KAHRAMANMARAŞ SEMPOZYUMU 693 MİLLİ MÜCADELEDE GÜNEY CEPHESİNDE "ELBİSTAN" Öğr. Gör. Fahri Kılıç Güney Cephesi Türk İstiklal Harbi'nin II. Derecede bir cephesi olarak görülmesine rağmen Mustafa Kemal Paşa bu cepheyle başından sonuna kadar çok yakından ilgilenmiş, aldığı raporlarla olayları günü gününe takip etmiş, burada yer yer kurulmuş bulunan milli direnme örgütlerini teşkilatlandırarak sistemli bir hale getirmiş ve bir disipline kavuşturmuştur. Mustafa Kemal'in genelde güney cephesiyle özelde de Maraş savunmasıyla ilgili çalışmalarını daha iyî anlayabilmek için Birinci Dünya Savaşı'nın sona ermesinden itibaren gelişen olayları hatırlamakta yarar vardır. 1 Birinci Dünya Savaşı Almanya ve müttefiklerinin mağlubiyetiyle sonuçlanmıştır. Osmanlı Devleti, dört yıl boyunca sekiz cephede (Irak, İran, Filistin, Suriye, Sina, Galiçya, Çanakkale, Romanya, Kafkasya) başarıyla savaşmıştır. Ancak, Almanya, Avusturya-Macaristan ve Bulgaristan'ın yenilgilerinden dolayı müttefik olması nedeniyle aynı sonucu paylaşmış ve savaşın ardından İtilaf devletleriyle Mondros Ateşkes Antlaşması'nı (30 Ekim 1918) imzalamıştır. Mondros Mütarekesi'nin ardından Osmanlı Hükümeti'nin Güney bölgesindeki (Adana, Antep, Urfa ve Maraş) sancaklardan askeri kuvvetleri çekmesi İtilaf devletlerinin bölgedeki işgallerini kolaylaştırıcı bir zemin oluşturmuştur. Birinci Dünya Savaşı devam ederken İtilaf devletleri kendi aralarında yaptıkları gizli Sykes-Picot Anlaşmasına göre Musul, Antep, Urfa ve Maraş sancakları Fransızlara bırakılmıştı. Fakat İngilizler Fransızlara karşı bir stratejik kazanım sağlamak amacıyla Petrol alanlarının bulunduğu Musul Vilayetiyle birlikte 22 Şubat 1919'da Maraş'ı, 10 Ocak 1919'da Antep'i, 24 Mart 1919'da da Urfa'yı işgal ettiler. Çalışmamızın amacı, Maraş'taki haksız işgalin ardından başlayan milli direniş sürecinde Elbistan şehrinin vermiş olduğu milli dayanışmayı baz alarak güney cephesinin milli mücadeledeki yerini ve Maraş'ın Güney Cephesi açısından önemi ile Elbistan'ın stratejik konumunu gözönünde bulundurarak Elbistan'daki Milli Mücadelenin güney cephesi açısından bir değerlendirmesini yapmaktır. 15 Eylül 1919 tarihinde İngilizlerle Fransızlar arasında imzalanan Suriye Antlaşması ile İngilizler Maraş'ta yaklaşık sekiz ay boyunca sürdürdükleri işgali sona erdirerek şehri Fransız işgaline devrederek bölgeden çekilmeye karar verdiler. İngilizlerin bu çekilme kararında kendi politik çıkarlarının Ortadoğu'daki Arap toprakları üzerindeki gizli planlarının yanısıra Anadolu'da Mustafa Kemal öncülüğünde başlayan milli mücadele hareketinin Maraş'ta da muhtemelen bir başkaldırıya dönüşeceğini öngörmüş olmalarının büyük bir önemi vardı. İşte bu süreçte Mustafa Kemal'in direktifleriyle İngilizlerin yerine Fransızların Maraş'taki işgalini önlemek için protesto mitingleri düzenlenmeğe başlanmıştır. Ayrıca 3. Ordu Kolordu Komutanı Kurmay Albay Salahattin Bey Güney Bölgesindeki olayları daha yakından görmek üzere Sivas'tan Elbistan'a gelmiş, durumu yerinde incelemiş ve Fransızların işgali henüz başlamamışken olası işgale karşılık bazı tedbirlerin süratle alınmasını 26 Ekim 1919'da