İKİNCİ KISIM SERVET ÜZERİNDEN ALINAN VERGİLER Servet, vergi ödeme gücünün önemli bir göstergesi olduğu için, bunun üzerinden vergi alınmaktadır. Bu şekilde bir taraftan devletin finansal ihtiyaçları karşılanırken, diğer taraftan da vergilemede yatay ve dikey vergi eşitlik sağlanmaya çalışılmaktadır. Servet vergileri alınış biçimi itibariyle bazen servetin kendisinden bazen de servetin el değişiminden alınmaktadır. Türkiye de üç tür servet vergisi uygulanmaktadır. Bunlar; Emlak Vergisi ve Motorlu Taşıtlar Vergisi, Veraset ve İntikal Vergisidir. BİRİNCİ BÖLÜM EMLAK VERGİSİ I. GENEL OLARAK Emlak vergisi, gerçek ve tüzel kişilerin, mülkiyetinde bulunan bina, arsa ve araziler üzerinden alınan özel nitelikli bir servet vergisidir. Objektif-sübjektif vergiler sınıflandırılması bakımından, objektif vergiler grubunda yer almaktadır. Bunlara ilave olarak emlâk vergisi süreklilik taşıyan olağan bir vergidir. Emlak vergisi, ülkemizde 1970 yılından beri uygulanmaktadır. 1986 yılına kadar merkezi idare tarafından toplanan bu verginin gelirleri ve yönetimi, bu yıldan itibaren belediyelere bırakılmıştır. Bu yönüyle emlâk vergisi bir yerel yönetim vergisi olarak da nitelenebilir. Emlâk Vergisi Kanunu'nda 2002 yılında yapılan önemli bir değişiklik de beyan yöntemi kaldırılmıştır 1. Emlâk Vergisi, bina vergisi ve arazi vergisi olmak üzere iki ayrı vergiden oluşmaktadır. Ancak, her iki vergiye ilişkin düzenlemeler önemli ölçüde paralellik göstermektedir. Ayrıca emlak vergisi kanununda her iki vergi için ortak hükümlere de yer almaktadır. II. BİNA VERGİSİ VE UYGULAMASI A. Verginin Konusu Bina vergisinin konusu Türkiye sınırları içinde bulunan binalardır. Dolayısıyla mükelleflerin yurt dışındaki binaları verginin konusu içerisinde yer almaz (EVK, m. 1). Bu kanundaki bina tabiri, yapıldığı madde ne olursa olsun, gerek karada gerek su üzerindeki sabit inşaatın hepsini kapsamaktadır (EVK, m. 1). Dolayısıyla binanın yapımında kullanılan malzemenin niteliği, kural olarak, verginin konusuna girmek bakımından önem taşımaz. Bu yüzden ister betonarme olsun, ister kagir, ahşap ya da kerpiçten yapılsın bütün binalar verginin konusuna girer. Önemli olan binanın sabit 1 AÜY, 2005: 289
inşaat niteliğinde olmasıdır. Sabit inşaattan kasıt, bir inşaatın sürekli bir amaç için kullanılmaya elverişli olmasıdır 2. Öte yandan bu kanunun uygulanmasında VUK da yazılı bina mütemmimleri de bina ile birlikte nazara alınır. Yüzer havuzlar, sair yüzer yapılar, çadırlar ve nakil vasıtalarına takılıp çekilebilen seyyar evler ve benzerleri bina sayılmaz (EVK, m. 1). VUK a göre, bina ile sınırlanmış olup kullanılış tarzı itibariyle de bina ile birlik teşkil eden avlu, bahçe ve sair arazi binanın mütemmimleridir. Ancak, bir arazinin mütemmim sayılabilmesi için bina ile sınırlanmış olması tek başına yeterli değildir. Aynı zamanda, söz konusu arazinin bina ile bir bütünlük oluşturması gerekir. Kullanılış tarzı bakımından bina ile bir bütünlük oluşturmayan, sözgelimi sebze, meyve yetiştirmek amacıyla kullanılan arazi bina vergisinin konusuna girmez. Bunlar arazi vergisinin konusuna dahi olurlar 3. B. Verginin Mükellefi Bina vergisinin mükellefi, binanın maliki, varsa intifa hakkı sahibi, her ikisi de yoksa binaya malik gibi tasarruf edenlerdir (EVK, m. 3). Malik terimi, mülkiyet hakkı sahibi olan gerçek veya tüzel kişiyi ifade etmektedir. İntifa hakkı ise, başkasına ait bir malın kullanılması ya da o maldan yararlanılması hakkını ifade etmektedir. Gayrimenkuller üzerinde intifa hakkı, tapuda resmi senet düzenlenmesi ve tapu kütüğüne tescil ile kurulur. Bir binanın malikinden başka bir de intifa hakkı sahibi