KONYA TİCARET ODASI MAKEDONYA CUMHURİYETİ Etüd-Araştırma Servisi Mart 2007 1
İÇİNDEKİLER BÖLÜM I MAKEDONYA HAKKINDA GENEL BİLGİLER 1.1. Ülke Kimliği...4 1.2. Kısa Tarihçe...5 1.2. Siyasi Yapı...5 BÖLÜM II GENEL EKONOMİK DURUM 2.1. Temel Ekonomik Göstergeler...8 2.1.1.Büyüme...9 2.1.2. Enflasyon...9 2.1.3. Döviz Kuru...9 2.1.4. Cari Denge...10 2.2. Ekonomideki Belli Başlı Sektörler...10 2.2.1. Madencilik ve Melalurji...10 2.2.2. Enerji...10 2.2.3. Kimyasal Ürünler...11 2.2.4. İnşaat ve İnşaat Malzemeleri...11 2.2.5. Makine İmalat ve Elektronik Sanayi...11 2.2.6. Tekstil...12 2.2.7. Tarım...12 2.2.8. Gıda Sanayi...12 2.2.9. Turizm...13 2.2.9. Bankacılık-Finans...13 2.3. Dış Ticaret...14 2.3.1. Makedonya nın Dış Ticaret Politikası...14 2.3.2. Makedonya nın Dış Ticaretinin Genel Durumu...15 2.3.3.Makedonya nın Serbest Ticaret Anlaşmaları.... 15 2.4.Yabancı Sermaye...15 2
BÖLÜM III TÜRKİYE İLE EKONOMİK VE TİCARİ İLİŞKİLERİN GELİŞİMİ 3.1. Dış Ticaret İstatistikleri (Ülkenin istatistiklerine göre, Dolar bazlı)...17 3.2. Türk Firmalarının Yatırımları...18 3.3. Müteahhitlik Hizmetleri...19 3.4. Türk Eximbank Kredileri...19 3.5. Ticari ve Ekonomik İlişkilerde Karşılaşılan Sorunlar.....19 3.6. İşbirliği İmkanları...20 3.7. Ticari ve Ekonomik Nitelikli Anlaşmalar...20 3.8. İhracatçılarımızın İrtibat Kurmasında Yarar Görülen Kurum ve Kuruluşlar...21 3.9. Öneriler ve Düşünceler...21 KAYNAKÇA. 22 3
BİRİNCİ BÖLÜM MAKEDONYA HAKKINDA GENEL BİLGİLER 1.1. ÜLKE KİMLİĞİ Resmi Adı: Yönetim Biçimi: Başkent: Cumhurbaşkanı: Başbakan: Komşuları: Yüzölçümü: Nüfusu: Makedonya Cumhuriyeti Cumhuriyet Üsküp (Skopje) Branko Crvenkovski Vlado Buckovski Yunanistan, Bulgaristan, Sırbistan, Arnavutluk 25.333 km² 2.1 milyon Nüfus Artışı: % 0,26 Etnik Yapısı: Makedon (%66,5), Arnavut (%25,1), Türk (%3,5), Romen (%2,7), Sırp (1,8) Diller: Makedonca (%70), Arnavutça (%21), Türkçe (%3), Sırpça-Hırvatça (%3), diğer %3 Dinler: Makedonya Ortodoksları (%67), Müslümanlar (%30), diğer (%3) Başlıca Kentleri: Para Birimi: Kalkandelen, Manstır, Veles, Ştip, Ohrid, Gostıvar, Kumanova. Makedon Dinarı (MKD) Para Kuru: 1 $ = 47,5942 MKD (8 Haziran 2006) Saat Farkı: Türkiye saati -1 4
1.2. KISA TARİHÇE Eski Yugoslavya dan çatışma olmaksızın ayrılan tek ülke olan Makedonya, bağımsızlığını kazandığı 1991 yılından itibaren iç ve dış politikasını çok hassas dengeler üzerine oturtmuştur. Karmaşık bir etnik yapıya sahip olan Makedonya, adını, kimliğini ve ayrı bir ulus olduğunu tanımayan komşu ülkelerle çevriliydi. Bağımsızlık ilanıyla birlikte ülke nüfusunun ¼ inin oluşturan Arnavutların Makedonya içinde bir sorun teşkil etmesi de bölge halklarının huzursuzluk yaşayacağının habercisi olmuştur. Balkanların etnik yapı çeşitliliği açısından en karmaşık sorunu olan Makedonya, Yugoslavya nın parçalanması sürecinde de Yeni Makedonya Sorunu olarak anılmaya başlamıştır. Makedonya nın bağımsızlığı Türkiye tarafından biraz geç olsa da tanınırken, bu bağımsızlık Sırbistan ve Yunanistan açısından endişe uyandırmıştır. Özellikle Yunanistan ın yeni kurulan devlet ismine kendisinden toprak talebi geleceği kaygısıyla uzun süre muhalefeti aşılamamış, Yunanistan Makedonya yı ancak 1995 te ABD nin arabuluculuk yapması ile tanımıştır. Bu çerçevede Makedonya Birleşmiş Milletlere Eski Yugoslavya Cumhuriyeti Makedonya adıyla üye olmuştur. Makedonya bağımsızlık sonrasında Bulgaristan, Yunanistan ve Sırbistan arasındaki rekabetin hedefi olmuştur. Karmaşık bir etnik yapıya sahip olan Makedonya nın dış politikası da Bulgaristan, Yunanistan ve Arnavutluk gibi komşularıyla arasında bulunan Makedon azınlıkları sorunuyla şekillenmiştir. 1.3. SİYASİ YAPI Makedonya yasama, yürütme ve yargı kuvvetlerinin ayrılığı ilkesine dayalı parlamenter bir demokrasidir.anayasa ülkenin en yüksek yasasıdır. Cumhurbaşkanı beş yıllık bir dönem için halkoyu ile seçilir. Cumhurbaşkanı başbakanı atar. Kabine ya da bakanlar kurulu Sobranje'de salt çoğunluk göre seçilir. Cumhurbaşkanı Cumhurbaşkanı devletin başıdır, Cumhuriyeti temsil eder, Makedonya orduları başkomutanıdır ve milli güvenlik konseyine başkanlık eder. Cumhurbaşkanı genel, gizli ve doğrudan seçimle beş yıllık bir dönem için üst üste en fazla iki kez seçilir. Cumhurbaşkanının bazı görevleri şunlardır: Hükümetin kurulması için gerekli işlemleri gerçekleştirmek, büyükelçilerin ve diğer diplomatik görevlilerin atanması ya da görevden alınması ile ilgili kararnameleri hazırlamak; yargıçlar arasında anayasa mahkemesi ve cumhuriyet yargı konseyine üye seçilmesi teklifinde bulunmak; güvenlik konseyi üyelerini atamak, vb. Yürütme Yürütme gücü başbakan ve bakanlardan meydana gelen hükümettedir. Cumhurbaşkanı başbakanı atar, bu atama meclisin onayına tabidir. Hükümet meclisteki tüm milletvekili sayısının salt çoğunluğu ile seçilir. Hükümet günlük hükümet işlerini yapar ve meclise karşı sorumludur. Meclise yasa teklifleri sunar ve yasama organınca onaylanan yasa ve düzenlemelerin nasıl 5