yaptığı tespitlerle belirlemiştir.buna göre: Bölgedeki Fransız işgali kısa sürede başlayacak bu nedenle Fransızlar gelmeden önce bölgede fiilen milli teşkilatın kurulması gerekmektedir.3. Kolordu öncülüğünde derhal bu milli mukavemet teşkilatı oluşturulmalı Malatya'dan ve Pınarbaşı'ndan, Maraş'a askeri birlikler sevkedilmeli ve bu faaliyetler devamlı olarak kolordu merkezine bildirilmeli. Ayrıca Elbistan'daki milli mücadeleye yönelik çalışmalar büyük bir gizlilikle sürdürülürken hıristiyan halkın can ve mal güvenliği de hassasiyetle sağlanmalıdır. 2 Fakat bütün bu çabalara rağmen Fransızlar 1 Kasım 1 Sabahattin Selek, Anadolu İhtilali, Kastaş Yayınlan, İstanbul 1973, s. 385. 2 Türk istiklal Harbi Güney Cephesi IV, Ankara: Genel Kurmay Basımevi, 1966, s. 52.
694 KAHRAMANMARAŞ SEMPOZYUMU 1919'da Maraş'ı işgal etmişlerdir. 3 Bu gelişmeler sırasında Mustafa Kemal, ulusal bir kongre çalışmaları için bulunduğu Sivas'ta Maraş'taki milli direnişi sağlamak ve daha kalıcı başarılar elde etmek için bazı girişimlerde bulundu. Bu çalışmaların sonucunda milli teşkilatın kurulması için gizli kararlar alındı. Bu kararlar gereğince düşmanla temasta bulunan mahallerde sabit ve seyyar silahlı kuvvetlerin nasıl teşkil ve idare edileceği, nasıl silahlandırılacağı, nasıl giydirileceği gibi konular belirlenirken milli teşkilatla ordu arasındaki irtibatın heyet-i temsiliyece sağlanacağı bildiriliyordu. 4 Buna ilaveten Sivas Kongresi'nde Maraş ve civarındaki düşman işgalinin sona erdirilmesi için aşağıdaki tedbirlerin uygulanması öngörüldü: 30 Ekim 1918 Mondros Mütarekesi imza edildiği tarihte vatan topraklan içinde kalan Maraş ve civarı Türk askerlerinden tamamen boşaltılmıştır. Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti bu bölgenin geçici işgal bahanesiyle vatandan koparılmasına seyirci kalamaz. Buradaki gerek yabancı işgali gerekse perde arkasında uygulanmak istenen Ermenilik gayelerini derhal durdurmalıdır. Bu bölgedeki düşmanlan kovmak ve işgalden kurtarmak amacıyla yer yer kurulmuş bulunan milli teşekküllerin 13., 3., 2., 12. Kolordulara bağlanması gerekir. Buna göre Maraş ve civarı 11 Eylül 1919'da merkezi Sivas'ta tümenleri Amasya ve Samsun'da bulunan 3. Kolordu'ya ve bölge içindeki müdafaa-i hukuk cemiyetlerine verildi. Kolorduların mevcutları çok az ve bunlara bağlı tümenler de Maraş bölgesine çok uzaktı. Bu durumda fiilen bu bölgeye yardım yapılması mümkün değildi. Fakat bu kolorduların yapacağı iş milli teşekkülleri takviye ve yardım etmekti. 5 Bu maksatla Mustafa Kemal'in emir ve direktifleriyle Maraş'taki kuva-yi milliye teşkilatı oluşturuldu. Bu kuvvetlerin başına bazı subaylar atandı. Maraş bölgesi kuva-yi milliye teşkilatına Heyet-i Temsiliyece Binbaşı Suzi Bey,Yüzbaşı Selim (Kurtoğlu Yörük Selim) ve üsteğmen Asaf Kılıç Ali Bey memur edildi. Maraş ve civarının bağlandığı 3. Kolordu Komutanı Kurmay Albay Selahattin Bey idi. Maraş'taki milli ordu bu şekilde teşkilatlanmaya ve gelişmeye başladı. Elbistan'da Güney Cephesi için oluşturulan milli teşkilatlanma faaliyetleri Elbistan ve Maraş havalisi, Sivas Kongresi'nde alınan karardan sonra III. Kolordu Kumandanlığı