varsa, bu durumda kuru mülkiyete sahip malik değil, intifa hakkı sahibi verginin mükellefi olur. Bir binanın maliki ya da intifa hakkı sahibi de yoksa, binaya malik gibi tasarruf edenler mükellef olur. Örneğin; devlete veya bir başkasına ait arsa ya da arazi üzerine izinsiz gecekondu yapanlar inşa ettikleri binanın emlâk vergisini ödemek zorundadırlar 4. Bir binaya paylı mülkiyet halinde malik olanlar, hisseleri oranında mükelleftirler. Elbirliği mülkiyette malikler vergiden müteselsilen (zincirleme olarak) sorumlu olurlar (EVK, m. 3). Paylı mülkiyette birden çok kimse, maddî olarak bölünmüş olmayan bir şeyin tamamına belli paylarla maliktir. Başka türlü belirlenmedikçe, paylar eşit sayılır. Bir binaya paylı mülkiyet şeklinde malik olunması durumunda, her bir malik kendi payına düşen vergiden kişisel olarak sorumlu olacaktır. Elbirliği mülkiyeti ise, Kanun veya kanunda öngörülen sözleşmeler uyarınca oluşan topluluk dolayısıyla mallara birlikte malik olanların mülkiyetine verilen addır. Elbirliği mülkiyetinde ortakların belirlenmiş payları olmayıp her birinin hakkı, ortaklığa giren malların tamamına yaygındır. Kanunda veya sözleşmede aksine bir hüküm bulunmadıkça, gerek yönetim, gerek tasarruf işlemleri için ortakların oybirliğiyle karar vermeleri gerekir. Elbirliği mülkiyetinde, maliklerin her birinin malik olunan şeyin tamamı üzerinde hakları olduğundan, emlâk vergisinin tamamından bütün malikler müteselsilen sorumludurlar 5. 2 AÜY, 2005: 289 3 AÜY, 2005: 289 4 AÜY, 2005: 290 5 AÜY, 2005: 290
C. Mükellefiyetin Başlangıcı ve Sona Ermesi 1. Mükellefiyetin Başlaması Emlâk vergisi, 2002 yılına kadar 4 yılda bir mükellefler tarafından yapılan genel beyan ile tarh ve tahakkuk ettirilir. Ancak genel beyan esası 2002 yılından itibaren kaldırılmıştır. Ancak bu tarihten önce verilmiş olan beyannameler belediyelerce muhafaza edilerek verginin tarhında dikkate alınmaktadır. Bu nedenle, vergi değerinde ve mükellefiyette herhangi bir değişiklik olmadığı sürece beyan ya da bildirimde bulunma mecburiyeti yoktur 6. EVK nın 9. maddesine göre bina vergisi mükellefiyetinin başlama durumu ve tarihi aşağıdaki şekillerde olmaktadır; Yeni inşa edilen binalar için mükellefiyet, inşaatın bitim tarihini takip eden bütçe yılından itibaren başlar. Yanma, yıkılma, asansör ve kalorifer takılması ve kullanım tarzının değiştirilmesi gibi nedenlerle vergi değeri değişen binalar için mükellefiyet, değişikliğin gerçekleştiği tarihi takip eden bütçe yılından itibaren başlar. Bina malikinin değinmesi halinde yeni malikler için mükellefiyet, değişim tarihini takip eden bütçe yılından itibaren başlar. Dört yılda bir yapılan takdir işlemlerinde mükellefiyet, takdir işleminin yapıldığı tarihi takip eden bütçe yılından itibaren başlar. Vergi muafiyeti kalkan binalarda mükellefiyet, muafiyetin kalktığı tarihi takip eden bütçe yılından itibaren başlar. 2. Mükellefiyetin Sona Ermesi Yanma ve yıkılma gibi nedenlerden dolayı tamamen kullanılamaz hale gelen binalar ile muafiyet hakkı kazanan binalarda mükellefiyet, bu olayların meydana geldiği tarihi takip eden taksitten itibaren sona erer. Oturulması ve kullanılması kanunların verdiği yetki ile yasaklanan binaların vergileri, bu durumun mükelleflerce vergi dairesine bildirilmesi veya vergi dairesince öğrenilmesi üzerine yasaklama hali devam ettiği müddetçe alınmaz 7. D. Vergi Değerinin Değişmesi EVK nın 33. maddesine göre vergi değerini değiştiren nedenler şunlardır: Yeni bina inşa edilmesi (Mevcut binalara ilaveler yapılması veya asansör veya kalorifer tesisleri konulması yeni inşaat hükmündedir), Bir binanın yanması, yıkılması suretiyle veya sair sebeplerle tamamen veya kısmen harabolması veya binada mevcut asansör veya kalorifer tesislerinin kısmen veya tamamen kaldırılması, 6 Pehlivan, 2008: 301 7 Pehlivan, 2008: 302; EVK, m. 9
