Sağlık Mesleklerinde Gelecek Eğilimleri Dr. Sabahattin Aydın 24.06.2011 Erzurum
Sunum içeriği Değişen paradigma içinde doktorun rolü Sağlık sistemlerindeki radkal değişimler Entegre sağlık sistemine doğru Sağlık personeli gelişimi Türkiye de sağlık meslekleri: görev tanımları nedir? Hangi meslek ne kadar gerekli? Nitelik ve niceliğe kamu politikasının etkisi Mesleki Yeterlilikler ve serbest dolaşım Sağlıkta etik istihdam
Doktorluğun Tarihsel ve Kültürel Serüveni Physician as the devil Physician as human being Physician as angel Physician as Christ National Museum of the History of Science and Medicine, Nedherlands photo copyright Boerhaave Museum
Hekim yaklaşımının seyri antik Tanrı/ilah Mitoloji/eski dinler geleneksel Kutsal/kahraman heroic model of medicine modern Bilim adamı/insan
Hekim yaklaşımının seyri antik Tanrı/ilah Mitoloji/eski dinler geleneksel Kutsal/kahraman heroic model of medicine modern Bilim adamı/insan
Sağlık Hizmetlerinde Copernic Değişimi
Prof. Dr. Haydar Sur dan
Prof. Dr. Haydar Sur dan
Sağlık sistemleri
Temel sağlık İnsanı öne almak (insan merkezlilik) World Health Report 2008 entitled Primary Health Care Now More Than Ever
Değişen rol: hesap verebilirlik
SD Sağlık Düşüncesi ve Tıp Kültürü Dergisi Arşivinden
Entegre sağlık sistemine doğru Doktor (otorite)/ sağlık personeli 19. yy sonlarında eğitimli hemşire St Thomas hast. Hemşirelik okulu 1860 20. yy ikinci yarısında hekimin sorgulanırlığı klinik uygulamada bilgilendirilmiş onam (Osmanlı. 17.yy) Görev kaymaları Doktor Hemşire Diğer meslekler
Entegre sağlık sistemine doğru Çok sektörlü, çok paydaşlı sorumluluk alanı Birey / takım hizmeti iş tanımları Yeni meslekler ve görev tanımlarını teşvik Hizmet anlayışı ve toplumsal beklenti Bilimsel ve teknolojk gelişmeler Sağlık mesleklerinin görevi: (sadece) doktor yardımcısı değil Diğer sağlık meslekleri doktordan daha az önemli değil Kayıt dışı yardımcı personel Vasıfsız işgücü, kadınlar
Kayıt dışı yardımcı sağlık hizmetçleri Yakınlarına sağlık hizmeti sunumda ücretsiz görev alanlar (vasıfsız kadın işgücü) Sosyokültürel değişimle sayısı azalıyor Örn: Türkiye /Yunanistan da hemşire kompansasyonu Kanada da bakım hizmetlerinin % 70 i ücretsiz iş gücü (1) Kanada Kanser Derneği ve Kanada Bakım Emekçileri Birliği nin beyanı(2): Evde kendi yakınlarına bakanlara en düşük maaş bağlanırsa yıllık fatura 25 milyar dolar Kanada nın hekimlere ödediği miktardan daha fazla 1-Stobert S, Cranswick K: Looking after seniors: who dpes what for whom? Canadian Social Trends, 2004 s. 2-4 2-Goar C. The High price of unpaid caregiving. Toronto Star, 13 May2009 In: Panitch L, Leys C: Kapitalizmde Sağlık, socialist register 2010.
Sağlık Personeli gelişimi Artan entellektüel insan gücü ihtiyacı Artan teknoloji kullanımı Bilgi bombardımanı Artan personelin hekim yükünü azaltması Hekim dışındaki mesleklerin iyi tanımlanması Kaliteli eğitim ve sorumluluk verilmesi Sürekli eğitim İhtiyacı!
