BİLGİSAYAR NEDİR? Bilgisayar, kullanıcıdan aldığı verilerle mantıksal ve aritmetiksel işlemleri yapan; yaptığı işlemlerin sonucunu saklayabilen; sakladığı bilgilere istenildiğinde ulaşılabilen elektronik bir makinedir. Bu işlemleri yaparken veriler girilir, işlenir, depolanabilir ve çıkışı alınabilir. Bilgisayar işlem yaparken hızlıdır, yorulmaz, sıkılmaz. Bilgisayar programlanabilir. Bilgisayar kendi başına bir iş yapmaz. Giriş: Kişi tarafından veya bilgisayar tarafından sağlanan verilerdir. Bu veriler, sayılar, harfler, sözcükler, ses sinyalleri ve komutlardır. Veriler giriş birimleri tarafından toplanır. İşlem: Veriler insanların amaçları doğrultusunda, programın yetenekleri ölçüsünde işlem basamaklarından geçmesine denir. Bellek: Verilerin saklandığı yerdir. Giriş yapılan veriler, işlenen veriler bellekte saklanır. Çıkış: Bilgisayar tarafından üretilen rapor, döküman, müzik, grafik, video, resimlerdir. İşlenmiş sonuçların yazılı olarak ekrandan veya diğer çıkış birimlerinden çıkarılmasıdır. Bir bilgisayar sistemi işletmek için yazılım ve donanıma gereksinim duyulmaktadır. Bilgisayar donanımı (hardware): Bilgisayarların fiziksel kısımlarına donanım denilmektedir. Elle tutulabilirler. Ekran, klavye, Sabit disk (harddisk), fare, yazıcı, bellek, mikroişlemci, tarayıcı, Bilgisayar yazılımı: Donanımı kullanmak için gerekli programlardır. Bilgisayarın nasıl çalışacağını söylerler. Elle tutulmazlar. Belirli bir işlemi yapmak üzere bilgisayara kurulurlar (set up, install). Örneğin: Kelime işlem (word) programları son kullanıcıların yazı yazması için kullanılır. Tablolama (Excell), sunu (Power point), programlama dilleri (Pascal, C...), ses (sound) programı gibi. Bilgisayar Dosyaları Veri: harfler, sayılar, grafikler Bilgi: İşlenmiş veridir. Dosya: Saklanan verilerin veya programların ismi. Dosya ismi genellikle iki bölümden oluşur. Birinci bölümde dosyanın adı, ikinci bölümde dosyanın uzantısı yazılır. İki bölüm bir nokta ile birbirinden ayrılır (dosyaadı. dosyauzantısı) Örneğin: yazılı1.doc. yazılı1 dosya adı; doc dosya uzantısıdır. Dosya adı dosyanın içeriğine uygun verilmelidir. Dosya uzantısını genellikle uygulama programı verir. Dosya uzantıları genellikle üç harften oluşur. 1,2,4 harfli dosya uzantıları da vardır..c,.db,.html gibi. Çalışan dosyalar: Uzantıları exe veya com dur. Başka bir programın yardımına ihtiyaç duymadan çalışırlar. Kaynak dosyalar: Çalışmadan önce makine diline çevrilmesi gerekmektedir. Örneğin pascal programlama dilinde yazılan bir programın çalışması için makine diline çevrilmesi gerekmektedir. Bunun içinde o dosyanın pascal programlama dili kurallarına uygun olarak yazılıp; pascal programlama dili derleyicisi tarafından derlenmesi gerekmektedir. Veri Dosyası: Üzerlerinde silme, ekleme, değiştirme yapılabilir. İçeriklerinin çıktısı yazıcıdan alınabilir veya başka birisine elektronik olarak postalanabilir. Yazılı1.doc. bir dökümandır. Bir kelime işlemcide yazılmıştır. O kelime işlemci çalıştırılmadan dökümanın içi görülemez. Kelime işlemci çalıştırıldıktan sonra içine girilip, değiştirme, düzeltme, silme ve ekleme yapılabilir. Yazıcıdan çıkışı alınabilir. BİLGİSAYAR DONANIMI Gözle görülen ve dokunulabilen parçalar bilgisayar donanımını oluşturur. Genellikle, bilgisayar donanımı beş bölümden oluşur. 1. Merkezi İşlem Birimi-MİB (CPU): Bu, bilgisayarın çalışmasını düzenleyen ve programlardaki komutları tek tek işleyen birimdir. İşlem hızına göre çeşitli modelleri vardır: Pentium işlemci, AMD işlemci gibi.merkezi İşlem Birimi, Aritmetik ve Mantık Birimi ile Kontrol Ünitesinden oluşur. HAZIRLAYAN : BİLGİSAYAR ÖĞRETMENİ ALİ AKSOY 1
Aritmetik ve Mantık Birimi (ALU) : Dört işlem, verilerin karşılaştırılması, karşılaştırmanın sonucuna göre yeni işlemlerin seçilmesi ve kararların verilmesi bu birimin görevidir. Kontrol Ünitesi (CU) : Işlem akışını düzenler, komutları yorumlar ve bu komutların yerine getirilmesini sağlar. 2. Ana Bellek (RAM - Rastgele Erişimli Bellek): Programların ve verilerin kullanıldıkları zaman geçici olarak depolandıkları yerdir. MİB'de işlemler yapılırken ana bellekte saklanan veriler kullanılır ve işlenen veriler (bilgi) RAM bellekte tutulur. Elektrik kesildiğinde ana bellekteki veriler kaybolur. Birimi megabayt (MB)'dır. PC'lerde 8, 16, 32, 64,128 MB bellekler kullanılmaktadır. Veri Birimi BYTE'dır. Bir Byte 8 Bittir. 1 Bit 0 ya da 1'den (kapalı devre=0, açık devre=1) oluşur. 1 BYTE 1 karakter'dir. 1024 BYTE = 1 KiloByte'dır. (KiloByte = KB) 1024 KB = 1 MegaByte'dır. (MegaByte = MB) 1024 MB = 1 GigaByte (GigaByte = GB) 1024 GB = 1 TeraByte (TeraByte = TB) o RAM BELLEK : Rastgele erişimli bellektir. Istenilen bölgesine bilgi depolanabilir, silinebilir, okunabilir, değiştirilebilir. Yalnız elektrik kesintisi veya makineyi kapatma durumunda tüm bilgiler silinir. 1 MB, 4 MB, 8 MB, 16 MB, 32 MB, 64 MB,... o ROM BELLEK Sadece okunabilir bellektir. Bu bellek üretici firma tarafından hazırlanmıştır. Bilgileri okunabilir fakat üzerinde bir değişiklik yapılamaz. Bu bilgiler makineyi kapatma veya elektrik kesintisinden etkilenmezler ve silinmezler. Kullanıcı tarafından verilen komutları işleme koyar. RAM belleğe göre oldukça pahalıdır. 3. Dış Bellek Birimleri ( İkincil Bellek Araçları): Verilerin kalıcı olarak saklandığı yerdir. Dış bellek birimleri sabit diskler, disketler, CD'ler ve teyplerdir. Günümüzde birimi giga byte (GB)'dır. PC'lerde 80, 120, 150 GB harddiskler kullanılmaktadır. 4. Giriş Birimleri: Bilgisayarlara veri girmekte kullanılan araçlardır. Klavye, fare, disket, harddisk, joystick, tarayıcı (scanner), mikrofon, ekran (dokunmatik), CD, barkod okuyucu... 5. Çıkış Birimleri (Output Devices): Bilgisayarda elde ettiğimiz dosyaların çıkışlarını görmek için kullanılan birimlerdir. Ekran, yazıcı, datashow... ÇEVRE BİRİMLERİ Çevre birimleri genellikle dört grupta sınıflandırılır: Giriş birimleri, Çıkış birimleri, İletişim birimleri ve Müzik birimleridir. 1. Giriş Birimleri Klavye (keyboard): Üzerinde harfler, sayılar, işaretler ve bazı işlevleri bulunan tuşlar vardır. Q Klavye ve F Klavye (Türkçe Daktilo Klavyesi) olmak üzere iki şekilde sınıflandırılabilir. Klavye üzerinde numaralar, Kilitler (Caps Lock: Bir kez basıldığında sürekli büyük harf yazar. İkinci kez basıldığında sürekli küçük harf yazar, Num Lock, Scroll Lock), Özel Tuşlar (Alt, Shift, Control, Alt Gr). Işıklı kalem (light pen): Çizgisel (bar) kodları okumada, şekil çizme ve el yazısı yazmada kullanılır. HAZIRLAYAN : BİLGİSAYAR ÖĞRETMENİ ALİ AKSOY 2
