CCCDİYABET SAĞLIK PROFESYONELLERİ İÇİN ULUSLARARASI EĞİTİM REHBERİ

U L U S L A R A R A S I D I Y A B E T F E D E R A S Y O N U CCCDİYABET SAĞLIK PROFESYONELLERİ İÇİN ULUSLARARASI EĞİTİM REHBERİ Diyabet Eğitimi Danışma Kurulu

International Diabetes Federation, 2008 Tüm hakları saklıdır. Bu yayının tamamı veya hiçbir bölümü Uluslararası Diyabet Federasyonu nun (IDF) yazılı izni olmaksızın çoğaltılamaz veya alıntı yapılamaz. IDF yayınlarının yeniden üretilmesi ya da çoğaltılması için izin şu kaynaktan sağlanmalıdır: IDF Communications, Avenue Emile De Mot 19, B-1000 Brussels, Belgium, e-mail: communications@idf.org, ya da fax +32-2-5385114. Bu ya da diğer IDF yayınları aşağıdaki adresten sağlanabilir: International Diabetes Federation Executive Office Avenue Emile De Mot 19 B-1000 Brussels Belgium Tel: +32-2-5385511 Fax: +32-2-5385114 www.idf.org ISBN: 2-930229-68-3

Uluslararası Diyabet Federasyonu Diyabet Eğitimi Danışma Kurulu Diyabet Sağlık Profesyonelleri İçin Uluslararası Eğitim Rehberi

Rehber bir öğrenim deneyiminin tümünü tanımlayan ve spesifik eğitim hedeflerine ulaşmayı tasarlayan bir dökümandır (Berg, 1982) Türkçe baskı için önsöz Uluslararası Diyabet Federasyonu Diyabet Eğitimi Danışma Kurulu (IDF DECS) tarafından 2002 yılında basılmış olan rehberi Türkçe ye çevirerek basımını gerçekleştirmiştik. Ülkemizde de ilgi gören ve baskısı tükenmiş olan rehber 2008 yılında DECS tarafından yenilendi. IDF in yayınları genellikle İngilizce de dahil toplam 6 dilde yayınlanmaktadır. Biz bu eğitim rehberinin aynı anda Türkçe baskısını hazırlamakla bu çalışmada yedinci dil olarak Türkçe yi IDF yayınları içine yerleştirmiş olduk. Böylece Türkçe rehber altı dilde yayınlanan diğer rehberler ile birlikte IDF tarafından dağıtılacaktır. Rehberin CD olarak elektronik yayınının yanısıra kitap olarak basımı da yapılacaktır. Rehberin Türkçe versiyonunun hazırlanması için destek olan Sayın Marg McGill ve DECS üyelerine, titiz çalışması, yönetimi ve dostluğu ile önemli katkısı olan Sayın Catherine Regniers e teşekkürü borç bilirim. Çeviri konusunda birlikte çalıştığımız Sayın Can Erhan Kızmaz a, Sayın Şenay Kızmaz nezdinde basım konusunda destek olan EOS Ajans a ve çalışmalar sırasında yardımcı olan öğrencim Feride Badur a teşekkür ederim. Yayının dünyanın her bölgesinde Türkçe kaynak arayışında olan tüm sağlık çalışanlarına ulaşarak faydalı olmasını diliyorum. Saygılarımla. Yard.Doç.Dr.Şeyda Özcan IDF Diyabet Eğitimi Danışma Kurulu Üyesi

