Vergi qωêâáóéûçé= ^ê~şí¼êã~=déäáşíáêãé=c~~äáóéäéíäéêái qéşîáâ=mêçöê~ãä~ê¼=îé= ^êjdé=e~êå~ã~ä~ê¼å¼å=séêöáëéä _çóìíì
áåçéâáäéê Yönetici Özeti 1 A. Türkiye de Ar-Ge Faaliyetleri 2 1. Türkiye de Ar-Ge Harcamaları 2. Türkiye de Ar-Ge Personeli 3. Türkiye de Özel Sektör ve Ar-Ge B. Ar-Ge Harcamalarının Vergisel Boyutu 11 1. Tanımlar ve Kanunlarda Yer Alan Düzenlemeler 2. Katma Değer Vergisi Kanunundaki Düzenlemeler 3. Kurumlar Vergisi Kanunundaki Düzenlemeler 4. İndirimden Yararlanma Prosedürü 5. Düzenlemeler Yeterli mi? C. Ar-Ge Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun 17 1. Ar-Ge İndirimi 2. Gelir Vergisi Stopajı Teşviki 3. Sigorta Primi Teşviki 4. Damga Vergisi İstisnası 5. Teknogirişim Sermayesi Desteği 6. Gelir Yazmama D. Sonuç 20 Ek: Ar-Ge Faliyetleri ile İlintili Teşvikler 22
v åéíáåá= òéíá Bilindiği üzere özellikle İkinci Dünya Savaşı ndan sonra bilim, teknoloji ve toplum ilişkilerinin organize bir bağ kazanması, teknolojik buluş ile yeniliklerin birer üretim ve tüketim malı halinde büyük değer kazanması ve bunların değişik boyutlara ulaşması, bütün dünyada yeni toplumsal hedeflerin belirlenmesine yol açmıştır. Bu durum da tüm dünya ülkelerinin, amansız bir bilim ve teknoloji mücadelesine girmesini zorlayıcı hale getirmiştir. Belki de konuya 1980 li 90 lı yıllardaki bakış açısıyla bakmak daha sağlıklı yaklaşımlar sağlayacaktır. Avrupa Birliği nin oluşumu bu konuda bizlere ışık tutacaktır. Hatırlanacağı üzere, AET ya da Avrupa Topluluğu, (İngilizce deki karşılığı ile EEC ) ekonomi sözcüğü ağır bastığı için, öncelikle konuya bir ekonomik birlik gözü ile yaklaşılmış ve bununla ilgili çeşitli arayış ve çözümlerde ekonomiye öncelik verilmiştir. Şüphesiz bu doğrudur ancak, konunun biraz derinliğine inildiğinde Avrupa Topluluğu nun varoluş temelinde teknolojik rekabetin ağırlıklı oduğu tesbit edilecektir. (Tabi ki daha sonrasında siyasi birlik sonucunu doğurmuştur.) Başka bir anlamda, Avrupa Topluluğu nun ekonomi niteliği sebep değil sonuçtur. Şüphesiz şu an bizlere geride kalan yıllara ait gibi olsa da sıralanan gerekçelerin çoğu, Türkiye için de günümüzde bütünü ile geçerlidir. Bu nedenledir ki; bilimsel araştırma geliştirme (AR-GE) çalışmalarının önemi bizim gibi ülkelerde daha da büyük olur. Dolayısıyla ülkemizin sanayi politikasını ve önceliklerini bir an önce belirlemesi, ilim adamı, araştırmacı yetiştirmeye yatırım yapması ayrıca organizasyonel yapının oluşturulması gerekmektedir. Saygılarımla, Tufan Teksoy Vergi Ortağı Avrupalılara göre bunun temel nedenlerinden bazıları anılan yıllarda şöylece sıralanabilir: Bilimsel araştırma, teknolojik gelişme ve pazarlama zinciri zayıftır. Şirketlerin yönetim ve eğitim alışkanlıkları çağdaş değildir. AR-GE harcamaları için finansal kaynaklar, teşvik araçları ve risk sermayesi (Venture Capital) uygulaması yetersizdir. En önemlisi de, Avrupa nın birçok devlete bölünmesidir. Bu da kaynak savurganlığını yaratmaktadır. Sıralanan bu yetersizlikler sonucunda Avrupa ile diğer gelişmiş ülkeler arasında farklılıklar oluşmuştur. Sonuçları açıklıkla görülen bu tablonun yarattığı endişeler Avrupa Topluluğu ndaki ortakların, tek tek ulus olarak bu yarışta etken olamayacakları gerçeği Avrupa yı daha geniş kapsamlı bir teknolojik ve bilimsel bütünlük içine girmeye adeta mecbur etmiştir. 1
^K=qΩêâáóÉÛÇÉ=^êJdÉ=c~~äáóÉíäÉêá Rekabet şartlarının her geçen gün daha da çetin bir hal aldığı dünyamızda ülkelerin teknolojik alanda yarattığı yenilikler kendilerini diğerlerinden ayırarak ön plana çıkarmaktadır. Ülkelerin üretim ve rekabet gücünü artırabilmesi ve kendi ayakları üzerinde durabilmesi için Ar-Ge vazgeçilmez bir alandır. Ar-Ge, uzun dönemli bir kararlılık ve yüksek maliyet gerektirmekle birlikte geri dönüşü yüksek olan bir yatırımdır. Yeterli Ar-Ge yatırımının yapılmaması ülkeleri dışa bağımlı hale getirmektedir. Bu dışa bağımlılığı son yıllarda ülkemizde kronik hale gelen dış ticaret açığı çarpıcı bir şekilde ortaya koymaktadır. 2007 yılı ilk yarısı rakamlarına göre ihracatın ithalatı karşılama oranı %61,90 a 1 gerilemiştir. Bu durumu yaratan diğer koşulları göz ardı etmemek kaydıyla (döviz kurlarının düşüklüğü, gümrük politikaları vs.) en büyük sebep olarak karşımıza çıkan husus, ülkemizde üretilen bir malın (hammadde-makine/teçhizat vs.) daha kalitelisinin ve/veya daha ucuzunun yurt dışından temin edilebilmesidir. Bunun da sebebi bu ülkelerin söz konusu malı daha yüksek teknolojiyle ve/veya daha ucuza üretebilmesidir. Ar-Ge yatırımlarının ülkeler için önemini ortaya koyan bir diğer gösterge de, ülkelerin gelişmişlik düzeyini belirlemede Ar-Ge harcamalarının baz alınmasıdır. Ar-Ge faaliyetlerinde batılı ülkeler arasında amansız bir yarış yaşanmaktadır. Buna karşılık gelişmekte olan ülkeler kaynak yetersizliği ya da sorunun önem ve ağırlığını henüz kavrayamadıkları için araştırma ve geliştirme faaliyeti yarışının çok gerisinde kalmışlardır. NK=qΩêâáóÉÛÇÉ=^êJdÉ=e~êÅ~ã~ä~ê¼= Türkiye İstatistik Kurumu nun 28.02.2008 tarihinde yayınladığı 2006 Yılı Araştırma ve Geliştirme Faaliyetleri Araştırması ülkemizde yapılan Ar-Ge yatırımlarının miktarı ve sektörel dağılımı ile ilgili önemli bir takım sonuçlar ortaya koymaktadır. Türkiye İstatistik Kurumu tarafından gerçekleştirilen 2006 yılı Ar-Ge Faaliyetleri Araştırması sonuçlarına göre; Türkiye de Ar-Ge harcamalarının toplam olarak 4.399 milyon YTL ve bu harcamaların gayri safi yurtiçi hasıla (GSYİH) içindeki payının 7,6 olduğu tespit edilmiştir. Gayri Safi Yurtiçi Ar-Ge Harcaması, 2006 Cari fiyatlarla (YTL) Satın alma gücü paritesi (ABD $) (1) ABD Doları (2) Toplam Ar-Ge 4 399 880 662 4 883 330 368 3 055 472 682 harcaması Ar-Ge harcaması/ 7,6 GSYİH ( ) (1) Satınalma gücü paritesi (1 ABD Doları = 0,901 YTL) (2) İthalat ağırlıklı ortalama dolar kuru (1 ABD Doları = 1,4406 YTL) Kaynak: TÜİK Haber Bülteni, 28.02.2008, Sayı: 31 Bu rakamların ne ifade ettiğini daha iyi anlayabilmek için bazı karşılaştırmalar yapmak faydalı olacaktır. Avrupa Komisyonu Genel Araştırmalar Direktörlüğü nün yayınladığı 2005 yılına ait araştırma geliştirme faaliyetlerine en çok kaynak ayıranlar listesinin ilk 50 sırasındaki şirketlerin 2005 yılında toplam Ar- Ge harcamaları 168 milyar avroyu bulmaktadır. Bu tüm dünyadaki Ar-Ge harcamalarının %46 sına tekabül etmektedir. İlk 50 şirketin ilk üç sırasında ABD li şirketler bulunmaktadır. Ford Motor 6,78 milyar dolar, Pfizer 6,30 milyar dolar, General Motors ise 5,68 milyar dolar ile ilk üç sırayı paylaşıyorlar. 2 2 1. http://www.ntvmsnbc.com/news/415963.asp 2. Turkishtime, 2007 Ağustos 2007 Sayısı