Grafik masası: Özel bir kalem kullanarak ekranda yazı ve şekillerin gözükmesini sağlayan küçük kare biçiminde masa Dokunma ekranları : Ekranda gözüken komut üzerine parmak ile dokunduğunda o komutun çalışmasını sağlayan ekran tipidir. Joystick: Genellikle oyun oynamak için kullanılır. Üzerinde bulunan tuşlarla çalıştırılarak bilgisayara komut verilmesi sağlanır. Fare (mouse): Ekranda gözüken imleç yardımıyla komut girişi yapmaya yarar. Farenin çevre birimi olarak kullanılmasıyla işaretleme, tıklama ve sürükleme yapılarak işlemler yaptırılır. İmleç: Farenin ekran üzerinde nerede olduğunu gösterir. Tıklama: Farenin sol tuşuna bir kez basılmasıdır. Çift Tıklama: Farenin sol tuşuna kısa aralıklarla iki kez tıklanmasıdır. Bir simgeye yüklenen işlevinin yerine getirilmesini sağlar. Sürükleme: Farenin sol tuşunu basılı tutarak imlecin yerinin değiştirilmesidir. Tarayıcı (Scanner) Resim, grafik ve önceden yazılmış yazıları bilgisayar ortamına aktarmakta kullanılır CD-ROM sürücü (Compact Disk-Read Only Memory ) Son yıllarda yaygın olarak kullanılmaya başlanan veri depolama birimidir. 650 MB... Bir CD'de 24 Ciltlik bir ansiklopedideki yazılar, resimler, video klipler, animasyon ve sesler saklanabilir. Bir program yüklerken 20-40 disketin takılıp çıkarılması yerine CD-ROM'lar tercih edilir. CD-ROM'lar özellikle çok büyük yer kaplayan çoklu ortamlarda (multimedia=ses+video+resim+animasyon) yazılmış yazılımlar için zorunludur. CD-ROM üzerindeki bilgiler günümüzde değiştirilememektedir. CD-ROM'lara bilgi yazmak için, yazılabilir. CD-ROM'lar kullanılarak CD-ROM yazıcılarla kopyalama yapılmaktadır. CD_ROM sürücülerde müzik CD'leri de dinlenebilir. Bir CD sürücü alırken veri transfer hızının büyük olanlar tercih edilmelidir. Günümüzde yaygın olarak 52 Hızlı CD-ROM sürücüler satılmaktadır. 1 CD-ROM'a 650 MB veri depolanabilir. Son yıllarda yapılan çalışmalarla CD-ROM'lara daha fazla veri depolama olanağı da çıkmıştır. 1 MB kalın bir roman kadardır (resimsiz). 1 CD-ROM'a 20 cilt kalınlığındaki bir ansiklopedi depolanmaktadır. Bu ansiklopediler ses, resim, video görüntü, animasyon ve grafik (multimedya) özellikleri de içermektedir. tutunuz. Disketlere ve harddiske veriler magnetik olarak kaydedilirler. Verilerinizin bozulmaması için disketlerinizi magnetik ortamdan uzak HAZIRLAYAN : BİLGİSAYAR ÖĞRETMENİ ALİ AKSOY 3
CD-ROM'lardaki veriler optik olarak kaydedilirler. Kolay bozulmazlar. CD-ROM'lardaki verilerin korumak için çizilmemesine dikkat etmek gerekir. CD-ROM sürücü varsa hard diskten sonraki en son sürücünün adını alır. Örneğin: Hard Disk C ve D ise, CD-ROM sürücü E ile belirtilir. Bunların yanında Laser Disk Sürücüsü, video, kamera, mikrofon, televizyon ve radyo'da giriş birimi olarak kullanılmaktadır. 2. Çıkış Birimleri Disket sürücü (disk driver) Hem giriş hem de çıkış birimidir. Disket denilen magnetik ortama veri yazılabilen ve üzerindeki verileri okuyabilen bir birimdir. Disket verileri magnetik ortamda saklar. Disketlerin kullanımı ve taşınması kolaydır. Veri taşımakta ve yedekleme amacıyla kullanılırlar. Disketlere veriler kopyalanabilir, eklenebilir, silinebilir, değiştirilebilir. gerekir. Disketlerdeki verilerin bozulmaması için; disketlerin magnetik ortamdan, sıcaktan, soğuktan, nemden, güneş ışınlarından uzak tutmak Bozulan disketler Windows programında scandisk programı kullanılarak kurtarılabilir. (Başlat-Programlar-Donatılar-Sistem Araçları- Scandisk) 1 yüksek yoğunluklu (HD-High Density) disketin boyu 3.5 inç (=8.89 cm)'dir. Disketin yazılabilir ve silinebilir olması için disketin açma kapama düğmesinin kapalı olması gerekir. Disketin kayan penceresi hiç bir zaman açılmamalıdır. Disket sürücü için A harfi kullanılır. İkinci disket sürücü veya sanal disket sürücünün adı da B'dir. Bir 3.5 inç'lik yüksek yoğunluklu (High Density kısaca HD diye gösterilir) disket 1.44 MB veri alır. Disketlerin kullanılabilmesi için biçimlenmesi (formatlanması) gereklidir. Formatlama disketi iz ve sektörlere bölerek bilgisayarın kullanımına hazır hale getirmektir. Ekran-Monitör : Hem giriş hem de çıkış birimi olarak kullanılır. Giriş ve çıkış birimlerinden gelen verilerin sonuçlarının ekranda gözükmesini sağlar. Bilgisayarla kişi arasında iletişim sağlar. Bir text ekranın genişliği 80 karakter, boyu 25 satırdır. Grafik ekranda pikseller (nokta) bulunur. Bir ekranda ne kadar çok piksel varsa ekranın çözünürlüğü artar. 640 x 480 piksel, 800 x 600 piksel, 1024 x 768 piksel gibi. Ekranın kaliteli olmasının çok büyük önemi vardır. HAZIRLAYAN : BİLGİSAYAR ÖĞRETMENİ ALİ AKSOY 4
Ekranlardan titreşimsiz ve az radyasyonlu olanları tercih edilmelidir. Ekranların boyutu, 14 inç, 15 inç, 17 inç, 20 ve 21 'dir. Ekranlardaki görüntü netliği noktalar arasındaki uzaklıkla ilgilidir. İki nokta arasındaki uzaklık ne kadar azsa o kadar iyi görüntü elde edilir. Ekrandaki noktalar arası uzaklığı 0.28 mm ve daha az olanlar tercih edilmelidir. Sabit (Hard) Disk Sürücü Sabit disk sürücü, bilgisayarın bilgi depolamak için kullandığı en temel birimdir. Sabit disk kapalı bir kutu içinde bilgisayarın içinde bulunmaktadır. Sabit disk sürücü, verileri bir dizi dönen magnetik yapraklarda magnetik olarak saklar. Her magnetik yaprakta okuma ve yazma işlemini yapan okuma yazma kafası vardır. Daha çok veri kaydedilir. Sabit disk taşınamaz. Sabit disk, merkezlerinden geçen bir mil üzerine üst üste yerleştirilmiş plaklara benzer. Bu plaklar mil ile beraber belirli bir hızda dönerler ve bu sırada okunurlar veya üzerlerine yeni bilgiler yazılır. Erişim hızı ve kapasitesi yüksektir. Aşağıda sabit diskin üsten görünüş ve kesiti bulunmaktadır. Bir sabit diskin bir veriyi bulma hızının DÜŞÜK olması, o sabit diskin verilere ulaşma hızının YÜKSEK olduğunu gösterir. Sabit disklerin kapasitesi ne kadar büyük olursa o kadar çok bilgi saklanabilir. Sabit diskler bilgisayarın ana kartına kablolarla bağlanırlar. Sabit diskler C harfiyle temsil edilirler. Diğer sürücüler varsa bu harfleri izler. Örneğin, ikinci bir harddisk ya da harddiskin ikinci bölümü varsa D'dir. Sabit diskler zamanla dolar. Bazı dosyaları silmek gerekir. Silinecek dosyaları rastgele seçmemek; bilinçli olarak yapmak gerekir. Bazı dosyalar yedeklendikten sonra silinebilir. Bazı dosyalar sıkıştırma programları ile sıkıştırılarak daha az yer kaplamaları sağlanır. Yazıcı (printer) Ekranda gözüken bilgileri kağıt üzerine yazdırmaya yarar. Yazıcılar; Nokta vuruşlu yazıcı (dot matrix): 9 iğneli ve 24 iğneli olabilir. Şerit takılarak kullanılır. Dakikada 1-3 sayfa hızında olabilirler. Sürekli form kağıdı kullanılabilir. Mürekkep püskürtmeli yazıcı(ink jet): Dakikada 1-8 sayfa basabilir. Kartuş takılarak kullanılır. Renkli çıkış alınabilir. 300 dpi - lazer yazıcı (laser): 300 dpi-, dakikada 4, 8, 12... sayfa baskı, toner kullanılır. LCD Panel Bilgisayara bağlanılarak kullanılır. Bilgisayar ekranında gözükenleri duvara yansıtmak amacıyla tepegözün üzerine konulur. Ekranda gözükenler duvarda veya perdede geniş olarak görünür. Kulaklık ve Hoparlör HAZIRLAYAN : BİLGİSAYAR ÖĞRETMENİ ALİ AKSOY 5
