1 Web Tasarımı HTML Kodları ve Kullanımları: 1.1 Temel bileşenler: html, head, title, meta ve body Web tasarımı yaparken bir WEB sayfasının ilk karşılaşacağımız standart bileşenleri şunlardır: ve </html> : sayfanın başlangıç ve bitişini belirtir. <head> ve </head> : sayfanın başlık bilgileri 'title', 'meta' vs. buraya yerleştirilir. <title> ve </title> : sayfanın içeriğinin ne olduğunun tanıtılmasında kullanılır. Sayfada görünmez ama Firefox ya da Internet Explorer bunu sayfayı tanımlamakta kullanır. <meta> : sayfanın içeriği hakkında www tarayıcılarına bilgi sağlamak, arama motoru ve arama motoruna kayıt için gereklidir. <body> ve </body> : sayfanın içeriğinin başlangıç ve bitişini belirtmekte ve sayfa hakkındaki genel tanımlamaları yapmakta kullanılır. Yukarıdaki bu komutların, bir web sitesi içindeki sıraları aşağidaki gibidir. Bir yazı editörü (joe, pico, xedit, edit, notepad vs.) ile ilk örneğimizi yazarsak: <head> <title>bir HTML Denemesi</title> <meta name="description" content="html sayfası için bir kullanım örneği"> </head> <body bgcolor=white> 'Bu sayfa inşa halindedir', ya da 'this page is under construction' web sitelerinde ille de olması gerektiği düşünülen saçma yazılardır. </body> </html> Aslında en basit web sayfası şöyle olabilir: Benim neyim eksik? </html> sondaki '</html>' yi koymasak dahi www sitesi gosterici programı (Firefox, Opera, IE,...) bunu bir HTML sayfası olarak yorumlayacaklardır. 1.2 Renkler, body, font, ve h1..h6
Önceki örnekte '<body color=white>' diye, aşağıdakinin basitlestirilmiş biçimini kullanmıştık: <body font=purple bgcolor=#ffffff text=black link=blue vlink=#808090> Burada font ile kullanilan genel yazıların rengi, bgcolor ile arkaplan rengi, text ile tanımsız yazıların rengi, link ile üzerine gelince el hareketi çekilen yazıların rengi, vlink ile de seçilmis bağların rengi belirlenir. renk belirtmek için o rengin İngilizce adı ya da RGB değerleri onaltılık sistemde verilir. RGB deki sıraya göre 00-FF arası üç değer kullanılır. Hepsi sıfır ise hiçbir renkten karıştırılmaz. hepsi FF ise her renk maksimum oranda kullanılır ve beyaz elde edilir. Örneğin salt bir kırmızı #FF0000 ile elde edilir. <font color=...> ve </font> arasındakı yazılar belirtilen renkte yazılır. <h1> ve </h1> den <h6> ve </h6> ya kadar standard yazı tiplerinden biri seçilerek yazı yazılır. h1 ile belirtilenler h6 ile tanımlananlardan daha büyüktür. örneğin: <h1>sayfa başlığı için uygun büyüklükte harfler</h1> <h4>bu harfler sanırım yazı için yeterliler</h4> <h6> Gözleriniz bozuk değilse, ve her gün A vitamini alıyorsaniz bu yazı sizin için okunabilir olmalı.</h6> </html> 1.3 Yazıları biçimlendirmek: kalın, yatık, ortalanmış, vs.... Önceki web tasarımı örneğinde <h1>, <h2>,... ile yazıların büyüklüklerini ayarlamanın basit bir yolunu görmüştük. HTML web sayfamızın yazılarına biraz daha kişilik kazandırmak için aşağıdaki komutları da kullanabiliriz. <b> ve </b> arasındaki yazılar koyu görünür. <i> ve </i> arasındaki yazılar ise italik basılır. <blink> ve </blink> arasındaki yazılar ise yanıp söner. <center> ve </center> arasındaki yazılar ortalanır.
<pre> ve </pre> ile sınirlanan yazıların göruntüsünde ayarlama yapılmaz. Yani birden fazla boşluk varsa bunlar bir tane olacak şekilde azaltılmaz. <p> paragraf başı yapmak için kullanılır. <br> bir satır atlamak için kullanılır. <hr> bir çizgi çeker. 1.4 Sayfada resim göstermek En basit şekliyle, bir sayfaya resim koymak için aşağıdaki komut şu şekilde; <img src="dosya-adi" alt="..." align=... > kullanılır. Burada dosya-adı gösterilecek grafik dosyasının (png, gif ya da jpg tipinde) bulunduğu yer ve adıdır. Bağlanılan html sayfası ile aynı dizinde bulunan resimler için yer adı belirtmeye gerek yoktur. Alt ile ise lynx kullanıcılarının görebileceği bir açıklama yazmış oluruz. Align ile de resmin konumunu belirleriz. Örneğin: <img src=resim.gif align=right> ile resmin sağa yanaşık olarak çizilmesini sağlarız. 'right' yerine 'left', 'center', 'middle' gibi konum bildirici bir başka sözcük de kullanılabilir. Ayrıca yukarıdakilere ek olarak 'border', 'width', 'height' belirteçlerini de <img... > içinde kullanabiliriz. Bunlardan 'border='i kullanarak resmin çerçevesini belirleriz; border=0 dersek hiç çerçeve çizilmez. Width ve height ile resmin boyutlarını belirleyebiliriz. Bunlardan sadace birini verirsek, resmin boyutu orantılı olarak çizilecektir. Yani <img src=resim.gif width=300> demişsek, ve de resmimiz aslında 100 nokta genişliğinde 50 nokta yüksekliğinde idiyse, ekrana 300 nokta eninde ve 150 nokta yüksekliğinde çizilecektir. Her iki değeri de (width=... height=...) kullanmışsak, resmin oranını istediğimiz gibi değiştirmek mümkün olur. Bu arada, sayfanın internetten indirilirken hızlı gösterilmesini istiyorsak, her resmin width ve height özelliklerini kullanmalıyız. Bu sayede browser (gösterici) programınız resimlerin yüklenmesini beklemeden çevrelerine yazıları yerleştirebilecektir.