uygulanacağını kararlaştırır. Hükümet ayrıca kararnameler hazırlar ve yasaların uygulanması ile ilgili diğer düzenlemeleri gerçekleştirir. Bunlara ek olarak hükümetin anayasa ve kanunlar çerçevesinde kamu görevlilerini göreve atama ya da görevden alma yetkisi vardır. Hükümet bakanlardan ve yasaların belirlediği diğer mülki erkandan oluşur. Yasama Yasama gücü Sobranjeadlı 120 üyeli meclistedir. 120 üyenin 85'i doğrudan halkoyu ile, 35'i ise partilerin nispi oy oranlarına göre dört yıllık bir dönem için belirlenir. Meclis Üsküp'te toplanır ve yasalar, önergeler hazırlamak; uluslararası anlaşmaları onaylamak vb. işleri yürütür. Yargı Yargı gücü mahkemelerdedir. 1995 Mahkeme kanununa göre 27 bidayet mahkemesi, 3 temyiz mahkemesi ve bir yüksek mahkeme vardır. Ayrıca üyeleri Sobraine tarafından seçilen bir anayasa mahkemesi de mevcuttur. Mahkemeler özerk ve bağımsızdır. Hakimler anayasa, yasalar ve anayasaya uygun olarak onaylanmış uluslararası anlaşmalara göre karar verirler. Mahkeme tipleri, mahkemelerin görev ve yetki alanları, kuruluşları, fesihleri, örgütlenmeleri ve oluşumları ile izleyecekleri süreçler Sobraine temsilcilerinin 2/3'ünün oyu ile onaylanan bir yasa tarafından belirlenmektedir. Sobraine yargıçların dokunulmazlıklarını da güvence altına alır. Bir yargıcın görev ve yetkileri diğer kamu görevleri ya da siyasi bir parti üyeliği ile kıyaslanamaz. Yargıçların siyasi etkinlikte bulunmaları yasaktır. Makedonya Cumhuriyeti Yüksek Mahkemesi ülkedeki en yüksek mahkemedir ve diğer mahkemelerin yasalarla uyum içinde çalışmalarını sağlar. 6
İKİNCİ BÖLÜM GENEL EKONOMİK DURUM Makedonya, Orta ve Doğu Avrupa yı Güney ve Güneydoğu Avrupa ile bağlayan önemli ulaşım yollarının kesiştiği bir noktada bulunan ve Dünya Bankası tanımlamalarına göre aşağıorta milli gelir seviyesinde yer alan bir ülkedir. Ülkenin bir yandan denize açılımı olmaması ve diğer yandan da ekonomisinin dışa açıklığı (dış ticaret, GSYİH nin yüzde 90 ına tekabül etmektedir), Makedonya nın küresel ekonomideki gelişmelere büyük ölçüde bağımlı bir şekilde hareket etmesine yol açmaktadır. Bu durumun olumlu yanları olduğu kadar, olumsuz sonuçları da olmuş ve Makedonya özellikle son 10 yıl içerisinde büyük ölçüde dış kaynaklı ekonomik krizlere sıklıkla maruz kalmıştır. Makedonya Cumhuriyeti parlamenter demokrasiyi kurma sürecinde ihracat merkezli açık ekonomiye geçişi hedef edinmiştir. Bu süreç içinde, özel mülkiyetin dokunulmazlığı ve dış ticaretin serbestleştirilmesi de ekonominin temel vasfı olmuştur. Hükümet, artan üretimin temeli olan makroekonomik istikrarı yakalamak için gerekli koşulları sağlamaya büyük önem vermektedir ve ekonominin yeniden yapılandırılması için ihracat artışını temel faktör olarak görmektedir. Geçiş süreci yaşamı her yönüyle etkilemiştir. Yani, gerçekleştirilen değişiklikler mülkiyet ile sınırlı kalmamış; bunun yanında para sistemi, mali sistem, vergi ve gümrük sistemi ve dış ticaret sisteminde değişiklikler yaşanmıştır. Keza, bu reformlar kamu yönetiminde, yasamada, yargıda, eğitimde, sağlıkta ve çevre korumada da gerçekleşmektedir. Makedonya Cumhuriyeti nin Avrupa iktisadi entegrasyon sürecinde yer alabilmesi için gereken koşulların yerine getirilmesi de Makedon hükümetinin temel öncelikleri arasında yer almaktadır. Bu dönemde, Makedonya çabalarını, özellikle ticaret politikası öncelikli olmak üzere, yasalarını Avrupa Birliği ninkilerle yakınlaştırma sürecini hızlandırmaya, ekonomisini Avrupa pazarı kaynaklı tehditlere hazırlamaya, OECD ülkeleriyle ilişkilerini geliştirmeye ve Dünya Ticaret Örgütü üyeliğine yoğunlaştırmıştır. Makedonya, komşularıyla olan ekonomik ilişkilerini geliştirebilmek ve serbest ticareti yerleştirebilmek amacıyla, eski Yugoslav Cumhuriyetleri, Bulgaristan, Türkiye ve EFTA ile Serbest Ticaret Anlaşması imzalamıştır. Makedonya, son olarak Arnavutluk ile bir STA akdetmiş, Bosna Hersek ile ise parafe etmiştir. Hizmet sektörü, Makedonya ekonomisinin yüzde 60 ına karşılık gelmektedir ve özellikle ticaret, taşımacılık ve telekomünikasyon alanlarında yoğunlaşmaktadır. Makedonya nın planlı ekonomiden pazar ekonomisine geçiş sürecinde sanayinin ekonomi içerisindeki payı ciddi bir oranda azalmış ve 1990 lı yıllarına basında yüzde 45 iken 2004 itibariyle yüzde 26 ya inmiştir. Sanayide ağırlık demir-çelik, tekstil ve metalürjidedir. Tarım sektörünün ise GSYİH deki payı yüzde 14 tür. 7
Son dönemlerde yaşanan siyasi istikrarsızlıklara rağmen Makedonya nın uygulamaya koyduğu ekonomik reform programında olumlu ilerlemeler kaydedilmiştir. Bununla birlikte ülkenin büyüme oranlarının halen istenen seviyeye ulaşamamış olması ve ekonomiye giren doğrudan yabancı yatırımın yetersiz kalması nedeniyle Makedonya da yatırım ortamının iyileştirilmesine ve özel sektörden güç alan bir büyüme eğilimi sağlanmasına ihtiyaç olduğunu söylemek mümkündür. Makedonya hükümetinin temel öncelikli amacı Avrupa Birliği ne (AB) tam üyeliktir. Nisan 2001 de AB ile istikrar ve işbirliği Anlaşması nı imzalayan Makedonya, Nisan 2004 itibariyle de tam üyelik için başvurusunu yapmıştır. 2.1. TEMEL EKONOMİK GÖSTERGELER GSYİH: Satınalma Gücü paritesi - 16.91 milyar $ (2006) GSYİH - reel büyüme: %4 (2006) GSYİH - sektörlere göre: Tarım: %13, Endüstri: %27.7, Hizmet: %59.3 (2006) Enflasyon oranı (tüketici fiyatlarında): %3 (2006 ) İş gücü: 880,000 (2006) İşsizlik oranı: 35% (2006) Endüstri: Kömür, metalik krom, kurşun, çinko, ferronikel, tekstil, ahşap ürünler, tütün Endüstrinin büyüme oranı: %3.5 (2006) Elektrik üretimi: 6.271 milyar kwh (2005) Elektrik tüketimi: 7.933 milyar kwh (2005) Elektrik ihracatı: 0 kwh (2005) Elektrik ithalatı: 1.662 milyar kwh (2005) Tarım ürünleri: Pirinç, tütün, buğday, mısır, darı, pamuk, susam, dut yaprağı, narenciye, sebzeler, sığır, domuz, kümes hayvanları, koyun İhracat: 2.341 milyar $ (2006 verileri) İhracat ürünleri: Meyve ve sebzeler, tütün, şarap, et ve canlı hayvan, madenler İhracat ortakları: Sırbistan ve Karadağ %22.5, Almanya %17.8, Yunanistan %15.3, İtalya %8.3 (2005) İthalat: 3.631 milyar $ (2006 ) İthalat ürünleri: Makine ve parçaları, motorlu araçlar, gıda maddeleri, konserveler, kimyevi maddeler, pamuk, traktör ve ziraat aletleri İthalat ortakları: Rusya %13.2, Almanya %10.4, Yunanistan %9.2, Sırbistan ve Karadağ %8.2, Bulgaristan %7.3, İtalya %6 (2005) Dış borç tutarı: 2.138 milyar $ (2006) 8