Önsöz Uluslararası Diyabet Federasyonu nun misyonu diyabette bakımı, korumayı ve tedaviyi dünya genelinde iyileştirmektir. Eğitimli sağlık uzmanlarının ve sağlık uzmanlarına yönelik eğitim programlarının eksikliği, yüksek kalitede diyabet eğitimi ve bakımının önündeki en önemli engel olarak, Uluslararası Diyabet Federasyonu nun (IDF) pek çok üyesi tarafından dile getirilmeye devam etmektedir. Bu ihtiyaca yönelik, IDF Diyabet Eğitimi Danışma Kurulu (DECS), 2002 yılında bütün IDF üyeleri tarafından kullanılabilecek bir eğitim rehberi yayınlamıştır. Bu çalışmaya dünyanın her tarafından katkıda bulunulmuş ve böylece Federasyon un küresel gereksinimleri yansıtılmıştır. Eğitim rehberi, bütünüyle kapsamlı bir programın yürütülmesinde ya da bazı bölümleriyle kısa grup çalışmalarında kullanılmıştır. Yerel sağlık uzmanlarının, kurumların ve kuruluşların değişik ve özel ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde kolayca adapte edilebilmiştir. DECS in felsefesi yüksek kalitede bir diyabet eğitimi sağlamak olduğu için, sağlık uzmanları iyi bir klinik anlayış ve yeterliliğe sahip olmalıdırlar. Dolayısıyla, Eğitim Rehberi nde patofizyoloji ve diyabetin klinik yönetimiyle ilgili önemli konular yer almaktadır. Bu yolla, iyi eğitilmiş sağlık uzmanlarınca verilecek diyabet eğitimi, başarılı bir bireysel diyabet yönetiminin anahtarını oluşturan klinik bakımla bütünleşecektir. Biz, bu eğitim rehberini, 2008 yılında, gözden geçirip yenilerken diyabet yönetimi ve eğitimine yönelik yeni ve yenilikçi yaklaşımlar ortaya çıkmaktadır. Bunun sonucu olarak bu belge, yeni olgulara göre gelişen canlı bir yapıya sahiptir. Rehberin bu baskısı iki yeni modül içermektedir. Halihazırda gelecek baskıları için planların yapıldığı bu eğitim rehberinin, sağlık uzmanlarının bilgisini ve anlayışını artırmaya yönelik bir adım olmaya devam edeceğine ve dolayısıyla diyabetle yaşayanlara daha iyi bir bakım sunulmasına vesile olacağına bütün samimiyetimle inanmaktayım. Marg McGill IDF Başkan Yardımcısı IDF Diyabet Eğitimi Danışma Kurulu Başkanı

İçindekiler Sunuş 2 Türkçe Baskı İçin Önsöz 2 İngilizce Baskı İçin Önsöz İçindekiler 4 Çevirmenler ve Editörler Kurulu 6 Giriş 7 Arka Plan 7 Eğitim Rehberi 8 Temel Prensipler 9 Terimler Sözlüğü 9 DECS Eğitim Rehberi Çerçevesi 11 Eğitim Rehberi Çerçevesinin Amacı 11 Organizasyon ve Yönetim 11 Öğrenciler 11 Öğretim ve Destek Personeli 11 Eğitim Rehberi Belgesinin Hazırlanması 12 Eğitim Rehberi İçeriği 12 Spesifi k İçerik 12 Değerlendirme 13 Eğitim Tesisleri 13 Kaynaklar 13 Modül I Modül I-1 Diyabet Eğitimcisinin Rolü 15 Modül I-2 Ekip Yönetimi 17 Modül I-3 Öğretim ve Öğrenim 20 Modül I-4 Psikososyal ve Davranışsal Yaklaşımlar 25 Modül I-5 Toplumsal Farkındalık, Sağlığı Geliştirme ve Diyabetten Koruma 30 Modül I-6 Araştırma 33 Modül I-7 Değerlendirme 36 Modül II Modül II-1 Diyabetin Tanısı, Sınıfl andırılması ve Tanıtımı 38 Modül II-2 Patofi zyoloji 41 4

Modül III Modül III-1 Bireysel Yönetim 43 Modül III-2 Kan Glikozunu Düşürücü İlaç Tedavisi 46 Modül III-3 İnsülin Tedavisi 49 Modül III-4 Fiziksel Aktivite 52 Modül III-5 Beslenme Tedavisi 55 Modül III-6 Kısa Dönem Komplikasyonları 65 Modül III-7 Uzun Dönem Komplikasyonları 69 Modül III-7a Diyabetik Retinopati 70 Modül III-7b Diyabetik Nefropati 73 Modül III-7c Diyabetik Nöropati 76 Modül III-7d Kardiyovasküler Hastalık 80 Modül III-7e Uyku Bozuklukları 84 Modül III-7f Ağız Sağlığı ve Diyabet 86 Modül III-8 Tamamlayıcı Tedaviler 88 Modül III-9 Diyabet ve Cinsel Sağlık 90 Modül IV Modül IV-1 Çocuk ve Ergen Diyabeti 92 Modül IV-2 Gebelik Diyabeti 99 Modül IV-3 Tanılanmış Diyabeti Olan Kadınlarda Gebelik 101 Modül IV-4 İleri Yaştaki Yetişkinler 103 Modül IV-5 Cerrahi Uygulamalarda Yönetim 105 Ekler Ek 1 Örnek Haftalık Program 107 Ek 2 Fiziksel Ortam / Düzen 108 Ek 3 Küçük Grup Çalışması / Vaka Çalışması 109 Ek 4 Önerilen İnternet Siteleri 111 Ek 5 Mentorluk (Danışmanlık/Rehberlik) 112 5