Bir binanın kullanış tarzının tamamen değiştirilmesi veya bir binanın ikamete mahsus mahallerinden bir kısmının dükkan, mağaza, depo gibi ticaret ve sanat icrasına mahsus mahaller haline dönüştürülmesi, Arazinin hal ve heyetinde değişiklik olması: o Arazinin fidanlandırılması veya ağaçlandırılması, bağ haline getirilmesi; o Fidanlı, ağaçlı veya kütüklü bir arazinin tarla haline getirilmesi veya gelmesi; o Tarım yapılan bir arazinin tabii bir afet veya arıza sebebiyle veya sair sebepler yüzünden tarıma elverişsiz hale gelmesi, o o Tarım yapılmayan bir arazinin tarıma elverişli hale getirilmesi, Arazinin parsellenmek suretiyle arsalar haline getirilmesi, Bir binanın mütemmimi durumunda olan arazinin mütemmimlik durumundan çıkması veya bir arazi ve arsanın bina mütemmimi durumuna girmesi, Bir bina veya arazinin takvim veya ifraz edilmesi veya mükellefinin değişmesi (Araziden bir kısmının istimlak edilmesi de ifraz hükmündedir), Müteaddit arazi ve arsaların tek bir arazi ve arsa haline getirilmesi veya müteaddit hisselere ayrılmış olan bir binanın bütün hisselerinin birleştirilmesi, Herhangi bir sebep yüzünden bir şehir, kasaba veya köyün tamamında devamlı olmak üzere bina veya arazinin değerlerinde %25 i aşan oranda artma veya eksiltme olması. E. Bildirim Verme- Vermeme ve Süreler Bu Kanunun 33. maddesinde yazılı vergi değerini tadil eden nedenlerin bulunması halinde (geçici ve daimi muafiyetten faydalanılması hali dahil) emlak vergisi bildirimi verilmesi zorunludur. Devlete ait arazi için bildirim verilmez. Bildirimler; Yeni inşa edilen binalar için, inşaatın sona erdiği veya inşaatın sona ermesinden evvel kısmen kullanılmaya başlanmış ise her kısmın kullanılmasına başlandığı bütçe yılı içerisinde, Bu Kanunun 33. maddesinde yazılı vergi değerini tadil eden sebeplerin doğması halinde, değişikliğin vuku bulduğu bütçe yılı içerisinde, emlakın bulunduğu yerdeki ilgili belediyeye verilir. Yukarıdaki fıkralarda yazılı haller bütçe yılının son üç ayı içinde vuku bulduğu takdirde bildirim, olayın vuku bulduğu tarihten itibaren üç ay içinde verilir. Elbirliği mülkiyetinde mükellefler müşterek imzalı bir bildirim verebilecekleri gibi, münferiden de bildirim verebilirler. Paylı mülkiyet halinde ise bildirim münferiden verilir.
Elbirliği mülkiyetinde münferiden bildirim verildiği takdirde, gayrimenkule ait vergi değeri üzerinden hissedarların adedine göre ayrı ayrı tarh ve tahakkuk yapılır. F. Muafiyet ve İstisnalar Bina vergisinde, çeşitli muafiyet ve istisnalara yer verilmiştir. Bunlar daimi muafiyetler (EVK, m. 4) ve geçici muafiyetler (EVK, m. 5) olarak iki başlıkta incelenebilir. 1. Daimi Muaflıklar Aşağıda yazılı binalar, kiraya verilmemek şartıyla bina vergisinden daimi olarak muaftır; a) Katma bütçeli idarelere, il özel idarelerine, belediyelere, köy tüzel kişiliğine, kanunla kurulan üniversitelere ve devlete ait binalar, b) İl özel idareleri, belediyeler ve köyler ile bunların teşkil ettikleri birlikler veya bunlara bağlı müesseselere ait; - Su, elektrik, havagazı, mezbaha ve soğuk hava işletme binaları, - Belediye sınırları içindeki yolcu taşıma işletme binaları ve kapalı durak yerleri; c) Köylere ve köy birliklerine ait tarım işletme binaları, soğuk hava depoları, içmeler ve kaplıcalar ile bunlar tarafından köylünün umumi ve müşterek ihtiyaçlarını karşılamak maksadıyla işletilen hamam, çamaşırhane, değirmenler ve köy odaları, d) Ordu evleri, askeri gazino ve kantinler ile