Bilgisayar tarafından üretilen veya kaydedilmiş sesleri duymak için kullanılır.. 3. İletişim Birimleri İletişim Birimleri diğer bilgisayarlara ve elektronik aletlere bilgi göndermeye ve bilgi almaya yarayan aletlerdir. Modem: Telefon hatları aracılığıyla birbirine uzak yerlerde bulunan bilgisayarlar arasında iletişim sağlayan çevre birimidir. Modemler bilgisayar ve telefon sinyallerini birbirine çevirir. Telefonların kullandığı analog sinyalleri bilgisayarların kullandığı dijital sinyallere çevirir. Aynı şekilde tersini de yapar. Fax olarak da kullanılabilir. 4. Müzik Birimleri MIDI ( Müzik birimleri için Sayısal Arabirim): Bilgisayar aracılığıyla yüksek kalitede elektronik müzik yapmada kullanılır. Müzik yapmak için özel donanım ve yazılım gerekmektedir. Müzik eğitiminde ve beste yapmada kullanılmaktadır. BİLGİSAYAR KASASI İÇİNDE BULUNAN AYGITLAR Ana Kart: Üzerinde temel devrelerin bulunduğu karttır. Bütün aygıtlar ve kartlar ana karta bağlıdır. Merkezi İşlem Birimi (MİB/CPU): Komutların işlenmesi, aritmetik ve mantıksal işlemler yapılır. Ana Bellek (RAM =Random Access Memory-Rastgele Erişimli Bellek): Verilerin işlendiği ve geçici olarak saklandığı yer. Güç kaynağı: Normal 220 Volt elektriği bilgisayarın kullanacağı volta çevirir. CD Sürücü, Disket Sürücü ve Disk Sürücü kablolarla ana karta bağlanır. Genişleme Yuvaları: Ses, v,ideo, radyo, tarayıcı, ekran, ethernet kartlarının takıldığı yuvalardır Parelel Port (25 iğneli-dişi): Yazıcıların takılması için kullanılır. Ekran Portu: Monitörü bağlamak için kullanılır. Fare ve Klavye portu: fare ve klavyeyi bağlamak için kullanılır. Seri Port (9 ya da 25 iğneli-erkek): Fare, modem, tarayıcıyı bağlamak için kullanılır. COM da denir. Genellikle, COM 1 farenin, COM 2 ise fax-modemin bağlanması için kullanılır. YAZILIM (SOFTWARE) BİLGİSAYAR YAZILIMI Bilgisayarın istenilen işlemleri yapabilmesi için gerekli olan komutlar topluluğuna YAZILIM adı verilir. Sadece donanımdan oluşmuş bir bilgisayar kullanılmaz. Yazılımlar üç ana başlık altında inceleyebiliriz. a) Sistem Yazılımları Bilgisayarın yapacağı işlerin kontrolünü, işlem yazılımlarının çalışmasını, bellek giriş ve çıkışlarını, çeşitli işlerin ard arda ve sürekli bir şekilde yapılmasını sağlar. Örneğin: MS-DOS, LUNİX, WINDOWS vb. Gibi HAZIRLAYAN : BİLGİSAYAR ÖĞRETMENİ ALİ AKSOY 6
b) Uygulama Yazılımları MALATYA VAKIFBANK ORTAOKULU BİLGİSAYAR DERS NOTLARI Programcının bir problemin çözümü için her hangi bir programlama dili ile yazdığı programlara derleyici ve çalıştırıcı, yani sisteme sonradan ilave edilmiş programların tümüne uygulama yazılımları adı verilir. c) Çevirici Yazılımlar Herhangi bir dilde yazılan programı makine diline çeviren yazılımlardır., 1. Komut: Bilgisayara iş yaptıran önceden hazırlanmış bilgiye denir. 2. Program: Donanımı önceden belirtilmiş bir sıraya göre gerekli işlemlerin yapılabilmesi için belli bir kurala göre hazırlanmış komut dizileridir. 3. Programlama: Bilgisayara yaptırılacak herhangi bir işin bilgisayar dilleri ile programlanmasıdır. Yazılımlarda Kullanılan Diller Programlama Dili: Programcının programı yazarken kullandığı özel bir dildir. Bilgisayara yaptırılacak olan işlerin bilgisayarın anlayabileceği dilde ifade edilmesidir. Makine Dili: İlkel düzeyde bir programlama dilidir. Öğrenilmesi ve kullanılması oldukça güçtür. Doğrudan donanıma hitap ettiği için çok hızlı çalışırlar. Alçak Seviyeli Programlama dili: Makine dilinde program yazma güçlüğü nedeniyle oluşturulmuş bir dildir. Burada işlemler 0 ve 1'ler yerine işlemin ingilizce karşılığının kısaltması (ADD) kullanılarak yapılır. Sembolik kodlarla yazılan bu programlara kaynak denir. Daha sonra bu program Assembly yorumlayıcısı tarafından makine diline çevrilir. Yüksek Düzeyli Diller Makine diline ve Assembly diline göre bilgisayara daha az bağımlıdırlar. Bu dilin komutları genellikle İngilizce deki 8 kelimenin tümünden alındığı için hatırlanmaları kolaydır. Hata yapma olasılığı ve hataları düzeltmek daha kolaydır. Bu dilde yazılan programlar yorumlayıcı bellek ile makine diline çevrilirler. Yorumlayıcı: Yüksek düzeyde yazılmış program baştan sona kadar makine diline çevrilir. Hata varsa çevirme işleminden sonra listelenir. Derleyici: Yazılan programı adım adım tarar, hata varsa giderilene kadar işlem durur. Yüksek Düzeyli Bazı diller 1. BASIC Dili: 2. PASCAL Dili: Basıc programları derleyici ile satır satır makine diline çevirirler ve çalıştırırlar. Hata durumunda program kesilir ve düzeltilmesi beklenir. Yaygın bir dildir. Bu dilde yazılan programlar pascal derleyicisi tarafından makine diline çevrilirler. 3. C Dili: Makine diline yakın bir dildir. Bu dilde yazılan programlar hızlı çalışırlar. 4. COBOL Dili: Karakterlerden oluşan veriyi işlemesi için uygun komutlar içerir. Ticari uygulama için daha uygundur. 5. FORTRAN Dili: Basıc diline benzer bir dildir. Bilimsel araştırmalarda kullanılır. Kullanımı Serbest Olan Yazılımlar : Kullanımı herkese açık olan yazılımlardır. İsteyen istediği kadar kullanabilir. İstediği kadar kopyalayıp dağıtabilir. Paylaşılabilir Yazılımlar (Shareware): Copyright'lı yazılımlardır. Yalnız belirli bir süre (15 gün, 1 ay, 2 ay gibi) deneme amaçlı olarak kullanılabilir. Sürekli kullanım hakkı için belirli bir miktar parayı (10-40 $) kayıt ücreti olarak ödemek gerekir. İşletim Sistemi (Operating Sistem): Kullanıcı ile bilgisayar arasında iletişimi sağlayan programlardır. Bilgisayar sisteminin tüm hareketlerini denetler. Sistemde bulunan MİB, ana bellek vb. kaynakları yönetir. Disk İşletim Sistemi (DOS): Windows (3.1, 95, 98) Windows NT, Windows XP MAC OS, UNIX, LINUX Yararlı Programlar: İşletim Sistemi ile verilen format, sıkıştırma, kurtarma vb. Aygıt sürücüleri: Çevre birimlerinin çalışması için bilgisayara yüklenen programlar. HAZIRLAYAN : BİLGİSAYAR ÖĞRETMENİ ALİ AKSOY 7