Görüldüğü üzere, Türkiye nin 2006 yılı toplam (kamu ve özel sektör) Ar-Ge harcaması yaklaşık 2,5 milyar avro ile Ford Motors un yaptığı Ar-Ge harcamasının ancak üçte birine denk gelmektedir. Başka bir ifade ile tek başına Ford Motors, Türkiye nin yaptığı toplam Ar-Ge harcamasının yaklaşık üç katını yapmaktadır. Ar-Ge harcamalarının GSMH içindeki oranı ortalama olarak Avrupa Birliği ülkelerinde %1,84, ABD de %2,68, Japonya da %3,18 iken 3 Türkiye de 7,6 olarak gerçekleşmiştir. Bir diğer husus ise hali hazırda yapılan Ar-Ge harcamalarının kamu ve özel sektör arasındaki dağılımıdır. AB ülkeleri gibi gelişmiş ülkelerde mevcut Ar-Ge harcamalarının %70 i özel sektör tarafından gerçekleştirilmektedir. Çin de de bu oran %70 tir. 1980 den sonra hızla büyüyen İrlanda da ise kamu %32,9 luk bir Ar-Ge yatırımı yapmaktadır. Türkiye de 2006 yılı rakamları ile yapılan Ar-Ge harcamalarında kamunun payı %63 tür. Harcamaların finans kaynaklarına baktığımızda ise harcamaların %48,6 sı kamu kesimi, %46 sı ticari kesim, %5,4 ü diğer kaynaklar tarafından karşılandığı görülmektedir. Aşağıdaki tabloda yıllar itibariyle Ar-Ge harcamalarının GSYİH içindeki payı görülebilmektedir. 3. Eurostat, News Release, 06/2007 12 January 2007, http://ec.europa.eu/eurostat/ 3
Avrupa Birliği nin İstatistik Ofisi olan Eurostat tarafından 12 Ocak 2007 tarihli Avrupa Birliği ndeki Araştırma Geliştirme Faaliyetleri ile ilgili haber bülteninde yayınlanan aşağıdaki tablo, ülkemizin Ar-Ge alanında nerede yer aldığı ve nereye ulaşması gerektiği konusunda önemli bilgiler vermektedir. Ar-Ge Yoğunluğu, Ar-Ge Harcamalarının GSYİH içindeki Payı (%) 2001 2004 2005 2005 (Milyon Euro) Ar-Ge Harcaması Toplam Ar-Ge Harcamalarının Özel Kesim Tarafından Finanse Edilen Kısmı (%) Yıllık Ortalama Artış Oranı (%) 2001-2005 2004 AB27 1,88 1,84 1,84 201.020 1,5 54,9 AB25 1,88 1,85p 1,84 200.633 1,5 54,9 AB15 1,94 1,91 1,91 196.076 1,4 55,2 Belçika 2,08 1,85 1,82p 5.428p -1,7 60,3** Bulgaristan 0,47 0,51 0,5 106 6,8 28,2 Çek Cumh. 1,2 1,26 1,42 1.417 8,3 52,8 Danimarka 2,39 2,48p 2,44p 5.097p 2,1 59,9** Almanya 2,46 2,5 2,51p 56.365p 1 66,8 Estonya 0,71 0,88 0,94p 104p 16,5 36,5 İrlanda 1,1p 1,21p 1,25p 2.020p 8,5 57,2 Yunanistan 0,64 0,61p 0,61p 1.112p 3,2 28,2** İspanya 0,91 1,06 1,12p 10.100p 8,4 48 Fransa 2,2 2,14 2,13p 36.396p 0,6 51,7 İtalya 1,09 1,1 : 15.253* 0,8 : G.Kıbrıs 0,25 0,37 0,4p 54p 15,2 18,9 Letonya 0,41 0,42 0,57 73 17,6 46,3 Litvanya 0,67 0,76 0,76 157 11,4 19,9 Lüksemburg 1,65**** 1,66 1,56p 458p 1,8 80,4 Macaristan 0,92 0,88 0,94 838 5 37,1 Malta : 0,63 0,61p 27p : 18,6*** Hollanda 1,8 1,78p : 8723*p 0,4 51,1** Avusturya 2,04p 2,23 2,36p 5784p 5,4 47,2 Polonya 0,62 0,56 0,57 1.386 1,1 26,9 Portekiz 0,8 0,77p 0,81p 1189p 0,4 31,7** Romanya 0,39 0,39 : 235* : 44 Slovenya 1,55 1,45 1,22p 338p : 58,5 Slovakya 0,63 0,51 0,51 194-0,6 38,3 Finlandiya 3,3 3,46 3,48 5.474 3,8 69,3 İsveç 4,25 : 3,86 11.109 0,2 65** İngiltere 1,83 1,73 : 29956* 0,7 44,2 Hırvatistan 1,11*** 1,22 : 345* 9,5 43 Türkiye 0,72 : 0,79 2130 33* İzlanda 2,98 2,83 : 297* 1,5 43,9** 4
Ar-Ge Yoğunluğu, Ar-Ge Harcamalarının GSYİH içindeki Payı (%) 2001 2004 2005 2005 (Milyon Euro) Ar-Ge Harcaması Toplam Ar-Ge Harcamalarının Ticari Kesim Tarafından Finanse Edilen Kısmı (%) Yıllık Ortalama Artış Oranı (%) 2001-2005 2004 Norveç 1,6 1,62 1,51p 3599p 0,5 49,2** Çin 0,95 1,23 1,34 24.042 19,7 65,7 Japonya 3,13 3,18 : 117483* 2 74,8 ABD 2,76 2,68p : 251254p* 1,7 63,7p : bilgi yok p: tahmini bilgi AB27, AB25 ve AB15: Eurostat tahmini Dahil Olmayan Yıllar: * 2004, ** 2003, *** 2002, **** 2000 Türkiye nin 2005 yılı verileri Türkiye İstatistik Kurumu nun çalışmasından alınmıştır. Kaynak: Eurostat News Release, 12 January 2007 5
OK=qΩêâáóÉÛÇÉ=^êJdÉ=mÉêëçåÉäá Türkiye de 2006 yılında Tam Zaman Eşdeğeri (TZE) cinsinden toplam 54.444 Ar-Ge personeli çalışmıştır. Sektörler itibari ile dağılıma bakıldığında, TZE cinsinden toplam Ar-Ge personelinin 2006 yılında %49,1 i yükseköğretim kesiminde, %33,1 i ticari kesimde ve %17,8 i kamu kesiminde bulunmaktadır. TZE cinsinden 10.000 kişiye düşen toplam TZE Ar-Ge personeli sayısı 2006 yılında 26 kişidir. 4 Bu rakamların ne ifade ettiğini daha iyi anlayabilmek için, bir kaç ülkenin kişi başına düşen Ar-Ge personeli sayısını belirtmekte fayda görüyoruz: İsveç (157), Finlandiya (148), Rusya Fed. (146), Fransa (143) ve Japonya (136). Bizim ülkemize nispeten daha yakın ekonomik göstergelere sahip olan Portekiz de bile on bin kişiye 34,5 Ar-Ge personeli düşmektedir. PK=qΩêâáóÉÛÇÉ= òéä=péâí ê= îé=^êjdé R Şirketlerin halka açık finansal tablolarına göre oluşturulan Ar-Ge 100 listesi Türkiye de 2006 senesinde Ar-Ge ye en çok para harcayan şirketin Arçelik olduğunu gösteriyor. Türkiye nin Ar-Ge şampiyonunun bu konuda harcadığı para 76 milyon YTL. Listenin sondan üçüncü sırasında ise bir dev bulunuyor. Belki de listenin en ilginç sonuçlarından biri bu. ISO 500 ün birincisi, Türkiye nin en büyük sanayi kuruluşu TÜPRAŞ ın 2006 yılı Ar-Ge harcaması sadece 26 bin YTL. Türkiye nin ilk 100 Ar-Ge şirketinin toplamda araştırma geliştirme faaliyetlerine harcadıkları tutar ise 512.461.557 YTL. Şirketlerin yaptıkları Ar-Ge harcamaları