U lu s l a ra ra s ı D iya b e t Fe dera s yonu Çevirmenler ve Editörler Kurulu 2008 b a s k ı s ı Editörler Anne Belton, Kanada Trisha Dunning, Avustralya Anne-Marie Felton, UK Martha Funnell, USA Debbie Jones, Bermuda Eva Kan, Hong Kong, Çin Halk Cumhuriyeti Marg McGill, Avustralya Şeyda Özcan, Turkiye Kaushik Ramaiya, Tanzania Sheridan Waldron, UK İnceleyenler Joanne Hamilton, Kanada Kavita kapur, India Brenda Lim, Singapur Achu Phebe, Kamerun Elena Shelestova, Georgia 2008 T ü r k ç e b a s k ı s ı Çeviri Editörü Yard.Doç.Dr.Şeyda Özcan Çeviri Yard.Doç.Dr.Şeyda Özcan Erhan Can Kızmaz 2002 b a s k ı s ı Yazarlar Marg McGill, Başkan, DECS, Avustralya, Baş-Editör Anne Belton, Başkan Yardımcısı, Rehber Yürütücü Kurulu, Kanada, Editör Trisha Dunning, Başkan Yardımcısı, Rehber Yürütücü Kurulu, Avustralya, Editör Juan José Gagliardino, Arjantin Eva Kan, Hong Kong, Çin Halk Cumhuriyeti Nora Mecuri, Arjantin Jane Overland, Avustralya Frank Snoek, Hollanda Sheridan Waldron, UK İnceleyenler Ellen Aslander-van Vliet, Hollanda Linda Beeney, Avustralya Anne Booker, UK Keith Campbell, USA Loretta Cox, UK Marg Dorcas, Kanada Pamela Dyson, UK Lynn Edwards, Kanada Patricia Fokumlah, Kamerun Deborah Foote, Avustralya Gary Steven Frost, UK Elaine Hibbert-Jones, UK Axel Hirsch, Almanya Helen Jones, Kanada Suha Khoury, İsrail Selina Khor, Çin Halk Cumhuriyeti Norma McGough, UK Lorna Mellor, Avustralya Noreen Merritt, Barbados Angie Middlehurst, Avustralya Vanessa Nube, Avustralya Nishita Ojha, Tanzanya Emel Özer, Turkiye Tracey Parkin, UK Dympna Pearson, UK Danielle Peters, Lüksemburg Brenda Purnell, UK Linda Siminerio, USA Nuha Saleh Stattin, İsveç Nancy Simpson, Kanada Chas Skinner, UK Lea Sorensen, Avustralya Johane Sutton, UK Peter Swift, UK Briony Thomas, UK Dorothy Thomas, Avustralya Jacqui Troughton, UK Yianna Vovides, USA Olwyn Westwood, UK Rebecca Wong, Çin Halk Cumhuriyeti 6