mıntıkasına dahil edildiği gibi bu bölgelerdeki askeralma şubeleri de aynı kolorduya bağlandı. Maraş ve Antep bölgesinin teşkilatlandırılarak düşman işgalinden kurtarılması için Elbistan merkez olarak seçildi. Bunun nedeni Elbistan'ın hali hazırda işgal altında bulunmaması ve coğrafi bakımdan doğal bir güvenliğe sahip olması idi. Bu nedenledir ki Maraş'ı Fransızlar tarafından işgalinden bir gün önce şehrin ileri gelenlerinden oluşan bir heyet (Mehmet Ziya, Doktor Mustafa (Elbistanlı), Eczacı Ömer Lütfi (Elbistanlı), Katipzade Mehmet, Vehbizade Hasip, Kocabaşzade Ömer, Tabağın oğlu Mustafa, Nazım Bey) milli teşkilat çalışmalarında bulunmak üzere Elbistan'a gelmişlerdi. 6 Bu gelişmelerden sonra Sulh hakimi Ali Rıza Bey'in ve arkadaşlarının gayreti ile Elbistan'da kuvvetli bir Heyet-i Merkeziye teşkili ile Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti kuruldu. Ve kısa sürede yaptığı çalışmalarla Mustafa Kemal'in Güney Cephesine yönelik uygulamalarının en önemli aygıtı haline geldi. Bu vesile ile Mustafa Kemal Paşa,*Elbistan Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Reisi Ali Rıza Bey'e gönderdiği bir yazıda; Fransızlar'ın Adana havalisi de dahil olmak üzere Urfa, Antep ve Maraş'ta küçük bir Ermenistan oluşturmak gayesini güttüklerini, milli teşkilatın yaygınlaşmasının dışarıya karşı pek mühim ve lehde tesir yaptığını, şu anda en önemli işin, işgal altında bulunan yerlerdeki teşkilatı genişletmek ve ahaliyi işgal aleyhine teşvik etmek, düşmanları zora sokmak, olduğunu belirttikten sonra, Malatya'dan bir süvari bölüğü ile iki mitralyöz 3 Selahattin Tansel, Mondros'tan Mudanya'ya Kadar, Ciltli, Ankara: Başbakanlık Matbaası, 1973, s.209. 4 Kemal Atatürk, Nutuk (1919-1927), Cilt III, Belge No: 188, s. 150, 5 Türk İstiklal Harbi, s. 65-66. 6 Yaşar Akbıyık, Milli Mücadelede Güney Cephesi (Maraş), Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, 1999, s. 160-161.
I KAHRAMANMARAŞ SEMPOZYUMU 695 bölüğünün Elbistan'a doğru hareket ettiğini, bu kuvvetin milli teşkilatın dayanağı olacağını ve Elbistan deposundaki silah ve techizatın Kuva-yi Milliyeye dağıtılmasına karar verildiğini bildirdi. Bunun yanında 3. Kolordu Kumandanlığı tarafından Binbaşı Suzi Bey komutasında bir kısım kuvvet Elbistan'a gönderildi. Elbistan Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Reisi Ali Rıza Bey, Selim ve Asaf Kılıç Ali Bey'ler, Maraş ve civarında milli teşkilatı yaygınlaştıracaklar ve idare edeceklerdi. Elbistan şube reisi Binbaşı Suzi Bey daimi aza sıfatı ile bulunacak, teşkilatın oluşmasına ve 3.Kolordu ile haberleşmenin sağlanmasına çalışılacaktı. Müdafaa-i Hukuk teşkilatı, işgal altında bulunmayan yerlerde serbest yapılacak, işgal altındaki yerlerde ise Cemiyet-i İslamiye teşkilatı adıyla özellikle Antep ve Maraş'ta gizlice yürütülecekti. Askeralma şube rieseleri, bulunduğu kazanın müdafaa-i hukuk cemiyetinin çalışmalarını takip edecek ve idareye yardımda bulunacaktı. Askeralma şubesi subayları muayene bahanesi ile şube dairelerinde, milli bir orduyu oluşturacak erlerin ve silahların mevcudunu tesbit edecektir. Her yerde, müdafaa-i hukuk cemiyetinin öncülüğünde, mahallin