net satış gelirlerine oranlandığında ise ilk sırada sanayi kuruluşu BMC yer alıyor. BMC nin Ar-Ge harcamaları net satış gelirlerinin %5,79 unu oluşturuyor. Türkiye nin Ar-Ge şampiyonu Arçelik in net satış gelirlerinden araştırma geliştirme faaliyetleri için ayırdığı pay ise %1,09. Listenin tamamına bakıldığında ise 100 şirketten 73 tanesinin Ar-Ge harcamalarının net satış gelirlerine oranının %1 in altında olduğu görülüyor. %10 barajını ise sadece altı şirketin aşabildiği görülüyor. İlk 100 listesinde en çok bilişim şirketleri (11 adet) yer alıyor. Bu 11 şirketin toplamda yaptığı Ar-Ge harcamaları 31 milyon YTL. Türkiye nin en hızlı 50 teknoloji şirketinin yer aldığı Deloitte Teknoloji Fast50 program koordinatörü Ebru Tuygun, 2001-2005 yılları arasında en hızlı 50 bilişim şirketinin %20 sinin 100 bin Avro dan az, %50 sinin 100 bin 500 bin Avro arası, %13 ünün 500 bin 1 milyon avro arası, %17 sinin de 1-8 milyon avro arası Ar-Ge harcaması yaptığını belirtiyor. Bilişimcileri 10 şirket ile tekstilciler takip ediyor. Tekstilcilerin zirvesinde 3 milyon YTL ye yaklaşan Ar-Ge harcaması ile Akın Tekstil bulunuyor. Tekstilcileri toplamda yaptığı Ar-Ge harcaması bilişimcilerin üçte birine karşılık geliyor. Tekstilcilerin hemen ardından 9 şirket ile metal eşya sanayi geliyor. Metal eşya üreticileri listeye göre en fazla para harcayan sektör. Sektörün listedeki temsilcilerinin 2006 yılında toplam 180 milyon YTL lik Ar- Ge harcaması yaptığı görülmektedir. Buradaki listeye göre Türkiye nin ilk 100 Ar-Ge şirketi arasında yer alan metal eşya üreticilerinden hiç biri kendi sektörleri için oluşan ideal Ar- Ge oranı olan %2 yi yakalayamıyor. Bu sektörde Ar-Ge harcaması / Net Satış gelir oranına göre birinci olan Beko ya ait rakam ise %1,13. Türkiye nin ihracatının motor güçlerinden otomotiv sektörü ise listemize göre metal eşya üreticilerinden sonra en çok para harcayan sektör. Sektörün listedeki temsilcilerinin 2006 yılında yaptıkları Ar-Ge harcaması yaklaşık 130 milyon doları buluyor. 6 4. TÜİK Haber Bülteni, 28.02.2008, Sayı: 31 5. Turkishtime, Ağustos 2007
Ar-Ge'ye En Çok Kaynak Ayıran 100 Şirket Kurum 2006 Ar-Ge Harcamaları Net Satış Geliri Ar-Ge Harcaması / Net Satış Geliri 1 ARÇELİK 76.038.000 6.958.683.000 1,09% 2 VESTEL 56.885.000 5.231.124.000 1,09% 3 BMC 56.352.678 972.705.273 5,79% 4 FORD 41.831.695 6.521.299.345 0,64% 5 SIEMENS 28.000.000 731.269.250 3,83% 6 ASELSAN 27.968.589 513.117.591 5,45% 7 BEKO 20.555.000 1.805.911.000 1,14% 8 ŞİŞECAM 16.755.406 2.761.131.883 0,61% 9 BSH EV ALETLERİ 16.053.258 1.723.530.222 0,93% 10 TOFAŞ 9.160.000 3.054.160.000 0,30% 11 BOSCH 8.140.000 1.196.950.000 0,68% 12 LOGO YAZILIM 7.365.303 19.203.039 38,35% 13 EİS ECZACIBAŞI 7.261.380 990.479.224 0,73% 14 OTOKAR 6.669.929 337.615.450 1,98% 15 ABDİ İBRAHİM İLAÇ 6.582.011 637.649.000 1,03% 16 BRİSA 6.422.996 698.487.046 0,92% 17 AKSA 5.859.399 1.384.802.519 0,42% 18 TRAKYA CAM 5.689.828 713.516.095 0,80% 19 ARGELA YAZILIM 5.640.000 9.870.000 57,14% 20 UZEL OTOMOTİV SİSTEMLERİ 5.556.830 622.263.638 0,89% 21 DYO 5.421.282 216.741.763 2,50% 22 TÜRK TRAKTÖR 4.188.208 493.071.018 0,85% 23 İNNOVA BİLİŞİM ÇÖZÜMLERİ 4.230.000 12.690.000 33,33% 24 KARASCH YAZ. VE GÜV. TEKN. 4.230.000 - - 25 EREĞLİ DEMİR ÇELİK 3.970.567 4.903.192.586 0,08% 26 ALCATEL TELETAŞ 3.655.950 214.590.226 1,70% 27 ANADOLU ISUZU 3.624.395 401.501.927 0,90% 28 INVENOA YAZILIM 3.515.000 - - 29 PINAR 3.446.603 357.121.388 0,97% 30 DEVA İLAÇ 3.425.822 181.970.262 1,88% 31 İPEK MATBAACILIK 3.191.122 208.608.399 1,53% 32 KORDSA 3.074.646 1.001.689.036 0,31% 33 AKIN TEKSTİL 2.894.483 170.266.888 1,70% 34 DEMİRDÖKÜM 2.392.342 577.352.929 0,41% 35 ANADOLU CAM 2.379.277 679.109.952 0,35% 36 AYGAZ 2.174.151 2.594.312.106 0,08% 37 EGE SERAMİK 2.064.008 160.786.808 1,28% 38 ALARKO CARRIER 1.947.989 247.321.519 0,79% 39 KARSAN OTOMOTİV 1.902.510 274.777.480 0,69% 40 TREDA BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ 1.710.000 3.085.000 55,43% 41 ARSAN TEKSTİL 1.607.046 134.326.707 1,20% 42 AIRTIES 1.597.750 31.955.000 5,00% 7
Ar-Ge'ye En Çok Kaynak Ayıran 100 Şirket (devam) Kurum 2006 Ar-Ge Harcamaları Net Satış Geliri Ar-Ge Harcaması / Net Satış Geliri 43 KAREL ELEKTRONİK 1.584.890 61.688.895 2,57% 44 YEŞİM TEKSTİL 1.572.000 678.620.490 0,23% 45 HES KABLO 1.500.000 503.418.000 0,30% 46 DÖKTAŞ 1.432.314 387.852.660 0,37% 47 SODA SANAYİİ 1.387.479 415.416.274 0,33% 48 KÜTAHYA PORSELEN 1.376.002 170.141.310 0,81% 49 KENT GIDA 1.275.437 353.693.898 0,36% 50 PETKİM PETROKİMYA 1.194.412 2.222.333.063 0,05% 51 NORTEL NETWORKS NETAŞ 1.186.165 113.712.952 1,04% 52 ECZACIBAŞI YAPI GEREÇLERİ 1.174.583 383.449.653 0,31% 53 MARSHALL BOYA 1.158.969 260.169.047 0,45% 54 LİNK BİLGİSAYAR 1.093.976 3.470.772 31,52% 55 MUTLU AKÜ 1.056.324 177.278.183 0,60% 56 ÜLKER GIDA 1.037.825 1.789.230.007 0,06% 57 BOSSA 1.037.825 293.033.402 0,35% 58 TÜRK PRSYMIAN KABLO 928.964 492.260.094 0,19% 59 PINAR 923.344 247.226.676 0,37% 60 BURSA ÇİMENTO 912.759 368.941.146 0,25% 61 ÇEMTAŞ 715.777 140.449.820 0,51% 62 ECZACIBAŞI BİLİŞİM 709.280 12.366.497 5,74% 63 MODEL BİLİŞİM 609.650 1.124.732 54,20% 64 AKSU İPLİK 517.166 84.834.754 0,61% 65 MENSA MENSUCAT 483.467 73.262.738 0,66% 66 ÇBS 463.089 20.935.601 2,21% 67 ULTRASONİK BİLİŞİM 462.500 - - 68 KLİMASAN 449.481 99.437.017 0,45% 69 TUKAŞ GIDA 372.547 167.955.282 0,22% 70 İHLAS EV ALETLERİ 362.427 71.883.646 0,50% 71 YATAŞ 336.681 137.232.896 0,25% 72 BOLU ÇİMENTO 308.502 157.785.960 0,20% 73 SARKUYSAN 283.606 1.376.957.129 0,02% 74 ALTINYILDIZ 285.599 221.400.812 0,13% 75 BERDAN TEKSTİL 258.089 74.577.250 0,35% 76 MEGES BOYA 216.362 19.562.200 1,11% 77 ALKİM KİMYA 215.720 119.244.537 0,18% 78 BİRLİK MENSUCAT 202.945 148.066.207 0,14% 79 DENİZLİ CAM 194.911 36.640.114 0,53% 80 TİRE KUTSAN 193.647 222.000.054 0,09% 81 DARDANEL 185.798 97.384.750 0,19% 82 BAK AMBALAJ 180.351 85.218.353 0,21% 83 KELEBEK MOBİLYA 171.231 40.085.495 0,43% 84 AKAL TEKSTİL 134.511 925.295.590 0,01% 8
