I. BÖLÜM 1.1. GİRİŞ. Prof. Dr. Ömer BOZKURT: Senfoni Orkestralarının Örgütlenişi ve Yönetimi, AID, XVI, 1 (Mart 1983), 49

I. BÖLÜM 1.1. GİRİŞ Orkestralarının yönetsel rejimleri; orkestranın bulunduğu ülkenin genel yönetim sistemi, tarihsel birikimi ve yürürlükte olan kültür politikası doğrultusunda belirlenmektedir. Bu farklı rejimler, mali açıdan bağımsız, kendi kendini yöneten gönüllü dernekler şeklinde orkestra örgütlerinden, bütünüyle merkezi yönetime bağlı orkestralara uzanan bir çizgi üzerinde sıralanabilir. Yönetim biçimi bakımından farklılaştırılan orkestralar arasında bazı kesişmeler olmaktadır. Bağımsız görülen orkestralar kimi zaman belli bir sanatsal vesayet karşılığında merkezi yönetimden sübvansiyon alabilmekte; buna karşılık merkezi yönetimin taşra kuruluşları sayılan orkestralar da, bazı yönetsel konularda ve sanat alanında özerk olabilmektedir. 1 Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası İdari Yapısının İngiliz Kraliyet Filarmoni Orkestrası ve Berlin Filarmoni Orkestrası ile Karşılaştırmalı Analizi isimli çalışmamızda, ülkemizin en önemli ve prestijli sanat kurumu olan Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrasının başta yasal sorunlar olmak üzere mevcut sorunlarını İngiliz Kraliyet Filarmoni Orkestrası ve Berlin Filarmoni Orkestrasının yapısı ile karşılaştırarak tespit etmek, sanatsal etkinlik ve verimliliğinin artırılmasını sağlamak ile ideal bir yapıya kavuşmasına katkıda bulunacak çeşitli çözüm önerileri sunmak amaçlanmıştır. Çalışmamızda sanat kurumu yapılanmasında dünyanın en başarılı iki ülkesi olarak kabul edilen, aynı zamanda kendi Orkestralar Birliği ne sahip olan İngiltere ve Almanya dan, bu ülkelerdeki genel sanat politikası ve orkestra yapılanması hakkında en 1 Prof. Dr. Ömer BOZKURT: Senfoni Orkestralarının Örgütlenişi ve Yönetimi, AID, XVI, 1 (Mart 1983), 49 1

kapsamlı bilgiyi vereceği düşünülen iki orkestra inceleme için uygun bulunmuştur. İngiltere den siyasal sistemin adı ile onurlandırılmış olan İngiliz Kraliyet Filarmoni Orkestrası, Almanya dan da ülkenin en prestijli orkestrası olarak kabul edilen Berlin Filarmoni Orkestrası seçilmiştir. Çalışmamıza ilişkin bilimsel kaynaklara; Türkiye Büyük Millet Meclisi Kütüphanesi, Milli Kütüphane, Bilkent Üniversitesi Kütüphanesi, Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü Kütüphanesi, İngiliz Kraliyet Müzik Akademisi Kütüphanesi nden ulaşılmıştır. Yüksek Öğretim Kurumu tez arşivine internet aracılığıyla ulaşılmış; ülkemizde konu ile ilgili yapılan akademik çalışmalardan bu şekilde yararlanma imkanı bulunmuştur. Tezimizin İngiliz Kraliyet Filarmoni Orkestrası ve Berlin Filarmoni Orkestrası ile ilgili bölümleri hakkında gerekli bilgi ve belgelere internette yapılan araştırmalardan, Londra ve Berlin de kurum yetkilileri ile yapılan mülakatlar ve ilgili kurumların yayınlarından yararlanarak ulaşılmıştır. Elde edilen bilgi ve belgeler doğrultusunda öncelikle orkestra kavramı üzerinde durulmuştur. Orkestranın terim olarak ne ifade ettiği, tarihsel gelişimi ile sanatsal ve idari yapılanması hakkında genel olarak bilgi verilmiştir. Çalışmamızda yer alan üç orkestra hakkında verilecek bilgilerden önce ülkelerdeki Sanat Kurumları-Devlet ilişkisi incelenmiş, ardından genel olarak ülkede orkestra yapılanması hakkında bilgi verilmiştir. İkinci bölümde, İngiltere de Sanat Kurumları-Devlet ilişkisi kapsamında İngiliz Sanat Konseyi ve genel olarak orkestra yapılanması hakkında bilgi verilerek İngiliz Orkestralar Birliği incelenmiştir. Ardından İngiliz Kraliyet Filarmoni Orkestrasının tarihçesi, yönetsel yapısı, personel yapısı ve bütçesi anlatılmıştır. Üçüncü bölümde Almanya da Sanat Kurumları-Devlet ilişkisi kapsamında, Federal bir yapılanma gösteren ülkede Sanat Kurumlarının Federal Devlet, Eyaletler ve Belediyeler ile ilişkisi hakkında bilgi verilmiş, genel olarak orkestra yapılanması ve Alman Orkestralar Birliği incelenmiştir. Ardından Berlin Filarmoni Orkestrasının tarihçesi, yönetsel yapısı, personel yapısı ve bütçesi anlatılmıştır. Dördüncü bölümde ülkemizde Sanat Kurumlarının yapılanması kapsamında Kültür ve Turizm Bakanlığı nın rolü incelenmiş, orkestraların genel yapılanmasına değinilmiştir. Ancak ülkemizde Orkestralar 2