2.1.1. Büyüme 2000 yılında yüzde 4.5 oranında büyümüş olan Makedonya ekonomisi, bir sonraki yıl ülkenin yasamış olduğu iç istikrarsızlıklardan son derece olumsuz bir yönde etkilenmiş, mali yapı ve ödemeler dengesi bozulmuş, reform sürecinde bir duraklama yasanmış ve GSYİH, yüzde 4.5 oranında küçülmüştür. Buna rağmen enflasyonun kontrol altında tutulabilmesi ve döviz kurunun istikrarını koruması olumlu olarak değerlendirilmektedir. Krizin olumsuz etkileri 2002 yılında da devam etmiş ve azalan sanayi üretimi nedeniyle ekonomik büyüme sadece yüzde 0.9 oranına gerçekleşebilmiştir.ilerleyen yıllarda ise Makedon ekonomisinin hızla toparlandığı görülmektedir. İç koşulların istikrar kazanması, bölgesel ekonomilerin gelişmesi ve hizmet sektörünün güç kazanması sayesinde 2003 yılında büyüme oranı yüzde 2.8 e yükselmiştir. Bu süreç 2004 yılında da devam etmiş ve büyüme yüzde 4.1 olarak gerçekleşmiştir. 2005 yılında yüzde 4.0 oranında büyüyen Makedon ekonomisinin 2006 yılında da %4 oranında büyümüştür. Makedon ekonomisinin 2007 yılında ise hız kazanarak yüzde 4.5 seviyesine çıkması beklenmektedir. Sınai üretimdeki (özellikle demir-çelik sektöründe) artış ve düşük faiz oranları sayesinde artan yatırımlar, büyümenin itici gücü olmaktadır. Bununla birlikte yatırım ortamının halen istenen seviyeye gelmemiş olması ve uygulanmakta olan sıkı mali ve politikalar büyümenin hızını kesen etkenler olarak görülmektedir. 2.1.2. Enflasyon Gıda fiyatlarındaki düşüşün, uluslararası piyasalarda artan petrol fiyatlarını karşılaması nedeniyle Makedonya da 2005 yılında sıfıra yakın bir oranda gerçekleşmiştir. Ancak Merkez Bankası nın son aylarda para politikalarında daha gevsek bir uygulamaya geçmesi ve sınai üretici fiyatlarının artması nedeniyle 2006 yılında enflasyonist etkilerin söz konusu olduğu gözlemlenmektedir. Bununla birlikte tütün ürünleri ve elektrik fiyatlarına yapılan zamların da enflasyonu yukarı çekmesi beklenmektedir. 2006-2007 döneminde yıllık enflasyon oranının yüzde 3 civarında seyretmesi öngörülmektedir. Bununla birlikte Makedonya nın tüm geçiş ekonomileri arasında enflasyon açısından en kuvvetli istikrarı sağlamış olan ülkelerden birisi olduğunun da altı çizilmelidir. 2.1.3. Döviz kuru Makedonya nın para birimi olan Dinar, Euro nun değerine sabitlenmiş ( peg ) durumdadır. Bununla birlikte Makedonya nın Uluslararası Para Fonu (IMF) ile yapmış olduğu anlaşmaya göre parasal politikalarda döviz kuru istikrarına öncelik verilmektedir. Ülkeye doğrudan yabancı yatırımlar aracılığıyla girmekte olan dövizin kur üstünde yaratmakta olduğu baskı Merkez Bankası müdahaleleri ile giderilmektedir. Enflasyonun sıfıra yakın, büyümenin düşük olması ve mevcut cari açık nedeniyle önümüzdeki dönemde Makedonya nın daha esnek bir kur rejimine geçmesi muhtemel görülmektedir. 9
2.1.4. Cari denge Makedonya da cari açığın GSYİH ye oranı 2004 yılında yüzde 7.7 iken 2005 yılı itibariyle yüzde 1.4 e inmiş durumdadır. Bunun sebebi ise ticaret açığının kapanmaya başlaması ve ülkeye giren net transferlerdeki artıştır. Ancak yüksek petrol fiyatları nedeniyle önümüzdeki dönemde ticaret açığının tekrar büyümeye başlaması beklenmektedir. 2006 yılında ise cari açık/gsyih oranı yüzde 4.2 seviyesindedir. 2.2. EKONOMİDEKİ BELLİ BAŞLI SEKTÖRLER 2.2.1. Madencilik ve Metalürji Yeraltı kaynakları açısından oldukça zengin olan Makedonya da kursun-çinko (Zletovo, Sasa ve Toranica da), bakır (Bucim de), demir mineralleri, manganez, nikel, krom, altın, titanyum ve uranyum bulunmaktadır. Özellikle kursun ve çinko üreten tesislerin ivedilikle yenilenmesi gerekmektedir. Madencilik, GSYİH ye yüzde 3 oranında katkıda bulunmaktadır. Üretimin yüzde 70 i AB ülkelerine ve ABD ye ihraç edilmektedir. Metalürji ise GSYİH ye yüzde 5.4 ve ülkenin toplam ihracatına yüzde 2.37 oranında katkıda bulunmaktadır. Madencilik ve metalürji sektörü halen kapasitesinin altında çalışmaktadır. Sektördeki firmaların teknolojisinin yenilenmesi ve enerji tasarrufu sağlayacak teknolojilere geçiş düşünülmektedir. Mevcut fabrikalar arasında en önemlileri şunlardır: - Üsküp Demir-Çelik Fabrikası [1.2 milyon ton sıcak ve soğuk haddelenmiş çelik] - HEK Yugohrom (Jegunovce) [80.000 ton çelik alasımlar] özelleştirildi - FZC 11 Oktomvri (Kumanova) [200.000 ton çelik üretimi] - özelleştirildi - Jenimak (Kavadarci) [14.500 ton ferro-nikel üretimi] - özelleştirildi 2.2.2. Enerji Makedonya nın kömür rezervleri oldukça zengindir. Ancak mevcut kömür düşük kalitedir ve metal islemede kullanılan kok kömürü ve antrasit ithal edilmektedir. Diğer yandan 221 km.lik Selanik-Üsküp petrol boru hattı projesi 1999 da başlatılmış ve Hellenic Petroleum tarafından gerçekleştirilen projeye EBRD (Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası) kaynak sağlamıştır. Boru hattının 2.5 milyon ham petrol taşıması ve petrolün taşınacağı Okta rafinerisinin Sırbistan ile Bulgaristan a petrol satışı yapması beklenmektedir. 910 km.lik AMBO projesi ise Burgaz limanı, Makedonya ve Arnavutluk un Vlore limanı hattını inşa ederek Kafkaslardaki petrolün Avrupa ya nakledilmesini hedeflemektedir. 1.2 milyar dolarlık projenin inşasına 2005 yılında başlanmıştır. Hidroelektrik santrallerin enerji üretimine katkısı sebebiyle, mevcut santrallerin yenilenmesi ve yenilerinin inşasının karar mekanizması olan Makedonya Elektrik Kurumu nun özelleştirilmesi büyük önem taşımaktadır. Vardar Vadisi nde kurulması öngörülen barajların yanı sıra, Mala nehrinin Üsküp-Debar-Ohri şehirleri sınırları içinde kalan bölümünde Bsohkov 10