Ar-Ge'ye En Çok Kaynak Ayıran 100 Şirket (devam) Kurum 2006 Ar-Ge Harcamaları Net Satış Geliri Ar-Ge Harcaması / Net Satış Geliri 85 AKENERJİ ELEKTRİK 134.511 434.274.123 0,03% 86 BANVİT 108.455 364.776.003 0,03% 87 TAT KONSERVE 98.060 448.398.975 0,02% 88 PARSAN MAKİNE PARÇALARI 77.309 128.735.856 0,06% 89 DEMİSAŞ 68.299 114.427.851 0,06% 90 NUH ÇİMENTO 65.855 574.083.461 0,01% 91 BURÇELİK 61.353 24.725.567 0,25% 92 ADANA ÇİMENTO 56.154 250.893.156 0,02% 93 EMEK ELEKTRİK 41.418 11.997.546 0,35% 94 ALKIM KAĞIT 34.595 74.082.673 0,05% 95 KRİSTAL KOLA 27.606 22.399.535 0,12% 96 ADEL KALEMCİLİK 26.538 57.703.378 0,05% 97 DOĞUSAN BORU 26.184 2.658.287 0,98% 98 TÜPRAŞ 26.000 20.111.588.000 0,00% 99 FRİGO PAK GIDA 19.166 28.905.569 0,07% 100 PLASTİKKART BİLİŞİM 12.996 18.402.904 0,07% Kaynak: Turkishtime, Ağustos 2007 sayısı Ülkemizin Ar-Ge konusunda geri kalmasında hem devlet hem de özel sektör eşit derecede sorumludurlar. Özel sektör, Ar-Ge konusunun dünya çapındaki rekabet şartları açısından ne kadar önemli olduğunu kavrayıp bu alana yeterince eğilmemiş, kamu kesimi de özel sektörü destekleyici ya da teşvik edici politikaları hayata geçirmemiştir. Avrupa Birliği ne aday ülke olarak Türkiye nin diğer tüm alanlarda olduğu gibi Ar-Ge alanında da Avrupa Birliği ne üye ülkeler seviyesine gelmesi gerekmektedir. Bunun sadece devlet tarafından yapılması ya da tamamen özel sektöre terk edilmesi mümkün değildir. Yapılması gereken, devlet ve özel sektörün iş birliği içinde projeler üretip gerekli adımları atarak ülkemizin en kısa süre içinde Atatürk ün koyduğu çağdaş medeniyetler seviyesine çıkarılması için üstün bir çaba sarf etmektir. Bu çabayı devlet, adına teşvik tedbirleri dediğimiz enstrümanlar vasıtası ile yerine getirmeye çalışır. Özel sektör ise yatırımcılık ruhu ile sağladığı avantajlar sonucunda sermaye birikimini sağlar ve istihdam yaratır. Türkiye 1927 deki teşvik kanunundan bu yana üç temel teşvik sistemi uygulamıştır. 1- Hazine/Yatırım Teşvikleri: Hazine yatırım teşviklerinin temel öngörüsü ülke ekonomisine katma değer üreten, üretim yapan, makine parkı yüksek, kalıcı işletmelerin kazandırılmasını sağlamaktır. 2- İstihdam Teşvikleri: Temelinde işsizliği azaltmak, bölge ekonomilerinde işsiz yığınların erimesini sağlamak amacıyla işletme bünyelerinde sağlanacak yeni istihdama karşılık işletmelere sağlanan avantajlardan oluşmaktadır. 3- Ar-Ge Teşvikleri: Yeni ürün geliştirilmesi, ürün kalitesi ya da standardının yükseltilmesi, maliyet düşürücü mahiyetteki yeni tekniklerin kullanılmasını içinde barındıran katma değer yaratan faaliyetlere yönelik felsefeyi içermektedir. Çalışmamızın kapsamı gereği bundan sonraki bölümlerde Ar-Ge Teşvikleri konusu ele alınacak ve bu çerçevede Şu anda neredeyiz? sorusunun yanıtı aranacaktır. 9
10
_K=^êJdÉ=e~êÅ~ã~ä~ê¼å¼å séêöáëéä=_çóìíì Yukarıda da açıklamaya çalıştığımız üzere ülkelerin gelişmişlik düzeyi, Ar-Ge harcamalarına ayırdıkları kaynakların büyüklüğü ile ölçülmektedir. Ar-Ge kalkınmanın sihirli anahtarıdır. Bu alanda gelişmiş batılı ülkeler arasında amansız bir çekişme ve yarış yaşanmaktadır. Gelişmekte olan ülkelere baktığımızda ise birkaç temel sorunun yaşandığını gözlemleyebiliriz. Kaynak yetersizliği ile Ar-Ge harcamalarının büyüme ve rekabetteki önem ve ağırlığının sözü edilen toplumlar tarafından henüz kavranamaması ile belki de en önemlisi, bu tür faaliyetlerin ağırlıklı olarak kamu tarafından yapılması ya da böyle bir beklenti içinde olunması gelişmekte olan ülkelerin araştırma ve geliştirme harcama yarışının çok gerisinde kalmalarına neden olmaktadır. Ayrıca gelişmiş ülkelerde kamunun Ar-Ge harcamalarındaki payı düşükken, gelişmekte olan ülkelerde Ar-Ge harcamaları ağırlıklı olarak kamu kesimi tarafından yapılmaktadır. Yapılan Ar-Ge harcamalarının ülkelerin gayri safi milli hasılalarına oranı da ülkelerin gelişmişlik seviyeleri açısından önem arz etmektedir. Bu oran, gelişmiş ülkelerde yüksek, gelişmekte olan ülkelerde ise düşüktür. Maalesef her iki kriterde de ülkemiz geride kalmıştır. Bu bilgiler ışığında, özellikle Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde yapılması gereken iki şey öne çıkmaktadır. Bunlardan birincisi Ar-Ge harcamalarının GSMH ya oranın gelişmiş ülkelerinkine yakın seviyelere getirilmesi, ikinci ise Ar-Ge harcamalarının ağırlıklı olarak özel sektör tarafından gerçekleştirilmesidir. Yani özel sektör tarafından yapılacak olan harcamanın artması sağlanmalıdır. İşte bu da kanun koyucu tarafından bilinen en yaygın yöntem olan teşvikler ile sisteme monte edilmektedir. NK=q~å¼ãä~ê=îÉ=h~åìåä~êÇ~=vÉê ^ä~å=aωòéåäéãéäéê Teknolojik gelişme ve Ar-Ge nin ülkelerin kalkınmasındaki öneminin farkına varılmasıyla birlikte çeşitli yasal düzenlemelerle bazı teşvik ve yardımlar yürürlüğe girmiştir. Bunlardan vergisel boyutu itibariyle 4691 sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu ile Gelir Vergisi Kanunu, Kurumlar Vergisi Kanunu, Katma Değer Vergisi Kanunu nda getirilen düzenlemeler ile Sermaye Piyasası Kanunu nda yapılan düzenlemeler önem arz etmektedir. 1.1. Yasal düzenlemeler 1.1.1. Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunundaki Düzenlemeler 4691 sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu nun vergilemeye yönelik hükümler içeren 8. maddesinin üçüncü, dördüncü ve beşinci fıkraları, 5035 sayılı kanunla yürürlükten kaldırılarak, bu hükümler 4691 sayılı kanuna eklenen geçici 2. maddede yeniden düzenlenmiştir. 5281 sayılı Kanunun 41. maddesiyle de anılan geçici 2. maddeye üçüncü fıkra eklenmiş olup madde aşağıdaki gibidir: Geçici Madde 2 Yönetici şirketlerin bu Kanun uygulaması kapsamında elde ettikleri kazançlar ile bölgede faaliyet gösteren gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinin, münhasıran bu bölgedeki yazılım ve Ar- Ge faaliyetlerinden elde ettikleri kazançları 31/12/2013 tarihine kadar gelir ve kurumlar vergisinden müstesnadır. Bölgede çalışan araştırmacı, yazılımcı ve Ar-Ge personelinin bu görevleri ile ilgili ücretleri 31/12/2013 tarihine kadar her türlü vergiden müstesnadır. Yönetici şirket, ücreti gelir vergisi istisnasından yararlanan kişilerin bölgede fiilen çalışıp çalışmadığını denetler. Bölgede fiilen çalışmayanlara istisna uygulandığının tespit edilmesi halinde, zarara uğratılan vergi ve buna ilişkin cezalardan yönetici şirket de ayrıca sorumludur. Bu madde hükümleri TÜBİTAK-Marmara Araştırma Merkezi Teknoloji Serbest Bölgesi yönetici şirketi, bu bölgede faaliyet gösteren Gelir ve Kurumlar Vergisi mükellefleri ile bölgede çalışan araştırmacı, yazılımcı ve Ar-Ge personelinin bu görevleri ile ilgili ücretleri bakımından da uygulanır. 11
