BİR PROTOTİP ÜRÜN OLUŞTURMADA İKİ AŞAMALI SİSTEM ÖNERÎSI Semral EKİZOGLU insanın doğaya yakın doğayla iç İçe olduğu dönemlerinde gerek örtünmek, gerekse korunmak amacıyla ürettiği ürünler ilk tasarımlardır. Bireyin gereksinmelerinden kaynaklanan, el hünerine dayalı sabırla ürettiği bu ürünleri "el sanatları" olarak adlandırmaktayız. İçinde yeşerdikleri kültüre ait olup s o kültürün malı o- lan bu tasarımların çoğu günümüzde ya gerilemiş ya değerini kaybetmiş veya tümüyle ortadan kalkmıştır. Tekstil el sanatlarında da gerilime kuşkusuz 18, yy, sonları buharın üretim araçlarına uygulanmasıyla başlamıştır. Doğaldır ki el sanatları makinanm ürettiği ucuz ve yığın ürünlerle yanşamamıştır, Ancak el sanatları, endüstriyel ürünlerin işlevsel ve görsel bütünlüğe ulaşabilmesi için teknolojik gelişmelerde yönlendirici rol oynamıştır. Örneğin; İlk desensiz makina halıları, sadece 1 halısının bir benzeri iken o haliyle kalmayıp, teknolojisinde yapı değiştirerek desenlime yönünden gelişme kaydetmiş» daha sonralarıda renk sayısını artırmak amacıyla gelişmeler birbirini izlemiştir. Bir başka örnekte "Non Woven 11 dokusuzkumaşlardir ki onlarında atasının el sanatlarıyla üretilen "ktçi" olduğunu hatırlamak yerinde olur* El Sanatı Ustası Tasarımcı Farkı El sanatlarında hammaddeden ürünt uzanan üretim yolunun tümüne el sanatı ustası egemendir. Fakat günümüz tasarımcısı İli ürün arasına çeşitli teknolojiler, makinaîar ve değişik işler yapan İnsanlar girer. Bu nedenle kuramsal olarak tasarımcı el sanatçısı kadar malzemeye, teknolojiye yakın olmak lorunda olduğu gibi, ayrıca çağdaş duyarlıkla işlevsellik bütünlüğü sağlamak zorunluluğundadır, İki Aşamanın Belirlenmesi Tekstil tasarımcısının tüm diriliri göz önüne alarak tasarladığı ve ürettiği örnek ürünü, kütle üretimi ile üretilen diğer tekstil ürünlerinden ayırabilmek amacı ile "prototip ürün 11 olarıte adlandırmak yerindi olur. Anılan örnek ürüne "prototip ürün" adını yermemizin diğer bir nedeni» bu ürünün bazı hallerde günümüz tekstil teknolojisiyle (kütle halinde) üretiminin yapılamamışıdır. Tekstil tasarımcısının tasarladığı ve "prototip ürün" olarak adlandırdığımız ürünün tasarlanması v tekil olarak (örneklenmesi) üretilmesi ile ilgili, Dokusal Tasarım ve İşlevsel Tasarım adı altında birbirine bağlı iki aşama önerilebilir. Aşağıda sırası ile bu iki aşama incelenecektir, Dokusal Taşırım Dokusal tasarım, tasarlanan kumaşın doku özelliklerini farklılaştırarak değişik dokular elde etrş yöntemidir* Kumaşın doku özelliklerini yüzey dokusu vi iç dokusu özellikleri biçimindi değerlendirebiliriz. Gerek yüzey dokusunun, gerekse iç dokusunun oluşmasında rol alan etkenler hammadde cinsi, örgü f özel yapılar ve apre işlemleri olmak üzere sıralanabilir. Dokusal tasarım proje çalışmalarında, işlevsel sonuç amaçlanmaz. Teknolojik verilerle tasarlanan kumaşın çözgüsü üzerindi dokusunun özelliklerini oluşturan etkenlerden bir veya bir kaçını değişken, diğerlerini sabit tutup, doku özelliklerini farklılaştırarak değişik özellikti dokusal sonuçlar (kumaşlar) elde edilebilir* Buraya değin yapılan açıklamalardan sonra tarafımızdan gerçekleştiri lin uygulamalı çalışmadan söz edilecektir* Bu çalışmada tasarlanan örnek kumaşın örgüsünü değiştirmedin, yalnızca hammadde yani malzeme değiştirilerek, farklı doku özelliklerine sahip beş dokusal sonuç ortaya çıkmıştır.