İnsan merkezli sağlık sistemlerinde personel değişimi
Sağlık personeli gelişimi/ sürekli eğitim Teknolojik gelişmeyle ortaya çıkan sağlık personeli Entellektüel işte bilginin yıllık değişim hızı: % 7 Personelin işten ayrılma hızı: % 2-3 10-15 yıl sonra bilginin değişen miktarı % 80* Sonuç Sürekli eğitimin gerekliliği Türkiye de meslekte diploma bilgisi % 10** (AB % 30-40)? *Finlandiya çalışması **Demir. Ö: Bologna süreci sözlü açıklamasından. Galatasaray Üniversitesi,
Türkiye de Sağlık Meslekleri 1928 tarihli 1219 Saylı Tababet ve Şuabatı Sanatlarının İcrasına Dair Kanun 1-Hekimler 2-Diş Tabibi (ve dişçiler) 3-Ebe -Sünnetçi -Hastabakıcı hemşire
Türkiye de Sağlık Meslekleri 224 Sayılı Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesi Hakkında Kanun Madde 2 Sağlık personeli, sağlık hizmetlerinde maaş, ücret, yevmiye ve mukavele ile istihdam edilen ve bu sahada mesleki eğitim görerek yetişmiş olanlardır. Bu hizmet sahasında çalışan ve yüksek eğitim yapmamış olanlar yardımcı sağlık personelidir. Madde 10 Bir sağlık ocağının hizmeti en az bir hekim ve yeter sayıda yardımcı sağlık personelinden teşekkül eden bir ekip tarafından yürütülür. Köylerde bu ekibe yardımcı olarak tesis edilen sağlık evlerinde yardımcı sağlık personeli vazifelendirilir
Türkiye de Sağlık Meslekleri 1953 tarihli 6197 Sayılı Eczacılar ve Eczaneler Hakkında Kanun 4-Eczacılık 1954 tarihli 6283 Sayılı Hemşirelik Kanunu (Değişik: 2007-5634) 5-Hemşirelik 1989 tarihli 3575 Sayılı Kanun (1219/ Ek Md. 4) 6-Diş protez teknisyeni / lise-önlisans 2000 tarhli Acil Sağlık Hizmetleri Yönetmeliği 7-Ambulans veacil Bakım Teknikeri (AABT) - Paramedik 8-Acil Tıp Teknisyeni (ATT) /lise 2004 tarihli 5193 Sayılı Optisyenlik Hakkında Kanun 9-Optisyenlik
Türkiye de Sağlık Meslekleri 2011 tarihli 6225 Sayılı Kanun (1219/ Ek Md. 13) 10-Klinik psikolog (yüksek lisans/ doktora) 11-Fizyoterapist (lisans) 12-Odyolog (lisans) 13-Diyetisyen (lisans) 14-Dil ve konuşma terapisti (lisans) 15-Podolog (önlisans) 16-Sağlık fizikçisi (yüksek lisans) 17-Anestezi teknisyeni (lise) 18-Anestezi teknikeri (önlisans) 19- Tıbbi laboratuvar teknisyeni (lise) 20- Tıbbi Laboratuvar ve patoloji teknikeri (önlisans)
Sağlık Meslekleri 2011 tarihli 6225 Sayılı Kanun (1219/ Ek Md. 13) 21-Tıbbi görüntüleme teknisyeni (lise) 22-Tıbbi görüntüleme teknikeri (önlisans) 23-Ağız ve diş sağlığı teknikeri (önlisans) 24-Diş protez teknikeri (önlisans) 25-Tıbbi protez ve ortez teknisyeni (lise) 26-Tıbbi protez ve ortez teknikeri (önlisans) 27-Ameliyathane teknikeri (önlisans) 28-Adli tıp teknikeri (önlisans) 29-Odyometri teknikeri (önlisans) 30-Diyaliz teknikeri (önlisans) 31-Fizyoterapi teknikeri (önlisans)
Türkiye de Sağlık Meslekleri 2011 tarihli 6225 Sayılı Kanun (1219/ Ek Md. 13) 32-Pefüzyonist (lisans) 33-Radyoterapi teknikeri (önlisans) 34-Eczane teknikeri (önlisans) 35-İş ve uğraşı teknikeri /Ergoterapi teknikeri (önlisans) 36-İş ve uğraşı terapisti /Ergoterapist (lisans) 37- Elektrofizyoloji teknikeri (önlisans) 38-Mamografi teknikeri (önlsans) Mevzuat? 39-Çevre Sağlığı Teknisyeni 40-Sağlık Memuru
Türkiye de Sağlık Meslekleri Hayvan Sağlığı 1954 tarihli ve 6343 sayılı Veteriner Hekimliği Mesleğinin İcrasına... Dair Kanun 1-Veteriner Hekim 2007 tarihli Hayvan Sağlığı Kabini Açılış, Çalışma Ve Denetlenme Usul Ve Esaslarına Dair Yönetmelik 2-Sağlık Teknikeri (Hayvan sağlığı) 3-Veteriner Sağlık Teknisyeni 4-Veteriner Sağlık Teknikeri