Programlama Dilleri: Bir işi bilgisayara yaptırmak ancak belirli kodların belirli bir sıra doğrultusunda kullanılması ile olanaklıdır. Kullanılan bu koda programlama dili denilir. Yazılan kaynak kod program derleyici veya yorumlayıcı tarafından bilgisayar diline çevrilir. Programlama dillerinden bazıları C, Pascal, Delphi, Java, Visual Basic, Visual C Uygulama Programları : Belli bir amacı gerçekleştirmek üzere üretilmiş yazılımlardır. Örneğin, okul yönetim sistemi programları, muhasebe programı, bilgisayar oyunları, programlama dilleri derleyicileri vb. Uygulama yazılımları belirli uygulamaları çalıştırırlar. Bilgisayarın çok amaçlı olmasına olanak tanırlar ve işlerin daha iyi yapılmasına yardımcı olurlar. Kelime işlemci (word processor) yazılımları mektup, günlük plan, ders notu hazırlamada; tablolama programları öğrenci not ortalaması hesaplama, maaş bordrosu yapmada; veri tabanı yazılımı, öğrenci bilgilerinin saklanması, bulunması, güncellenmesi, düzenlenmesi ve rapor oluşturulmasında kullanılırlar. Elektronik posta yazma, grafik hazırlama, masaüstü yayıncılık, çalışma planı hazırlama, iş akışı çizimi, web sayfası oluşturma programları da uygulama yazılımlarına örnektir. Ticari yazılımlar: Muhasebe, tahmin yapm, proje yönetimede kullanılırlar. Eğlence yazılımları: Oyun, ekran koruyucu Eğitim ve Başvuru Yazılımları: Bilgisayar Destekli Eğitim yazılımları, benzetim (simulasyon) yazılımları, elektronik ansiklopedi, atlas. Çoklu ortam (Multi media) Yazılımları: Bilgisayar tabanlı medya ile bütünleşik olarak hazırlanırlar. Ses, video, animasyon, resim içerirler. Çoklu ortam ansiklopedileri bunlara örnektir. Yazılımlar donanıma uyumlu ise çalışır. İşletim sistemi ile yazılımlar uyumlu olmalıdır. Yazılımlar disket ya da CD_ROM kullanılarak kurulur. Yazılımları bilgisayara kurmak için ilk olarak genellikle SETUP (Windows 95 için), INSTALL (Windows 3.1 için), KUR (Türkçe yazılımlar için) çalıştırmak gerekir. BİLGİSAYAR DOSYALARI Veri: harfler, sayılar, grafikler Bilgi: İşlenmiş veridir. Dosya: Saklanan verilerin veya programların ismi. Dosya ismi genellikle iki bölümden oluşur. Birinci bölümde dosyanın adı, ikinci bölümde dosyanın uzantısı yazılır. İki bölüm bir nokta ile birbirinden ayrılır (dosya adı.dosya uzantısı) Örneğin: yazılı1.doc. yazılı1 dosya adı; doc dosya uzantısıdır. Dosya adı dosyanın içeriğine uygun verilmelidir. Dosya uzantısını genellikle uygulama programı verir. Dosya uzantıları genellikle üç harften oluşur. 1,2,4 harfli dosya uzantıları da vardır..c,.db,.html gibi. Çalışan dosyalar: Uzantıları exe veya com dur. Başka bir programın yardımına ihtiyaç duymadan çalışırlar. Kaynak dosyalar: Çalışmadan önce makine diline çevrilmesi gerekmektedir. Örneğin pascal programlama dilinde yazılan bir programın çalışması için makine diline çevrilmesi gerekmektedir. Bunun içinde o dosyanın pascal programlama dili kurallarına uygun olarak yazılıp; pascal programlama dili derleyicisi tarafından derlenmesi gerekmektedir. Veri Dosyası: Üzerlerinde silme, ekleme, değiştirme yapılabilir. İçeriklerinin çıktısı yazıcıdan alınabilir veya başka birisine elektronik olarak postalanabilir. Yazılı1.doc. bir dökümandır. Bir kelime işlemcide yazılmıştır. O kelime işlemci çalıştırılmadan dökümanın içi görülemez. Kelime işlemci çalıştırıldıktan sonra içine girilip, değiştirme, düzeltme, silme ve ekleme yapılabilir. Yazıcıdan çıkışı alınabilir. VİRÜSLER Sabit Diskleri virüslerden korumak gereklidir. Virüsler, genellikle bilgisayara zarar vermek amacıyla yazılmaktadır. Bilgisayarın işleyişinin kesilmesine, dosyaların silinmesine, sistemin yavaşlamasına yol açar. Virüsler, disketlerde bulunan programların içinde gizlenmiş olarak bulunur. Disket, disket sürücüye takılıp, virüslü dosya veya disket okutulduktan ya da içindeki programlar çalıştırıldıktan sonra bilgisayara geçer. Virüsler ayrıca modemle iletişim sırasında da geçebilir. Ayrıca kopya programlarda da virüs bulunabilir. Virüsler belirli bir amaç için üretilmiş yazılımları(işletim sistemleri,vb.)kendi Türlerine çevirerek hem çoğalırlar hem de o programa zarar verirler. Ayrıca Virusler bilgisayarı kullanan kişini isteği dışında bilgisayar içinde çalıştırılır.bilgisayarı kullanan kişi bu durumdan habersizdir. Bir yazılımı virüs olması için şu özelliklerin bulunması gerekir: Kendi kendini çoğaltabilen Çalıştırılabilir olması Diğer yazılımları kendisine çevirebilmeli Virüs Çeşitleri 1)BOOT SEKTÖRÜ VİRÜSLERİ Harddisk 'in Bölüm kayıt kütüğüne bulaşarak verileri kolayca bozarlar.bu tür virüsler dizinde görüntülenmediği için kuvvetli bir antivirüs yazılımı olmadan bilgisayardan temizlenmezler. 2)PROGRAM VİRÜSLERİ Programlara buluşarak komutları bozarlar bu nedenle bozuk komutların çalıştırılması sağlamlara oranla daha uzundur. Virüslerden korunmak için virüs arama ve temizleme programlarını kullanmak gerekiyor. Her gün yeni virüsler yazılıp, dağıtılıyor. Bunun için de bilgisayarımızdaki virüs arama ve temizleme programlarını güncellemek gerekiyor. KULLANIM HAKKI (COPYRIGHT) Çoğu yazılımların kullanım hakları belirlenmiştir. Yazılımın kullanım hakkı o yazılımı alan kişiye aittir. Son kullanıcı tarafından kopyalanamaz. Dağıtılamaz. Sadece satıcı tarafından kopyalanır.lisans Anlaşması ile kullanılan yazılımlar:satıcı ile son kullanıcı tarafından Lisans anlaşması yapılır. Bu lisans anlaşması yazılı olabileceği gibi, yazılım kurulurken başlangıçta da yapılabilir. Tek kullanıcı için lisans sözleşmesi yapılan yazılımlar, çok kullanılıcı için lisans sözleşmesi yapılan yazılımlar, anlaşmalı sayıda kullanıcı için lisans sözleşmesi yapılan yazılımlar ve site lisanslı yazılımlar vardır. Kesinlikle: * Bilgisayarı başkalarına zarar vermekte kullanmayın. * Bilgisayarla, başkalarının işine mani olmayın. * Başkalarının dosyalarını karıştırmanın yollarını aramayın. * Bilgisayarı hırsızlık yapmakta kullanmayın. HAZIRLAYAN : BİLGİSAYAR ÖĞRETMENİ ALİ AKSOY 8