1.1.2. Yazılım ve Ar-Ge faaliyetlerinden elde edilen kazançlarda kurumlar vergisi istisnası Yapılan düzenlemeyle teknoloji geliştirme bölgelerinde faaliyet gösteren mükelleflerin, münhasıran bu bölgedeki yazılım ve Ar-Ge faaliyetlerinden elde ettikleri kazançlar, faaliyete başlanılan tarihten bağımsız olmak üzere, 31/12/2013 tarihine kadar kurumlar vergisinden istisna edilmiştir. Bölgede faaliyette bulunan mükelleflerin bölge dışında gerçekleştirdikleri faaliyetlerinden elde ettiği kazançlar, yazılım ve Ar-Ge faaliyetlerinden elde edilmiş olsa dahi istisnadan yararlanamaz. Öte yandan, teknoloji geliştirme bölgelerinde yazılım ve Ar-Ge faaliyetinde bulunan şirketlerin, bu faaliyetler sonucu buldukları ürünleri kendilerinin seri üretime tabi tutarak pazarlamaları halinde, bu ürünlerin pazarlanmasından elde edilen kazançların lisans, patent gibi gayri maddi haklara isabet eden kısmı, transfer fiyatlandırması esaslarına göre ayrıştırılmak suretiyle istisnadan yararlanabilecektir. Üretim ve pazarlama organizasyonu nedeniyle doğan kazancın diğer kısmı ise istisna kapsamında değerlendirilmeyecektir. Ancak, lisans, patent gibi gayri maddi haklara bağlanmamış olmakla birlikte uyarlama, yerleştirme, geliştirme, revizyon, ek yazılım gibi faaliyetlerden elde edilen kazançların istisna kapsamında değerlendirileceği tabiidir. Örneğin; teknoloji geliştirme bölgesinde yazılım faaliyetinde bulunan şirketin, ürettiği yazılımların lisans satışından veya kiralanmasından elde edeceği kazançlar istisnadan yararlanacak, ancak söz konusu yazılımın disk, CD veya elektronik ortamda pazarlanmasından elde edilen kazançların (lisansa isabet eden kısmı hariç) istisnadan yararlanması mümkün olmayacaktır. Aynı şekilde, bir ilaç şirketince bölgede gerçekleştirilen Ar- Ge faaliyeti sonucu ortaya çıkan kanser ilacına ait gayrimaddi hakkın kiralanması veya devrinden elde edilecek kazançlar istisnadan yararlanacak, ilacın bizzat üretilerek satılması halinde bu faaliyetten elde edilen kazancın gayrimaddi hakka isabet eden kısmı hariç istisnadan yararlanması mümkün olmayacaktır. İstisna uygulamasında, mükellefin tam veya dar mükellefiyet esasında kurumlar vergisine tabi olmasının bir önemi yoktur. İstisna kapsamına giren faaliyetler İstisna, sadece yazılım ve Ar-Ge faaliyetlerinden elde edilen kazançlara tanınmıştır. 4691 sayılı Kanunda; Araştırma ve Geliştirme (Ar-Ge), bilim ve teknolojinin gelişmesini sağlayacak yeni bilgileri elde etmek veya mevcut bilgilerle yeni malzeme, ürün ve araçlar üretmek, yazılım üretimi dahil olmak üzere yeni sistem, süreç ve hizmetler oluşturmak veya mevcut olanları geliştirmek amacı ile yapılan düzenli çalışmalar, yazılım, bir bilgisayar, iletişim cihazı veya bilgi teknolojilerine dayalı bir diğer cihazın çalışmasını ve kendisine verilen verilerle ilgili gereken işlemleri yapmasını sağlayan komutlar dizisinin veya programların ve bunların kod listesini, işletim ve kullanım kılavuzlarını da içeren belgelerin ve hizmetlerin tümü, olarak tanımlanmıştır. OK=h~íã~=aÉğÉê=sÉêÖáëá h~åìåìûåç~âá=aωòéåäéãéäéê Katma Değer Vergisi Kanunu na eklenen geçici 20. maddesine göre; 4691 sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu na göre teknoloji geliştirme bölgesinde faaliyette bulunan girişimcilerin kazançlarının gelir veya kurumlar vergisinden istisna bulunduğu süre içinde münhasıran bu bölgelerde ürettikleri ve sistem yönetimi, veri yönetimi, iş uygulamaları, sektörel, internet, mobil ve askeri komuta kontrol uygulama yazılımı şeklindeki teslim ve hizmetleri katma değer vergisinden müstesnadır. Maliye Bakanlığı; program ve lisans türleri itibarıyla istisnadan yararlanılacak bedele ilişkin olarak asgari sınır belirlemeye, istisna uygulanacak yazılım programlarını tanımlamaya ve uygulamaya ilişkin usul ve esasları tespit etmeye yetkilidir. İstisna sadece, bölgede üretilecek yazılım, program ve lisansını kapsayacak bölge dışında yaratılan katma değeri kapsamayacaktır. Ayrıca katma değer vergisi istisnası sadece bölgede faaliyet gösteren kişi ve kurumlara tanınmış olup, bölgede yönetici şirket konumunda olan firmaların bu istisnadan yararlanması söz konusu değildir. Halen faaliyette bulunan Teknoparkların Listesi aşağıdaki gibidir; Ankara Cyberpark (www.cyberpark.com.tr) Batı Akdeniz Teknoparkı (www.akdeniz.edu.tr/batek/) Gebze Organize Sanayi Bölgesi (GOSB) Teknopark (www.gosbteknopark.com) Eskişehir Teknoloji Geliştirme Bölgesi (www.atap.com.tr) Hacettepe Teknokent (www.hacettepeteknokent.com.tr) İTÜ Teknopark (www.teknopark.gen.tr) İzmir Teknoloji Geliştirme Bölgesi (iztekgeb.iyte.edu.tr) Kocaeli Üniversitesi Teknoloji Geliştirme Bölgesi (teknopark.kou.edu.tr) Marmara Teknokent (www.mam.gov.tr/english/ttws/index.html) ODTÜ Teknokent (www.metutech.metu.edu.tr) Selçuk Üiversitesi Teknokenti (www.selcuk.edu.tr/new/duyuru/aayhan/index2.html) Ulutek Teknoloji Gelistirme Bolgesi (http://ulutek.uludag.edu.tr/) Yıldız Teknik Üniversitesi Teknoloji Geliştirme Bölgesi (www.teknopol.yildiz.edu.tr) 12