Giriş Bir eğitim rehberi şekillendirilirken öğretim ve öğrenim teorileri, yaratıcılık, eğlence ve deneysel öğrenim bir araya getirilmelidir. İyi yetişmiş ve klinikte etkili olan diyabet eğitimcilerinin eğitiminde, kapsamlı bir eğitim rehberi temel rol oynamaktadır. Bu, Uluslararası Diyabet Federasyonu nun (International Diabetes Federation; IDF) Diyabet Eğitimi Danışma Birimi nin (Consultative Section on Diabetes Education; DECS) diyabet eğitimi kavramı ile uyumludur ve IDF in diyabeti önleme stratejileri ve sonuçlarını iyileştirme çabalarına yönelik olarak diyabetlileri ve sağlık ekibi üyelerini yetkin kılma görüşünün bir parçasıdır. Ayrıca, bir eğitim rehberi küresel diyabet eğitimi standartlarının yerine getirilmesini kolaylaştıran bir mekanizma olarak hizmet edebilir; sağlık bakım ekibi üyelerinin uyumlu bir şekilde çalışmalarını sağlayabilir; akademik ve klinik bütünlüğe sahip olan dinamik bir disiplininin gelişimini destekler. Arka Plan Diyabet eğitimcilerinin sürekli bir hazırlık ihtiyacı, DECS tarafından birkaç yıldan beri fark edilmektedir. Bu ihtiyaç, sağlık profesyonelleri için eğitim programlarının geliştirilmesi ve eğitim toplantılarının yapılması konusunda, dünyanın pek çok ülkesinden iletilen, çok sayıda yardım isteği ile doğrulanmıştır. Bu nedenle, uluslararası bir eğitim rehberi: Sağlık çalışanlarına yönelik eğitim programları için ortak bir çerçeve tanımlayacaktır. DECS tarafından, ilk olarak, 1998 yılında geliştirilen, 2003 ve 2008 yıllarında gözden geçirilen Diyabet Eğitimi İçin Uluslararası Standartlar temeli üzerinde, ortak bir uygulama standardını destekleyecektir. Yeniden yapılandırma ve gözden geçirme sürecine, en iyi uygulamaları belirleme ve hedefl emeye izin veren kaliteli diyabet eğitimini sağlayacaktır. Diyabet eğitimcilerinden beklenen rolle uyumlu olacaktır. Diyabet eğitimcilerini ileri uygulama seviyesine hazırlayacaktır. Eğitim programlarının DECS tarafından tanınma süreci, müfredatın Uluslararası Eğitim Standartlarında tanımlanmış olan yapı, süreç ve sonuç standartlarına göre değerlendirilmesinin yanısıra, her eğitim rehberinin ayrılmaz bir parçası olan içsel değerlendirmeyi tamamlayan bir dışsal inceleme sürecidir. Pek çok ülkenin diyabet eğitimcilerine yönelik iyi planlanmış ve yapılandırılmış eğitim programlarının olduğu görülmektedir. Bununla birlikte, pek çok ülkede yöneticiler 7

ve sağlık hizmeti verenler diyabet eğitiminin, diyabet tedavisinde önemli bir rol oynadığını, her diyabet bakım girişiminin bir eğitim süreci olduğunu ve sağlık profesyonellerini etkili diyabet eğitimcileri kılmak için özel eğitimin gerektiğini yeni yeni kabul etmeye başlamışlardır. Bu alanlarda eğitim programları ve eğitim rehberleri, sağlık profesyonellerini diyabet eğitimcisi rolüne hazırlamak için gereklidir. Diyabet eğitimi bir uzmanlık alanıdır ve şayet etkili bir biçimde gerçekleştirilmek isteniyorsa, ileri seviyede bilgi ve deneyim gerektirir. Bu nedenle bir uluslararası eğitim rehberi yöneticelere/karar vericilere ve sağlık hizmeti verenlere, uzman bir uygulayıcı ve diyabet bakım ekibinin etkili bir üyesi olarak diyabet eğitimcisinin özel bilgi, yetenek ve role sahip olmasının önemini ve yanısıra etkili bir diyabet eğitimi vermedeki karmaşıklıkları anlamalarına yardımcı olacaktır. Son on yılda, diyabet eğitimcisinin rolünün klinik değerlendirme, komplikasyonların değerlendirilmesi ve yönetim, tıbbi tedavinin düzenlenmesi ve araştırma konuları da dahil olmak üzere, ileri klinik becerileri içeren eğitim hazırlığının ötesine uzandığı görülmüştür. Bazı ülkelerde Uzman Klinisyen Hemşire (Nurse Practitioner) rolü ve diğer ileri uygulama rolleri ortaya çıkmış ve gelişmiştir. Bu pratisyenler, ileri düzeyde geniş bir uygulama alanına sahip olan yüksek becerili klinisyenlerdir. Bu ileri uygulamalar, ilaç tedavisi başlatma, uzmana sevk etme, tanı testlerini düzenleme ve istekte bulunmadır. Bu sağlık uzmanları mevcut olduğu taktirde, eğitim rehberi onları ileri düzeyde, etkili ve güven içinde çalışmaya hazırlayacak şekilde tasarlanmalıdır. Bu eğitim rehberi içinde yer alan bazı ileri düzey yetenekler (*) işaretiyle belirtilmiştir. Diğerlerine ise, örneğin bir ilacı reçetelendirmek gibi, göndermede bulunulmamıştır. Bu belge, kişilere ve kuruluşlara diyabet eğitimcileri için eğitim programları hazırlamada yardımcı olmak için geliştirilmiştir. Kişilerin bulundukları ülkelerin yasa ve yönetmeliklerine, mesleki ve kültürel gerekliliklerine uygun bir bağlam içinde ele alınmalıdır. Bu belge içinde çizilen eğitim rehberi çerçevesi sadece bir yol göstericidir. DECS tarafından 2006 yılında rehberi destekleyecek didaktik bir eğitim materyali olarak bir slayd serisi hazırlandı. Rehberin hedeflerine uygun olarak, her biri Powerpoint sunusu ve eğitimci notları ile birlikte hazırlanmış olan 19 modül IDF web sitesinden elde edilebilir (www.idf.org). Bu dökümanın her bir bölümünde elde edilebilecek slaydlarla ilgili IDF web sitesi adresi referans olarak verilmiştir. Eğitim Rehberi Bir eğitim rehberi geliştirilirken: Anahtar kurumsal paydaşların (stakeholder) dahil edilmesi Hedef kitleye uygun olması İçeriğin güncel uygulamayı yansıtması ve mümkünse bu içeriğin kanıta ya da en azından görüş birliğine (konsensüse) dayanmasının sağlanması Değişime uyum sağlaması için eğitim rehberinin düzenli olarak gözden geçirilmesi Teorinin uygulamaya bağlanması önemlidir. 8