Most Hidroelektrik santralinin inşası hedeflenmektedir. Ayrıca Vrutok, Raven, Vrben, Globacica, Tikves, Shpilje hidroelektrik santrallerinin yenilenmesini içeren projeye Dünya Bankası 25 milyon Dolar tutarında kredi sağlamaktadır. Enerji nakil hatlarının inşası Makedonya içinde enerji alt yapısının güçlendirilmesinde önem taşımaktadır. Bu projelerin hazırlık çalışmaları sürmektedir. 2.2.3. Kimyasal Ürünler Kimya sektöründe üretimde kullanılan ham maddelerin yüzde 90'ı yurtdışından temin edilmektedir. Sektöre yeterli yatırım sağlanamamaktadır. Sanayi üretiminin yüzde 10 unu oluşturan sektör, ürünlerinin yüzde 5 ini ihraç etmektedir. Diğer sektörlere hammadde sağlayan kimya sanayinin GSYİH ye katkısı yüzde 13 oranındadır. Sektör yılda ortalama 2.5 milyon ton petrokimya ürünü, 1,800 ton ilaç, 2,700 ton sabun, 2,600 ton kozmetik, 38,000 ton deterjan, 120,000 ton karma gübre, 204,250 ton temel kimyasal üretmektedir. İlaç sektöründe yabancı yatırımlar bulunmaktadır. ICN Corporation firması (ABD), Makedon ilaç üreticisi OHIS ile ortaklık kurarak 15 milyon Dolar tutarında yatırım gerçekleştirmiştir. Bu ortaklık sonucu kurulan ICN Makedonija geniş spektrumlu ilaç üretimi yapmaktadır. Alpha Plan (Almanya) ve Saxonia Medical (Almanya) OHIS ile ortaklık kurmuş ve Alman pazarına yönelik üretime başlamıştır. 2.2.4. İnşaat ve İnşaat Malzemeleri Makedonya da 1998-1999 döneminde Treska Hidroelektrik Santrali, Demirkapı-Gevgelija otoyolu inşaatı ve diğer altyapı projelerinin etkisiyle inşaat sektörü ivme kazanmıştır. 1999 yılında hükümet Kosova bölgesini de kapsayan ucuz konut projesini başlatarak sektöre katkıda bulunmuştur. Firmalar Ortadoğu, Almanya, Doğu Avrupa, Rusya ve eski Yugoslav Cumhuriyetleri nde projelerde görev almaktadır. İnşaat malzemesi üretimi için hammaddeler ülkede mevcuttur. Strumitsa'da kalsiyum karbonat, Kriva Palanka'da betonit, Bitola'da kuartz yatakları bulunmaktadır. Cementarnica Usja ülkenin tek çimento fabrikası Titan Cement (Yunanistan) tarafından satın alınmıştır. Ülkede seramik sanayi de oldukça gelişmiştir. Radikal (Debar) adlı fabrikada yıllık 16,000 ton ham alçı ve 450,000 ton pişirilmiş alçı üretilmekte, Vosje (Üsküp) adlı fabrikada da yıllık 1 milyon ton portland çimentosu üretilmektedir. 2.2.5. Makine İmalat ve Elektronik Sanayi Dayanıklı tüketim malları, sanayi üretiminin yüzde 10.5 ini oluşturmakta ve elektrikli ev aletleri (yüzde 5.1), binek araçları (yüzde 1.4), mühendislik (yüzde 0.8) olmak üzere üç grupta toplanmaktadır. Binek araçları üretiminde en önemli firmalar Mlaz-treyler fabrikası (Bogdancı), Ruen (Kochani), Zastava AGP (Ohri), FAS 11 Oktomvri (Üsküp) ve MZT Hepos (Üsküp) olarak sıralanmaktadır. Elektrikli cihaz üretiminde baslıca firmalar ise Frinko (Bitola), Dinamo-Levu (Veles), Tehnozavod (Delchevo), Eurotek village Aldacı (Krushevo) olarak belirtilmektedir. 11
2.2.6. Tekstil Makedonya da toplam işgücünün yüzde 27 sini istihdam eden sektörün baslıca merkezleri Tetova, Stip ve Strumica da yer almaktadır. İplik sektöründe faal olan baslıca kuruluşlar; Jugoteks (Strumica), Makedonka (Stip), Strumickanka (Strumica), Veteks (Veles) dir. Hazır giyimde ise Teteks (Tetovo), Astibo (Stip), Oteks (Ohri), Nokateks (Veles) firmaları aktiftir.tekstil üretiminin yüzde 70'i AB ve ABD ye ihraç edilmektedir. Sektörde model çeşitlendirilmesine ve teknolojik yenilemeye ihtiyaç duyulmaktadır. Makedonya daki deri isleme tesislerinin teknolojisi oldukça yenidir. Ülkede ayakkabı üretimi de gelişmiştir, yılda 7 milyon çift ayakkabı üretilmektedir. CIK (Kumanova) adlı fabrikada yıllık üretim 3 milyon çift, Gazela (Üsküp)'da ise 2.5 milyon çifttir. Üretimin yüzde 80 i Almanya, İtalya, ABD ve Hollanda pazarlarına ihraç edilmektedir. 2.2.7. Tarım Ülkenin uygun iklim şartları, gelişmiş bir tarım sektörünün oluşumuna yol açmıştır. Tarım sektörü GSYİH nin yüzde 11.9 unu ve toplam istihdamın yüzde 24.3 ünü karşılamaktadır. Ülkede islenilebilir toprak 1.3 milyon hektardır. 1999 da yürürlüğe giren kanun, bireylere toprak mülkiyeti hakkı tanınmaktadır. Kanun uzun vadeli toprak kiralama hakkı ve islenebilir toprak için 40 yıla, hayvancılık yapılacak toprak kullanımı için 20 yıla varan vergi muafiyetleri vermektedir. Tütün, tarım sektöründeki ihracata yönelik en önemli üründür. Yıllık üretimi ortalama 30,000 tondur. Baslıca 20 firmanın ürettiği 20,000 ton tütünün yüzde 50 si ihraç edilmektedir. 1998 den bu yana devlet desteğindeki azalmaya paralel olarak üretimde düşüş kaydedilmektedir. 2.2.8. Gıda Sanayi Makedonya da gıda sektörünün geliştirilmesi, ülke ekonomisi için büyük önem taşımaktadır. Ülkede yılda 25,000 ton islenmiş meyve ve 30,000 islenmiş sebze üretilmektedir. Bu üretimin yüzde 90 ı ihracata yöneliktir. Hedef pazarlar AB ve komşu ülkelerdir. Sebze ve meyve üreten baslıca firmalar PTP Makedonija (Negotina), ZIK Vinojug DOO Zora (Gevgelija), ZIK Strumica DOO Moska Pijade (Strumica), Vitaminka (Prilep) olarak sıralanmaktadır. Değirmencilik ve fırıncılık alanında 15 devlet firması ve 150 özel firma çalışmaktadır. 12 büyük ve 250 küçük özel tesiste yılda ortalama 46,000 ton seker ve 38,000 ton sekerli mamuller üretilmektedir. Bu üretimin yüzde 50'si ihraç edilmektedir. Seker ve sekerli mamüllerin üretiminde baslıca firmalar Evrapa (Üsküp), Kras Progres (Bitola), Agroplod (Resen), Jadran dır (Negotina). Ülkede yılda üretilen 230,000 ton şarabın 100,000-120,000 tonluk kısmı Almanya, İngiltere, İsveç, Japonya, Kanada, ABD, Fransa ya ihraç edilmektedir. Ülkenin kuzey bölümü kırmızı şarap, sıcak güney bölümü ise beyaz şarap için uygun koşullara sahiptir. 12