bunların müştemilatı, e) Kamu menfaatlerine yararlı derneklere ait binalar, f) Kazanç gayesi olmamak şartıyla işletilen hastane, dispanser, sağlık, rehabilitasyon, teşhis ve tedavi merkezleri, kreşler, kütüphaneler ile benzerleri, g) Dini hizmetlerin ifasına mahsus ve umuma açık bulunan ibadethaneler, h) Zirai istihsalde kullanılmak şartıyla makine ve alet depoları, zahire ambarları, işçi ve bekçi bina, kulübe ve barakaları, i) Su ürünleri müstahsillerinin istihsalde kullandıkları ağ ve alet depoları ve barakaları, j) Umuma tahsis edildiği Maliye ve Gümrük Bakanlığınca kabul edilen rıhtım, iskele, demiryolları ve köprü, rampa ve tünel, yeraltı ve yerüstü geçitleri, iskele ve istasyon binaları ile yolcu salonları, k) Her nevi su bentleri, baraj, sulama ve kurutma tesisleri, l) Yabancı devletlere ait olup elçilik ve konsolosluk olarak kullanılan binalar, m) Bakanlar Kurulunca vergi muafiyeti tanınan vakıflara ait binalar, n) Enerji nakil hatları ve direkleri, o) Beden Terbiyesi Gene Müdürlüğüne tescil edilmiş amatör spor kulüplerine ait binalar,
p) Kooperatiflerin kurdukları kendi hizmet binaları, r) Karşılıklı olmak şartıyla Uluslararası Anlaşmalar hükümlerine göre azınlık sayılan cemaatlere ait özel okul binaları, s) Türk Silahlı Kuvvetlerini güçlendirmek amacıyla kurulmuş vakıflara ait binalar, t) Tersane binaları. 2. Geçici Muaflıklar Aşağıda yazılı binalar, kiraya verilmemek şartıyla bina vergisinden geçici olarak muaftır; a) Mesken olarak kullanılan bina veya apartman dairelerinin vergi değerinin 1/4 ü, inşalarının sona erdiği yılı takibeden bütçe yılından itibaren 5 yıl süre ile geçici muafiyetten faydalandırılır. b) Turizm Endüstrisini Teşvik Kanunu hükümleri dairesinde turizm müessesesi belgesi almış olan gelir veya kurumlar vergisi mükelleflerinin adı geçen kanunda yazılı maksatlara tahsis ettikleri ve işletmelerine dahil binaları 5 yıl süre ile geçici muafiyetten faydalandırılır. c) Deprem, su basması, yangın gibi tabii afetler sebebiyle yıkılan binaların yerine yapılan binalarda 10 yıl geçici muafiyetten yararlandırılır. d) Fuar, sergi ve panayır yerlerinde inşa edilen binalar (Bu yerlerin açık bulunmadığı zamanlarda da kullanılanlar hariç), bu maksada tahsis edildikleri süre için vergiden muaftır. e) Planlama Teşkilatınca tespit ve tayin edilen geri kalmış bölgelerde inşa edilen sınai tesisler, inşalarının sona erdiği yılı takibeden bütçe yılından itibaren 5 yıl süre ile geçici muafiyetten faydalandırılır. f) Organize sanayi bölgeleri ile sanayi ve küçük sanat sitelerindeki binalar, inşalarının sona erdiği tarihi takip eden bütçe yılından itibaren 5 yıl süre ile geçici muafiyetten faydalandırılır. G. Verginin Matrahı Emlak Vergisi Kanununda, gerek binalar ve gerekse araziler açısından rayiç bedel esası kaldırılmıştır. Yeni düzenlemeye göre, binalar için vergi değeri; Maliye Bakanlığı ile Bayındırlık Bakanlıkları tarafından birlikte tespit ve ilan edilecek bina metrekare normal inşaat maliyetleri ile arsa veya arsa payı değeri esas alınmak suretiyle, konu ile ilgili tüzük hükümlerinden yararlanılmak suretiyle hesaplanan bedeldir 8. Vergi değeri arsa ve binalar için ayrı ayrı belirlenir. Buna göre arsa ve arazi için; VUK un asgari ölçüde birim değer tespitine ilişkin hükümlerine göre takdir komisyonlarınca arsalar için her mahalle ve arsa sayılacak parsellenmiş arazide her köy için cadde, sokak veya değer bakımından farklı bölgeler (turistik bölgelerdeki cadde, sokak veya değer bakımından farklı olanlar ilgili valilerce tespit edilecek pafta, 8 Akdoğan, 2007: 557