Sayfanın hızlı geliyor gibi görünmesini sağlamanın bir yolu da 'lowsrc' belirtecini <img...> içinde kullanmak. Web tasarımı yaparken eğer kullandığımız resimlerin bir de bulanık/niteliksiz/siyah-beyaz ama az yer tutan bir benzerini daha yapar, ve bunu <img src="resim.gif" lowsrc="hizliresim.gif" alt="[resim]"> şeklinde tanımlarsak, ilk önce hizliresim.gif yüklenip gösterilecektir. Bu sayede bulanık iken yavaş yavaş netleşmeye başlayan resimler belirir sayfamızda. Bunun yararı ise sayfanıza bakan kişinin çabuk karar vermesini sağlıyor olmasındadır. 1.5 HTML sayfasına bağ (link) yerleştirmek <a> ve </a> : HTML'nin temeli olan bu komutlarla bağ (link) yapılır. <a href="hedef bağ"> Açıklama </a> Biçiminde kullanılır. Açıklama denilen kısım ister yazı ister bir grafik ya da herhangi bir nesne olabilir. "hedef bağ" kısmı ise yerel kaynakları gösteren bir dosya adı ya da uzak bir makinedeki bir başka nesneyi (yazı, grafik, video vs.) gösteren bir bağ (link) olur. Bu linkler, mevcut internet araçlarından biridir. Örneğin: http:// ftp:// telnet:// gopher:// news:// bu araçlardan bazılarıdır. Bunu kullanırken; <a href="telnet://orca.cc.metu.edu.tr/> Orca'ya Netscape içinden bağlanmak için buraya tıklayın</a> yazarak, telnet aracını bir bağ (link) olarak sayfamıza yerleştirmiş oluruz. Ya da; <a href="resmim.jpg">neye Benzediğimi Görmek İçin Buraya Bas</a> Yukarıda adı geçen resim bu web sayfası ile aynı dizinde (directory) olmalıdır. Başka şekilde örnekler ise: <a href="ftp://ftp.metu.edu.tr/pub/cica-win95/"> Windows95 için Uygulama dosyaları</a> <a href="nntp://news.metu.edu.tr/> Netnews 60000 den fazla konuda insanların yazıştığı bölge</a> <a href="news:comp.sys.cbm"> NetNews'in C64 bilgisayarlarına ilişkin tartışmaları</a>
Ve, internetin en gözde kullanımı: bir web sayfasından başka bir web sayfasına bağlanma: <a href="http://www.physics.metu.edu.tr/~filker/nukleer/"> Türkiye'de nükleer enerji tartışmaları</a> dikkat ettiyseniz yukarıdaki örnekte sayfanın hangi dizinde oldugu (...ilker/nukleer/") belli ama hangi dosyada oldugu yazılmamış. Böyle bir durumda web sunucu program dosyanın adının 'index.html' olduğunu öngörür. Kendi dizininizdeki bir sayfa için: <a href="ihd.html"> İnsan Hakları Derneği ve pişmiş tavuk için buraya tıklayabilirsiniz.</a> 1.6 Bağlar yardımıyla etkileşimli kullanım örneği Web sitesinde bir bağa (link) ard arda tıklamak yoluyla, slow motion biçiminde ardışık resim gösterebilirsiniz. Bu kullanım en basit şekliyle bir Bilgisayar Destekli Eğitim sayfasında kullanılabilir. Amaç, kullanıcıya konuyu belli bir sırayla vermek ve konu içindeki ilişkilerin anlaşılmasını kolaylaştırmak. Bunu yapmak için, önce tek bir resim ve o resmin link olarak tanımlandığı bir web sayfası tasarımı yapmalısınız: <title>sayfa1</title> <body> <a href="sayfa2.html"><img src="resim1.gif"></a> </body> </html> sonra da ikinci sayfa da hazırlanmalı: <title>sayfa2</title> <body> <a href="sayfa3.html"><img src="resim2.gif"></a> </body> </html>... bu şekilde devam edilir. ve ilk sayfa yüklendikten sonra resmin üstüne tıklandığında ikinci sayfa ve içindeki resim yüklenir.