Yıllık bira üretimi 1,800,000 hektolitredir. Üsküp, Prilep ve Bitola'da bira fabrikaları bulunmaktadır. Dünya Bankası kredisini alma ön koşulu olan zarar eden kuruluşların özelleştirilmesi çerçevesinde Bitola da bulunan Bitola Brewery firması Ocak 2000 de Kenri GmbH (İsviçre) tarafından 51,000 Dolar a satın alınmıştır. Kenri kurumun 2.4 milyon Dolar tutarındaki borcunu da ödemeyi kabul etmiştir ve mevcut personelin istihdamını devam ettirmektedir. Kenri yeni Alman teknolojisi ile üretime başlayarak komşu ülkelere ve ABD ye ihraç etmeyi planlamaktadır. Skopje Brewery firması Heineken (Hollanda) ve Hellenic Bottling (Yunanistan) ortak yatırımıyla ülkede etkili bir bira üretim fabrikası konuma getirilmektedir. Alkollü içecek üreten baslıca firmalar VV Tikves (Kavadarci), VV Povardarie (Negotina), VV Lozar (Veles), VV Vinojug (Gevgelija), alkolsüz içecek üreten firmalar ise Pivara (Üsküp, Bitola, Prilep) ve Inospektor (Üsküp) olarak sıralanmaktadır. 2.2.9. Turizm Makedonya daki otellerin 80,000 den fazla yatak kapasitesi mevcuttur. Sektördeki özelleştirmenin yavaş ilerlemesi ve iç istikrarsızlıklar sebebiyle bu alandaki mevcut potansiyel değerlendirilememektedir. Ülkenin en önemli turizm merkezi Ohri, Prespa ve Dojran gölleridir. Aynı zamanda ülkede bir çok termal su kaynağı ve dağ turizmi açısından uygun olanaklar bulunmaktadır. Ülkede 2000 metrenin üzerinde yüksekliğe sahip 14 dağ bulunması, kıs turizmi olanaklarını artırmaktadır. Uzun süre kar bulunan bu merkezlerde kayak pistleri oldukça büyüktür. Eski Yugoslav cumhuriyeti ülkelerinin yanı sıra Alman ve İtalyan turistlerin yoğun ilgi gösterdiği gözlenmektedir. Popova Sapka, Mavrovo, Pelister, Galicica ve Osogova kıs turizm merkezlerinde yol, kayak pistleri, teleferik gibi alt yapı yenilenmesini takiben, bu merkezler bütün Avrupa'dan turist çekmeye başlamıştır. Güney Koreli firma DAEWOO Corp. Üsküp'te 50 milyon dolar tutarında bir otel inşa etmektedir. 2.2.10. Bankacılık-Finans Bankacılık sektörünün temeli Mayıs 1993'te kabul edilen Bankacılık Kanunu dur. Banka kuruluş lisansı Merkez Bankası tarafından verilmektedir ve zorunlu kuruluş sermayesi ticari bankalar için 7 milyon Euro, tasarruf bankaları için 300 bin Euro dur. Uluslararası ödeme ve kredi işlemleri yapan bankalar için ise en az 21 milyon Mark değerinde sermayeye sahip olma şartı aranmaktadır. Makedonya'da 7 si yabancı sermayeli 21 banka faaliyet göstermektedir. Bankacılık sistemi Dünya Bankası tarafından verilen 85 milyon Dolar lık kredi çerçevesinde yenilenmektedir. Ayrıca EBRD tarafından da sistemi yenilemeye yönelik çalımsalar yürütülmektedir. Bu çerçevede, ülkenin önde gelen bankalarından Stopanska Banka nın özelleştirmesi tamamlanmış ve yüzde 65 i Yunanistan Ulusal Bankası, yüzde 10 u EBRD, yüzde 10 u IFC tarafından toplam 87 milyon Dolar a alınmıştır. T.C.Ziraat Bankası nın da Üsküp te bir şubesi faaliyet göstermektedir. 13
2.3. DIŞ TİCARET 2.3.1. Makedonya nın Dış Ticaret Politikası Makedonya Cumhuriyeti dış ticaret işlemlerini Dış Ticaret İşlemleri yasasıyla düzenlemiştir (Makedonya Cumhuriyeti Resmi Gazetesi 31/93, 41/93, 78/93, 59/96, 15/97 ve13/98). İthalat ve ihracat, dış ticaret işlemleri için kayıtlı birimlerin gümrük beyannamelerine dayanarak serbestçe yapılır. İthalatta, ithal edilecek ürünlerin kaynakları ve finansman araçlarının ithalat belgesinde belirtilmesi zorunludur. Yasal düzenlemelere göre ithalatta miktar sınırlamaları yoktur. Fakat, uluslararası anlaşmalar doğrultusunda silahların ve savaş araç gereçlerinin ihracatı, sanatsal ürünlerin, belirli soylu metallerin ve narkotik ürünlerin ithalat ve ihracatı izne bağlıdır. Keza, sağlık, veterinerlik ve patolojik kontrol ya da miktar kontrolü gerektiren ürünler gereken koşulları sağlamadıkları müddetçe ithal edilemezler. Bu durum, üretildiği ülkede yasak olan ürünlerin ithali içinde geçerlidir; fakat, Dış İşleri Bakanlığı nın izni ile buna istisna getirilebilmektedir. Ayrıca, tarım ürünleri sağlık denetimine tâbidir, denetimin sonuçlarına göre ithalata izin verilmekte ya da yasaklanmaktadır. Makedonya Cumhuriyeti ve AB arasındaki İşbirliği Anlaşmasına göre, demir-çelik ürünlerinin çifte kontrolü sistemi için Ekonomi Bakanlığı tarafından bir ihracat belgesi düzenlenmektedir. Makedonya Cumhuriyeti ve AB arasındaki belirli tekstil ürünlerinde çifte kontrol sisteminin kurulması için yapılan anlaşmaya göre Ticaret Bakanlığı AB ye ihraç edilecek ürünler için bir lisans düzenlemektedir. İhraç edilecek nihai ürünlerin üretiminde kullanılacak ara mallar geçici olarak ithal edilebilmektedir. Dış Ticaret İşlemleri Yasası uzun vadeli imalat yapacak şirketlere özel