* Bilgisayarı yalancı şahitlikte, sahte delil hazırlamada kullanmayın. * Sahibinden izinsiz başkalarının bilgisayar kaynaklarını kullanmayın. * Başkalarının fikirlerini bilgisayarla çalıp kendinize mal etmeyin. * Sosyal içeriğini düşünmeden bir program yazmayın. * Bilgisayarı, saygı ve ilgi göstererek kullanın. BİLGİSAYAR ve SAĞLIK Bilgisayarın sağlığa zararlarından korunma Bilgisayarın karşısında otururken şunlara özen göstermeliyiz. Masa yüksekliği 65-70 cm. Yüksekliği ayarlanabilir, sırtı bele uygun ve esnek bir ergonomik koltuk Omuzlar rahat bırakılmış Dik oturulmuş ve sırt desteklenmiş Kollar yatay veya biraz yukarıda Dirsek ve eller düz bir çizgide Bacakların üst kısmı yatay Dizler 9 veya 110 derece açıda olmalı Gözlerimizin sağlığı için: Bilgisayar kullanmadan önce bir göz muayenesinden geçmeli, görme bozukluğu varsa mutlaka düzeltilmeli Ekrandan 45-75 cm. uzakta oturmalı Ekranın üst kenarı ile göz hizasının aynı seviyede olmasına dikkat etmeli Kağıt tutucu kullanıyorsak bunu ekranla aynı hizada tutmalı Odanın loş ışıklı, aydınlatma 30-50 mumluk ve indirekt olmalı Işık ekrana dik açıyla gelmemeli Işık yansıma ve parlamaları önlemeli 15-20 dakikada bir kısa süre gözleri uzağa odaklayarak göz kaslarının dinlenmesi sağlanmalı. Bunların yanı sıra: Saat başı mola vererek odayı temiz hava ile doldurmak ve ufak egzersizler yapmak Hamilelerin ekran başına geçmemelerini sağlamak gerekiyor. HAZIRLAYAN : BİLGİSAYAR ÖĞRETMENİ ALİ AKSOY 9
KLAVYE (KEYBOARD) Q klavye F KLAVYE Klavye: Tuşlardan oluşur. Q ya göre ayarlanmıştır. F ye çevrilebilir. 102 tuş bulunur. Klavye bir giriş ünitesidir.klavyede bulunan tuşların görevleri şunlardır; Klavye üzerindeki tuşları 4 kısımda inceleyebiliriz; 1. Fonksiyon tuşları 2. Daktilo tuşları 3. Nümerik tuşlar 4. Özel tuşlar FONKSİYON TUŞLARI : Bu tuşlar her programlama dilinde ve işletim sisteminde farklı görevler almıştır. F1 den F12 ye kadardır. 1. F1 Tuşu: Bu tuşa bir kez basılırsa daha önce yazılan komutun ilk harfi görüntülenir. 2. F2 Tuşu: Bu tuşa basmak suretiyle bir önce kullanılan komutun bir karakterine kadar olan tüm karakterler görüntülenir. 3. F3 Tuşu: Bu tuşa basmak suretiyle daha önce kullanılan komutun tümü bir defada görüntülenir. 4. F4 Tuşu: Bu tuşa basmak suretiyle bir önce kullanılan komutların içerdiği ifadelerin belirli bir karaktere kadar atlanmasını sağlar. 5. F5 Tuşu: Bu tuş satırı iptal ederek yeniden yazılmasını sağlar. 6. F7 Tuşu: Bu tuşa basılırsa bellekte depolanan tüm komutların listesi görüntülenir. 7. F9 Tuşu: Bu tuşa basılmak suretiyle istenilen satır numarasındaki komuta ulaşılabilinir. DAKTİLO TUŞLARI : HAZIRLAYAN : BİLGİSAYAR ÖĞRETMENİ ALİ AKSOY 10
Bu bölümde A ile Z arası harfler 0 ile 9 arası rakamlar!,^,,? vb. gibi işaret tuşları ile bazı özel tuşlar bulunur. NUMERİK TUŞLAR: Bu bölümde 0 ile 9 arası rakamların yanında bazı özel fonksiyonlar bulunur. "NUM LOCK" bir kez basıldığında ışık söner ve rakamlar yerine özel fonksiyonlar çalışır. ÖZEL TUŞLAR: CAPSLOCK TUŞU: Sürekli büyük veya küçük harf yazmak için bu tuşa basılır.klavyenin sağ üst köşesinde bulunan CAPSLOCK lambası yanar. SHİFT TUŞU:Bu tuşun 2 görevi vardır. 1)Büyük harfle yazılan harfler küçük,küçük harfle yazılan harfler büyük harfle yazılmış olur. 2)Bazı tuşlar 2 karakterli olup 2. karakterinin çıkması için bu tuşa basılır ALT GR TUŞU: 3 karakterli tuşlarda alt sağdaki karakteri çıkarmak için basılır. Klavyenin AltGr tuşu basılı şeklidir ALT TUŞU: Alt tuşu ile birlikte nümerik tuşlardan ASCII kod tablosundan herhangi bir numaraya basılarak karakterin çıkmasını sağlar. CTRL TUŞU(CONTROL TUŞU): Harf tuşları ile birlikte kullanıldığı zaman çeşitli görevler yapar. Wındows ortamında Ctrl+C tuşu kullanıldığı zaman kopyalama işlemi yapar. TAB TUŞU: Kursörün belirli miktar soldan sağa veya sağdan sola ilerletir. SPACE TUŞU: Klavye üzerindeki en uzun tuştur. Kelimeler arasına boşluk koymaya yarar. BACKSPACE: Geriye doğru silme tuşudur.kursörün solunda bulunan karakter silinir. Örneğin MALATIYA kelimesinde Backspace tuşuna basarsak kelimemiz MALAIYA olarak değişecektir İNSERT TUŞU: Yazı yazarken araya karakter girme tuşudur.bu tuşa basıldığında kursör sağındaki kelimenin üzerine. yazı yazacaktır DELETE TUŞU: Silme tuşudur.cursörün sağında bulunan karakteri siler. Örneğin MALATIYA kelimesinde Delete tuşuna basarsak kelimemiz MALITYA olarak değişecektir HOME TUŞU: Programlarda kursörü satır veya sayfa başına götürür. END TUŞU: Cursör'ü satır veya sayfanın sonuna götürür. PAGE UP TUŞU: 1 sayfa ileri götürür. PAGE DOWN TUŞU:1 sayfa geri götürür. PRINT SCREEN TUŞU: Windows ortamında o anki görüntüyü pano görüntüleyiciye aktarır. SCROLL LOCK TUŞU: Bazı proğramlarda imleci kıpırdatmadan ekranı oynatan tuştur. Yön tuşları kullanılarak ekran hareket ettirilir. PAUSE/ BREAK TUŞU: Ekranda akan görüntüyü durdurmak için kullanılır.ctrl tuşu ile kullanıldığında HAZIRLAYAN : BİLGİSAYAR ÖĞRETMENİ ALİ AKSOY 11
yapılmakta olan işlevi keser. NUMLOCK TUŞU:Sağdaki nümerik tuşları kilitleyip açmak için kullanılan tuştur.numlock lambası yanarken sayısal, sönük iken yön tuşları çalışır. ESC TUŞU: Klavyenin sol üst köşesinde bulunur ve vazgeç anlamına gelir.genellikle programdan çıkış ve geri dönüş tuşu olarak kullanılır. ENTER TUŞU: Onaylama işlemi yapar.. Yazı yazarken paragraf oluşturmak için kullanılır alt satıra geçmek için Enter tuşu kullanılmaz HAZIRLAYAN : BİLGİSAYAR ÖĞRETMENİ ALİ AKSOY 12
PAİNT (RESİM) PROGRAMI Bilgisayarda basit çizimler ve resimler yapmak için Windows ile birlikte gelen hediye programlardan biri olan Microsoft Paint programı kullanılır. Paint programı bütün Windows sürümlerinde bulunur. Programı çalıştırmak için sırasıyla Başlat Programlar Donatılar Paint sembolü tıklanır. Paint programı resimler, çizgiler ya da renklerden oluşan çeşitli çizimler yapabileceğiniz basit bir çizim bir programıdır. Bir logo tasarımı ya da bir krokinin çizimi için kullanabilirsiniz. Ardından bu çizimleri kolayca belgelerinize ekleyebilirsiniz. PAİNT ARAÇLARI Paint ile çizim yapmak için kullanılan ve Paint ekranının sol yanında bulunan araçlardır. a. Serbest Şekil Seçimi: Yapılan çizimdeki bir nesnenin kenarlarından düzgün bir şekilde seçilmesi ve başka bir yere taşıması yada kopyalanması amacı ile kullanılır. b. Seçim: İşlev olarak Serbest Şekil Seçimi düğmesiyle aynıdır. Kullanılışı biraz farklıdır. Nesnelerin etrafında dikdörtgen yada kare biçiminde seçim yapılmasını sağlar. c. Silgi (Renk Silici): Fonksiyonu normal ir silgi gibidir. Seçildikten sonra silgi büyüklüğü araç çubuğunun altından ayarlanabilir. Çizilen nesnenin rengini ikinci renge dönüştürmek yada rengini silmek içinde kullanılabilir. d. Boya Kutusu: Bir nesnenin içini boyamakta kullanılır. Eğer nesne etrafında bir açıklık varsa boya dışarı taşacaktır. Çizilen nesnenin dışındayken tıklanırsa nesne haricinde sayfanın her tarafını seçilen renge boyar. e. Renk Seçici: Paint in kullanışlı araçlarından