ileri gelenlerinin şahsi yardımı ve askeralma şubelerinin nezaretinde olarak, milli taburların esası hazırlanacak, asker ve silah mevcudu ile ihtiyaç derecesi tesbit edilip III. Kolordu'ya bildirilecekti. Her şube bir tabur kuvvet çıkaracaktır. Subayların tesbiti ve mahalline bildirilmesi 3. Kolordu merkezince yapılacaktı. Milli taburların icabında toplanabilmesini temin için ayrıca emre hazır milli müfrezeler bulundurulacaktır. Bu her mahalledeki müdafaa-i hukuk cemiyetinin göreceği lüzum ve ihtiyaca göre takdir olunacak ve bunların idare ve iaşeleri kendi mahallerince sağlanacaktır. Şimdiye kadar Maraş ve Antep vilayetlerini teşkil eden Elbistan, Maraş, Antep, Pazarcık, Çardaklı, Rumkale, Kilis mevcut veya kurulmuş olan müdafaa-i hukuk cemiyetlerinin kimlerden oluştuğunun tesbit edilmesi, işlerinin araştırılması ve kendileri ile haberleşerek duruma dair bilgi alınması gereklidir. İkinci olarak bunların teşkilatı ne derece oluşmuştur, bu takip edilerek tamamlanmalıdır. Ayrıca milli ordu teşkilat defterleri, şubelerce bir an evvel hazırlanmalı ve bir nüshası III. Kolordu'ya gönderilmelidir. Özel haberleşme Elbistan Müdafaa-i Hukuk Heyet-i Merkeziyesi vasıtası ile yapılacak ve sonuçtan 3. Kolordu Kumandanlığı'na bilgi verilecekti. 7 Bu esaslar dahilinde, Elbistan'a gönderilen Kılıç Ali, Yörük Selim ve Binbaşı Suzi Bey'ler ile Maraş'tan gelenler faaliyete başladılar. Daha sonra Binbaşı Suzi Bey'in Sivas'a dönmesi ile yerine gönderilen Binbaşı Ali Bey de bu faaliyetlere iştirak etti. Binbaşı Ali Bey ile Heyet-i Merkeziye üyeleri Elbistan ve Maraş'tan gelen beşer onar kişilik kafileler ile silah ve cephane gönderilmeye başladı. Kılıç Ali Bey Pazarcık'a, Yörük Selim Göksün'a giderek milis teşkilatı oluşturmakla uğraştılar. Bu çalışmalar sonucu, Elbistan, Göksün, Pazarcık milli teşkilatlar kuruldu. Kurulan milis kuvvetlerinin başlıcası bu üç merkezde olmakla birlikte, bunun yanında Bertiz müfrezesi faaliyetleriyle Fransızları taciz etmiş büyük hizmetler görmüştür. 8 Elbistan'daki milli teşkilatın kurulmasında oldukça etkin bir rol oynayan Kılıç Ali Bey bölgede Mustafa Kemal'in direktifleriyle yerli halkla birlikte Fransız işgaline karşı güney cephesinin teşkilini başarıyla sağlamıştır. Kılıç Ali Bey bu görevi sırasında Elbistan'da yaşadıklarını anılarında bütün ayrıntılarıyla anlatır. 9 (Ayrıca Bakınız.Kılıç Ali Hatıralarını Anlatıyor, İstanbul: İş Bankası Yayınları, 2005.) 2 Kasım 1919'da maiyetine verilen iki hafif makineli tüfek, iki süvari ve Üsteğmen İhsan Bey'den oluşan bir müfreze ile Sivas'tan Elbistan'a hareket eden Kılıç Ali, Elbistan'daki Şam emekli sulh hakimi Ali Rıza Bey'le temas edip onunla ortaklaşa çalışarak, milli teşkilatın kurulduğu yerlerde halkın ve maneviyatını yükseltmek, teşkilat kurulmamış yerlerde teşkilatın kurulmasını sağlayarak, küçük müfrezeler vücuda getirmek ve idare etmek, teşkilat tamamlanır 7 Akbıyık, a.g.e., s. 161-162. 8 Akbıyık, a.g.e., s. 163. 9 Kılıç Ali, "Hatıralarımdan Bir Parça", Edik Dergisi, Yıl: 1964, s. 23.