ada veya parseller), arazide her il veya ilçe için arazinin cinsi (kıraç, taban, sulak) itibariyle takdir olunan birim değerler göre hesaplanan bedeldir. Bina için ise; Maliye Bakanlığı ile Bayındırlık Bakanlıklarınca ortaklaşa tespit ve ilan edilecek bina metrekare normal inşaat maliyetleri ile bulunacak arsa veya arsa payı değeri esas alınarak hesaplanan bedeldir 9. Bu şekilde bulunan vergi değeri, mükellefiyetin başlangıç yılını takip eden yıldan itibaren her yıl, yeniden değerleme oranının yarısı nispetinde arttırılır. Sabit istihsal tesisatına ait değerler vergi matrahına alınmaz. H. Verginin Oranı Bina vergisinin oranı meskenlerde binde bir, diğer binalarda ise binde ikidir. Bu oranlar, Büyük Şehir Belediye sınırları ve mücavir alanlar içinde % 100 artırımlı uygulanır. Yani Büyük Şehir Belediye sınırları ve mücavir alanlar içinde yer alan bina vergisi oranları; meskenler için binde iki, işyerleri için binde dört olarak uygulanır. Bakanlar Kurulu, vergi oranlarını yarısına kadar indirmeye veya üç katına kadar artırmaya yetkilidir (EVK, m. 8). Yeni inşa edilen bina veya binaların vergisi, arsasının (veya arsa payının) vergisinden az olamaz. Bu şekilde vergi değeri yüksek olan arsalara derme çatma evler yaparak arsa için ödenen verginin düşürülmesi engellenmiştir (EVK, m. 8). Bakanlar Kurulu, kendisine bakmakla mükellef kimsesi olup onsekiz yaşını doldurmamış olanlar hariç olmak üzere; Hiçbir geliri olmadığını belgeleyenlerin, Gelirleri münhasıran kanunla kurulan sosyal güvenlik kurumlarından aldıkları aylıktan ibaret bulunanların, Gazilerin, Özürlülerin, Şehitlerin dul ve yetimlerinin Türkiye sınırları içinde brüt 200 m'yi geçmeyen tek meskeni olması (intifa hakkına sahip olunması hali dahil) halinde, bu meskenlerine ait vergi oranlarını sıfıra kadar indirmeye yetkilidir. Ayrıca (EVK, m. 8); Bu hüküm, yukarıda belirtilenlerin tek meskene hisse ile sahip olmaları halinde hisselerine ait kısım hakkında da uygulanır. Muayyen zamanda dinlenme amacıyla kullanılan meskenler hakkında bu hüküm uygulanmaz. Geliri olmadığını belgelemenin usul ve esaslarını belirlemeye Maliye Bakanlığı yetkilidir. 9 Arslan, 2007: 311
Bu hüküm binaların inşalarının sona erdiği yılı takip eden bütçe yılından itibaren dört yıl uygulanır (EVK, m. 8). İ. Verginin Tarh ve Tahakkuku Bina vergisi, ilgili belediye tarafından; dört yılda bir defa olmak üzere takdir işlemlerinin yapıldığı yılı takip eden bütçe yılının Ocak ve Şubat aylarında tarh olunur (EVK, m. 11). Vergi değerini tadil eden sebeplerle bildirim verilmesi icabeden hallerde, vergi değerini tadil eden sebeplerin meydana geldiği bütçe yılını takip eden yılı Ocak ayı içinde, vergi değerini tadil eden sebep yılın son üç ayı içinde vuku bulmuş ve bildirim, vergi değerini tadil eden sebebin meydana geldiği bütçe yılını takip eden yılda verilmiş ise bildirimin verildiği tarihte tarh işlemi yapılır (EVK, m. 11). Hesaplanan vergi değeri esas alınarak yıllık olarak tarh olunur. Bildirim posta ile gönderilmiş ise vergi, bildirim verme süresinin son gününü takip eden yedi gün içinde tarh olunur. Bu suretle tarh olunan vergiler, tarh edilen tarihte tahakkuk etmiş sayılır ve mükellefe bir yazı ile bildirilir (EVK, m. 11). Yapılan tarh ve tahakkuku takip eden yıllarda, tespit edilen vergi değeri üzerinden hesaplanan bina vergisi, her bütçe yılının başından itibaren o yıl için tahakkuk etmiş sayılır (EVK, m. 11). II. ARAZİ VERGİSİ A. Verginin Konusu Arazi vergisinin konusunu Türkiye sınırları içinde bulunan arazi ve arsalar oluşturur. Vergi hukukunda arazi, genel olarak, arz üzerinde bulunan ve sınırları dağ, çit, duvar, ağaç, yol gibi doğal ve yapay işaretlerle çevrili bulunan yeryüzü parçası olarak