önem vermektedir ve şirket varlığını sürdürdüğü müddetçe onu ithalat rejiminden muaf tutmaktadır. Gümrük Vergileri Yasası, Dünya Ticaret Örgütü ve AB ilkelerine dayanmaktadır. DTÖ nün Harmonize Sistemi ile tamamen ve AB nin Kombine Nomenklatörü ile % 90 düzeyinde uyumludur. Bu yasa ile çok sayıda ithalat ödemesi kaldırılmış ve tüm gümrük ödemeleri tek bir vergi haddinde birleştirilmiştir. Böylece, ortalama gümrük vergisi haddi yüzde 16 ya düşmüştür. Zirai ürünler için vergi haddi yüzde 60 a kadar yükselebilmektedir. Hizmetler, gümrük vergisine, ek ödeme ya da vergiye tâbi değildir. Makedonya dış ticaretini büyük ölçüde STA akdettiği ülke ve ülke grupları ile gerçekleştirmektedir. Bu kapsamda Türkiye, Bulgaristan, Hırvatistan, Ukrayna, EFTA ve AB sayılabilir. Ülkenin Bulgaristan, Slovenya ve Türkiye ile olan ticaretinde ithalatın ihracatı aşması eğilimi 2002 yılı Ocak-Temmuz döneminde de sürmüştür. Bu dönemde, bu üç ülkeyle olan ticaret açığı 145 milyon $ dır. İhraç edilen malların yüzde 57 si ara malı niteliğindedir, ki bu da ihracatta ürünlerin işlenme derecesinin düşük olduğunu gösterir. 14
2.3.2. Makedonya Dış Ticaretinin Genel Durumu TABLO 1. Yıllar İtibariyle Dış Ticaret İstatistikleri Milyar $ 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 İhracat (CIF) 1.319 1.155 1.112 1.359 1.672 2.040 2.341 İthalat (FOB) 2.085 1.688 1.916 2.211 2.785 3.097 3.631 Dış Ticaret Dengesi - 766-533 -804-812 -1113-1057 -1290 Makedonya nın başlıca ihraç ürünleri meyve ve sebzeler, tütün, şarap, et ve canlı hayvan, madenlerdir. İhracat ortakları ise Sırbistan ve Karadağ (%22.5), Almanya (%17.8), Yunanistan (%15.3) ve İtalya dır. (%8.3) Makedonya nın başlıca ithalat ürünleri ise makine ve parçaları, motorlu araçlar, gıda maddeleri, konserveler, kimyevi maddeler, pamuk, traktör ve ziraat aletleridir. İthalat ortakları ise Rusya (%13.2), Almanya (%10.4), Yunanistan (%9.2), Sırbistan ve Karadağ (%8.2), Bulgaristan (%7.3), İtalya dır. (%6) Görüldüğü üzere Makedonya nın dış ticaretinde komşu ülkeler ilk sırayı almaktadır. 2.3.3. Makedonya nın Serbest Ticaret Anlaşmaları ÜLKE TARİH ÜLKE TARİH Sırbistan-Karadağ 1996 Hırvatistan 2002 Slovenya 1996 Bosna-Hersek 2002 Bulgaristan 2000 Arnavutluk 2002 Türkiye 2000 Romanya 2004 Ukrayna 2001 Moldova 2004 2.4. YABANCI SERMAYE Eski Yugoslavya Sosyalist Cumhuriyetler Birliğinin dağılmasıyla Makedonya nın bulunduğu bölge henüz siyasi istikrara kavuşmadığı için yabancı yatırımcılar bu ülkede yatırım yapma yönünde ilgi göstermemektedir. Yabancı sermayeyi çekecek teşvik tedbirleri yeterli ve cazip görülmemekte, dolayısıyla mevzuattan kaynaklanan sebepler bulunmaktadır. Ancak, yeni kurulan Hükümet yabancı sermayeyi çekmek için yeni ve cazip teşvik tedbirlerinin uygulamaya konulmasını kararlaştırmıştır. Öngörülen teşvik tedbirlerinin en önemlileri, yatırım yapacak yabancı yatırımcılara bedava arsa tahsisi ve 10 yıl gelir vergisinden muafiyettir. 15
Bu konuları takip edecek Başbakanlığa bağlı ayrı bir Yabancı Sermaye Dairesi Başkanlığı kurulmuştur. Öngörülen bu teşviklerin uygulamaya konulmasıyla Makedonya yabancı yatırımcılar için cazip bir ülke haline gelecektir. İlgilenecek iş adamlarımızın şimdiden ilgililerle temasa geçmesinde yarar görülmektedir. Ülke, sosyalist ekonomi sisteminden serbest pazar ekonomisi sistemine geçmesi nedeniyle devlet kuruluşu olan firmaları özelleştirmeyi planlamıştır. Özelleştirme Ajansı da doğrudan Başbakanlığa bağlı olarak çalışmaktadır. Uygulanan Özelleştirme Kanununda firma ve kurumlarda çalışanlara % 51 oranında hisse verilmesini hükme bağlamıştır. Ancak, bu şekilde yapılan özelleştirme ile firmaların verimli olarak çalıştırılması sağlanamamıştır. İşletmelerin teknolojisi eskidir, yenilenmesi gerekmektedir ve döner sermayeye ihtiyaç bulunmaktadır. Bunu göz önüne alan yeni hükümet Özelleştirme Kanununda da değişiklik öngörmüştür. Yapılacak olan değişiklikle çalışanlara tanınan % 51 oranındaki hisse hakkı kaldırılacaktır. Makedonya da yatırıma en uygun sektörler; islenmiş tekstil ve deri, ayakkabı üretimi, meyve-sebzecilik, islenmiş gıda ve paketleme, şarapçılık, tütüncülük ve sigara, turizm, metal isleme, kimyasal ve ilaç endüstrisi, binek araçları üretimi, elektrikli cihazlar, inşaat, alt yapı, bankacılık, Telecom ve diğer servisler olarak sıralanmaktadır. 16
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM TÜRKİYE İLE EKONOMİK VE TİCARİ İLİŞKİLERİN GELİŞİMİ Makedonya 1991 yılında Yugoslavya dan ayrılarak bağımsızlığına kavuşmuştur. Türkiye Makedonya yı ilk tanıyan ülkedir. Siyasi ilişkilerimiz en üst seviyelerdedir. Ancak, ticari ve ekonomik ilişkiler yönünden bunu söylemek mümkün değildir. Bağımsızlığın elde edildiği ilk yıllarda hızlı başlayan ticari ve ekonomik ilişkiler zamanla azalmaya başlamıştır. 1992 yılında iki ülke arasında dış ticaret hacmi ülkeler sıralamasında ikinci olan Türkiye 15. sıraya düşmüştür. 