Temel Prensipler Bir eğitim rehberi: Öğrencileri bilgi kazanmak ve diyabet eğitimi vermede beceri ve yeterliliklerini geliştirmek için desteklediğini Önceki diyabet bilgilerinin anlaşılmasına yönelik uygun yöntemlere sahip olduğunu Uygun olduğunda ilgili kuruluşlar, dernekler ve diğer yapılarla, örneğin klinik deneyim sağlamak için, iş birliği yapacak bir yönteme sahip olduğunu Teori, araştırma* ve klinik uygulamayı birleştirdiğini Yansıtıcı uygulamayı (refl ective practice), problem çözme ve karar verme becerilerini kullandığını Standartlar ve yeterlilik üzerine temellendirildiğini Klinik deneyimin ve gözetimin/ süpervizyonun miktarı ve niteliği de dahil olmak üzere, eğitim rehberini oluşturmak için uygun kaynaklara sahip olduğunu Klinik deneyim başladığında, olanakları onaylayacak ve takibini yapacak uygun bir prosedüre sahip olduğunu Kursun başarıyla tamamlanmasıyla, diyabet eğitiminde yeterliliğe ulaşılacağını Öğrencileri mesleki sorunlarını, rol çatışmalarıyla ve kendilerinden beklenen role uygun diyabet eğitimini gerçekleştirmeyle ilgili sorunları aşacak donanıma sahip kılacağını Programın, gerçekleştirileceği belirli topluluk ve sağlık sistemi bağlamında açıkça tanımlanmış olduğunu kanıtlamak ihtiyacındadır. * Araştırma, orjinal araştırma projesi geliştirmede bizzat görev alma ve işbirliği yapmanın yanısıra, pratikte araştırma bulgularını değerlendirme, kullanma ve uygulamayı da ifade eder. Terimler Sözlüğü Diyabetik Diyabetik sözcüğü diyabetli bireyi tanımlayan bir isim olarak kullanılmamalıdır; diyabetli birey ya da diyabetli bireyler terimleri kullanılmalıdır. Diyabetik, cansız obejeler için kullanılmalıdır; örneğin, diyabetik yiyecekler ya da diyabetik retinopati gibi diyabete bağlı komplikasyonlarda olduğu gibi. Eğitim Hizmeti Veren Eğitim programını gerçekleştiren kişi ya da kurum. Eğitim Müfredatı Eğitim programının genel amaçlarını, içeriğini (genellikle her biri kendi hedef grubunu içeren başlıklara/modüllere bölünmüş olan), öğrencilerin nasıl seçildiğini, öğretim kadrosu ve kaynaklar hakkındaki ayrıntıları, referansları/metinleri, değerlendirme sürecini ve mümkün olduğunda önceki öğrenimleri anlama, değerlendirme yöntemini tanımlayan ayrıntılı bir plandır. Eğitim müfredatı, aynı zamanda programı sunan organizasyonun altyapısıyla ilgili genel bilgiler verir. Eğitim müfredatı ayrıntılı bir ders planı değildir. Bununla birlikte, ders planı eğitim müfredatı ile uyumlu olmalı; içeriğe özgü ayrıntılar içermeli ve öngörülmüş amaçları, 9