tanımlanmaktadır. Belediye sınırları içinde bulunan ve belediyece parsellenmiş araziye ise arsa denir (EVK, m. 12). B. Verginin Mükellefi Arazi vergisinin mükellefi, arazinin maliki, varsa intifa hakkı sahibi, her ikisi de yoksa araziye malik gibi tasarruf edenlerdir (EVK, m. 13). Bir araziye paylı mülkiyet halinde malik olanlar, hisseleri oranında mükelleftirler. Elbirliği mülkiyette malikler vergiden müteselsilen sorumlu olurlar (EVK, m. 13). Mülkiyeti ihtilaflı bulunan arazi için mutasarrıfı bulunmayan kişiler tarafından ödenen arazi vergileri ihtilafın ödeme yapan aleyhine sonuçlanması halinde ihtilafla ilgili bulunanların karar tarihinden itibaren bir yıl içerisinde başvurmaları şartıyla kendilerine ret ve iade olunur (EVK, m. 13). C. Mükellefiyetin Başlaması ve Sona Ermesi Arazi vergisi, bina vergisinde olduğu gibi, 2002 yılına kadar 4 yılda bir mükellefler tarafından yapılan "genel beyan" esasına göre tarh ve tahakkuk ettirilirdi. Ancak bu tarihten sonra yapılan düzenleme ile genel beyan esasına göre verilmiş olan
beyannameler ilgili belediyelerce muhafaza edilerek, gelecek dönemlerde yapılacak vergi tarhında dikkate alınmaya başlanmıştır. Bu nedenle, vergi değerinde ve mükellefiyette herhangi bir değişiklik olmadığı sürece, yıllık olarak ya da belli dönemler itibarıyla beyan ya da bildirimde bulunma mecburiyeti yoktur 10. Mevcut duruma göre arazi vergisinde mükellefiyetin başlaması ve sona ermesi aşağıdaki gibi düzenlenmiştir (EVK, m. 19) : EVK'nın 33.maddesinin 1 fıkrasında belirtilen "yeni bina inşa edilmesi {mevcut binalara ilaveler yapılması, veya asansör, kalorifer tesisleri konulması", 7 fıkrasında belirtilen, "birden çok arazi ve arsaları tek bir arazi ve arsa durumuna getirilmesi veya birden çok hisselere ayrılmış olan bir binanın bütün hisselerinin birleştirilmesi", halinde vergi değerini değiştiren sebeplerin doğması halinde bu değişikliklerin vuku bulduğu, 8 numaralı fıkrada "herhangi bir sebep yüzünden bir şehir, kasaba veya köyün tamamında devamlı olmak üzere bina veya arazinin değerlerinde %25'i aşan oranlarda artma veya eksilme olması" halinde ise bu duruma bağlı olarak takdir işleminin yapıldığı tarihi, Dört yılda bir yapılan takdir işlemlerinde takdir işleminin yapıldığı tarihi, Muafiyetin sukut ettiği tarihi, takip eden bütçe yılından itibaren başlar. Vergiye tabi iken muaflık şartlarını kazanan araziden dolayı mükellefiyet, bu olayın vuku bulduğu tarihi takibeden taksitten itibaren sona erer (EVK, m. 19). Kanunların verdiği yetkiye dayanılarak tasarrufu yasak edilen arazinin vergisi, mükelleflerce keyfiyetin vergi dairesine bildirilmesi veya vergi dairesince re'sen tespit edilmesi üzerine yasaklama tarihini izleyen taksitlerden itibaren bu hallerin devam ettiği sürece alınmaz (EVK, m. 19). Deprem, su basması, yangın gibi tabii afetler sebebiyle yanan, yıkılan binaların arsalarına ait vergiler, bu olayların vukua geldiği tarihleri takibeden bütçe yılından itibaren iki yıl süre ile alınmaz (EVK, m. 19). Üzerine bina yapılan arsanın arazi vergisi mükellefiyeti, inşaatın bittiği yılı takibeden bütçe yılından itibaren sona erer (EVK, m. 19). D. Muafiyet ve İstisnalar Arazi vergisinde muafiyetler iki grupta incelenebilir: Daimi ve geçici muaflıklar (EVK, m. 14). 1. Daimi Muafiyet Aşağıda yazılı arazi kiraya verilmemek şartıyla arazi vergisinden daimi olarak muaftır (EVK, m. 14); Katma bütçeli idarelere, il özel idarelerine, belediyelere ve köy tüzel 10 Pehlivan, 2008: 309