696 KAHRAMANMARAŞ SEMPOZYUMU tamamlanmaz, henüz dağınık halde bulunan Fransız kuvvetlerine nerede görülürse görülsün taarruz etmekle görevlendirilmişti." 10 Kılıç Ali Bey bu amaçla Elbistan'da askerlik şubesindeki silahları halka dağıttı. Teşkilatı canlandırdı. Maraş'ta hadiselerin yaygınlaşması ve bu sırada Maraş'ta "Bayrak 01ayı"nın Pazarcık Jandarma kumandanı Ramazan Bey tarafından kendisine haber verilmesi üzerine, iki mitralyöz, piyade ve süvariden oluşan küçük müfrezesi ile karargahını Elbistan'dan Pazarcık'a nakletti. Fransız ve Ermeni mezalimine karşı Elbistan Heyet-i Merkeziyesinin faaliyetleri Maraş'taki Fransız işgalini sona erdirmek için Elbistan'da Mustafa Kemal'in çabalarıyla oluşturulan Milli Teşkilat faaliyetleri sonucunda Maraş hadisesi özellikle Anadolu halkına kısa sürede duyuruldu. Maraş'ta başlayan direnişin öncü aktörleri arasında pek çok Elbistanlı gönüllü birlikler yeralmakla birlikte savunmanın liderlerinden Doktor Mustafa Bey ve Eczacı Lütfi Beyler de aktif roller üstlenmişlerdir. Fransızlarla başlayan şehir çarpışmalarında 3. Kolordu yerli halka Elbistan üzerinden sürekli askeri yardımlarda bulunmaktaydı. Bu meyanda mitralyöz, top, tüfek vs. gibi askeri teçhizat Elbistan'a gönderiliyordu. Maraş halkı da Elbistan'a geliyor ve silahları alıp dönüyorlardı. Böylece Maraş'ın kuzeyinde bir savunma ve destek kalesi teşkil edilmişti. Fransızlar da daha çok Ahır Dağı'ndan ve Bertiz tarafından gelmesi beklenen Elbistan Milli kuvvetlerinin (Doktor Mustafa Bey ve Eczacı Lütfi Beylerin liderliğindeki) taarruzundan çekmiyorlardı. 11 Maraş içinde çarpışmaların başlaması ve Fransızların şehri top ateşine tutması üzerine 23 Ocak 1920'de Elbistan Heyet-i Merkeziyesi, bir gün sonra da 3. Kolordu Komutanı Selahattin Bey protesto telgrafları ile Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyetlerinin idare heyetlerine bir yazı göndererek Maraş vilayetinin 3 gündür Fransızların top ve mitralyöz ateşi altında inlediğini şehirden bir eser kalmadığını, bu nedenle protestolarda bulunulması gerektiğini belirtti. Bunun hemen akabinde 26 Ocak 1920 tarihinde 15. Kolordu Komutanı Kazım Karabekir durumun protesto edilmesini ve mitingler düzenlenmesini önerdi. 12 29 Ocak 1920'de de Mustafa Kemal, Maraş'ta, Fransız ve Ermenilerin yaptıkları katliamlar sebebiyle Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti şubelerine "...Her tarafta mitingler yapılarak Hükümet Merkezi ve yabancı temsilcilerine bu zulümlere bir son verilmesi için müracaat olunması." şeklinde faaliyette bulunulmasına dair telgraflar çekti. I3 Maraş hadiseleri o kadar şiddetlendi ki, İstanbul Hükümeti de olaya kayıtsız kalamadı Maraş olaylarını şiddetle protesto etti. Mustafa Kemal de hükümetin protestosunu gerekli yerlere bildirdi. Mustafa Kemal'in durumun kınanması için yayınladığı tamim ve telgraflar o kadar etkili oldu ki Anadolu'nun her yerinde büyük mitingler düzenlendi ve yardım kampanyaları başlatıldı. Bu mitinglerden birisi de Elbistan'da düzenlenmişti. Elbistanlılar İzmir'in Yunanlılar tarafından işgalini ve Maraş olaylarını protesto ettiler. Fransızların Ermenileri silahlandırarak masum halka zulüm yaptığı bildirilirken bu saldırılar sonucunda yüzlerce Türk'ün şehit edildiği ve binlercesinin de göçüne sebep olduğu duyuruldu. 