biridir. Herhangi bir nesne üzerine getirilip tıklandığında o noktadaki rengi alır ve boya kabına atar. Böylelikle nesnelerdeki istenmeyen ayrıntıların rütüşlanabilmesini sağlar. f. Büyüteç: Nesnelerde daha ayrıntılı ve hatasız çizim yapabilmek için %400 zoom (yaklaşma) sağlar. Görünüm Yakınlaştır menüsünden nesneye %800 oranına kadar yaklaşmak mümkündür. g. Kalem: Ayrıntılı çizim yapmakta kullanılır. h. Fırça: Çizim yapmakta kaleme nazaran daha fazla kullanılır. Bunun nedeni 12 çeşit ucunun olmasıdır. i. Sprey Boya: Paint ile resim çalışmaları yapılırken sık kullanılan bir araçtır. Sprey boya gibi çalışır ve seçtiğimiz rengi sayfadaki istediğimiz alana püskürtür. Kalınlığı (püskürtme sıklığı) ayarlanabilir. j. Metin: Resim içersine yazı eklememizi sağlayan araçtır. Bu aracı tıkladığımızda sayfada yazı yazmak istediğimiz alana bir dörtgen çizer ve çizdiğimiz dörtgen içersine yazımızı yazarız. Yazının zemin renginin resim üzerinde beyaz bir kare çizmesini istemiyor, direkt resmin üzerine yazmasını istiyorsak araç kutusunun altındaki (sağdaki resim) iki düğmeyi kullanabiliriz. Paint; Yazıtipi, büyüklük, kalınlık ayarları için küçük bir pencere açar. Eğer bu görüntülenmediyse Görünüm Menüsünden Metin Araç Çubuğu seçeneğini tıklayarak görüntüye getiririz. k. Çizgi / Eğik Çizgi: Düzgün çizgiler çizmekte kullanılır. l. Geometrik Şekiller: Simetrik çizimler yapmakta kullanılırlar. Çizgiler ve geometrik şekiller çizilerken klavyeden Shift tuşu basılı tutulursa en boy oranı sabit (düzgün) ve dik çizimler yapılacaktır. HAZIRLAYAN : BİLGİSAYAR ÖĞRETMENİ ALİ AKSOY 13
RENK SEÇİMİ Alt kısımda bulunan boya kabından istenilen renk sol veya sağ fare tuşu tıklanarak seçilir. Paint boya kabındaki standart 28 renge ek olarak herhangi bir renge çift tıklanarak seçilecek renk sayısı 40 a, yine açılan pencereden Özel Renk Tanımla düğmesi tıklanarak renk sayısı 16.7 milyon çeşide kadar arttırılabilir. PAİNT TE ÖNEMLİ KLAVYE KISAYOLLARI Ctrl + X, Ctrl + C, Ctrl + V (Kes / Kopyala / Yapıştır): Standart pano fonksiyonlarıdır ve Paint ile çizim yaparken sıkça kullanılır. Çoğaltılacak nesne Serbest Şekil Seçimi / Seçim düğmeleri ile seçilir. Yapıştırılan nesnenin yeri ve büyüklüğü değiştirilebilir. Ctrl + E (Öznitelikler): Bir nevi resim kağıdı seçimidir. Buradan kağıdın büyüklüğü ve renkli yada siyah / beyaz olması ayarlanabilir. Ctrl + Shift + N: Ekrandaki bütün nesneler silinerek sayfa temizlenir. Çizime baştan başlamak için kullanılır. Ctrl + P: Çizilen resmi yazıcıya gönderir. Resim yazdırılmadan önce Baskı Önizleme ile kağıtta nasıl duracağı konrtol edilmelidir. Bunun yanısıra eğer yatay bir resim çizmişsek yazıcı çıktısı almadan önce Sayfa Yapısı bölümünden kağıt türünü yazıcımızın kullandığı kağıda göre ayarlamalı ve yönlendirmeyi YATAY olarak ayarlamalıyız. Ctrl + A: Ekrandaki tüm nesneleri seçer. PAİNT İN TEMEL KULLANIMI Basit Bir Çizim Yapmak Paint programı başlatıldığında boş bir çizim ekranı görülür. Bunu boş bir resim kağıdına benzetebiliriz. Çalışma ortamının sol tarafında ise araçlar vardır. Bu araçlar kalem, fırça gibi çizim araçlarıdır. Resminizi bu araçları kullanarak yapacağız. Çalışma ortamının altında ise renk kutusu görünür. Onlar da aynı fırçamızı batıracağınız boya küplerine benzer. Resme Metin Eklemek Bir şekil çizildikten sonra resmi açıklayıcı ya da tamamlayıcı olarak yazılar eklenebilir. Bu işlem için metin aracı kullanılır. Resmimize metin eklemek için, önce metin aracına tıklayın. Sonra fare işaretçisi ile metni yazacağınız yere tıklayın ve metni yazın. Bu arada çıkan araç çubuğundaki düğmeleri kullanarak yazı tipini, büyüklüğünü ve rengini değiştirebilirsiniz. Yazma işlemi bittiğinde boş bir yere tıklayarak metnin yerleşmesini sağlayın. Resmin Renklerini Değiştirmek Yapılan şekillerin renklerini değiştirmek için Boya Dök aracı kullanılır. Önce kullanmak istediğiniz renk üzerine tıklayın. Ardından Boya Dök aracına tıklayın. Şimdi yapmanız gereken, rengini değiştirmek istediğiniz şeklin üzerine tıklamaktır. Bu işlemi istediğiniz kadar ve istediğiniz renklerle tekrar tekrar yapabilirsiniz. Resmi Kaydetmek Çizim işlemi bittikten sonra çiziminizi daha sonra kullanmak istiyorsanız, kaydetmeniz gerekir. Bu işlem için Dosya menüsünden Kaydet komutuna tıklayın. Çıkan iletişim kutusuna dosya için bir ad verin ve ardından Kaydet düğmesine basın. Resmi Tekrar Açmak Daha önce çizdiğiniz ve tekrar görmek ya da değiştirmek istediğiniz resimleri açmak için, Dosya menüsünden, Aç komutu kullanılır. Çıkan iletişim kutusundaki listeden resmin adı seçin ve Aç düğmesine basın. Eğer son çalıştığınız 4 resimden birini açmak istiyorsanız, Dosya menüsünün, altındaki son çalışılan resimleri gösteren listeyi kullanabilirsiniz. Görünüm Seçenekleri Görünüm menüsünde yer alan Yakınlaştır seçeneği kullanılarak, çizimler daha büyük ya da küçük gösterilebilirler. Resminize daha yakından HAZIRLAYAN : BİLGİSAYAR ÖĞRETMENİ ALİ AKSOY 14
bakmak için önce Görünüm menüsünden, Yakınlaştır seçeneğini işaret edin. Çıkan yan menüden, Geniş boyut komutuna tıklayın. Bu geniş görünümde yeni bir çizim yapılabileceği gibi, çizilmiş olan bir nesnenin üzerinde düzeltmeler de yapılabilir. Örneğin, çizilmiş olan bir nesnenin kenar hatlarının düzenlenmesi için bu görünüm idealdir. Yakınlaştırılmış resim üzerinde düzeltmeler yapılırken Paint in iki yardımcı aracından yararlanabiliriz. Bunlar Kılavuz ve Parçacık tır. Kılavuz, yapacağımız çizim için yatay ve dikey çizgiler çizer. Böylelikle çizimlerimizi düzgün yapmamızı sağlar. Parçacık ise yakınlaştırılmış görüntünün normal büyüklüğünü küçük bir pencere içersinde gösterir. WİNDOWS Windows u başlattığınızda çalışma ekranı olarak karsınıza masaüstü gelir. Peki, masaüstü nedir? Masaüstü, kişisel çalışma alanınızdır. Bilgisayarınızı açma düğmesine basıp başlattığınızda, fare, klavye gibi donanımların bağlı olup olmadığını ve çalışıp çalışmadığını denetleyen bir sistem taraması yapılır. Sistem taraması bittikten sonra Windows başlar. Ekranınızın alt kısmında yatay görev çubuğu, sol kısmında küçük simgeler ve resimler belirir Simgeler, dosyaları, klasörleri ya da programları hızlı bir biçimde açmanızı sağlar. Masaüstünde gördüğünüz bazı simgeler şunları açmaktadır: Bilgisayarım: Bilgisayarınızda yer alan sürücüler, programlar, belgeler ve diğer kaynaklara ulaşmanızı sağlayan simgedir. Belgelerim: Oluşturduğunuz dosyaların, saklandığı klasördür. Ağ Bağlantılarım: Farklı bilgisayarları bulmak için ağ ortamına göz atmanız sağlayan pencere. Internet Explorer: İnternet sayfalarına ulaşmayı sağlayan göz atici simgesidir. Geri Dönüşüm Kutusu: Silmiş olduğunuz dosya, klasör vb. öğelerin, kalıcı olarak Bilgisayarınızdan silininceye kadar saklandığı yeri (geri dönüşüm kutusu) gösteren simgedir. HAZIRLAYAN : BİLGİSAYAR ÖĞRETMENİ ALİ AKSOY 15