İyi hazırlandığında, bu basit HTML kullanım şekli ile web-designprogramcılığına (Java, cgi-bin,...) bulaşmadan da etkili 'sunu' ve 'anlatılar' yapılabilir. 1.7 Ekran düzenine ilişkin daha çok komut: <multicol cols=2>... </multicol> : Aradaki yazılar cols= ile belirtilen sütunlara ayrılarak ekrana basılırlar. Sadece Netscape3.0 ve üstünde çalışır. Sütun içindeki yazının sütunun ne kadarını kaplayacağını width parametresi ile belirtiriz. <multicol cols=3 width=75%> gibi. Burada boşluğu yüzde yerine piksel olarak da verebiliriz. Ayrıca iki sütun arasındaki boşluğu da gutter parametresi ile veririz: <multicol cols=2 width=500 gutter=25> yazılar... </multicol> <spacer type=... size=... height=... width=... align=...> : Bununla paragraf başları için boşluk bırakmak mümkün. Örneğin <spacer type=block size=48> ile 48x48 piksellik bir boş kare alan yaratmis oluruz. Burada block yerine vertical ya da horizontal kullanmak da olası. Ayrica, <spacer type=block width=320 height=200 align=right> ile 320x200'luk bir boşluk yaratıp bunu ekranda sağa dayatmış oluruz. Gene align komutundan sonra right, left, center, absmiddle gibi diğer konum belirteçlerini kullanabiliriz. : 1 karakterlik boşluk bırakmak için kullanılır. Basit tablolar yapmak için kullanılabilir. Örneğin, aşağıdaki boşluklar yerine kullanırsak hizalı görünür: <h3><br> yıl ay gün <br> --- -- --- <br></h3> 1.8 Sayfalarda tablo kullanımı Genel kullanım: <table [seçenekler]> <tr [seçenekler] ><td [seçenekler] > sütun 1 yazıları </td><td [seçenekler] >sütun 2</td><td> sütun 3...</td> </tr> <tr><td>2.satirin 1. sütunu</td><td>2. sütunu</td><td>3. sütunu </td></tr></table> Tablolar satırlar ve sütunlar şeklinde ayrilmış hücrelerden oluşuyor. Her yeni satıra başlamak için <tr> etiketini, her yeni sütun için ise <td> etiketini kullanıyoruz. Bir örnek web tasarımı ile incelersek:
<table border=1 width=200 cellspacing=2 cellpadding=2> <tr> <td align=top width="50%">bellek tipleri</td> <td align=top width="50%">fpm<br>edo<br>sdram<br>ddr RAM<br>RAMBus</td> </tr> <tr> <td align=top width="50%">disk tipleri</td> <td align=top width="50%">mfm/rll<br>ata IDE<br>ULTRA ATA<br>SCSI</td> </tr> <tr> <td align=top width="50%">işlemci tipleri</td> <td align=top width="50%">risc<br>cisc<br></td> </tr></table> Burada 2x3'lük bir tablo oluşturduk. Tablomuz 1 pixel kalınlığında çerçeveye sahip (border=1), tablo sayfada 200 pixel genişliğinde yer tutacak (width=200), hücreler arası 2 pixel boş ve 2 pixellik bir kalınlık efektimiz var (cellspacing ile cellpadding). Örnekte hücre genişliklerin yazı uzunluğuna göre otomatik ayarlanmamsı için genişlikleri kendimiz belirledik (width="50%"). Bunu pixel olarak da belirlememiz mümkündü: <td width="100"> ile. Hücreler içindeki yazıların nasıl yerleştirileceğini ise align="yer" ile belirtiyoruz. Burada "yer" yerine "top", "bottom", "left", "right" ve "center" kullanabiliriz. Ve eğer, bir hücrenin iki hücre genişliğinde veya yüksekliğinde olmasını istiyorsak colspan ve rowspan seçeneklerini de kullanıyoruz. Önceki örneğe bir başlık ekleyecek olursak: <tr><td align=center colspan="2">bilgisayar Ana Bileşenleri</td></tr> Tabloları içiçe de kullanmamız mümkün. Bu şekilde bir kullanımla bir www sayfasındaki resim ve yazıları tam istediğimiz gibi konumlandırmamız mümkün olur. 1.9 Basit bir HTML sayfası için gereken son noktalar Daha önce kısaca değinildiği gibi, ilk yüklenecek sayfanın adı standart olarak 'index.html' olarak belirlenmiştir. Dolayısıyla ilk sayfanızı bu şekilde adlandırırsanız; http://www.physics.metu.edu.tr/~filker/ilksayfa.html yerine
http://www.physics.metu.edu.tr/~filker/ gibi, daha kısa olan, bir adres kullanabilirsiniz. 2 İleri düzey bilgilerden seçmeler 2.1 Sayfalara 'meta' komutu ile kimlik vermek Web sayfamızın Google, MSN Search, Slurp, Gigablast, Didikle vs. gibi tarayıcı programlar tarafından içeriğine uygun olarak dizinlerine aktarılmasını istiyorsak, <meta...> komutunu kullanmak uygun duser. Ayrıca, gene bu komut sayesinde sayfamıza bağlanani bir başka www adresine yönlendirebilir, bu yolla bir takım hareketli sayfalar dahi hazırlayabiliriz.. Sayfanın kimliği: Sayfayı tanımlamak için üç ayrı meta komutu yeterli. Bunlarla sayfa hakkında kısa bir paragraf, anahtar sözcük listesi, ve sayfayı hazırlayanin adını verebiliriz. <meta name="description" content="bu sayfada, Tüsiad raporunun üniversitelerde gerçekleştirdiği değişim sonucunda, üniversitelerin birer "bilgili-öğretim-işçisi" makinesi durumuna gelmesi tartışılmaktadır."> Yukarıda, sayfamızı kısaca tanıtmış olduk. Bu yazı, tarama sonucunda arayan kişiye gösterileceği için kısa, öz, ve içeriğe uygun olması gerekir. Tarayıcılar artık sayfanın tümünde geçen sözcüklere ve bu sözcüklerle ilgili diger sözcüklere bakarak arama yapsa da, sayfanızın hangi ölçütlere göre aranması gerektiğini sizden iyi kimse bilemez. Onun için, sayfayı tanımlayan anahtar sözcukleri de şu şekilde verebiliriz: <meta name="keywords" content="üniversite, gelecek, tüsiad, öğrenim, öğretim, eğitim, 21. yüzyıl, Türkiy,e sermaye, yönetim, etki, rektör, özerk"> Ve, son kimlik bilgisi olarak sayfadan sorumlu kişiyi belirtiriz: <meta name="author" content="ilker Fıçıcılar"> Hazırladığımız bütün sayfalara bu türden kimlik vermeyi alışkanlık haline getirirsek, interneti araştırmaları için bir kaynak olarak kullananlara epey yardım etmiş oluruz.. Sayfa yönlendirme:
Eğer yakında www adresimiz geçersiz olacaksa ve, yeni bir web hosting adresine şimdiden taşınmışsak, bunu kullanıcalara önceden duyurmalı ve onları yeni adrese yönlendirmeliyiz. Bunun için eski sayfamızı şu şekilde değiştirebiliriz.: <title>ilker's CBM Projects</title> <meta http-equiv="refresh" content="3;url=http://www.geocities.com/siliconvalley/vista/5666/"> <body> <h1><center>this page is moved to a new address<br> <blink> http://www.geocities.com/siliconvalley/vista/5666/</blink> <br></center></h1> <p><p><left> <h3><font color=blue><br>if your browser does not direct you to the new address in 3 seconds, then please <a href="http://www.geocities.com/siliconvalley/vista/5666/"> click here</a>. </font></h3> </left></body></html> Bu ornekte <meta http-equiv="refresh"...> diyerek, www gösterici programına yeni bir sayfa yüklemesini istediğimizi belirtiyoruz. Bu yüklemeyi kaç saniye sonra yapması gerektiğini '<meta..' nin devamındaki 'content="3;...">' yazısı ile belirliyoruz. Buradaki '3' yerine saniye cinsinden herhangi bir süre belirtebilirsiniz. '0' yazarsanız, doğal olarak hemen diğer sayfayı yüklemeye başlar. Yönelinen sayfanın adresi de, '... content="saniye; url=http://..."> biçiminde veriliyor. Yukarıdaki örneğin gerekli kısmını bir daha yazarsak: <meta http-equiv="refresh" content="3;url=http://www.geocities.com/siliconvalley/vista/5666/"> Evet, burada kendi isteğimize göre değistirecegimiz, yalnızca iki yer var: 3 sayısı ve url= işaretinden sonraki adres kısmı.. Basit sayfa canlandırma Eğer, yukarıdaki gibi bir 'meta' komutu içeren ardışık bir düzen içeren ayrı ayrı sayfalar hazırlarsak, ve 'meta' komutunun adres kısmına sıradaki sayfanın adresini verirsek, hayal gücümüz ölçüsünde hareketli web sayfaları tasarımı yapabiliriz.
Örneğin birisi sayfamıza bağlandığında, ekranda 3 2 1 şeklinde bir gerisayim görmesini ve ardından asıl sayfanın yüklenmesini istiyorsak, şu şekilde sayfalar hazırlarız: Diyelim ki, http://www.physics.metu.edu.tr/~filker/ adresine bağlanılmasını istiyoruz. Bu durumda index.html dosyasına '3' sayısını koyup bu sayfayı sıradaki '2' rakamını içeren sayfaya yönlendiririz. En sonunda da hiç bir yönlendirme içermeyen asıl sayfamıza geliriz. Dolayısıyla, 'index.html', 'A.html', ' B.html', ' asil.html' adlarında dört sayfa hazırlamamız yeterli olacaktır: index.html için: <meta http-equiv="refresh" content="1;url=http://www.physics.metu.edu.tr/~filker/a.html"> <body> <h1><center> 3 </center></h1> </body></html> A.html için: <meta http-equiv="refresh" content="1;url=http://www.physics.metu.edu.tr/~filker/b.html"> <body> <h1><center> 2 </center></h1> </body></html> B.html için: <meta http-equiv="refresh" content="1;url=http://www.physics.metu.edu.tr/~filker/asil.html"> <body> <h1><center> 1 </center></h1> </body></html> ve son olarak asıl sayfamızı hazırlarız: asil.html : <body bgcolor=black text=red> <h2> Bu sayfa 'WWW Sayfama Hoş Geldiniz' yazısı içermemektedir :-) <br> <p>...
... vs. </h2> <hr> <p><h5> sayfayı en son 28 Şubat 2000 tarihinde web hosting firması ftp'siyle güncelledim. </h5><br> </body></html> Biraz, zor ve yavaş olsa da bu şekilde animasyonlar (canlandırma), TV yayıncılığı (bir arkaplan programı ile sürekli yeni resimler ve yeni bir index.html hazırlayarak), ve anlık bilgi sunumu ( borsa fiyatları ) gerçekleştirilebilir. Ama basit resim canlandırmaları için sanırım 'animated gif' türü '.gif' dosyaları daha uygun duşer. 2.2 Resimlerde 'MAP' kullanarak yapılan web tasarımı Map'ler bir resmin değişik yerlerine tıklandığında değişik bağların yüklenmesi veya değişik bir cgi-bin işinin yapılması olarak tanımlanır. Burada kullanacağımız resmin '.gif' biçiminde olması gereklidir. Sayfanın içinde bu resmi tanımladığımız '<img...' belirtecinin içine bir kaç unsur daha ekleyerek ve bir de 'map' (harita) alanının kısımlarını şekilleriyle birlikte tanımlayarak işimizi bitiririz.. Resmin betimi: <img src="filanca.gif" ISMAP usemap="#falanca" width=160 height=100> ISMAP, resmin bir harita olduğunu. usemap="..." hangi usemap html kodu tanımını kullanması gerektiğini, www gösterici programına söylüyor.. Usemap tanımı: <map name="falanca"> <area shape="rect" coords"1,1,159,50" href="dikdortgen.html"> <area shape="circle" coords="80,100,40" href="daire.html"> <area shape="polyg" coords="10,110,150,110,80,190,9,110" href="ucgen.html"> <area shape="default" nohref> </map> name ile belirttiğimiz isim '<img..' içinde usemap="#..." ile kullandığımızın aynısı. shape belirteci ile dikdortgen, daire, ya da poligon tanımlayabiliyoruz.
