SAYI 30 OCAK 2012 OTOMOTİV TEKNOLOJİLERİ ARAŞTIRMA GELİŞTİRME MERKEZİ İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİ VAKFI OTOMOTİV SANAYİİ DERNEĞİ TAŞIT ARAÇLARI YAN SANAYİCİLERİ DERNEĞİ OTOMOTİV ENDÜSTRİSİ İHRACATÇILAR BİRLİĞİ İÇİNDEKİLER OTAM Titreşim ve Akustik Yetenekleri 1 ODTÜ-BİLTİR Merkezi Tanıtımı 3 O TAM A.Ş., İstanbul Teknik Üniversitesi Otomotiv ekibinin yarım asrı aşan tecrübesi ve kendi profesyonel kadrosunun bilgi ve enerjisi ile Titreşim ve Akustik alanında da çözümler sunmaktadır. OTAM sahip olduğu ekipmanlar, profesyonel mühendis kadrosu ve geçmiş projeleri ile edinmiş olduğu bilgi birikimi ile test, ölçüm, analiz, proje, danışmanlık alanlarında hizmet vermektedir. Standart testler, projeler ve ölçümlerin yanında firmaların titreşim ve akustik alanında ihtiyaç duyduğu özel çözümleri karşılayacak yönde çalışmalar gerçekleştirilebilmektedir. OTAM A.Ş. son dönem yapılanması ile sektörde daha geniş bir kesime ulaşabilmek ve yeteneklerini arttırabilmek adına yatırımlarını sürdürmekte ve sahip olduğu envanteri genişletmektedir. YETENEKLER: Genel Akustik Ölçümleri, Çevresel Akustik Ölçümleri, Pass By ve Egzoz Testi Ölçümleri, Ses Kalitesi Ölçümleri, Akustik Haritalama, Malzeme Testleri, Order Analizleri, Modal Analizler, Transfer Patikası Analizleri, Motor Akustik Haritalamaları, İhtiyaca Yönelik Titreşim ve Ses Ölçümleri, Özel Çözüm Önerileri ve Geliştirme Hizmetleri. NVH ENVANTERİMİZE EKLENEN OLANAKLAR: Yapay Kafa ve Gövde - Sound Quality Head & Torso Simulator (HATS) Ses Kalitesi test ve değerlendirme çalışmaları için çift kulak (binoral) kayıt almayı sağlayan bu sistem bir insanın üst gövdesi ve kafası şeklinde imal edilmiş bir mankendir. Ayrıca kafada silikondan mamul kulak kepçeleri ve kulak kanalları mevcuttur. Böylece iki mikrofonla yapılan bu kayıt bir insana ait kafa, göğüs, omuz, burun ve kulak gibi sesin iç kulağa kadar aldığı yoldaki tüm transfer fonksiyonlarını içerir. Bu kayıt daha sonra bir kulaklıkla dinlendiğinde dinleyiciye kayıt yapılan ortamda bulunduğu hissini verir. Test sırasında kaydedilen kayıt daha sonra ses kalitesi, gerçek zamanlı filtreleme ve jüri testi gibi çalışmalarda tekrar tekrar kullanılabilir. 40 Kanallı Veri Toplama Sistemi 40 kanallı veri toplama sistemimiz üç adet 12 kanallı modül; bir adet 4 kanal giriş 2 kanal çıkışlı modül, iki adet batarya modülü ve aynı anda 5 modülün paralel bağlanabildiği bir kasadan meydana gelmektedir. Özellikler: a. Tüm modüller ister batarya ister harici güç adaptörü ile bağımsız birer veri toplama sistemi olarak kullanılabilir. b. Modüller istenildiği sıra ve kombinasyonda 5-slotlu kasadaki slotlara yerleştirilerek 4 adetten 40 adede kadar veri toplama konfigürasyonları yaratılabilir. c. Modüller, kablolu veya kablosuz bir ağ anahtarı (network switch) vasıtası ile birbirine ve bir bilgisayara bağlanmak suretiyle dağıtık bir sistem oluşturulabilir. Bu, örneğin metro, metrobüs veya tren gibi uzun bir araçta sistemin bir noktada bulunması ve tüm