PK=hìêìãä~ê=sÉêÖáëá=h~åìåìÛåÇ~âá aωòéåäéãéäéê 3.1. Tanım ve Kapsam 5520 Sayılı Kanun un 10. maddesine göre; (1) Kurumlar vergisi matrahının tespitinde; kurumlar vergisi beyannamesi üzerinde ayrıca gösterilmek şartıyla, kurum kazancından sırasıyla aşağıdaki indirimler yapılır: a) Mükelleflerin, işletmeleri bünyesinde gerçekleştirdikleri münhasıran yeni teknoloji ve bilgi arayışına yönelik araştırma ve geliştirme harcamaları tutarının %100'ü oranında hesaplanacak "Ar-Ge indirimi". (01.04.2008 de yürürlüğe giren, 12.03.2008 tarihli ve 26814 sayılı Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi hakkında kanunun 5. maddesine göre %40 oranı %100 şeklinde değiştirilmiştir.) Araştırma ve geliştirme faaliyetleri ile doğrudan ilişkili olmayan giderlerden ve tamamen araştırma ve geliştirme faaliyetlerinde kullanılmayan amortismana tâbi iktisadî kıymetler için hesaplanan amortisman tutarlarından verilen paylar üzerinden Ar-Ge indirimi hesaplanmaz. Matrahın yetersiz olması nedeniyle ilgili dönemde indirim konusu yapılamayan tutar, sonraki hesap dönemlerine devreder. Ar-Ge indiriminden yararlanılacak harcamaların kapsamını ve uygulamadan yararlanılabilmesi için gerekli belgeler ile usûlleri belirlemeye Maliye Bakanlığı yetkilidir. 5520 Sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu 1 No.lu Tebliğinde araştırma ve geliştirme kavramları ayrı ayrı tanımlanmamış, tebliğin 10.2.1. Tanımlar bölümünde Ar-Ge Harcamaları tanımlanırken 10.2 Ar-Ge İndirimi bölümüne gönderme yapılmıştır. Kanun maddesinde ve tebliğin bu kısmındaki Ar-Ge faaliyeti bilim ve teknolojinin gelişmesini sağlayacak yeni bilgileri elde etmek veya mevcut bilgilerle yeni malzeme, ürün ve araçlar üretmek, yazılım üretimi dahil olmak üzere yeni sistem, süreç ve hizmetler oluşturmak veya mevcut olanları geliştirmek amacıyla yapılan düzenli çalışmalar olarak tanımlanmaktadır. Görüldüğü gibi vergisel yönden Araştırma ve Geliştirme kavramları ayrı ayrı ele alınmamış, Ar-Ge Faaliyetleri olarak tanımlamaya gidilmiştir. Öte yandan Türkiye Muhasebe Standartları Kurulu tarafından yayınlanan TMS 38 Maddi Olmayan Duran Varlıklara İlişkin Türkiye Muhasebe Standardı nın ek bölümünün 8.maddesinde geliştirme ve araştırma ayrı ayrı tanımlanmıştır. 3.2. Ar-Ge faaliyetleri Kurumlar Vergisi Tebliği ne geri dönersek tanımdan da anlaşılabileceği gibi Ar-Ge kısaca yeni teknoloji ve bilgi arayışına yönelik araştırma ve geliştirme faaliyetleri çerçevesinde işletme bünyesinde yapmış oldukları çalışmalar şeklinde tanımlanmıştır. Fakat tebliğ sadece tanımla yetinmemiş, Ar-Ge faaliyetlerine giren ve girmeyen faaliyetleri de saymıştır. Buna göre aşağıdaki faaliyetler Ar-Ge faaliyetleridir: Bilimsel ve teknolojik alanlardaki belirsizlikleri gidermek ve bunları aydınlatmak amacıyla, bilim ve teknolojinin gelişmesini sağlayacak yeni teknik bilgilerin elde edilmesi, Yeni yöntemlerle yeni ürünler, madde ve malzemeler, araçlar, gereçler, işlemler, sistemler geliştirilmesi, tasarım ve çizim çalışmaları ile yeni teknikler ve prototipler üretilmesi, Yeni ve özgün, tasarıma dayanan yazılım faaliyetleri, Yeni üretim yöntem, süreç ve işlemlerinin araştırılması ve geliştirilmesi, Bir ürünün maliyetini düşürücü, kalite, standart ve performansını yükseltici yeni tekniklerin / teknolojilerin araştırılması. Bu kapsamda değerlendirilen harcamalar da aşağıdaki gibidir: Öncelikle; Ar-Ge harcamalarının bu Tebliğ kapsamında değerlendirilebilmesi için ayrı bir Ar-Ge departmanı kurulması gerekmektedir. İlk Madde ve Malzeme Giderleri Ar-Ge faaliyetlerinde kullanılan direkt ilk madde, yardımcı madde, işletme malzemesi, ara mamül, yedek parça ve benzeri giderleri ile amortisman uygulamasına konu olmayan maddi ve gayri maddi kıymet iktisaplarına ilişkin giderleri kapsar. Personel Giderleri Ar-Ge faaliyetlerinin yürütülmesi amacıyla çalıştırılan ve faaliyetin gerektirdiği nitelikteki personel ile ilgili olarak tahakkuk ettirilen ücretler ile bu mahiyetteki giderlerdir. Ar-Ge departmanında çalışıyor olsalar bile hizmetliler ve benzeri vasıfsız personel ile başka departmanda çalışıp günün bir kısmında Ar-Ge departmanında çalışan personele ödenen ücretler bu kapsamda değerlendirilecektir. Geliştirme, ticari üretim ya da kullanıma başlamadan önce, yeni veya önemli ölçüde geliştirilmiş malzeme, aygıt, ürün, süreç, sistem ya da hizmetlerin üretim planı veya tasarımında araştırma sonuçları ya da diğer bilgilerin uygulanmasıdır. şeklinde tanımlanmıştır. Araştırma ise, yeni bir bilimsel ya da teknik bilgi ve anlayış kazanma amacıyla üstlenilen özgün ve planlı incelemedir şeklinde tanımlanmıştır. 13
Genel Giderler Ar-Ge faaliyetinde yapılan elektrik, su, bakım-onarım, haberleşme, nakliye, sigorta, kitap, dergi ve benzeri bilimsel yayın giderleri ile bizzat Ar-Ge faaliyeti için kullanılan tesislerle ilgili kira giderleri Ar-Ge kapsamına girmektedir. Dışardan Sağlanan Fayda ve Hizmetler Normal bakım ve onarım giderleri dışında Ar-Ge faaliyetleriyle ile ilgili olarak işletme dışında yerli veya yabancı diğer kurum ve kuruluşlardan mesleki veya teknik destek alınması veya bunlara yaptırılan analizlerle ilgili olarak yapılan ödemelerle, bu mahiyetteki diğer ödemelerdir. Vergi, Resim ve Harçlar Doğrudan Ar-Ge faaliyetlerine ilişkin olan ve kurumlar vergisi matrahının tespitinde gider olarak dikkate alınan ayni vergi, resim ve harçları kapsar. Doğrudan Ar-Ge faaliyetlerinin yürütüldüğü taşınmazlar için ödenen vergiler, Ar-Ge projesinde kullanılmak üzere ithal edilen mallarla ilgili gümrük vergileri ile benzeri vergi, resim ve harçlar bu kapsamdadır. Amortisman ve Tükenme Payları Doğrudan Ar-Ge faaliyetlerinde kullanılan bina, makine-tesis ve cihazlar, taşıtlar, döşeme ve demirbaş gibi maddi ve maddi olmayan duran varlıklar için ayrılan amortisman ve tükenme paylarından oluşur. Diğer taraftan, iktisadi kıymetin münhasıran Ar-Ge