Dikdörtgenin koordinatlarını: X-sol_ust,Y-sol_ust,X-sag_alt,Y-sag_alt biçiminde 'coords="..." ' kısmında belirtiyoruz. 'href="..." ' bölümü ise bu dikdortgen alana tıklanıldığında neyin yüklenmesi gerektiğini söylüyor. web sitesi alanında bir çember için X-merkez,Y-merkez,R-yarıçap biçiminde koordinat tanımlıyoruz. www sayfası poligonu tanımlarken sırayla her bir köşenin X,Y biçiminde koordinatlarını html kodları içine giriyoruz. Dikkat etmemiz gereken husus, poligonun noktalarını saat-yönünde tanımlamamız gerektiğidir. Ayrıca poligonu kapamaya da tarayıcı programlar arasında uyumsuzluk nedeniyle dikkat etmeliyiz. Yukarıdaki üçgen örneğini incelemek aslında poligon tanımı yapabilmek için yeterli. Üçgen için dört nokta kullandık (dördüncü ilkinin dibinde). Aynı zamanda bu üçgenin X,Y betimlemeleri de saatyönünde girilmiş (noktaları kağıt üzerinde yaklaşık olarak işaretlerseniz bu 'saat-yönü' kavramını daha iyi anlayabilirsiniz). son olarak da '<area shape="default" nohref>' ile resmin diger bölgelerine tıklanıldığında hiç bir sey yapılmaması gerektiğini söylüyoruz. Evet bir 'harita' tanımı için gerekenler bu kadar. Şip Şak Çeviri www.sipsakceviri.com Ticari Web Sayfası Çevirisi ve İhracata Uygun Broşür Hazırlama Dosyanızın fiyatını otomatik hesaplatabilir, çevirinin ilerleme durumunu cep telefonunuzdan WAP ile izleyebilirsiniz!... 2.3 Dinamik HTML ile Web Tasarımı Aşağıdaki örnekte, mouse yazının üzerine geldiğinde, tıklamaksızın yazı değişir: <h2 style="color:purple;" onmouseover="detay.style.display=''" onmouseout="detay.style.display='none'">flash Haber</h2> <div id="detay" style="display:'none'; color:red;">
Son gelen haberlere gore, Yunanistan Turkiye'ye savaş açtı... </div> <font color=blue>ayrintilar 19.30 Ana haber bülteninde</font> Konu 3: Script Nedir? HTML dosyasõ içine gömülmüş kodlara script denir. Yorumlanmasõ için Internet tarayõcõsõna ihtiyaç vardõr. HTML dilinin karşõlayamadõğõ bazõ ihtiyaçlara çözüm üretmek için script ler kullanõlõr. Web Programlamaya Giriş 279 JavaScript JavaScript dili, Netscape firmasõ tarafõndan oluşturulmuştur. Yazõm biçimi olarak C dili esas alõnarak tasarlanmõştõr. Amaç olarak HTML.in yetmediği yerlere script.ler ile destek vermesi düşünülmüştür. Web programcõlõğõna dinamik bir yapõ kazandõran JavaScript, istemci tarafõnda çalõşõr. Kullanõmõ giderek yaygõnlaşan JavaScript, daha sonra Microsoft firmasõnõn Internet Explorer Web tarayõcõsõnda da kullanõlabilir hale gelmiştir. Günümüzde tüm tarayõcõlarõn desteklediği bir script dilidir. JavaScript kodlarõ yazmak için Notepad gibi bir metin editörü yeterlidir. Kodlar <script>...</script> etiketleri arasõnda yazõlmalõdõr. Bu kod alanõ içinde yorum satõrlarõ için // ve /*... */ ifadeleri kullanõlabilir. Sadece bir satõr yorum satõrõ yapõlacaksa // ifadesi kullanõlõr. // bu satõr yorum satõrõdõr. Birden fazla satõr yorum satõrõ yapõlacaksa, satõrlarõn başladõğõ yere /*, bittiği yere */ ifadeleri yerleştirilir. /* yoruma alõnan 1. satõr 2. satõr... */ JavaScript kodlarõ HTML sayfalarõ içine <head> etiketlerine gömülü olarak veya.js uzantõlõ dosyalara referans gönderilerek HTML içinden çağrõlabilir. 280 Modül 9: JavaScript dilinde nesneler, nesnelere uygulanan olaylar ve olaylara ilişkin görevler vardõr. Bir nesneyi tõklamak, üzerine gelmek, üzerinde dolaşmak gibi işlemler, sayfa ile kullanõcõnõn etkileşimli olarak çalõşmasõnõ sağlar. JavaScript, aynõ bir programlama dilinde olduğu gibi değişkenlere, klavyeden bilgi alma, ekrana çõktõ verme işlemlerine, koşul ve döngü yapõlarõna, fonksiyon, nesne ve olay kavramlarõna sahiptir. Kod 9.8: Örnek JavaScript <head><title>onclick</title> <script language="javascript"> function merhaba()
alert ("beni tikladiniz"); </script> </head> <body> <input type="button" name="tikla" value="tikla" onclick=merhaba()> </body> </html> script etiketinin language attribute değeri ile kullanõlacak script dili belirtilir. JavaScript kullanõlmasõ için burada language=.javascript. bildirimi yapõlõr. Örnek JavaScript Kod 9.9: <head> <title>javascript Örneği</title> </head> <body> <br> Bu yazõ html ile yazõldõ. <br> <script language="javascript"> document.write("işte bu ise JavaScript ile yazõldõ!") </script> <br> Bu yazõ yine HTML ile yazõldõ. </body> </html> Buradaki script ifadesi head etiketleri arasõnda bir fonksiyon olarak değil, body etiketleri arasõnda satõr halinde kullanõlmõştõr. Web Programlamaya Giriş 281 Değişkenler var anahtar sözcüğü ile yeni bir değişken oluşturulur. Tür bilgisi saklanmaz. Sayõsal değerler verildiğinde işlem yapma yeteneğine sahip olurlar. Çift tõrnak içinde değer verildiğinde ise metin ifadesi olarak anlaşõlõr. Dikkat edilmesi gereken nokta değişkenlerin küçük. büyük harf duyarlõ olmasõdõr. Bazõ tarayõcõlar için değişken isimlerinde bu duyarlõlõk göz önünde bulundurulmazken, çoğu tarayõcõda küçük. büyük harf duyarlõlõğõna dikkat edilir. Bu nedenle her değişken adõ bu durum göz önünde bulundurularak verilmelidir. var deger1; var deger2=20; var deger3=30; var ay=.mayõs.; var yil=.2005.; var degertoplam=deger2+deger3; var tarih=ay+yil; Satõrõn sonunda sonlandõrma karakteri olarak ; kullanõlõr. degertoplam isimli değişkende 20 ve 30 değerleri toplanarak elde edilen 50 değeri tutulurken, tarih isimli değişkende, ay ve yil değişkenlerinden gelen metin ifadeleri birleştirilir ve.mayõs2005. değeri oluşturulur.