kablolamanın bu noktaya yapılması gerekliliğini ortadan kaldırır. d. 12 kanallı modüller, 25.6 khz frekans bant genişliği, 65.5 khz örnekleme hızı ve 130 db lik bir dinamik aralıkta 16 veya 24-bit kayıt alabilir. e. 4 giriş / 2 çıkış modülü 51.2 khz frekans bant genişliği, 65.5 khz örnekleme hızı ve 160 db lik bir dinamik aralıkta 16 veya 24-bit kayıt alabilir; 51.2 khz frekans bant aralığında 10 V voltaja ve 40 ma akıma kadar sinüs, kare, rampa vs. çok çeşitli dalga formlarında çıkış sinyali üretebilir. f. Batarya modülleri tek bir veri toplama modülü için 7 saate kadar enerji sağlar. Kasa içerisinde iki adede kadar
OTAM Titreşim ve Akustik Yetenekleri batarya takılabilir. Bir batarya ve harici güç veya iki batarya beraber konfigürasyonlarında bataryalar hot -swap yapılabilir. g. Kasa, 90 264 V AC akım veya 10 32 V DC akım kabul eder ve üzerindeki modülleri besler. Ayrıca, örneğin bir ağ anahtarını beslemek için 12 V DC bir çıkış da mevcuttur. Soğutma için termostatlı iki adet fana sahiptir. Haberleşme için iki adet Ethernet portu barındırır. Titreşim Kalibratörü El tipi titreşim kalibratörü 159.15Hz (1000 rad/s) frekansta 10 m/s² ivme genliğinde bir sinüs dalgası üretir. Bu cihazla 0 70 g yük aralığında ivmeölçerlerin kalibrasyonunu kendi tesislerimizde yapmak mümkündür. 400 N luk Modal Tahrik Sistemi 400 N lük sinüs dalgası şeklinde kuvvete kadar tahrik edebilen, tahrik kaynağı (exciter), kuvvet transdüseri ve amplifikatörden oluşan modal tahrik sistemidir. Mekanik yapıların deneysel modal analizi ve ileri yapısal dinamik araştırma çalışmaları için kullanılır. Mikrofonlar 50mV/Pa hassasiyete sahip, 6.3Hz 20 khz frekansları arasında ve 14.6 146 db dinamik aralıkta ölçüm yapabilen ½ mikrofonlar. İvme ölçerler a. 10 mv/g hassasiyete sahip 0.1 Hz ile 8 khz frekans aralığında maksimum 700 g ye kadar ölçüm yapabilen tek eksenli ivmeölçerler. b. 10 mv/g hassasiyete sahip 0.25 Hz ile 3 khz frekans aralığında maksimum 500 g ye kadar ölçüm yapabilen üç eksenli ivmeölçerler c. 100 mv/g hassasiyete sahip 0.25 Hz ile 3 khz frekans aralığında maksimum 500 g ye kadar ölçüm yapabilen üç eksenli ivmeölçerler Titreşim ve Akustik Proje Örnekleri Sessizleştiricide "Loss Factor" ve "Flexural Rigidity Deneylerinin Yapılması Malzemelerin Ses Yutma Katsayısı ve Ses İletim Kaybı Özelliklerinin Frekansa Bağlı Olarak Değişimlerinin Belirlenmesi Malzemelerin Ses Yutma Katsayısı Özellik Değişimlerinin Frekansa Bağlı Olarak Belirlenmesi Masaj Yataklarında Titreşim Analizi Aksaray - Havalimanı Hafif Raylı Toplu Taşıma Sisteminde Oluşan Titreşimlerin ve Gürültünün Ölçülmesi ve Değerlendirilmesi Diyarbakır Tramvay Hattı İçin Karayolu Kaynaklı Titreşimlerin Ölçülmesi ve Tramvayların Dinamik Etkilerinin Değerlendirilmesi Prototip Minibüsün Araç İçi Gürültüsünün Azaltılması Ağır Ticari Araç İçin Kabin İçi Akustiği İyileştirme/ Geliştirme Traktör Egzoz Susturucusunun Akustik Performanslarının Belirlenmesi Bir Dizel Motorda Tek Döngülü MR-1 Tipli Yeni Yanma Odası ve Emme Portu