hedefl eri, öğrenim sonuçlarını karşılayabilecek durumda olmalıdır. Klinik Deneyim Kurs belgesi, teoriyi uygulama alanında ya da klinik ortamda kullanması ve klinik alanda yeterliliğe ulaşması için öğrencinin diyabet ve gereken klinik beceriler hakkında bilgiyi nasıl edineceğini göstermek zorundadır. Klinik deneyim, bir disiplinlerarası diyabet bakım ekibinde yer alan deneyimli bir diyabet eğitimcisinin rehberliği/gözetimi altında gerçekleşmelidir. Kursun Esnekliği Bir kursa ulaşabilirliği kolaylaştırmak amacıyla içeriğini, ulaşabilirliğini ve veriliş şeklini gözeterek esnekliğe sahip olunmalıdır. Kursun verildiği ülkeye uygun standart ve düzeyde gerçekleştirmelidir. Modül Eğitim Rehberi nin bir konuya yönelik amaçlar, hedefl er, öğrenim sonuçları ve öğretim yöntemleri, modüle ayrılan süre, kendi kendine öğrenim ve değerlendirme yöntemi hakkında ayrıntılar içeren, bir başlık altındaki her bir bölümüdür. Modül; ayrıca bir ünite ya da konu olarak anlaşılabilir. Öğretim Kadrosu Eğitim rehberini öğreten personel Önceki Öğrenimlerin Tanınması Önceki öğrenimler, diyabet eğitimcisi programı başlamadan önce edinilmiş olan bilgileri ve yeterliliği ifade eder. Her program uygun noktada önceki öğrenimlerin yeni öğrenimlere nasıl dahil edileceğini açıkça ortaya koymalıdır. Önceki diyabet eğitimi deneyimlerine ne kadar güvenileceğini gösteren net ilkeler ve diğer eğitim ortamlarında ele alınmış olan incelemeye uygun üniteler gösterilmelidir. Tanınma Eğitim programlarının tanınması, Diyabet Eğitimi Danışma Bölümü nün diyabet eğitimcilerini, sağlık sistemleri ve hizmetlerinde, yeterli ve güvenli bir şekilde görevlerini yapmaya hazırlayacağından emin olmak için bir eğitim rehberini incelemesi sürecidir ve bu suretle, kursun uygun bir standartta verildiği ve IDF tarafından tanındığı konusunda öğrencilere, tüketicilere, sağlık hizmeti sağlayıcılarına ve yönetimlere güvence verilmektedir. Tanınma, 3 yıllık bir period için standardı karşılayan kurslara verilmektedir. Bu süreden sonra, yeniden tanınma aranmalıdır. Daha fazla ayrıntı için IDF in sitesini ziyaret ediniz: www.idf.org Not: Tanınma bireylere değil; kurslara yöneliktir. Yeterlilik Yeterlilik, işlemleri doğru bir şekilde uygulayabilme ve diyabet eğitimcisi rolünün temel unsurlarını yerine getirme kapasitesini ifade eder. Kursun bitiminde öğrenciler, yaptıkları uygulamalarda gözetime değil de desteğe ve yol göstericiliğe ihtiyaç duyar hale gelmelidirler. 10