Koşul Operatörü [koşul ifadesi]? koşul_doğru_ise : koşul_yanlõş_ise Değişken tanõmlarken aritmetik, karşõlaştõrma ve mantõksal operatörler kullanõlabilir. Bunlara ek olarak C dilinden gelen koşul operatörleri kullanõlabilir. Bir if deyiminin tek satõrda yazõlmõş haline benzeyen bu operatörün kullanõmõ Kod 9.10.da gösterilmiştir. Genel kullanõm biçimi ise şöyledir: [koşul ifadesi]? koşul_doğru_ise : koşul_yanlõş_ise Kod 9.10: Koşul Operatörünün Kullanõmõ var a=5; var b=7; var c=14; var d=23; var e; e = (a + b < c)? d : a+b ; 282 Modül 9: Bu kodda, (a + b < c ) ifadesi ile elde edilen sonuca göre, e değerine d veya a + b değerleri atanõr. a + b işleminin sonucu olan 12 değeri c değerinden küçük olduğu için ifade doğru olarak sonuçlanõr. Bu durumda d değeri, e değişkenine atanõr ve e değişkeni 23 değerini taşõr. Bu koşulu if deyimi ile yazõlabilir. if (a + b < c) e = d; else e = a+ b; Operatörler JavaScript operatörleri, Visual Basic.NET dilinde kullanõlan operatörlerden biraz farklõdõr. Örneğin mod almak için Mod anahtar sözcüğü yerine % mod alma operatörü kullanõlõr. Atama Operatörü ( = ) Değişkenlere değer atamak için = karakteri kullanõlõr. Aritmetik Operatörler Değişkenler üzerinde aritmetik işlemler yapmak için tanõmlanmõş operatörlerdir. Tablo 9.1: Aritmetik Operatörler Operatör Açõklama + Sayõsal değişkenleri toplar. String değişkenlerini birbirine ekler. - Sayõsal değişkenlerde çõkarma işlemi yapar. * Sayõsal değişkenlerde çarpma işlemi yapar. / Sayõsal değişkenlerde bölme işlemi yapar. % Sayõsal değişkenlerde mod alma işlemini yapar. ++ Sayõsal değişkenlerde artma işlemini yapar. -- Sayõsal değişkenlerde azalma işlemini yapar. Visual Basic.NET aritmetik operatörlerinden farklõ olan ++ ve -- operatörleri, C dili operatörlerindendir. Değişkeni bir artõrma veya bir azaltma yeteneğine sahiptir. Prefix (değişken isminin önünde) ve subfix (değişken isminin arkas õnda) olmak üzere iki kullanõm şekli vardõr. Değişkenin prefix kullanõmõ Kod 9.11.de gösterilmektedir. Kod 9.11: Prefix ++ operatörü var x = 5;
// x değişkeni bir artõrõlõr ve ekrana 6 değeri yazõlõr Web Programlamaya Giriş 283 document.write(++x); Değişkenin subfix kullanõmõnda ise önce değer alõnõr, akõş bir sonraki satõra geçtikten sonra değişkenin değeri bir artõrõlõr. Kod 9.12: Subfix ++ operatörü var x = 5; /* x değişkeni önce yazõlõr, sonra bir artõrõlõr. Yani ekrana 5 yazõlõr. */ document.write( x++); // Ekrana 6 değeri yazõlõr. document.write(x); Karşõlaştõrma Operatörleri JavaScript kodlarõ içinde de karşõlaştõrma işlemleri yapõlabilir. Ancak bu operatörler Visual Basic. NET karşõlaştõrma operatörlerinden biraz farklõdõr. Tablo 9.2: Karşõlaştõrma Operatörleri Operatör Açõklama == Eşit midir? operatörü. İki değer de birbirine eşit ise true sonucu verir.!= Eşit değil midir? operatörü. İki değer birbirine eşit değilse true sonucunu verir. < Küçük operatörü. Sol taraf değeri, sağ taraf değerinden küçükse true sonucunu verir. > Büyüktür operatörü. Sol taraf değeri, sağ taraf değerinden büyük ise true sonucunu verir. <= Küçük eşittir operatörü. >= Büyük eşittir operatörü. İki değerin eşitliğinin karşõlaştõrõlmasõ için == operatörü kullanõlõr. if (a == b) document.write(.a ile b değişkeni eşit.) İki değerin eşitsizliğinin karşõlaştõrõlmasõ için!= operatörü kullanõlõr. if (a!= b) document.write(.a ile b değişkeni eşit değildir.) Mantõksal Operatörler Mantõksal operatörler ise Visual Basic.NET mantõksal operatörlerinden tamamen farklõdõr. 284 Modül 9: Tablo 9.3: Mantõksal Operatörler Operatör Açõklama && And ( ve) operatörü. İki tarafta belirtilen ifadeler true ise, sonuç olarak true değerini döndürür. Or (veya) operatörü. İki tarafta verilen ifadelerden en az birinin doğru olmasõ durumunda true değerini döndürür.! Not operatörü: Koşulun yanlõş olmasõ durumunda true değerini verir. Visual Basic.NET programlamada And operatörünün karşõlõğõ && operatörüdür. Or operatörünün karşõlõğõ ise operatörüdür. Bir değerin değili anlamõna gelen Not operatörünü karşõlõğõ ise! operatörüdür. Klavyeden Bilgi Almak ve Ekrana Çõktõ Vermek