kişiliğine, kanunla kurulan üniversitelere ve Devlete ait arazi, İl özel idareleri, belediyeler ve köyler ile bunların teşkil ettikleri birlikler veya bunlara bağlı müesseseler tarafından işletilen: o Su, elektrik, havagazı, mezbaha ve soğuk hava işletmelerine ait arazi; o Belediye sınırları içindeki yolcu taşıma işletmelerine ait arazi; Kamu menfaatlerine yararlı derneklere ait arazi, Yabancı devletlere ait olup gerek elçilik ve konsolosluk binaları gerekse elçilerin ikametlerine mahsus binalar yapılmak üzere sahip olunan arazi ve arsalar ile bu çeşit binalardan yanan, yıkılanların arsaları (Karşılıklı olmak şartiyle) ve merkezi Türkiye'de bulunan milletlerarası kuruluşların Türkiye'deki temsilciliklerine ait arazi ve arsalar, Mezarlıklar, Türk Silahlı Kuvvetlerini güçlendirmek amacıyla kurulmuş vakıflara ait arazi ve arsalar, Belediye ve mücavir alan sınırları dışında bulunan arazi, Petrolün boru hatları ile transit geçişi ile ilgili projeler kapsamında; kamulaştırma ile görevlendirilen kamu kurum veya kuruluşunun maliki veya irtifak hakkı sahibi olduğu ve ilgili proje yatırımcıları lehine irtifak hakkı tesis edilmiş gayrimenkuller, Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonuna intikal eden bankalara, tasfiyeleri Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu eliyle yürütülen müflis bankaların iflas idarelerine ait arazi ve arsalar. 2. Geçici Muaflıklar Aşağıda yazılı arazi geçici olarak arazi vergisinden muaftır (EVK, m. 15); Özel kanunlarına göre devlet ormanları dışında insan emeğiyle yeniden orman haline getirilmek üzere ağaçlandırılan arazi 50 yıl, Toprak ve topoğrafik özellikleri ve erozyon gibi sınırlayıcı faktörler sebebiyle kültür bitkilerinin yetişmelerini engelleyen araziden; bataklık, turbiyer, çorak, makilik, çalılık, taşlık ve sair haller dolayısıyla üzerinde tarım yapılamayan sahaların, ıslah tedbirleriyle yeniden tarıma elverişli hale getirilmesinde 10 yıl, Teknik, ekonomik ve ekolojik bakımlardan gerekli şartları haiz olan arazide yeniden fidanla dikim veya aşılama veya yeniden yetiştirme suretiyle ağaçlık, meyvalık, bağ ve bahçe meydana getirilmesinde asgari 2 yıl, azami 15 yıl, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığınca, organize sanayi bölgeleri için iktisap
olunduğu veya bu bölgelere tahsis edildiği kabul edilen arazi. 3. İstisna Mükelleflerin bir belediye ve bu belediyenin mücavir alan sınırları içinde bulunan arazisinin (arsalar hariç) toplam vergi değerinin 10.000 TL sı arazi vergisinden müstesnadır. Bu miktarı üç misline kadar artırmaya Bakanlar Kurulu yetkilidir. Bu hükmün tatbikatında mükellef ile eş ve velayet altındaki çocuklara ait arazi değerleri toplu olarak nazara alınır. Bu maddede yazılı istisna, hisseli arazide mükelleflerin hisse miktarları ayrı ayrı dikkate alınmak suretiyle uygulanır (EVK, m. 16). E. Verginin Matrah ve Oranı Arazi vergisinin matrahı Emlak Vergisi Kanunu hükümlerine göre tespit edilen vergi değeridir. Arsa ve araziler için vergi değeri, VUK un asgari ölçüde birim değer tespitine ilişkin hükümlerine göre takdir komisyonlarınca arsalar için her mahalle ve arsa sayılacak parsellenmemiş arazide her köy için cadde, sokak veya değer bakımından farklı bölgeler arazide her il veya ilçe için arazinin cinsi itibarıyla takdir olunan birim değerlere göre hesaplanan değerdir (EVK. 29). Arsa ve arazilerin vergi değeri takdir komisyonlarınca dört yılda bir belirlenir. Bulunan bu vergi değeri, mükellefiyetin başlangıç yılım izleyen yıldan itibaren her yıl yeniden değerleme oranının yarısı oranında artırılır (EVK. 29). Arazi vergisinin oranı binde bir, arsalarda ise binde üçtür. Bu oranlar, Büyük Şehir Belediye sınırları ve mücavir alanlar içinde % 100 artırımlı uygulanır. Yani Büyük Şehir Belediyesi sınırları ve mücavir alanları içinde yer alan