DECS Eğitim Rehberi Çerçevesi Eğitim Rehberi Çerçevesinin Amacı Uluslararası eğitim rehberi çerçevesinde bulunan bilgi, eğitim rehberi yaklaşımlarının yenilik ve değişim için çeşitliliğini zenginleştirmeye izin verirken, aynı zamanda bu eğitim rehberinin: Diyabet eğitimcilerine eğitim veren kursların düzenlenmesinde görev alan eğitim hizmeti verenlere ve öğretim kadrosuna rehber olması DECS tarafından tanınması amacıyla sunulan eğitim müfredatının değerlendirilmesi için temel ilkeleri göstermesi Diyabet eğitimcilerinin sergilemeleri beklenen role hazırlanmasını sağlayan bir araç olması Diyabet eğitiminin temel standardını sağlayan bir yöntem işlevi görmesi öngörülmektedir. Kriterler sağlık bakım uzmanlarının eğitimine yönelik bir kurs ya da program için eğitim rehberi hazırlanırken göz önüne alınması ve dahil edilmesi gereken önemli alanları bir araya getirmektedir. Organizasyon ve Yönetim Eğitim müfredatı, kursun felsefesinin ve genel amaçlarının IDF in, eğitim hizmeti verenin ve programın yürütüleceği ülkeninki ile uyumlu olduğunu belirten bir ifade içermelidir. Organizasyonun fi nansal kaynaklarıyla orantılı olan kursu gerçekleştirmek için yararlanılacak uygun insan ve araç kaynakları olmalıdır. Eğitim müfredatı, deneyimli bir kurs koordinatörü tarafından yönetilmelidir. Öğrenciler Kursa kayıt olan öğrenciler, eğitim hizmeti verenin ve ilgili ülkenin normal gerekliliklerini ve seçim yöntemini karşılayan uygun özelliklere sahip olmalıdırlar. Ayrıca bu, eğitim müfredatında tanımlanmalıdır. Öğrencilerin sağlık mesleği ile ilgili geçmişi, mesleki deneyimi olmalıdır. Öğretim ve Destek Personeli Bir kurs koordinatörü, kursun düzenli bir şekilde verilmesini sağlamalı ve organizasyonun bütün sorumluluğunu üstlenmelidir Öğretim elemanları, öğretim verdikleri alanda akademik ve mesleki olarak nitelikli olmalı ve disiplinlerarası diyabet ekibinde çalışma tecrübesine sahip olmalıdırlar Öğretim kadrosunda: Eğitim müfredatı içindeki konuları öğretmek 11

Deneyimli uzmanlarla klinik alanlarda işbirliği yapmak önemli olduğunda, özellikle klinik alanlarda öğrencilere gerekli rehberlik, gözetim ve desteği sağlamak için yeterli sayıda öğretim elemanı bulunmalıdır. Her öğretim elemanı için diploma ve deneyimlerinin listesini içeren bir özgeçmiş metni, eğitim müfredatına konulmalıdır. Eğitim Müfredatının Hazırlanması a.) Kursun başarıyla tamamlanması, diyabet eğitiminde ilgili ülke için onaylanmış/ biçimlendirilmiş bir yeterliliğe ulaşmayı sağlamalıdır. b.) Eğitim müfredatı, IDF in Uluslararası Eğitim Standartlarını, yetki alanlarını ve ilgili mesleki yasa ve kuralları, ilgili mesleki kuruluşların, eğitim hizmeti sağlayanların ve eğitim müfredatının yapıldığı ülke yönetiminin etik standartlarını ve eğitim ihtiyaçlarını göz önünde bulunduran bir felsefeyi temel almalıdır. Bu felsefe, eğitim müfredatında açıkça ifade edilmelidir. c.) Diyabet eğitimcilerinin eğitilmesi ihtiyacını açık bir şekilde tanımlayan, bu konuda söz sahibi olan önemli kurumlar ve hizmet alanlarla görüşüldüğünü ortaya koyan bir açıklama bulunmalıdır. Bu açıklama, güncel sağlık sorunlarını ve eğitimin gerçekleştirileceği ülkenin beklentilerini yansıtmalıdır. Eğitim Rehberi içeriği Diyabet eğitimcilerini hazırlamaya yönelik olarak tasarlanan bir eğitim rehberi: Klinik deneyime ve araştırmaya dayanan güçlü bir odak noktasına (kanıta dayalı bakıma) sahip olmalıdır. Diyabet eğitimcisi rolünün temel bileşenlerini yansıtmalıdır: Klinik uygulama Her düzeyde korumayı ve sağlığı geliştirmeyi kapsayan eğitim Danışmanlık ve davranışsal değişim teknikleri Araştırma ve kalitenin iyileştirilmesi/ denetim yöntemleri Liderliği içine alan idare/yönetim Uygun rolleri kazandıracak mesleki hazırlığı sağlayan içeriğe sahip olmalıdır: Diyabet eğitimcileri, diğer sağlık personeli ve medikal alandan olmayan bireyler, sorumluluklar ve mesleki sınırlara uygun olarak, birbirleriyle nasıl çalışıyorlar? Anlaşmazlık çözümlerini ve müzakereyi de açıklayan disiplinlerarası ekip çalışması. Spesifik İçerik Spesifi k (konuya özgü) içerik, modüllerin ya da konuların içine yerleştirilmelidir. Her modül: Modüle yönelik amaçlar, hedefl er ve öğrenim sonuçlarını Ele alınacak içeriğin ana hatlarını Kullanılacak öğretim stratejilerini Değerlendirme yöntemlerini ve programın tamamlandığını göstermek için bir sınavın gerekip gerekmediğini Teoriye, klinik uygulamaya/deneyime ne kadar zaman ayrıldığını Kursun tamamı ve her modül için önerilen öğrenci iş yükünün detaylarını; öğrencinin 12