JavaScript dilinde kullanõcõdan bilgi almak için formlarõn dõşõnda promt komutu kullanõlõr. promt komutu ile kullanõcõdan bilgi alõrken ayrõ bir pencere açõlõr. prompt(.soru.,.cevap için rehber ifade.); Kod 9.13: Prompt ile kullanõcõdan değer almak var sehir; sehir=prompt(.yaşadõğõnõz şehrin trafik kodunu giriniz.,.istanbul için 34, Ankara için 6 gibi.); JavaScript dilinde HTML sayfasõna yazõ yazdõrmak için write komutu kullanõlõr. document. write(.yazõlmak istenen değişkene ilişkin açõklama., degisken); Görüldüğü gibi write komutu document fonksiyonuyla birlikte kullanõlõr. Koşul ve Döngü Yapõlarõ Programlamanõn akõşõnõ yönlendiren koşul yapõlarõ ve döngülerdir. Döngüler birden fazla gerçekleştirilecek işlemlerin blok halinde yazõlmasõnõ sağlar. if koşul ifadesinin genel yapõsõ: if ( koşul ) // koşul doğru ise çalõşacak ifade // koşul yanlõş ise akõşõn devam edeceği alan Koşulun doğru olmasõ halinde yapõlacak işlemler bir satõrdan fazla yer tutuyorsa, bu satõrlar parantezleri ile gruplanõr. Visual Basic.NET dilindeki gibi End if ifadesi kullanõlmaz. Web Programlamaya Giriş 285 if (koşul) //koşul doğru ise else //koşul yanlõş ise Tekrarlanan belirli bir işlemi yaptõrmak için kullanõlan döngülerin JavaScript dilindeki kullanõmõ tamamen C dilinin yapõsõna göre tasarlanmõştõr. for döngüsünün genel kullanõm biçimi aşağõdaki gibidir: for(başlangõç_değeri; döngü_ifadesi; değişecek_değişken_adõ) //yapõlacak işlemler Kod 9.14: For Döngüsünün Kullanõmõ var a; var b = 10; for (a = 1; a <= b; a++) document.write( a,.. sayõ.,.<br>.); while döngüsünün yapõsõ: while ( döngü_koşul_ifadesi ) //şart doğruysa yapõlacak işlemler //şart doğru değilse yapõlacak işlemler Visual Basic.NET dilindeki Select Case döngüsüne karşõlõk olarak JavaScript dilinde switch-case ifadesi vardõr. Genel kullanõmõ: switch (parametre)
case.ifade1.: // ifade1 koşulu doğru ise yapõlmasõ istenenler break; //break ile diğer koşullarõn da çalõşmasõ //engellenir ve döngüden çõkõlõr. case.ifade2:. //ifade2 koşulu doğru ise yapõlmasõ istenenler break; 286 Modül 9: Fonksiyonlar JavaScript dilinde, kodlarõn yeniden kullanõlabilmesi için kullanõlõr. Genel kullan õmõ: function fonksiyon_ismi(parametre1, parametre2) //yapõlacak işlemler Fonksiyon içinde hesaplanan değer, return ifadesi ile geri döndürülür. Kod 9.15: JavaScript ile Toplama function topla(deger1, deger2) var sonuc= deger1+deger2; return sonuc; topla fonksiyonuna gönderilen deger1 ve deger2 değişkenleri toplanarak fonksiyon içinde oluşturulan sonuc değişkenine atanõr. return sonuc; ifadesi ile topla fonksiyonunda elde edilen sonuç geri döndürülür. JavaScript Nesneleri JavaScript içinde bazõ işlemler, bazõ nesnelerin fonksiyonlarõ çağrõlarak yapõlõr. Örneğin document.write komutu, aslõnda document nesnesinin write metodunu çağõrõr. Window Nesnesi Genel pencere özelliklerini tutan nesnedir. Pencere açma ve kapama işlemleri için bu nesne kullanõlõr. Genel kullanõmõ:.,.pencere_ismi.,.pencere_ozellikleri.); window.open(. url window.close(); open komutu ile yeni bir pencere açõlõrken, close komutu ile pencere kapatõlõr. Yeni bir pencere açmak için open komutuna ilk parametrenin girilmesi zorunludur. Pencere_ismi, birden fazla pencere ile işlem yapõldõğõ durumlarda kullanõlabilir. Pencereye ait özellikler Tablo 9.4.te belirtilmiştir. Tablo 9.4: Pencere Özellikleri Özellik Açõklama Menubar Menü çubuğunun görüntülenmesini sağlar. Toolbar Araç çubuğunun görüntülenmesini sağlar. Web Programlamaya Giriş 287 Özellikleri Tablo 9.4: Pencere Özellik Açõklama Location Adres çubuğunun görüntülenmesini sağlar. Status Durum çubuğunun görüntülenmesini sağlar.