Fareyi Kullanmak Fare, işaretçinin(imleç) hareketini elinizle denetlemeyi, nesneleri göstermeyi ve seçmeyi sağlayan bir aygıttır. Fareyi hareket ettirdikçe, fare işaretçisi de ekranda hareket eder. Fare ile beş temel işlemi yapabilirsiniz: 1. Göstermek (işaret etmek) 2. Tıklamak, 3. Çift tıklamak, 4. Sağ tuşla tıklamak 5. Tutup sürüklemek. 1. Göstermek (İşaret etmek) Fareyi, bir nesneyi işaret etmek için kullanabilirsiniz. Fareyi hareket ettirdiğinizde,işaretçinin şekli değişir. Örneğin, fare işaretçisinin şekli, bir yazının ya da şeklin üzerine geldiğinde parmağı yukarıyı gösteren bir el çıkıyorsa, buradan başka bir yere bağlantı olduğu anlaşılır Fare işaretçiniz bir çizginin üzerine geldiğinde ik i yönlü bir ok oluşmuş ise, bu seklin boyutunu değiştirebileceğiniz anlaşılır. Fare işaretçiniz bir çizginin üzerine geldiğinde dört yönlü bir ok oluşmuş ise, bu sekli farklı bir bölgeye taşıyabileceğiniz anlamına gelir. 2.Tıklamak Bilgisayardaki görevler genellikle, bir nesnenin üzerine gelip farenin sol tuşuna basarak yapılır. Farenin tuşuna bir kere basma işlemine tıklamak denir. Nesneye tıkladığınızda rengi değişerek işaretlenmiş olur. Eğer tıkladığınız nesne ya da yazı bir bağlantıyla (link) başka bir yere gitmenizi sağlayacaksa, fare işaretçinizin sekli değişir ve beklemeniz gerektiği anlamında kum saati belirir. 3. Çift Tıklamak Bir nesneyi, dosyayı açmak ya da bir programı açmak için farenin sol tuşuna hızlı aralıkla çift basılır. Bu işlem, nesnenin, dosyanın içeriğini görmemizi ya da çift tıkladığımız programının çalışmasını sağlar. Farenin işaretçisini, açtığınız nesnenin sağ üst köşesindeki çarpı işaretine getirip bir kere sağ tuşla tıkladığınızda ise açtığınız pencereyi kapatmış olursunuz. HAZIRLAYAN : BİLGİSAYAR ÖĞRETMENİ ALİ AKSOY 16
4. Sağ Tuşla Tıklamak MALATYA VAKIFBANK ORTAOKULU BİLGİSAYAR DERS NOTLARI Bir nesneyi farenin sağ tuşuyla tıkladığınızda, seçili nesne ile ilgili komutlara kısa yoldan ulaşmanızı sağlayan liste çıkar. Liste üzerinde koyu renk (aktif) tuşlara basarak istediğiniz işlemi kolayca yapabilirsiniz. 5. Tutup Sürüklemek Farenin işaretçisini bir tıklayıp, parmağınızı tüs hareket ettirerek; taşıyabilirsiniz. Örneğin, bir dosyayı taşıyıp başka bir klasörün içine taşımış nesnenin üzerine götürüp sol tuşa bir kere üzerinden kaldırmadan fareyi işaretlediğiniz nesneyi istediğiniz yere klasörün üzerine bıraktığınızda dosyayı olursunuz. Başlat Düğmesi Bilgisayarınızı kapatma ve yeniden başlatmada, Windows da gezinmede ve hemen hemen bütün işlerinizde Başlat düğmesini kullanırsınız. Başlat menüsü Windows un temel menüsüdür. Başlat menüsünü kullanarak programlarınızı, belgelerinizi açabilir, bilgisayarınızın ayarlarını değiştirebilir, yârdim alabilirsiniz. Başlat menüsünün bazı komutlarında alt menülerin olduğunu gösteren, sağa doğru bir ok işareti vardır. Fare işaretçinizi bu komutlardan birinin üzerine getirdiğinizde hemen yanında bir menü daha açılacaktır. Karsınıza gelen menüde açmak istediğiniz bölümün üzerine farenin işaretçisi ile gelip bir kere tıklayın.başlat menüsünü kullanarak yapacağınız işlemler ve karsınıza gelecek ekranlar şunlardır: HAZIRLAYAN : BİLGİSAYAR ÖĞRETMENİ ALİ AKSOY 17
Bilgisayarı Kapat: MALATYA VAKIFBANK ORTAOKULU BİLGİSAYAR DERS NOTLARI Bilgisayarınızı kapatır veya yeniden başlatır. Yapmak istediğiniz işlem ne ise onu işaretleyip Tamam tuşunu tıklayın. Oturumu Kapat: Windows oturumunu kapatır.bilgisayar açıktır. Çalıştır: Bir program, klasör ya da belgenin adını yazdığınız da sizin yerinize çalıştırır Yardım: Windows hakkında her sorunuza cevap verir. HAZIRLAYAN : BİLGİSAYAR ÖĞRETMENİ ALİ AKSOY 18
Ara: MALATYA VAKIFBANK ORTAOKULU BİLGİSAYAR DERS NOTLARI Bilgisayarınızda kayıtlı ama nerede olduğunu bilmediğiniz dosyalarınızı, klasörlerinizi, müziklerinizi, resimlerinizi bulmanızı sağlar Ayarlar: Masaüstü ve sistem ayarlarını değiştireceğiniz dosyaları açar. Belgeler: En son açtığınız belgeleri gösterir HAZIRLAYAN : BİLGİSAYAR ÖĞRETMENİ ALİ AKSOY 19
Programlar: MALATYA VAKIFBANK ORTAOKULU BİLGİSAYAR DERS NOTLARI Windows un standart programları ve Windows a yüklenen programların kısa yollarının yer aldığı en önemli menü komutudur. Programlar menüsündeki Başlangıç komutu,bu pencere içinde yer alan programın Windows tarafından açılış sırasında otomatik olarak çalıştırılacağını gösterir. Görev Çubuğu: Ekranın alt kısmi boyunca uzanan ve başlat düğmesini de içeren masaüstündeki çubuğa Görev Çubuğu denir. Bilgisayarda çalışmakta olan programları temsil eden düğmeler bu çubukta görünür. Çalışmaya başladığınızda, görev çubuğunda başka öğeler görebilirsiniz. Bu öğeler, masaüstünde o anda açık olan pencere adlarını gösterir. Görev çubuğunun sağındaki simgeler ise o andaki saati, klavye dilini, hoparlör ayarını ve hızlı başlatılması gereken programları gösterir. MASAÜSTÜNDE AÇIK OLAN PENCERELER KISAYOLLAR GÖREV ÇUBUĞU Tüm açık pencereleri görüntüleme: Çalışırken üst üste açtığınız pencerelerin hepsini birden görmek istediğinizde, görev çubuğunun boş kısmında farenin sağ tuşunu tıklayın. Karşınıza gelen seçeneklerden Pencereleri Basamakla'yi, Pencereleri Yatay Döşe'yi veya Pencereleri Dikey Döşe'yi tıklayın. Görüntülemek istediğiniz tüm pencerelerin açık olduğundan emin olun. Kapalı veya simge durumuna küçültülmüş pencereler görüntülenmez. Pencerelerinizi özgün durumlarına getirmek için, görev çubuğunun bos alanını farenin sağ tuşuyla tıklayın ve Basamaklamayı Geri Al ı veya Döşemeyi Geri Al ı tıklayın. HAZIRLAYAN : BİLGİSAYAR ÖĞRETMENİ ALİ AKSOY 20