Geometrisi İle Modernizasyonu, Vibrasyon, Gürültü ve Gaz Değerlerinin Düşürülmesi Araçlarda Görülen Düşük Frekanslı Gürültü Probleminin Çözümünün Değişik Gövde ve Aktarma Organı Tiplerinde Doğrulanması ve Uygulamaya Geçirilmesi Traktörde Muhtelif Gürültü Kaynaklarının Sürücünün Kulak Hizasında Oluşan Gürültüye Katkılarının Derecelendirilmesi Çelik Demiryolu Köprülerinden Yayılacak Gürültü ve Titreşimlerin Değerlendirilmesi Otobüs Gövde Yapısal Analizi, Seyir Şartlarında Deneysel Doğrulanması, Gürültü Analizi Taşıtlarda Kullanılan Egzoz Susturucularının Akustik ve Akış Davranışlarının Analizi ve Geliştirilmesi Traktörlerde Gürültü Kontrolü ve Akustik Davranışlarının Analizi ve Geliştirilmesi Bulaşık Makinalarının Titreşim ve Akustik Davranışlarının Geliştirilmesi Dört Noktadan Bağlı Motor ve Şanzuman Komplesinin Gürültü ve Titreşim özellikleri açısından en iyi şekilde Yerleştirilmesi Araç Kabin Gürültüsü Oluşturan Bileşenlerin Akustik ve Yapısal İletim Yollarını belirlenmesine yönelik yöntem geliştirilmesi Manuel Vites Kablolarından Kaynaklanan ve Araç İçine İletilen Gürültü ve Titreşimlerin İyileştirilmesi Dizel Motorlarının Titreşim ve Akustik Davranışlarının Geliştirilmesi 2
ODTÜ-BİLTİR Merkezi Tanıtımı Prof. Dr. Mustafa İlhan Gökler (*) O DTÜ-BİLTİR Merkezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi'nin Araştırma ve Uygulama Merkezlerinden biridir. Merkez farklı disiplinlerde AR-GE projeleri yürütmekte ve ileri teknoloji içeren altyapısı ile Endüstri, Kamu Kuruluşları ve Üniversite arasında köprü görevi üstlenmektedir. 1992 yılında kurulan Merkez, OD- TÜ'nün çeşitli fakülte ve bölümlerinden çok sayıda öğretim üyesinin katılımıyla oluşturulan merkez birimleri anlayışıyla 1999 yılında yeniden yapılanmış olup halen 10 merkez birimine sahiptir. 10 merkez biriminden Taşıt Güvenliği, Otomotiv Endüstriyel Tasarım ve Ürün Kullanımı Test Birimleri bünyesinde yer alan laboratuvarlarda Otomotiv sektörünün yararlanabileceği test düzenekleri ve prototip geliştirme için gerekli teknolojik alt yapıya sahiptir. Endüstriyel Tasarım-Üretim, Metal Şekillendirme, Sayısal Modelleme ve Otomasyon-Robotik-Elektrik- Elektronik Birimleri de projeler yoluyla Otomotiv sektörüne hizmet vermektedir. Merkez birimleri ve Otomotiv Sektörü için gerçekleştirilen projelerle ilgili bilgilere www.biltir.metu.edu.tr adresinden ulaşılabilir. Burada otomotiv sektörünü doğrudan ilgilendiren laboratuvarlar ile ilgili bilgiler aşağıda sunulmuştur. ODTÜ-BİLTİR Merkezi Taşıt Güvenliği Birimi Hasarsız Test Laboratuvarı Türkiye'nin ilk Hasarsız Çarpışma Test Laboratuvarı ODTÜ-BİLTİR Taşıt Güvenliği Birimine bağlı olarak 2009 yılında kurulmuştur. ODTÜ-BİLTİR Merkezi Taşıt Güvenliği Biriminin Vizyonu Uluslararası Taşıt Güvenliği Mükemmeliyet Merkezi olmak ve Misyonu ise "Global Otomotiv Sektörünün kazalarda sıfır ölüm hedefine ulaşılabilmesi için taşıt güvenliği testleri yapmak, test öncesi ve sonrası AR-GE hizmetlerini sunmak olarak belirlenmiştir. Kurulu altyapı ile taşıt güvenliği konularında uluslararası regülasyon ve direktiflere göre tip onayı testleri yapılmakta, Otomotiv Ana ve Yan Sanayi nin AR-GE çalışmalarında geliştirme testleri ve mühendislik hizmetleri sunulmaktadır. Bunların yanı sıra lisansüstü tezlerle akademik çalışmalar da sürdürülmektedir. 