Scrollbars Kaydõrma çubuklarõnõn görüntülenmesini sağlar. Resizable Penceresinin boyutlandõrõlmasõnõ sağlar. Width Açõlan pencerenin pixel genişliğini belirtir. Height Açõlan pencerenin pixel yüksekliğini belirtir. Left Ekranõn sol noktasõ ile pencere arasõndaki uzaklõğõ verir. Top Ekranõn üst noktasõ ile pencere arasõndaki uzaklõğõ verir. Kod 9.16: Yeni bir pencere açmak window.open("http://www.bilgeadam.com", "bilgeadam", "menubar=no, toolbar=no, scrollbars=yes, location=yes, width=300, heigt=300";) Internet tarayõcõsõ ile daha önce ziyaret edilmiş sayfalara tekrar ulaşabilmek için window.history.go(-1) komutu kullanõlabilir. -1 ifadesi ile bir önceki sayfaya gidilir. Sayõ artõrõlarak daha önceki sayfalara da gidilebilir. Internet tarayõcõsõnõn en alt kõsmõnda bulunan status penceresine erişmek için window.status komutu kullanõlõr. window.status =.JavaScript öğreniyoruz!.; Navigator (Tarayõcõ) Nesnesi JavaScript, tarayõcõlarõ da bir nesne olarak değerlendirir. Kullanõcõnõn tarayõcõsõna ilişkin bilgileri almak için Tablo 9.5.te belirtilen değişkenler kullanõlabilir. Tablo 9.5: Navigator (Tarayõcõ) Nesnesinin Değişkenleri Değişken İsmi Açõklama Appname Tarayõcõ adõ Appversion Tarayõcõ versiyonu AppCodeName Tarayõcõnõn kod adõ UserAgent Tarayõcõnõn sunucuya kendini tanõtõrken verdiği isim. Kod 9.17: Tarayõcõ nesnesi ile bilgi almak <head> <title>browser õmõzõ tanõyalõm</title> <METAcontent=text/html;CHARSET=iso-8859-9 httpequiv= Content-Type> 288 Modül 9: <script language="javascript"> function Tarayici() var browseradi= " "; browseradi +="Browser:"+navigator.appName +"\r. ; browseradi +="Surumu:"+navigator.appVersion +"\r. ; browseradi +="Kodadi:"+navigator.appCodeName+"\r. ; browseradi +="Useragent:"+navigator.userAgent+"\r. ; alert(browseradi); </script> </head> <body onload="tarayici()"></body> </html> Olaylar Bir Web sayfasõ üzerinde kullanõcõnõn her türlü hareketi kontrol edilebilir. Bir kontrolün üzerine gelmesi, dolaşmasõ ve üzerinden ayrõlmasõ gibi hareketlere olay denir. Bu olaylar ise onclick, onmuoseover, onmouseout, onsubmit,
onreset, onchange, onload, onunload, onerror, onabort, onfocus, onblur olarak belirtilebilir. onclick Internet sitelerinin çoğunda en sõk kullanõlan JavaScript olayõdõr. Sayfa üzerinde bir nesnenin fare ile tõklanõp bõrakõlmasõ sonucunda gerçekleşen olaydõr. Link, button ve resim nesneleri tõklanarak onclick olayõ tetiklenebilir. Nesnelerin etiketlerinde ise onclick olaylarõnõ tetikleyen fonksiyonlarõn ismi bildirilmelidir. Kod 9.18: onclick Olayõ function tikla() alert(.tõklama işlemi gerçekleşti..); <input type="button" name="tikla" value="tikla" onclick=tikla()> Düğme tõklanõp bõrakõldõğõnda, onclick olayõ tetiklenir ve bu olayla ilişkilendirilen tikla fonksiyonu devreye girer. alert komutu ile ekrana bir mesaj kutusu çõkar. Ayrõca ondblclick, çift tõklama olayõnõ tetikler. Web Programlamaya Giriş 289 onmouseover, onmouseout Fare nesnenin üzerindeyken onmouseover, fare nesne üzerinden ayrõlõnca onmouseout olaylarõ devreye girer. Kod 9.19: onmouseover ve onmouseout Olayõ function nesneuzerinde() window.status="şu anda nesne üzerindesiniz."; function nesnedisinda() window.status="nesnenin dõşõna çõktõnõz." ; <a href="http://www.google.com" onmouseover = nesneuzerinde() onmouseout = nesnedisinda()> Google </a> onsubmit Web sayfalarõnda ziyaretçinin forma bilgi girip sunucuya göndermesi durumlar õnda onsubmit devreye girer. Gönderilecek forma girilen verilerin uygunluğunun kontrolü bu olayõn tetiklediği fonksiyonlara yaptõrõlabilir. Kod 9.20: onsubmit Olayõ function dogrula() confirm (.Formu doldurduysanõz OK i tõklayõnõz ); <form action="mail.pl" method="post" onsubmit="dogrula()"> confirm komutu, kullanõcõya Ok ve Cancel düğmelerinden oluşan bir diyalog penceresi açar. onreset Form içinde kullanõlan tüm metin alanlarõnõn temizlenmesini sağlar. Doldurulan