Birliği şeklinde bir kuruluş bulunmadığından orkestralar ilişkili oldukları kurumlara göre gruplandırma yapılarak genel hatlarıyla incelenmiştir. Ardından tezimizin asıl konusu olan Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası nın tarihçesi, yönetsel yapısı, personel yapısı ve bütçesi hakkında bilgi verilmiştir. Son bölümde ise yapılan incelemeler doğrultusunda Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrasının kuruluş amacına uygun şekilde faaliyetlerini sürdürebilmesi için uygulanabilir öneriler getirilmeye çalışılmıştır. 1.2. ORKESTRA KAVRAMI 1.2.1. TANIMI VE TARİHÇESİ Orkestra aslen Yunanca bir terim olup, yaylı, üflemeli ve vurmalı çalgılar topluluğudur. 2 Orkestra kelimesi, orchesis kelimesinden dilimize geçmiştir. Orchesis Eski Yunan tiyatrosunda sahne ile seyircilerin oturduğu amfiteatr (koilon) arasında koroya eşlik edecek müzisyenlere ait yere denir. 3 Orkestra tarihi Eski Mısır Medeniyetine kadar uzanmaktadır. İlk orkestralar festival, bayram ve cenaze törenlerine katılan küçük müzisyen toplulukları olarak ortaya çıkmıştır. Roma İmparatorluğu döneminde, müzisyenler ve orkestraların çalışmaları yasaklanmış, İmparatorluğun çökmesi ile orkestralar yeniden oluşmuştur. Gerçek anlamda modern orkestra 16 ncı yüzyılın sonlarına doğru bestecilerin enstrüman toplulukları için besteler yazması ile doğmuştur. 4 17 nci yüzyılda orkestra müziği daha çok gelişmiş, enstrümanların çeşidi artmıştır. 18 inci yüzyılın ilk yarısında orkestra 2 Türk Dil Kurumu Sözlüğü, (Ankara, 2005), 1509 3 İsmail Lütfü EROL: Klasik Müziğe İlgi Duyanlar İçin Klavuz Kitap (Ankara:Yurtrenkleri Yayınevi, 1998), 183 4 Percy A. SCHOLES: The Oxford Companion To Music (Oxford: Oxford University Press,1989), 727 3

müziği özellikle Johann Sebastian Bach ın eserleriyle büyük bir sanat kolu halini almaya başlamıştır. 5 18 inci yüzyılın son dönemlerinde, bestecilerin kendi bestelerinin seslendirileceği konserler için Akademi olarak adlandırılan orkestralar oluşturulmuştur. 19 uncu yüzyıl içinde şehir orkestraları oluşmaya başlamıştır. 1815 te Boston da Handel ve Haydn Derneği, 1842 de Newyork Filarmoni Orkestrası ve Viyana Filarmoni Orkestrası ve 1858 yılında Manchester de Halle Orkestrası kurulmuştur. Şehir orkestraların kurulması ile birlikte orkestra müziğinin icra edilmesini ve repertuarının genişlemesini sağlayan profesyonel bir çevre oluşmaya başlamıştır. 6 20 nci yüzyılda senfoni orkestralarının kadroları genişlemiş, orkestralar düzenli olarak finanse edilmeye başlanmıştır. 1920 li ve 1930 lu yıllarda, sanatsal olduğu kadar ekonomik düşünceler, özellikle İgor Stravisnsky ve Arnold Schoenberg in eserlerinin seslendirildiği, daha küçük konser topluluklarının ortaya çıkmasını sağlamıştır. 20 nci yüzyılın sonlarına gelindiğinde, Avrupa daki orkestralar finansal krizler yaşamaya başlamıştır. Bu krizlerin nedenleri, orkestra maliyetlerinin yüksek olması, kayıt endüstrisinde yaşanan durgunluk, repertuarın genişletilememesi, yönetim anlayışı ve orkestra-toplum ilişkilerinde yaşanan gerileme olarak kabul edilmiştir. Ancak yönetsel ve sanatsal alandaki bir takım değişiklikler ile orkestra sektörü günümüzde yeniden canlanmaya başlamıştır. 7 5 İsmail Lütfü EROL: a.g.e., 184 6 Henry RAYNOR: The Orchestra:A History (Newyork:Robert Halle Limited,1978), 12-55 7 Henry RAYNOR: a.g.e., 68-156 4