arazilerin vergisi binde iki, arsaların vergisi ise binde altı olarak uygulanır (EVK, m. 18). F. Verginin Tarh ve Tahakkuku Arazi vergisi, ilgili belediye tarafından dört yılda bir defa olmak üzere takdir işlemlerinin yapıldığı yılı izleyen bütçe yılının ocak ve şubat aylarında yıllık olarak tarh olunur. Kanunda öngörülen vergi değerini değiştiren sebeplerle bildirim verilmesi gereken durumlarda, vergi değerini değiştiren sebeplerin meydana geldiği bütçe yılını izleyen yılın ocak ayı içinde yine ilgili belediye tarafından tarh işlemi yapılır. Vergi değerini değiştiren sebep yılın son üç ayı içinde meydana gelmiş ve bildirim izleyen yılda verilmişse bildirimin verildiği tarihte tarh yapılır. Bildirim postayla gönderilmişse vergi, bildirim verme süresinin son gününü izleyen yedi gün içinde tarh olunur 11. Arazinin vergi değerinde sürekli olarak % 25'i aşan oranda artma veya azalma olması dolayısıyla takdir işleminin yapılması halinde, takdir işlemlerinin yapıldığı bütçe yılını izleyen yılın ocak ve şubat aylarında tarh yapılır (EVK, m. 20). Bu şekilde tarh olunan vergiler, tarh edilen tarihte tahakkuk etmiş sayılır ve mükellefe bir yazıyla bildirilir 11 AÜY, 2005: 298
Bir il veya ilçe sınırları içerisinde birden fazla belediye olması halinde, belediye ve mücavir alan sınırları dışında bulunan araziye ait arazi vergisini tarha yetkili olacak belediye, ilgili valiler tarafından belirlenir. III. BİNA VE ARAZI VERGİSİNDE ORTAK HÜKÜMLER 1. Verginin Ödenmesi Emlak vergisi iki eşit taksitte ödenir. Birinci taksiti Mart, Nisan ve Mayıs aylarında, İkinci taksiti Kasım ayı içinde ödenir (EVK, m. 30). Öte yandan bina, arsa ve arazinin kullanım hakkı bazı hallerde kısmen ya da tamamen kısıtlanır. EVK'nın 9 ve 19. maddelerine göre, kullanılması kanunların verdiği yetkiye dayanılarak yasak edilen bina ve arazilerin vergilen, mükelleflerce durumun vergi dairesine bildirilmesi veya vergi dairesince re'sen tespit edilmesi üzerine, bu olayların meydana geldiği tarihlerden sonra gelen taksitlerden İtibaren, bu hallerin devam ettiği sürece alınmaz 12. Yine, kanunlarla veya kamu düzenini koruyan diğer mevzuatla tasarrufu (kullanım hakkı) kısıtlanan bina, arsa ve arazinin vergisi, kısıtlamanın devam ettiği süre içerisinde 1/10 oranında tahsil edilir (EVK, m. 30). Kısıtlamanın kaldırılması halinde, kaldırılma tarihini takibeden bütçe yılından itibaren emlakın vergisi, tüm vergi değeri üzerinden ödenir (EVK, m. 30). Kısıtlamanın devam ettiği sürede tecil edilen verginin 9/10 u bina, arsa veya arazinin satılması, istimlaki veya hibe yoluyla ahara devir ve temliki halinde, tahsilat zamanaşımına uğramamış olanları muaccel hale gelir (EVK, m. 30). Kanunla ve diğer mevzuatla yapılan kısıtlamaların neler olduğu, süresi, tevsiki ve kısıtlama koyan kamu organlarının görevleri ve sorumlulukları Maliye Bakanlığınca, Milli Eğitim, İmar ve İskan ve İçişleri Bakanlıklarının mütalaaları alınarak hazırlanacak bir yönetmelikle tanzim olunur (EVK, m. 30). Devir ve ferağı yapılan bina ve arazinin, devir ve ferağın yapıldığı yıl ile geçmiş yıllara ait ödenmemiş Emlak Vergisinin ödenmesinden devreden devralan müteselsilen sorumlu tutulurlar. Devralanın mükellefe rücu hakkı saklıdır. Tapu daireleri devir ve ferağ işlemini, işlemin yapıldığı ayı takip eden ayın 15'. günü akşamına kadar ilgili belediyelere bildirir (EVK, m. 30). 2. Zamanaşımı Bildirim dışı kalan bina ve arazinin vergi ve cezalarında zamanaşımı, bu bina ve arazinin bildirim dışı bırakıldığının idarece öğrenildiği tarihi takip eden yılın başından itibaren başlar. Bu tarihten sonra zaman aşımı 5 yıldır (EVK, m. 40). 12 Pehlivan, 2008: 313