14 Elbistan Müdafaa-i Hukuk Cemiyetinin çektiği telgraflar üzerine pek çok Anadolu şehrinde de durumun kınanmasına yönelik mitingler düzenlendi (Kastamonu, Muğla, Samsun, Bolu, 10 Akbıyık, ct.g.e., s. 163. 11 Akbıyık, a.g.e., s. 197. 12 Hale Şıvgın, "Mustafa Kemal'in Maraş'ın Kurtuluşu İçin Faaliyetleri, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Mart 1988, Cilt: IV, Sayı: 1 L s. 492. 13 Utkan Kocatürk.Doğumundan Ölümüne Kadar Kaynakçalı Atatürk Günlüğü, Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara 1999, s. 195. 14 Akbıyık, a.g.e., s. 269.
KAHRAMANMARAŞ SEMPOZYUMU 697 Kayseri, Sivas, Aydın, Amasya, Tokat, Elazığ, Trabzon, Kütahya, Burdur, Erzurum, Niğde, Diyarbakır, Erzincan, Antalya, Denizli, Edirne, Van, Adana, Malatya). Heyet-i Temsiliye Başkanı Mustafa Kemal Paşa Fransızlarla Maraş'ta şehir içinde süren çarpışmalar esnasındalo Şubat 1920'de bir tamim yayınlayarak zor durumda kalan Maraşlıların ihtiyaçlarının temini için Maraş Müdafaa-i Hukuk Heyet-i Merkeziyesi emrine ödenmek üzere Elbistan Ziraat Bankası Şubesi aracılığıyla yardımlar yapılmasını istedi. Bunun üzerine başlayan kampanyalarla toplanan yardımlar Elbistan Ziraat Bankasında bir hesapta biriktirilip 3. Kolordu Komutanı Selahattin Bey nezaretinde ihtiyaçlar için sarfedilmeye başlandı.anadolu'dan toplanan yardımlar da şehirde başlayan açlık ve kıtlığı önleyebilmek için büyük bir titizlikle kullanıldı. Bu nakdi yardımlardan en önemli miktarlardan birini de Elbistanhlar Heyet-i Merkeziye öncülüğünde temin ettiler. Kısa sürede 1000 lira para, 9.500 kg. buğday, 1.200 kg, arpa, 300 kundura, 25 çift çarık toplandı. Bu tür yardımlar Elbistan Ziraat Bankası aracılığıyla protesto mitinglerinde olduğu gibi hemen hemen bütün Anadolu şehirlerinde kısa sürede Maraş'taki kahraman gazilere ulaştırıldı. 15 Sonuç olarak, Maraş 22 gün süren çarpışmalar sonunda 12 Şubat 1920'de Fransız işgalinden kurtanldı.güney Cephesinde Maraş'ın kahramanca mücadelesinde Elbistanhlar da büyük bir dayanışma göstererek başından itibaren maddi manevi her türlü fedakarlığı yapmaktan kaçınmamışlardır. Maraş'ın bu onurlu mücadelesinde sadece Elbistan şehri değil bütün civar yerleşim birimlerinden yardımlar sağlanmıştır. Maraş'ın ilçelerinden başta Elbistan olmak üzere Göksun, Pazarcık halkı da bu kahramanlık mücadelesinde eşi görülmemiş bir dayanışma örneği sergilemişlerdir. Bu mücadeleye katkıda bulunan bütün Maraşlılara minnet ve şükranlarımızı sunmak bir insanlık görevi olsa gerektir. Bu düşüncelerimizi Ali Fuat Cebesoy da Maraş'ta Fransızlara karşı elde edilen başarının ardından yayınladığı bildiriyle bizlere teyit etmektedir. "Maraş müdafaası İstiklal Mücadelesinin en parlak destanlarından birisidir. Başta Maraşlılar olmak üzere Pazarcık, Elbistan re Göksunlular, cesaret, feragat ve fedakarlıkların bir timsalidir.maraş'ın mukaddes kurtuluşu uğrunda şehit düşen aziz kardeşlerimizin hatıraları önünde eğilip de gazilerini de hürmetle selamlarım." Ali Fuat Cebesoy. 16 15 Akbıyık, a.g.e., s. 295. 16 Ali Fuat Cebesoy, Milli Mücadele Hatıraları, Ankara: Vatan Neşriyat, 1953, s. 292.