Görev çubuğunun yerini değiştirmek: Bu ekranın alt kısmında yer alan görev yerinde farenin sol tuşuna basili tutularak, ve fare tuşundan elimizi çekerek işlem işlemi yapabilmek için çubuğunun herhangi bos bir başka bir köseye sürüklenir tamamlanır. Görev çubuğundan program başlatmak: Sık kullanılan programları kolayca başlatmak için, görev çubuğunuzun Program Kısayolları kısmına kısayol yerleştirebilirsiniz. Bu, sizin hızlı bir şekilde program başlatmanızı sağlar. Kısayol yerleştirmek için su işlemleri yapın: 1. Görev çubuğunda boş bir yeri sağ fare tuşuyla tıklayın. Araç Çubukları nı tıklayın ve Hızlı Başlangıç seçeneğinin seçili olduğundan emin olun 2. Bilgisayarım veya Windows Gezgini'nden, görev çubuğuna program dosyasını (.exe uzantılı bir dosya) sürükleyin. Bu programın simgesi görev çubuğunda yer alır. Görev çubuğunu gizleme: Görev çubuğunun sürekli görünmesini istemiyorsanız, gizleyebilirsiniz. Bunun için Baslat'i tıklayın, Ayarlar'ı seçin ve sonra Görev Çubuğu ve Başlat Menüsü'nü tıklayın, Otomatik gizle onay kutusunu seçin. Pencere Yönetimi Windows ekranında yer alan dikdörtgen çerçeveli öğelere pencere denir. Her bir program, klasör ya da dosya pencereler içinde açılır. Bir pencere açıldığında, görev çubuğunda o pencerenin adinin yazılı olduğu bir düğme belirir ve pencere kapanıncaya kadar düğme orada görülür. Birden fazla pencere açıksa, her bir pencere görev çubuğunda görülür. Ancak çalıştığınız pencerenin adi adres çubuğunda diğerlerinden açık renktedir ve aktif olan pencerenin üst bant kısmi lacivert, diğer pencerelerinki gridir. açık olan ve üzerinde çalıştığınız pencereye aktif pencere denir. Pencereler büyütülüp küçültülebilir, ekranı kaplayabilir, simge durumuna küçültülebilir, eski boyutuna getirilebilir. Pencereler masaüstünün herhangi bir bölümüne sürüklenerek taşınabilir HAZIRLAYAN : BİLGİSAYAR ÖĞRETMENİ ALİ AKSOY 21
Pencere içindeki dikey ya da yatay kaydırma çubuğu, pencere içerisinde görüntülenemeyen nesneler olduğunu gösterir. Bu nesneleri görmek için kaydırma çubuğuna fare ile tıklanır ve fare üzerinden parmak kaldırılmadan çubuk kaydırılır. Pencereler, üst bandından, farenin sol tuşuna basarak ve sürükleyerek masaüstünün istenen bir yerine taşınabilir. Pencereler alt, üst, sağ ve sol köselerine gelindiğinde fare işaretçisinin sekli değişir. Bu sırada sol tuşa basili tutarak pencere yeniden boyutlandırılabilir. Görev Çubuğundaki açık uygulamalar arasında geçiş yapmak için farenin sol tuşu ile geçiş yapılmak istenen uygulama üzerine tıklanır. Simge Durumuna Küçült düğmesine tıkladığınızda, pencereniz yalnızca görev çubuğunda görülür. Pencerenizin eski konumuna geçmesi için, görev çubuğundaki pencerenizin üzerine bir kere tıklayın. Ekranı Kapla simgesine bir kere tıkladığınızda, pencereniz ekranı tam olarak kaplar. Pencerenizi eski konumuna getirmek için ayni pencereye bir kere daha tıklayın. Ekranı Kapat simgesine bir kere tıkladığınızda, açık olan pencerenizi kapatmış olursunuz. Klasör Oluşturma: Bilgisayarınızın içini evrak dolabınız gibi düşünebilirsiniz. Nasıl ki bir evrak dolabında klasörler ve onların içinde dosyalar var, çalıştığınız bilgisayarda da benzer bir düzen mevcuttur. Olmasını istediğiniz bölüme klasörü açar, ilgili dosyaları da bu klasöre yerleştirirsiniz. Yeni bir klasör oluşturmak için klasörü oluşturmak istediğiniz bölümü açın. Dosya menüsünde, Yeniyi seçip Klasörü tıklayın. Geçici bir adla görülen klasörünüze isim verip Enler tuşuna basın. Ya da yeni klasör oluşturacağınız bölümü açın, farenizin sağ tuşuna tıklayın. Açılan menüden Yeni yi ve Klasör ü işaretleyin. Oluşturduğunuz klasöre ad verip Enler tuşuna basın. İsim içerisinde birden fazla boşluk bulunabilir İsimlerin büyük veya küçük harf ile yazılması fark etmez İsim içerisinde birden fazla nokta karakteri kullanılabilir. Klasöre isim verirken uymamız gereken bazı kurallar vardır. Bunlar; Klasör ismi en fazla 208 karakterden oluşur İsim içerisinde (*,?,,<,>,:,/,\) karakterler kullanılmaz Eğer klasörünüzü ad vermeden kaydettiniz ve ad değiştirmek istiyorsanız; dosyaya farenin sağ tuşuyla tıklayın ve Yeniden Adlandır seçin veya klavyeden F2 tuşuna basın.klasörün adi maviye dönecek ve imleç yanıp sönecektir. Vermek istediğiniz adi verip Enter tuşuna basın. Dosya Oluşturma Klasörünüzün içine dosya açmak istiyorsanız, yukarıdakilerden farklı olarak yapmanız gereken işlem Dosyadan Yeniyi seçip oluşturmak istediğiniz belge türünü seçmek olacaktır. Ya da yeni dosya oluşturacağınız bölümü açın, farenizin sağ tuşuna tıklayın. Açılan menüden Yeni yi ve oluşturmak istediğiniz dosya türünü tıklayın. Oluşturduğunuz dosyaya ad verip Enler tuşuna basın. Eğer klasörünüzü ad vermeden kaydettiniz ve ad değiştirmek istiyorsanız; dosyaya farenin sağ tuşuyla tıklayın ve Yeniden Adlandır seçin veya klavyeden F2 tuşuna basın.klasörün adi maviye dönecek ve imleç yanıp sönecektir. Vermek istediğiniz adi verip Enter tuşuna basın. Dosyaya isim verirken uymamız gereken bazı kurallar vardır. Bunlar; Dosya ismi en fazla 256 karakterden oluşur İsim içerisinde (*,?,,<,>,:,/,\) karakterler kullanılmaz İsim içerisinde birden fazla boşluk bulunabilir İsimlerin büyük veya küçük harf ile yazılması fark etmez İsim içerisinde birden fazla nokta karakteri kullanılabilir. Dosya isimlerinden sonra 3 karakterlik uzantısı bulunur.bu uzantılar dosyanın türünü belirler. Bilgisayar ortamında aynı türden oluşan bilgilerin bir araya gelmesiyle oluşan yapıya denir. Dosyalar program dosyası, veri (bilgi) dosyası ve text dosya olmak üzere üçe ayrılırlar. HAZIRLAYAN : BİLGİSAYAR ÖĞRETMENİ ALİ AKSOY 22
Program Dosyası: Bir problemin çözümü için herhangi bir programlama dili yardımıyla oluşturulmuş komutlar topluluğuna verilen addır. Veri (Bilgi) Dosyası: Bir problemin çalışası sırasında verilen bilgilerinişlendikten sonra manyetik ortamda saklanmış halidir. Text (Yazım) Dosyası: Metin, Mektup, Tez, Kitap ve yazışma amacıyla yazılan dosyalardır. Dosya İsmi (File Name) Bilgisayar ortamında bilgilerin saklanabilmesi için verilen isimdir. Dosya ismi yazılırken aşağıdaki kurallara uyulur. Dosya ismi en fazla 8 karakter uzunluğunda olabilir. Dosya ismi içerisinde şu özel karakterler bulunmaz ( * ; + = / \ < > [ ] vb. gibi) (COM1..COM4, LPT1..LPT3, LST, NUL, PRN, CLOCK$ vb. gibi Dosya isimleri A..Z ve 1..9 ve (.) karakterlerinden oluşur. Dosya Uzantısı Dosya uzantısı dosya isminden hemen sonra yazılır ve 3 karakterden oluşur. Dosya ismi ve uzantısı birbirinden. ileayrılır. Örnek: 1 2 3 4 5 6 7 8. 1 2 3 En çok kullanılan dosya tipleri.com.exe.bat.bas.pas Makine diline dönüşmüş program Makine diline dönüşmüş program Toplu işlem dosyası Basıc dilinde yazılmış programlar Pascal dilinde yazılmış programlar.c C dilinde yazılmış programlar.cob.dat.doc.txt.win.sys COBOL dilinde yazılmış programlar Veri Dosyası Döküman veya yazım dosyası Döküman veya yazım dosyası Wındows yazım dosyası Sistem dosyası Örneğin: MUHASEBE.PAS STOK.EXE TREE.COM Q.EXE VERI.TXT AUTOEXEC.BAT COMMAND.COM HAZIRLAYAN : BİLGİSAYAR ÖĞRETMENİ ALİ AKSOY 23