildiği işlem gününün ertesi işgününde geçerli olmak üzere güncellenir. BIST BAP REPO ENDEKSİ Portföy Performans Endeksleri Repo Endeksi gecelik repo işlemleri için oluşturulan tek bir endeksten oluşmaktadır. Repo Endeksi; Borsa İstanbul BAP Repo-Ters Repo Normal Emirler Pazarı nda aynı gün valörlü olarak günlük vadede (O/N) gerçekleşen ve tescil edilen işlemlerin ağırlıklı ortalama net günlük getirisi kullanılarak hesaplanmaktadır. Endeksin baz tarihi 31 Aralık 2003 ve baz değeri 100 olarak belirlenmiştir. Endeksin hesaplanmasına 2004 yılının ilk işlem günü olan 2 Ocak 2004 tarihinden itibaren başlanmıştır. Repo Endeksinin Hesaplanması Endeks hesaplamalarında kullanılan değişkenler ile endeks hesaplama formülü aşağıdadır. Et E t 1 O 1 ağ 1 S) T 365 Kısaltmalar: O ağ : Günlük vadede gerçekleşen işlemlerin ağırlıklı ortalama brüt faiz oranı S T Et-1 Et : Stopaj kesintisi (vergi, harç, fon vb. dahil) : Repo süresi : Endeksin önceki işlem günü kapanış değeri : Endeksin son değeri
10/10 Günlük getiri, günlük brüt ortalama faiz oranından stopaj (vergi, harç, fon vb. dahil) kesintisi yapıldıktan sonra bulunan net faiz oranının repo süresi içerisindeki getirisidir. Bu getiri repo işleminin bitiş valöründe elde edileceğinden gelecekteki getiriyi ifade etmektedir. Endeksin yeni değeri; endeksin hesaplandığı andaki günlük getirinin 1 ile toplanıp bir önceki işlem günü endeks kapanış değeri ile çarpılması suretiyle bulunur. Stopaj, vergi, harç, fon vb. oranlarındaki değişiklikler en erken ilan edildikleri günün ertesi işgünü olmak üzere geçerlilik tarihi itibariyle endeks hesaplamalarında kullanılır.