faaliyetlerinde kullanılması ve bu kullanımın sürekli olması gerekmektedir. Ar-Ge departmanı dışında başka faaliyetlerde de kullanılan iktisadi kıymetlere ilişkin amortismanlar Ar-Ge harcaması kapsamında değildir. Finansman Giderleri Ar-Ge projesi bazında yerli, yabancı ve uluslararası kurumlardan temin edilen kredilere ilişkin finansman giderleridir. Fakat bu giderlerin Ar-Ge harcaması olarak değerlendirilmesi için tespit ve teşvik edilmesi gerekmektedir. Ar-Ge sayılmayan faaliyetler de aşağıdaki gibidir: Pazar araştırması ya da satış promosyonu, Kalite kontrol, Sosyal bilimlerdeki araştırmalar, Petrol, doğalgaz, maden rezervleri arama ve sondaj faaliyetleri, İcat edilmiş ya da mevcut geliştirilmiş süreçlerin kullanımı, Biçimsel değişiklikler, Bilimsel ve teknolojik yenilik doğurmayan rutin faaliyetler, İlk kuruluş aşamasında kuruluş örgütlenmesiyle ilgili araştırma giderleri, Proje sonucunda geliştirilen ürüne ilişkin fikri mülkiyet haklarının korunmasına yönelik çalışmalar, Numune verilmek amacıyla prototiplerden kopyalar çıkarılıp dağıtılması ve reklam amaçlı tüketici testleri. Kurumlar Vergisi Kanunu açısından Ar-Ge harcamalarının aktifleştirilmesi ve daha sonra amortisman yoluyla itfa edilmesi gerekmektedir. Bu aktifleştirme süreci de, Ar-Ge faaliyetinin sonunda yani denemelerin son bulduğu, ilk üretimin yapıldığı aşamada sona erer. Ancak, tamamlanan bir proje sonucunda elde edilen ürünün geliştirilmesi amacıyla yapılacak çalışmalar, yeni Ar-Ge projesi olarak değerlendirilir. İster aktifleştirilsin, ister doğrudan gider yazılsın ilgili dönemde yapılan Ar-Ge harcamalarının tamamı üzerinden %100 oranında Ar-Ge indirimi ayrıca hesaplanacak ve indirim konusu yapılacaktır. (5746 Sayılı Ar-Ge Faaliyetlerinin Desteklenmesi hakkında kanunun 5. maddesine göre %40 oranı %100 olarak değiştirilmiştir.) 14
Mükellefler, Ar-Ge harcamalarının %100 ı oranında hesaplayacakları Ar-Ge indirimini, beyanname üzerinden hesaplanan kurum kazancından indirebileceklerdir. Ar-Ge indirimi, Ar- Ge faaliyetine başlandığı andan itibaren hem yıllık beyannamede hem de geçici vergi beyannamelerinde uygulanabilecektir. Hesaplanan Ar-Ge indirimi tutarı, mükellefler tarafından yıllık kurumlar vergisi beyannamesi ile geçici vergi beyannamesinin ilgili satırına yazılarak kazançtan indirilecektir. İlgili dönemde kazancın yetersizliği nedeniyle indirim konusu yapılamayan Ar-Ge indirimi tutarı sonraki hesap dönemlerine devredecektir. Hatırlatılması gereken bir husus, Teknoloji Geliştirme Bölgeleri ve Serbest Bölgelerde kazancına istisna uygulanacak Ar-Ge faaliyetleri için yapılan harcamalar dolayısıyla Ar-Ge indiriminden yararlanılması söz konusu değildir. Ancak, teknoloji geliştirme bölgelerinde veya serbest bölgelerde yürütülen Ar-Ge faaliyetlerinin işletmenin kendi faaliyetiyle ilgili olması ve anılan kanunlarda yer alan istisnalara konu olmaması durumunda, bu tür harcamalar Ar-Ge indirimi kapsamında değerlendirilecektir. QK= åçáêáãçéå=v~ê~êä~åã~ mêçëéçωêω Ar-Ge indiriminden yararlanmak isteyen mükellefler, proje ve uygulama aşamalarında aşağıda belirtilen belgeleri ilgili birimlere göndereceklerdir. Ar-Ge Projesi Raporu, formatı 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu 1 sıra numaralı Tebliği ekinde belirtilen şekilde hazırlanıp Gelir İdaresi Başkanlığına elden ya da posta yoluyla gönderilir. Bu raporda genel olarak firma hakkında genel bilgiler, projenin genel tanıtımı (amaçlar, aşamalar, başlangıç ve bitiş tarihleri, bütçe, Ar-Ge çalışmalarının yürütüleceği yer, sonuçta ortaya çıkacak fikri mülkiyet hakları ile ilgili beklentiler) gibi bilgiler yer alır. Bakanlık raporun genel değerlendirmesini yaptıktan sonra, TÜBİTAK ve/veya üniversiteler ile araştırma konusunda uzmanlaşmış kuruluşlara intikal ettirecektir. Bu süreçte ihtiyaç duyulması halinde ilave bilgi veya belgeler de isteyerek gerekli incelemeler tamamlanacak ve yine formatı ilgili tebliğ ekinde belirtilen değerlendirme raporunu Gelir İdaresi Başkanlığı na ve başvuru sahibine gönderecektir. İnceleyen kuruluşlarca Ar-Ge faaliyeti olarak değerlendirilmeyen projeler için yapılan harcamalar mükellef tarafından haksız yere indirim konusu yapılırsa, vergi cezası ve gecikme faizi ile birlikte mükelleften tahsil edilir. Diğer yandan, Ar-Ge indiriminden yararlanan mükelleflerin, kurumlar vergisi beyannamesinde yararlanılan Ar-Ge indiriminin doğru hesaplandığı ve uygulandığına ilişkin YMM tasdik raporunu ilgili mevzuatta belirtilen süre içinde bağlı bulundukları vergi dairelerine vermeleri gerekmektedir. Tam tasdik raporunda Ar-Ge indirimine ilişkin hususlara yer verilmesi halinde, Ar-Ge indirimine ilişkin olarak ayrıca tasdik raporu düzenlenmesine gerek bulunmamaktadır. RK=aΩòÉåäÉãÉäÉê=vÉíÉêäá=ãá\ Yukarıda da kısaca açıklamaya çalıştığımız indirim ve istisna türü teşviklerin yanında hala yapılabilecek düzenlemelerin bulunduğu söylenebilir. İşte bu bağlamda Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun ile Ar-Ge yatırımlarında gelişmiş ülkeler seviyesine çıkılması hedeflenmektedir. 15
16