2023 projeksiyonu Değişimin Anahtar Göstergeleri Gösterge 2008 2023 Toplam nüfus 71 milyon 82 mlyon Nüfus / sağlık personeli oranı 127 77 Kamu cari sağlık hacaması / GSYİH oranı % 4,0 % 5,4 Bu senaryodaki toplam sağlık personeli 563 bin 1.067 bin 100,000 nüfusa düşen personel sayısı 788 1.297 100,000 nüfusa düşen hekim sayısı 158* 243 OECD: 310 100,000 nüfusa düşen ebe-hemşire* sayısı 227 486 100,000 nüfusa düşen yatak sayısı 241 250 OECD: 380 *Küba da: 645 / 100.000, aile hekimi 150 / 100.000
Projeksiyon sağlık sektöründe personel ihtiyacı Sağlık Personeli 2008 2023 Ek ihtiyac Uzman hekim 75.989 136.877 60.888 Pratisyen hekim 35.763 18.805-16.958 Aile hekimi 1.399 44.380 42.981 Küba: 32.542 Diş hekimi 19.959 28.026 8.067 Eczacı 24.778 32.886 8.108 Hemşire 99.910 283.289 183.379 Ebe 47.673 85.077 37.404 Laboratuvar teknisyeni 14.947 22.150 7.203 Radyoloji teknisyeni 10.738 15.629 4.891 Anestezi teknisyeni 4.395 10.369 5.974 Tıbbi sekreter 5.562 15.564 10.002 İlk ve acil yardım teknisyeni 15.486 25.312 9.826 Fizyoterapist 1.916 6.989 5.073 Toplam 563.852 1.067.572 503.720
Uzman hekim Eğitim Düzeyi 2008 2023 Pratisyen hekim % 29,5 Aile hekimi Diş hekimi Eczacı Lisans ve % 28,6 Yöneticiler Lisansüstü Mühendis ve tek.hizm. personeli Hemşire* Hemşire Ebe Sağlık memuru/toplum sağlığı teknisyeni Laboratuvar teknisyeni % 46,6 Radyoloji teknisyeni Anestezi teknisyeni Önlisans ve Tıbbi sekreter Lisans % 43 İlk ve acil yardım teknisyeni Fizyoterapist Diğer SHS personeli Diğer teknik hizmetler personeli Genel idari hizmetler personeli Destek Hizmetleri % 28,5 Yardımcı hizmetler personeli % 23,9 Toplam 100 100
Sağlık İnsan Kaynakları Geliştirme Performansı Personel kalitesi Personel oranları İnsan Kaynakları Geliştirmede Değişim Alanları Personel sayısı Personel dağılımı Personel verimliliği Eğitim ve öğretim Personel yönetimi
Sağlığın piyasalaşması (!) Sağlık temel insan hakkı (Evrensel İH Beyannamesi) Sağlık personeli istihdamında arzı ve talebi belirleyenler Piyasanın aksine arz ve talep asimetrisi Teknolojik ve bilimsel gelişmeler Toplumsal beklentiler Kamu politkaları: koruyuculuk,erişilebilirlik, hakkaniyet Kontrollu piyasa / Obama sağlık reformu (ABD)? Kontrollu rekabet
Sağlık personeli ihtyacına etkisi Entegre 1. basamak yapılanması Sevk zinciri Hizmete erişim Yetki ve görev değişikkleri (112, ATT, doktor) Standardizasyon ve kalite çalışmaları SGK kısıtlamaları (fizyoterapist, odiyolog) TAEK (sağlık fizikçisi)... toplum sağlığı için Kamu politikaları World Health Report 2008 entitled Primary Health Care Now More Than Ever
Mesleki yeterliliklerin tanınması ve sağlık meslekleri Avrupa Birliği nde meslek grupları: düzenlenmiş meslekler : diş hekimliği, doktorluk, eczacılık, veterinerlik, ebelik, hemşirelik ve mimarlık asgari eğitim şartları, müfredat, ders süreleri düzenlenmiş tüm toplulukta aynı şekilde uygulama zorunlu mesleki yeterlilik otomatik tanınır Türkiye de mevzuat uygun 1. düzenlenmemiş meslekler İcrası için herhangi bir düzenlemenin bulunmadığı meslek grupları. Ülkeler kendi iç düzenlemelerini yapar Başka bir ülkeye gitmek isteyenler bu mesleklerde o ülkenin ilgili düzenlemelerine uymak zorundar Mesleki Yeterlilik Kurumu ve meslek yeterllikler çalışmaları
Sağlık personelinin etik istihdamı 2010 World Health Assembly, calls for rich nations to uphold ethical recruitment principles and support medical training in low-income areas 2010 Dünya Sağlık Asamblesi, varlıklı ülkelerin etik istihdam prensiplerine bağlı kalmalarına ve yoksul ülkelerde tıbbi eğitimi desteklemelerine çağrı yapmıştır. Yoksul/zengin ülke Coğrafik eşitsizlikler Sektörler arası fırsatlar