sınıfta, klinik ortamda, ev ödevlerini ve sunumlarını yerine getirirken ne kadar zaman harcayacağını Teori ve uygulamanın birbiriyle nasıl ilişkilendirileceğini Klinik yeterliliği değerlendirmeye yarayanlar da dahil olmak üzere değerlendirme araçlarını (Değerlendirme araçlarının nüshaları eğitim rehberine ek bölüm olarak dahil edilmelidir) Katılımcıların ulaşabilecekleri ya da eğitim hizmeti veren tarafından onlara sağlanacak kaynak kitapları, dergileri ve her konu için önerilen diğer materyalleri içermelidir. Değerlendirme Öğrenciler, öğretmenler ve klinik gözetmenler tarafından yapılacak olan kurs değerlendirmelerinin nasıl gerçekleştirileceği hakkındaki ayrıntılardır. Bu değerlendirme araçlarının kopyaları bir ek bölümde sunulmalıdır. Eğer kurs sürekli olacaksa, eğitim müfredatının sürekli ve periyodik gözden geçirilmesine yönelik düzenlemeler tanımlanmalıdır. Fiziksel olanakların genel hatları müfredatına dahil edilmelidir. Olanakların ülkelere göre değişeceği kabul edilmektedir. Kaynaklar Australian Diabetes Educators Association. Role statement for the diabetes educator. ADEA. Canberra, 1984. Berg E. Curriculum building in nursing. Mosby. St Louis, 1982. International Diabetes Federation Consultative Section on Diabetes Education. International Standards for Diabetes Education. IDF. Brussels, 2003. (www.idf.org) International Diabetes Federation Consultative Section on Diabetes Education. Guidelines for Recognition of Diabetes Education Courses and Materials for the Education of Health Professionals. IDF. Brussels, 1999. (www.idf.org) Eğitim Tesisleri Kursun gerçekleştirileceği fi ziksel ortam, öğrencilerin ve ülkenin ihtiyaçlarına uygun olmalıdır ve şunları içermelidir: Sınıfl ar ve konferans salonları Bilgisayarlar, klinik ve metabolik kontrol ve tedavi için gereken araçlar gibi ekipmana erişim İşitsel görsel ekipman da dahil olmak üzere eğitim materyalleri Eğitim ve destek ekibi için ofi s olanakları. 1

Uyarı Uluslararası Diyabet Federasyonu (International Diabetes Federation / IDF), Diyabet Sağlık Profesyonelleri İçin Uluslararası Eğitim Rehberi ni kullanan bir kişiye hem kişisel tıbbi tanı, tedavi veya tavsiye vermemekte hem de spesifi k terapiler veya reçete önermemektedir. Rehber in içerdiği bilgi sadece genel eğitim ve bilgi verme amaçlıdır ve bunun için kullanılabilir. Sunulan bilginin doğruluğu için yoğun çaba gösterildi. Ancak, IDF burada verilen bilginin doğruluğu, geçerliliği, veya bütünlüğü için yasal yükümlülük ya da sorumluluk almamaktadır. IDF, okuyucuların bu Rehber deki bilgileri nasıl kullandıkları ile ilgili sorumluluk almamaktadır. Okuyucular kişisel tıbbi tavsiye veya yönlendirme aradıklarında, spesifi k durumlar ve sorunlu haller için uygun kalifi ye medikal ve sağlık uzmanlarına başvurmalı ve öneri almalıdırlar.

Diyabet Sağlık Profesyonelleri İçin Uluslararası Eğitim Rehberi nin 2008 baskısı Takeda Pharmaceuticals North America, Inc tarafından yapılan eğitim fonu desteği ile gerçekleştirilmiştir. Uluslararası Diyabet Federasyonu (IDF) Avenue Emile De Mot 19 B-1000 Brussels Belgium Tel: +32-2-5385511 Fax: +32-2-5385114 www.idf.org communications@idf.org