Uygulama 2: Örnek dokunun çözgüsü aynen kullanılmış atkı olarak» uygulama 1'e göre daha az bükümlü iplikten yararlanılmıştır. Elde edilen kumaşın dokusu örnek dokudan farklı olmuştur, (Fotoğraf 2) Uygulama 3: Lino çözgü ipliklerinin düzleri, kalın iplik olarak değiştir!imiş, atkı olarak örnek dokunun atkısı aynen kullanılmıştır. Bu uygulamada, özgün, e- nine elastik bir doku ile karşılaşılmıştır» (Fotoğraf 3) Uygulama 4: Uygulama 3*ün çözgüsü üzerine devam edilerek, atkı 1 kalın 1 ince atılmıştır. Elastik yapı» bir önceki uygulamadaki kadar olmasa bile yine korunmuş, fakat çok farklı yüzey ve iç dokusu elde edilmiştir, (Fotoğraf 4) Uygulama 5: Yine uygulama 3'ün çözgüsü kullanılmış, atkı olarak sırf kalın iplik atılmıştır, Bu kez oluşan dokuda elastik yapı, uygulama 3 ve 4'e göre azalma göstermiştir, (Fotoğraf 5) Uygulama 6: Yine uygulama 3'ün çözgüsünden yararlanılmış. Bu kez farklı bir malzeme olan bükümsüz sisal atkı olarak kullanılmıştır. Sonucunda dokuma elastikiyeti bile ortadan kalkarak diğerlerinden çok farklı bir doku elde edilmiştir. (Fotoğraf 6) Yukarıda tasarlanan bir örnek dokunun, çözgüsü üzerinde yapılan 5 uygulamanında gösterdiği gibi, Dokusal Tasarım yönteminin evreleri çoğunlukla, teorik tasarıdan kaynaklanmayıp daha ziyade uygulamaya dayanır. Sözü edilen bir örnek doku ve beş uygulama ile ortaya çıkan dokusal sonuçlar istenildiği takdirde, işlevsel Tasarım aşamasına uyarlanarak "prototip ürünlere" dönüştürülebilir* örneğin, uygulama Tin sonucu tül perdeye, uygulama 3, ve 6, ile ortaya çıkan dokusal sonuçlar ise sırasıyla hamak ve stor perdeye uyarlanmıştır, (Fotoğraf 7,8,9)
Fotoğraf 9, Stor perde İşlevsel Tasarım İşleve dayalı tasarımda "prototip ürün M ün işlevi, önceden saptanır, Söz gelimı f bir giysi tasarımı konu olarak belirlendiğinde, giysinin kim için, ne için ve nasıl üretileceği sorularının yanıtlanması gerekmektedir. Bununla ilintili olarak giysi tasarımı için, tarafımızdan hazırlanan örnekte anılan soruların yanıtları sırası ile, kadın için, yazlık ve dokuma üretim tekniği şeklinde yorumlanmıştır Bundan sonraki ilk aşamada yukarıda ayrımı yapılan, kadın için yazlık giysinin a- macı, malzemesi v# teknik çözüm yorumu teorik olarak aşağıda belirlenmiştir Amaç Dokuma tekniği ile renklendirme açısından empirme yaklaşımı aetlren özgün giysi kumaşı tasarlamaktır. Malzeme Yazlık bir kumaş tasarımında ter emici» doğal elyaf kullanılması göz önüne alınarak, üretim maliyetide düşünülerek sırası ile pamukipek seçilmiştir, Teknik Çözüm Dokuma tekniğinde empirme,serbestliği yalnızca jakar sistemi ile gerçekleştirilir. Ancak jakar sisteminde serbest desenleme yapıl«dığında kullanılan her renk kumaşın gramajını artırmaktadır. Bu nedenle tasarlanacak yazlık kumaşta empirme yaklaşımı sadece çözgüye batik uygulaması ve lokal boyama şeklindeki renklendirme ile getirilebilir. Bundan sonraki aşamayı, kağıt üzerinde yapılan eskiz çalışmaları oluşturmaktadır. Bu eskiz çalışmalarından ilki, işleve uygun kumaşın dokusunu araştırmaya yönelik eskiz çalışmalarıdır, (Fotoğraf 10) Bunu izleyen eskiz çalışmaları- belirlenen doku üzerinde önerilen teknik çözüme uygun» leke düzeni ve biçim düzenlenmesi eskizleridir. (Fotoğraf 11, 12)
Fotoğraf 17'de bu işlemin gelişimi ayrıntılı olarak» yukarıdan aşağıya Renksiz çözgü. Renklendirilmiş çözgü ve dokunmuş kumaş olarak görülebilir. Sonuç Ve Öneriler Buraya değin yapılan açıklamalardan sırası ile el sanatlarının teknolojik gelişmelerdeki yönlendirici önemi, tekstil tasarımcısının soruna yaklaşım tarzını "prototip ürün 1 ' tasarımına bakış açısını ve aşamaları üzerinde durulmuştur, özellikle bunlardan prototip ürünün üretllme-siyle ilgili Dokusal Tasarım ve İşlevsel Tasarım önerileri Örneklerle açıklanmaya çalışılmıştır. Sonuç olarak tekstil tasarımcısı yarattığı, prototip ürünlerle zaman zaman ortaya çıkan günümüz Endüstriyel teknolojisinin sınırlamalarını sanatçı duyarlığıyla aşabilmeli, geçmişte el sanatçı ustasının zorladığı teknik olanakların gösterdiği gelişmeleri ve bu gelişmelerin nedeni olma niteliğini sürdüren bir rolü oynamalıdır. EKtZOĞLU» 3(1983): Dokuma Kumaşlarda Malzemeye Bağımlı Doku Araştırması (Basılmamış sanatta yeterlik çalışmalarından) EKtZOĞLU, S(1984): îşlevsel Tasarım (Prof.Sümer Saldiray tarafından yönetilen Master Projesi)