2300 metrekarelik kapalı alana sahip laboratuvar binasında Ana Test Holü, Doğrusal Darbe ve Statik Testler Holü, 2 adet Test Hazırlama Holü ve Manken Sertifikasyon Laboratuvarı bulunmaktadır. Ayrıca firmalara konuk odası tahsis edilmektedir. 3
ODTÜ-BİLTİR Merkezi Tanıtımı Laboratuvar TS EN ISO/IEC 17025:2010 Standardına göre ECE R 14, ECE R 16, 77/541/AT, ECE R 17, ECE R 80, 74/408/AT, ECE R 44, FMVSS 213, TS/EN 1789 direktif ve regülasyonları çerçevesinde uygulanan emniyet kemeri, emniyet kemeri bağlantıları ve tertibatı, taşıt koltukları, koltuk bağlantıları ve koltuk başlıkları, çocuk koltukları ve çocuk kısıtlama sistemleri, yol ambulansları ve cihazları için hasarsız çarpışma testlerini (dinamik testleri) içeren kapsamda TÜRKAK Türk Akreditasyon Kurumu tarafından yapılan denetim sonucunda 14 Kasım 2011 tarihi itibariyle laboratuvar akredite edilmiştir. Ana Test Holü Laboratuvarda kullanılan Hasarsız Kızaklı Çarpışma Test Sistemi bir çarpışma simülasyon sistemidir. Testler, çarpışma anında oluşan ivme-zaman değişiminin test numunesine uygulanması ile gerçekleştirilmektedir. Çarpışma anında aracın çeşitli noktalarının, sürücü ve yolcular ile aracın içindeki parçaların ne tür yükler altında kaldıkları, deformasyona uğrayıp uğramadıkları ve nasıl yer değiştirdikleri gözlemlenebilmektedir. Ayrıca çarpışma anında yolcuların savrulmaları, hava yastıklarının açılması, emniyet kemerlerinin yük altındaki davranışları da izlenebilmektedir. IST Instron Hydropulsa ait genel teknik özellikler: 2500 kg faydalı yük 1800 x 4100 mm boyutlarında kızak 90 g maksimum ivmelenme 90 km/saat maksimum hız 32m uzunluğunda hassas raylar Bu test sistemi ile önden çarpışma benzetimi, arkadan çarpışma benzetimi, whiplash emniyet kemerleri hava yastığı, koltuk, ambulans ve medikal cihazlar için çarpışma testleri aşağıdaki normlarda tanımlanan şekilde yapılabilmektedir: EURO NCAP & US NCAP Önden ve Arkadan Çarpışma Testleri Otomobil & kamyon koltukları (ECE- R16, ECE-R17, 74/408/EC) Otobüs koltukları (ECE-R80) Emniyet kemer sistemleri (ECE-R16, 77/541/EC, 76/115/EC) Ambulans ve Medikal Cihazlar (EN 1789) Çocuk emniyet kemer ve koltuk sistemleri (ECE-R44/03, FMVSS-213) Uçak koltukları (FAR/JAR 23, FAR/ JAR 25 ve FAR/JAR 27) Tekerlekli sandalyeler (NEN 2746, ISO/SD 10542, ISO/CD 7146, DIN 75078-2) Testler sırasında yüksek hızlı kameralarla saniyede 1000-4000 kare çekim yapılabilmekte ve kameralar yerçekimi ivmesinin 100 katı ivmelenmeye dayanabilmektedir. Algılayıcılar aracılığı ile istenen verilerin toplanması için testlerde insanların tipik niteliklerini temsil eden farklı ağırlık ve vücut boyutlarında test mankenleri kullanılmaktadır. Laboratuvarda, 4 adet Hibrid III %50 