`K=RTQS=p~ó¼ä¼=^ê~şí¼êã~=îÉ déäáşíáêãé=c~~äáóéíäéêáåáå aéëíéâäéåãéëá=e~ââ¼åç~=h~åìå Bu kanunun amacı; ülke ekonomisinin uluslararası düzeyde rekabet edebilir bir yapıya kavuşturulması için teknolojik bilgi üretilmesini, üründe ve üretim süreçlerinde yenilik yapılmasını, ürün kalitesi ve standardının yükseltilmesini, verimliliğin artırılmasını, üretim maliyetlerinin düşürülmesini, teknolojik bilginin ticarileştirilmesini, rekabet öncesi işbirliklerinin geliştirilmesini, teknoloji yoğun üretim, girişimcilik ve bu alanlara yönelik yatırımlar ile Ar-Ge ye ve yeniliğe yönelik doğrudan yabancı sermaye yatırımlarının ülkeye girişinin hızlandırılmasını, Ar-Ge personeli ve nitelikli işgücü istihdamının artırılmasını desteklemek ve teşvik etmektir. Kanun ile getirilen destek unsurlarını şu şekilde özetlemek mümkündür: NK=^êJdÉ= åçáêáãá Teknoloji merkezi işletmelerinde, Ar-Ge merkezlerinde, kamu kurum ve kuruluşları ile kanunla kurulan vakıflar tarafından veya uluslararası fonlarca desteklenen Ar-Ge ve yenilik projelerinde ve teknogirişim sermaye desteklerinden yararlananlarca gerçekleştirilen Ar-Ge ve yenilik harcamalarının tamamı ile 500 ve üzerinde tam zaman eşdeğer Ar-Ge personeli istihdam eden Ar-Ge merkezlerinde ayrıca o yıl yapılan Ar-Ge ve yenilik harcamasının bir önceki yıla göre artışının yarısı, 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu nun 10. maddesine göre kurum kazancının ve 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu nun 89. maddesi uyarınca ticari kazancın tespitinde indirim konusu yapılır. Ayrıca bu harcamalar, 213 sayılı Vergi Usul Kanunu na göre aktifleştirilmek suretiyle amortisman yoluyla itfa edilir. Kazancın yetersiz olması nedeniyle ilgili hesap döneminde indirim konusu yapılamayan tutar, sonraki hesap dönemlerine devredilir. Devredilen tutarlar, takip eden yıllarda 213 sayılı Vergi Usul Kanunu na göre her yıl belirlenen yeniden değerleme oranında artırılarak dikkate alınır. Görüleceği üzere Teknoloji Geliştirme Bölgeleri (teknoparklar) kanunda madde kapsamına dahil edilmemiştir. Her ne kadar teknoparklara ilişkin olarak vergisel teşvik ve diğer düzenlemeler 4691 sayılı yasada yapılmış ise de anılan yasanın süre ile sınırlı olması (2013 yıl sonunda Kanun yürürlüğü son bulacaktır) nedeniyle, mali avantajlar sunan yapılar olarak günümüze kadar gelen ve diğer taraftan akademi ve sanayi arasındaki bilgi akışını da sağlayan bu bölgelerin cazibelerini ister istemez kaybettirecektir. Dolayısıyla söz konusu kanun ile 4691 sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu na yönelik düzenlemelerin birlikte ele alınması ve uyumlaştırılması büyük fayda arz etmektedir. 17
OK=dÉäáê=sÉêÖáëá=píçé~à¼=qÉşîáâá Kamu personeli hariç olmak üzere teşvik yasasından yararlanan işletmelerde çalışan Ar-Ge personelinin bu çalışmaları karşılığında elde ettikleri ücretlerinin doktoralı olanlar için yüzde doksanı, diğerleri için yüzde sekseni gelir vergisinden müstesnadır. Görüleceği üzere Ar-Ge ve destek personeli için Gelir vergisi stopajı teşviki düzenlemesi getirilmiştir. Bu teşvik, Kamu personeli hariç olmak üzere teknoloji merkezi işletmelerinde, Ar-Ge merkezlerinde, kamu kurum ve kuruluşları ile kanunla kurulan vakıflar tarafından veya uluslararası fonlarca desteklenen ya da TÜBİTAK tarafından yürütülen Ar-Ge ve yenilik projeleri, tekno girişim sermaye desteklerinden yararlanan işletmelerde ve rekabet öncesi işbirliği projelerinde çalışan Ar-Ge ve destek personeli ile ilgili olarak, doktoralılar için %90, diğerleri için %80 oranında uygulanacaktır. Bu düzenleme yukarıda 1 no lu bölümde bahsettiğimiz düzenlemenin sonucu olarak Teknoloji Geliştirme Bölgeleri nde çalışan Ar-Ge personelini kapsamamaktadır. Bilindiği üzere teknoparkta görevli Ar-Ge personelinin ücretinin tamamı gelir ve damga vergisinden istisna edilmiştir. Ancak, teknoparkta görevli ve bölge yöneticisinin kontrolünde olan bir projede çalışan herhangi bir Ar-Ge personelinin, bölge dışında görevli olarak geçirdiği günlerin ücreti gelir vergisinden istisna edilememektedir. Çünkü Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu na göre, bölgede çalışan Ar-Ge personelinin gelir vergisi istisnasından yararlanması için fiilen bölgede bulunma şartı vardır. Bu da, teknoparklarda çalışan personel aleyhine diğer anlatımla kanun kapsamına giren yerlerde çalışan Ar-Ge personeli lehine bir sonuç oluşturup oluşturmadığını düşünmekten öte, söz konusu personelin bölge içinde veya dışında çalışması gibi hallerde uygulanacak olan hükümlerde tereddütler ve duraksamalara neden olacaktır. PK=páÖçêí~=mêáãá=qÉşîáâá Yukarıda 2. kısımda bahsedilen Ar-Ge personeli ile 4691 sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu nun geçici 2. maddesi uyarınca ücreti gelir vergisinden istisna olan personelin; bu çalışmaları karşılığında elde ettikleri ücretleri üzerinden hesaplanan sigorta primi işveren hissesinin yarısı, her bir çalışan için beş yıl süreyle Maliye Bakanlığı bütçesine konulacak ödenekten karşılanır. Böylece, sigorta primi teşviki uygulamasından teknoparklarda çalışan ve ücreti gelir vergisinden istisna olan personelin de faydalanması öngörülmüştür. Ancak daha önce de açıkladığımız üzere Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu fiilen bölgede bulunma şartı aradığından, bu personelin Ar-Ge projesi ile ilgili bölge dışında geçirdiği günlere ait ücretleri sigorta primi teşvikinden yararlanamayacaktır. QK=a~ãÖ~=sÉêÖáëá= ëíáëå~ë¼ Bu kanun kapsamındaki Ar-Ge faaliyetleri ile ilgili düzenlenen kağıtlardan damga vergisi alınmaz. RK=qÉâåçÖáêáşáã=pÉêã~óÉëá=aÉëíÉğá Teknogirişim sermayesi; örgün öğrenim veren üniversitelerin herhangi bir lisans programından bir yıl içinde mezun olabilecek durumdaki öğrenci, yüksek lisans veya doktora öğrencisi ya da lisans, yüksek lisans veya doktora derecelerinden birini ön başvuru tarihinden en çok beş yıl önce almış kişilerin, teknoloji ve yenilik odaklı iş fikirlerini, desteği veren merkezi yönetim kapsamındaki kamu idareleri tarafından desteklenmesi uygun bulunan bir iş planı çerçevesinde, katma değer ve nitelikli istihdam yaratma potansiyeli yüksek teşebbüslere dönüştürebilmelerini teşvik etmek için yapılan sermaye desteğidir. Kanuna göre, yukarıdaki tanımda belirtilen özellikleri taşıyanlara bir defaya mahsus olmak üzere, teminat aranmaksızın 100.000 YTL ye kadar teknogirişim sermayesi hibe olarak verilir. Bu tutar her yıl yeniden değerleme oranında artırılır. Yapılan ödemelerin toplamı, her takvim yılı için 10.000.000 Yeni Türk Lirası nı geçemez. Bu tutarlar da takip eden yıllarda 213 sayılı Vergi Usul Kanunu na göre her yıl belirlenen yeniden değerleme oranında artırılmak suretiyle uygulanır. 18