3.1. DIŞ TİCARET İSTATİSTİKLERİ TABLO 2. Yıllar İtibariyle Türkiye-Makedonya Dış Ticareti (Milyon Dolar) YILLAR İHRACAT İTHALAT HACİM DENGE İHR/İTH 1995 76.7 50.4 126.8 26.1 1.5 1996 74.2 31.4 105.6 42.8 2.4 1997 77.4 30.2 107.6 47.2 2.6 1998 68.2 13.2 81.4 55.0 5.2 1999 93.7 7.9 101.5 85.8 11.9 2000 107.8 10.5 118.2 97.3 10.3 2001 89.8 9.1 98.4 80.7 9.9 2002 100.5 14.9 115.4 85.6 6.7 2003 121.9 27.3 149.2 94.6 4.5 2004 149.9 51.9 201.3 97.4 2.8 2005 162.1 51.6 213.7 110.5 3.1 Kaynak: TÜİK Bağımsızlığın ilk yıllarında Makedonya nın geçiş döneminde bavul ticareti yoluyla kaliteli, kalitesiz mal ayırımı yapılmamış, yine normal yollardan mallarımız bir kısıtlamaya tabi tutulmadan pazarda yer almıştır.yine geçiş döneminde gümrük kapılarında fazla zorluk çıkarılmadan, fiyat, kalite, standart kontrollerine tabi tutulmadan mallarımız Makedon pazarına girmiştir. Bu şekilde pazardaki payımız ve dış ticaret hacmi yükselme göstermiştir. Kredili mal satımları da ihracatımızın artmasına yardımcı olmuştur. Ancak, zamanla yeni düzenlemelerin yapılarak, kalite, fiyat ve standart kontrollerinin sıklaştırılması ve Makedon ihracatçıların zamanla borçlarını gecikmeli ödemeleri veya hiç ödememeleri ihracatımızın gerilemesine, dolayısıyla dış ticaret hacminin düşmesine sebep olmuştur. Türkiye nin Makedonya ile dış ticaret hacmi senelere göre 70-100 milyon $ arasında değişmektedir. 50 milyon $ civarında malımız bavul ticareti yolu ile bu ülke pazarına girmektedir. Yatırım yapan ve özelleştirme yolu ile firmalara hissedar olan iş adamlarımızın sayısı yok denecek kadar azdır. 17
Bu ülke ile olan dış ticaretimizi karşılıklı olarak yükseltmek ve bu ülkeye iş adamlarımızın yatırım yapmalarını sağlamak üzere 2000 yılında Serbest Ticaret Anlaşması parafe edilmiştir. Bu sayede iki ülke arasındaki dış ticaret hacminde önemli oranda artış olmuştur. TABLO 3. Maddeler İtibariyle Türkiye- Makedonya Dış Ticareti (2005) İHRACAT (000 $) İTHALAT (000 $) Maddeler Değer % Maddeler Değer % Hububat ve Un 9,610 5,9 Demir Çelik 35,780 69,3 Plastikler 8,811 5,4 Ham Postlar 4,386 8,5 Halılar 8,461 5,2 Pamuk 2,275 4,4 Yenilen Meyveler 8,447 5,2 Tuz, Kükürt vs. 1,826 3,5 Kazanlar - Makineler 8,290 5,1 Çeşitli Gıda Müsth. 1,679 3,3 Demir-Çelik Eşya 7,642 4,7 Hububat 1,110 2,2 Mobilyalar 6,915 4,3 Demiryolu Aksamı 658 1,3 Kağıt Karton 6,709 4,1 Elektrikli Makinalar 573 1,1 Pamuk 6,672 4,1 Seramik Mamulleri 485 0,9 Elektrikli Makinalar 6,523 4,0 Örülmemiş Giyim Eşya 424 0,8 Diğer 83,992 52,0 Diğer 2,402 4,7 TOPLAM 162,072 100.0 TOPLAM 51,598 100.0 Kaynak: TÜİK, DTM 3.2. TÜRK FİRMALARININ YATIRIMLARI İkili ekonomik ilişkilerdeki gelişmeye rağmen Türk işadamlarının faaliyetleri ticaret ağırlıklıdır. Makedonya da kayıtlı Türk firma sayısı 200 olmakla birlikte, T.C. Üsküp Büyükelçiliği Ekonomi Müşavirliği tarafından 40 civarında Türk firması tespit edilmiştir. Toplam yatırım tutarının 100 milyon dolar olduğu tahmin edilmektedir. Makedonya'nın dünya standartlarında ilk alışveriş, ticaret ve kültür merkezi olan 25 bin metrekare kapalı alana sahip Ramstore Alışveriş Merkezi, Üsküp te Haziran 2005 itibariyle faaliyete geçmiştir. 20 milyon dolar tutarında bir yatırımla gerçekleştirilen alışveriş merkezinde 20 bin çeşit mamul tüketicilere sunulmakta ve bin kişiye istihdam sağlanmaktadır. Ziraat Bankası 1998 de 10.4 milyon dolar tutarında yatırım ile Üsküp te kurulmuştur. 2003 de sermaye artırımı kaydedilmiştir. Ülkede eksikliği duyulan bireysel tüketici kredileri, vadeli ihracatın finansmanı ve elektronik bankacılık hizmetleri konusunda hizmet vermeyi planlamaktadır. Netas Makedonya'da 10 kırsal telefon santrali ve birkaç özel santral kurmuş, 1,000 adet ankesörlü telefon makinesi satmıştır. Özelleştirme sürecine Türk firmalarının ilgisi devam etmektedir ve Gostivar da tuğla üreten Dolomite Vardar firması Haznedar Refrakter tarafından satın alınmıştır. Halihazırda bir milyon euro yatırım yapılan tesise 4 milyon euro değerinde ilave yatırım öngörüldüğü bildirilmiştir. 18
2000 yılında Uzel Makine nin M.Ferguson adı altında Makedonya da yaptığı yatırım sonucu başlanan traktör üretim tesisi faaliyetlerine devam etmektedir. Ayrıca Türkiye de yerleşik tarım ekipmanı üreticilerinin temsilciliklerini üstlenen firma, bölge pazarında daha etkin olmayı hedeflediğini belirtmektedir. Türk firmalarının diğer yatırımları Probistip te akümülatör fabrikası, Ustunca da ayçiçek yağı üretimi, Manastır da bira fabrikası, Dubrova da tarım kompleksi olarak sıralanmaktadır. Bazı Türk firmaları ise Makedonya da ambalaj, gübre, ayakkabı, gıda, tekstil ürünleri, temizlik ürünleri ve tarım ürünleri ticareti yapmaktadır. 3.3. MÜTEAHHİTLİK HİZMETLERİ Türk inşaat firmaları toplu konut, kamu yatırım projeleri, otoyol inşaatı gibi projelere yönelik çalışmalarını sürdürmektedir. Firmalar aynı zamanda Makedonya'daki altyapı ve enerji projelerine gittikçe daha büyük ilgi göstermektedir. Özellikle tarım, sulama, ulaştırma ve enerji sektörlerindeki çalışmalarla bölgesel kalkınmayı amaçlayan "Vardar Vadisi" Projesinin gelişimi Türk firmaları tarafından takip edilmektedir. Türk ve Makedon taahhüt firmalarının Bosna- Hersek ve BDT piyasasında ortak çalışma yapması da bir diğer işbirliği alanı olarak gündeme gelmektedir. Üsküp havaalanı ihalesi birçok yabancı yatırımcı ile birlikte Türk firmaları tarafından ilgi görmüş ancak daha sonra iptal edilmiştir. 3.4. TÜRK EXİMBANK KREDİLERİ Türk Eximbank devlet garantisi veya muteber bir bankanın garantisi altında proje bazında kredi tekliflerini değerlendirmektedir. Makedonya da basta havaalanı yenilenmesi ve inşası, toplu konut inşası, enerji tesisleri, otoyol gibi önemli altyapı projelerini takip eden Türk ve Makedon firmalarının Eximbank tarafından sağlanabilecek bu krediden yararlanmak üzere çalışma yapmaları önem kazanmaktadır. 