erkek manken (2 sensörlü+2 sensörsüz), 2 adet Hibrid III %95 erkek manken (1 sensörlü+1 sensörsüz), 1 adet Hibrid III %5 bayan manken (sensörlü), 1 adet BioRID II Whiplash test mankeni, 1 adet TNO- 10 emniyet kemeri test mankeni, 9 Ay, 3 Yaş, 6 Yaş, 10 Yaş bebek ve çocuk test mankenleri vardır. Ayrıca test mankenlerinin sertifikasyonlarını yapmak üzere Kafa Düşürme, Boyun Darbe, Göğüs Esnetme, Diz Darbe, Ayak Düşürme, Göğüs Darbe test düzeneklerinin bulunduğu. Manken Sertifikasyon Laboratuvarı kullanılmaktadır. Hızlı kamera ile yapılan çekimlerde gerekli aydınlatma 150.000 lüks kapasiteli 12 lamba ile sağlanmaktadır. Ayrıca iki adet mobil lamba da gerekti- 4
ODTÜ-BİLTİR Merkezi Tanıtımı Fırlatıcı KUKA Robot üzerine yerleştirilmekte ve konumlandırılmaktadır. Üzerinde algılayıcılar olan 4,5 kg kütleye sahip Standart Kafa Formları Araç içinde belirlenen bölgelere fırlatılmaktadır. ğinde kullanılmaktadır. 3 adet SPEED- CAM G2 ve 2 adet de SPEEDCAM Mini- Vis yüksek hızlı kamera bulunmaktadır. 3 adet 32 kanallı (Toplam 96 kanal) KT MiniDAU Advanced veri toplama sistemi ile 8 bağımsız zamanlama kanalı bulunan 1 adet KT 3789R Hava Yastığı Zamanlayıcısı laboratuvarda kullanılmaktadır. Doğrusal Darbe ve Statik Testler Holü Bu test holünde Koltuk ve Emniyet Kemeri Ankraj ve Statik Çekme Test Sistemi ile Doğrusal Darbe (Linear Impactor) Test Sistemleri bulunmaktadır. Koltuk ve Emniyet Kemeri Ankraj ve Statik Çekme Test Sistemi Bu test sistemi ile ECE R 14, 76/115/EC, FMVSS 207, FMVSS 210, FMVSS 225 normlara uygun olarak emniyet kemeri ve koltuk sabitleme sistemleri için statik çekme testleri yapılabilmektedir. 5 taşıt koltuğu için eş zamanlı olarak statik çekme testlerini gerçekleştirebilecek şekilde 10 adet hidrolik silindir yardımı ile koltuklar ve emniyet kemerleri üzerinde çekme kuvvetleri uygulanabilmektedir. Üst pistonların maksimum çekme kuvveti 15KN, alt pistonların ise 30KN dur. 1, 2, 3, 4 ve 5 koltukla testler yapılabilmektedir. Test sisteminin mekanik yapısının 4 metre yükseklikte olması nedeniyle yüksek araçlardaki koltuklar araç içerisinde konumlanmış olarak da testler yapılabilecektir. Doğrusal Darbe (Linear Impactor) Test Sistemleri Bu konuda üç test sistemi bulunmaktadır. Bu test sistemleri ile araç dışında yaya güvenliği testleri ve araç içinde sürücü/yolcu güvenliği için testler yapılabilmektedir. Araç içinde ve dışında belirlenen bölgelere kafa formu, vücut bloğu, bacak vb. standart modeller fırlatılarak testler yapılmaktadır. 1. Vücut Bloğu, Bacak Formu Fırlatma Test Sistemi Bu test Sistemi ile ECE R 12 Regülasyonuna göre araç içi vücut bloğu fırlatma testleri, alt bacak formu, üst bacak formu ve esnek bacak formu kullanarak ise EURONCAP in ilgili protokolüne göre yaya güvenliği testleri yapılabilmektedir. 