3.5. TİCARİ VE EKONOMİK İLİŞKİLERDE KARŞILAŞILAN SORUNLAR Ticari faaliyette bulunan Türk firmaları ulaşımda, karayolu altyapısının yetersizliğinden kaynaklanan sıkıntılar yasamaktadır. Gerek Bulgaristan, gerek Makedon sınır kapılarında yaşanan sorunlar caydırıcı olabilmektedir. Dolayısıyla, Arnavutluk- Makedonya-Bulgaristan- Türkiye Koridorunun (Batı-Doğu Koridoru) bir an önce inşa edilmesi firmalarımızın ticari faaliyetleri açısından önem taşımaktadır. Makedonya da is yapan Türk firmalarının temel sıkıntısı iki ülke bankaları arasındaki yetersiz ilişkilerden dolayı banka transferlerinde ve diğer banka işlemlerindeki güçlüklerdir. Bankacılık alanındaki temel sorun; Makedonya daki bankacılık mevzuatından dolayı Türkiye den ihraç edilen malların akreditiflerinin ancak malın Makedonya gümrüğündeki işlemleri bittikten sonra serbest bırakılmasıdır. Gümrük işlemlerindeki gecikmeler sebebiyle akreditifin serbest bırakılması gecikmekte ve bu normal akreditifi vadeli akreditife dönüştürmekte, dolayısıyla ticareti de yavaşlatmaktadır. 19
Makedonya küçük ve orta ölçekli Türk firmalarının ilgisini çekmektedir, pazar boyutları nedeniyle büyük firmalarımız bu ülkeye pek fazla ilgi göstermemektedir. Makedonya da faaliyet gösteren Türk şirketlerinin toplam sermayesi düşük olup, çoğu şirket ticaret ve hizmetler alanında faaliyet göstermektedir. 3.6. İŞBİRLİĞİ İMKANLARI Taahhüt: Dünya Bankası ve Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası (EBRD) gibi uluslararası finans kuruluşlarından gelen krediler çerçevesinde hazırlanan Makedonya nın altyapısının yenilenmesine yönelik projeler Türk müteahhitlik firmaları tarafından izlenmektedir. Ayrıca Eximbank tarafından sağlanabilecek kredi kapsamında havaalanı yenilenmesi ve inşası, toplu konut inşası, enerji tesisleri, otoyol gibi önemli altyapı projelerinde Türk ve Makedon firmalarının ortak çalışma imkanları bulunmaktadır. Makedonya Çevre ve İmar Bakanlığı tarafından Prespa ve Ohri Göllerinin temizlenmesi, atık su tesisleri inşası, Vardar Projesi basta olmak üzere 156 yatırım projesi için 2,126 milyon Euro bütçe öngörüldüğü iletilmektedir. Pan Avrupa 8. Koridorunun Makedonya sınırında kalan 315 km.lik bölümü için Avrupa Yatırım Bankası ve Dünya Bankası tarafından fon alınmasının beklendiği, PHARE kapsamında Üsküp-Kalkandelen-Tetova-Gostivar bölümleri için altyapı projeleri için çalışmaların sürdüğü belirtilmektedir. EBRD nin önümüzdeki dönemde alt yapı inşaatına, özellikle enerji üretim ve dağıtım ağı, otoyol ve bölgesel sulama sistemleri alanlarındaki projelere finansman sağlayacağı iletilmektedir. Tekstil ve Gıda: Tekstil sektöründe model çeşitlendirmesi, et süt isleme ve şarap üretimi alanların basta olmak üzere gıda sektöründe, Türk ve Makedon firmalarının stratejik ortaklıklarla üçüncü pazarlarda rekabet güçlerini artırabilecekleri öngörülmektedir. 3.7. TİCARİ VE EKONOMİK NİTELİKLİ ANLAŞMALAR Ticaret ve Ekonomik İşbirliği Anlaşması 17 Mart 1994 tarihinde Ankara'da imzalanmış ve 3 Nisan 1995 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşması 16.6.1995 tarihinde Ankara da imzalanmıştır. Söz konusu Anlaşma 28.11.1996 tarihinde yürürlüğe girmiş olup, vergilendirmeye ilişkin hükümleri 1.1.1997 tarihinden itibaren uygulanmaya başlanmıştır. Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anlaşması 14 Temmuz 1995 tarihinde imzalanmış, 27 Ekim 1997 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Türkiye-Makedonya Karma Ekonomik Komisyonu (KEK) I. Dönem Toplantısı 26-29 Ağustos 1996 tarihlerinde Ankara ve İzmir'de yapılmış olup, KEK II. Dönem Toplantısı 9-12 Mart 1998 tarihleri arasında Üsküp te gerçekleştirilmiştir. KEK III. Dönem Toplantısı ise 3-4 Temmuz 2002 tarihleri arasında Ankara da gerçekleştirilmiştir. KEK IV. Dönem Toplantısı 26-29 Nisan 2005 tarihleri arasında Üsküp te gerçekleştirilmiştir. 20
3.8. İHRACATÇILARIMIZIN İRTİBAT KURMASINDA YARAR GÖRÜLEN KURUM VE KURULUŞLAR Devlet Bakanı Adnan Kahil (Türkiye ile yalnız ekonomik ve ticari işlerden sorumlu) Makedonya Ekonomi Odası Başbakanlık Makedonya Özelleştirme Ajansı Ticaret Bakanlığı Vardar Vadisi Konsorsiyumu Genel Direktörlüğü Yabancı Sermaye Başkanlığı Matiad Makedonya Türk İş Adamları Derneği Başbakanlık Makedonya Yabancı Yatırımcıları Teşvik Dairesi Başkanlığı 3.9. ÖNERİLER VE DÜŞÜNCELER İki ülke arasındaki dış ticaret hacminin artırılması için, Makedonya da ve Türkiye de karşılıklı olarak ticaret merkezleri açılmasının, Karşılıklı olarak fuarlara milli düzeyde katılımın sağlanmasının, Makedonya da iş yapacak ve ihalelere katılacak olan müteahhitlerimize ve yatırımcılara finans desteği sağlanmasının uygun olacağı düşünülmektedir.. Savaştan sonra tekrar Makedonya ya gelecek iş adamlarımıza alt yapı yatırımları ile ilgili proje ve fizibilite raporları hakkında zamanında tam ve doğru bilgi vermek ve gelen heyetlerle ilgilenmek aynı şekilde dış ticaret mevzuatını takip ederek gerekli değişiklikleri ilgili yerlere iletmek üzere Makedonya - Üsküp te Ticaret Müşavirliğimizin tekrar açılması yerinde bir karar olacaktır. 21
KAYNAKÇA Makedonya Ülke Raporu, Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK), Haziran 2006 Makedonya, T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı Makedonya Ülke Bilgileri, Southeast European Times Makedonya, Ülkeler Rehberi, http://www.ulkeler.net/makedonya.htm Makedonya Cumhuriyeti, Vikipedia, http://tr.wikipedia.org/wiki/makedonya_cumhuriyeti Makedonya Cumhuriyeti Ülke Profili, Türk İşbirliği ve Kalkınma İdaresi Başkanlığı (TİKA), Şubat 2005 22