2. Araç İçi Kafa Formu Fırlatma Test Sistemi Bu test sistemi ile FMVSS 201U Test Regülasyonuna göre kafa formu fırlatma testleri yapılabilmektedir. Doğrusal 3. Araç Dışı Kafa Formu Fırlatma Test Sistemi Bu test sistemi ile FMVSS 201 Test Regülasyonuna göre kafa formu fırlatma testleri ve EuroNCAP Yaya Güvenliği Regülasyonlarına göre kafa formu fırlatma testleri yapılabilmektedir. Doğrusal Fırlatıcı, Robot üzerine yerleştirilmekte ve konumlandırılmaktadır. Üzerinde algılayıcılar olan 3,5 kg ve 4,5 kg kütleye sahip Standart Kafa Formları Araç dışında belirlenen bölgelere fırlatılmaktadır. ODTÜ-BİLTİR Merkezi Otomotiv Endüstriyel Tasarım Laboratuvarı Altyapısı: Bu birimde taşıtlar için kavramsal stillendirme, dış tasarım ve iç tasarım çalışmaları yürütülmekte, endüstriyel kil kullanımı ile kavramsal ölçekli maketler yapılabilmektedir. Birimde Kolb Studioline 3 serisi 3+2 eksen kontrollü CNC kil ve hafif yoğunlukta strafor 5
işleme tezgahı ve Steinbichler Comet VZ 250 / 400 model 3 Boyutlu Optik Tarayıcı Sistemi bulunmaktadır. ODTÜ-BİLTİR Merkezi ÜTEST Ürün Kullanımı Test Birimi Laboratuvarı ODTÜ/BİLTİR-ÜTEST Ürün Kullanımı Test Birimi, ürün tasarım çalışmalarına destek vermek üzere kullanıcı odaklı tasarım araştırmaları yapan bir araştırma laboratuvarıdır. 2003 yılında, Türkiye deki ilk kurum dışı kullanılabilirlik laboratuvarı olarak kurulmuştur. Birim, akademik araştırmalardan sivil toplum çalışmalarına, Savunma Sanayii'nden Tüketici Ürünleri Sanayii'ne kadar uzanan geniş bir alanda yürüttüğü aktif çalışmalarıyla hizmet vermektedir. 2007 yılında DPT desteği ile OD- TÜ-BİLTİR bünyesinde kurulan ÜTEST Otomotiv Laboratuvarı ile otomotiv araştırmalarına imkan veren bir altyapıya kavuşmuş ve otomotiv sektöründe de öncü projelere imza atmıştır. İlk çalışmalarını ağırlıklı olarak ürün kullanılabilirliği ve ergonomi konularında sürdüren ÜTEST, kullanıcı odaklı tasarım alanındaki akım ve gelişmelerle üreticilerden gelen talepler doğrultusunda zamanla araştırmalarını kullanıcı memnuniyeti, algılanan kalite ve konfor, trend analizi, sezgisel tasarım, özendirici tasarım ve teknoloji kabulü konularında yoğunlaştırmıştır. Birim her birinde kullanılabilirlik testi, kullanıcı gözlemi, gözleme ilişkin kayıt ve dokümantasyon, toplantı, kurgu, raporlama ve araştırma çalışmalarının yürütüldüğü iki temel laboratuvara sahiptir. Bu laboratuvarlardan ilki OD- TÜ-BİLTİR Merkezine bağlı olarak OD- TÜ Mimarlık Fakültesi Binasında yer almaktadır ve tüketici ürünleri, elekt- ronik cihazlar gibi küçük ölçekli ürünlerin kullanımının gözlenebilmesine olanak vermektedir. ODTÜ-BİLTİR Merkez Ana binasında kurulan ÜTEST Otomotiv Laboratuvarı ise sahip olduğu imkânlarla, otomotiv ürünleri gibi büyük ölçekli ürünlerin kullanımı ile ilgili gözlem çalışmalarına olanak sunmaktadır. Bunların yanı sıra birim ayrıca laboratuvar dışında saha gözlem çalışmalarının yürütülebilmesini sağlayan mobil gözlem ve test ekipmanlarına sahiptir. (*) ODTÜ-BİLTİR Merkezi Başkanı gokler@metu.edu.tr İletişim Bilgileri : İstanbul Teknik Üniversitesi Ayazağa Yerleşkesi, Motorlar ve Taşıtlar Laboratuarı, OTAM A.Ş. 34396 Maslak / İstanbul Tel: 0212 276 16 12 Eposta: info@otam.com.tr Faks: 0212 276 16 13 Web: www.otam.com.tr 6