1.2.2. SANATSAL YAPILANMA Coğrafi bakımdan kökeni Avrupa olmakla birlikte, günümüzde dünyanın pek çok yerinde bulunan ve dolayısıyla evrensellik kazanmış olan orkestralar, ileri derecede bir örneklik göstermektedir. Her orkestra, sayıları biraz değişen aynı enstrümanlarla, bestelendikleri andan itibaren değişmezlik taşıyan eserleri, ortak ve evrensel simgeler dizisi yardımıyla, aynen yorumlamasa bile aynen seslendirmektedir. 8 Orkestralar yaylı çalgılar (keman, viyola, viyolonsel, kontrabas), madeni nefesli çalgılar (korno, trompet, trombon, tuba), tahta nefesli çalgılar (obua, klarnet, fagot), vurma çalgılar (timpani, glockensipiel, xiliphon,bateri vb.) ile piyano ve tuşlu çalgılardan(çelesta, org, çembalo) oluşmaktadır. 9 Orkestrada, enstrüman grupları arasında ve her bir enstrüman grubu içinde genel kabul gören bir hiyerarşi bulunmakta olup, her enstrüman grubunda gruptan sorumlu olan ve soloları çalan bir grup şefi vardır. Kemanlar, birinci ve ikinci kemanlar olarak ikiye ayrılmaktadır. Her keman grubu da ayrı bir grup şefine sahiptir. Birinci kemanların grup şefi olan konzertmeister, aynı zamanda orkestranın orkestra şefinden sonra ikincil şefi olarak kabul edilmektedir. Trompet grup şefi, tüm madeni nefesli çalgılar grubunun, obua grup şefi de tahta nefesli çalgılar grubunun lideri sayılmaktadır. Orkestrada tutti çalan sanatçılar arasından, konzertmeister ve grup şefinin yokluğunda solo kısımları çalacak grup şef yardımcısı ve konzertmeister yardımcısı bulunmaktadır. 10 8 Prof. Dr. Ömer BOZKURT: a.g.e., 47 9 John PEYSER: The Orchestra:Origins and Transformations (Milwaukee:Hal Leonard Publishing, 2007), 302-311 10 John PEYSER:a.g.e.,367-405 5

Orkestra genellikle bir şef tarafından idare edilmektedir. 11 Orkestra şefi, sanatsal kararlarındaki başarısının yanı sıra, üst düzey liderlik vasfı ile zenginlerin orkestraya sponsorluk yapmalarını teşvik etme, orkestranın daha geniş kitlelere hitap etmesini sağlama, orkestranın geleceğine, şehrin ve ülkenin müzik yaşamına ilişkin kararlarındaki başarıları ile de orkestranın sanatsal gelişiminde önemli rol oynamaktadır. 12 Yaklaşık elli müzisyenden oluşan orkestralar oda orkestrası olarak, büyük formasyonda yapılanan ve ortalama yüz müzisyenden oluşan orkestralar da senfoni orkestrası ya da filarmoni orkestrası olarak adlandırılmaktadır. Filarmoni ve senfoni orkestrası kavramları arasındaki tek fark, filarmoni orkestrasının müzikseverlerden oluşan dernek ya da vakıf tarafından kurulmuş olmasıdır. Bunun dışında senfoni orkestrası ve filarmoni orkestrası arasında, müzisyen sayısı ya da seslendirilen eserler bakımından farklılık bulunmamaktadır. 13 Senfoni, orkestra için bestelenmiş, birkaç bölümden oluşan uzun müzik eseridir. 14 Filarmoni, güçlü müzik sevgisi ve müzik konserleri anlamına gelmektedir. 15 Teknik bir terim olmayıp, müzik sevgisini ifade etmektedir. Filarmonik adı, önceleri İtalya da amatör müzikçilere verilmiş, sonraları müziği seven, onunla maddi veya manevi bağları bulunanları ifade etmek için kullanılmıştır. 16 11 İsmail Lütfü EROL:a.g.e.,186 12 Edward ARİAN: Bach, Beethoven and Bureaucracy:The Case of the Philadelphia Orchestra (Philadelphia:The University of Alabama Press,1971),5-6 13 John PEYSER:a.g.e.,215 14 Türk Dil Kurumu Sözlüğü, (Ankara:2005), 1730 15 Türk Dil Kurumu Sözlüğü, (Ankara: 2005), 702 16 Vural SÖZER: Müzik ve Müzisyenler Ansiklopedisi (İstanbul:Atlas Kitabevi,1964),137 6

1.2.3. İDARİ YAPILANMA Orkestralar, sanat tarihi ve müzik açısından değerlendirilmiş, ama yönetim biliminin ilgi alanı içine giren, formel örgütsel yapısı ile ilgili olarak literatürde çok fazla incelenmemiştir. 17 Orkestralar, sadece profesyonel müzisyenlerin ve orkestra şefinin bir araya gelmesi sonucu örgütlenen bir organizasyon olmayıp, 18 kuruluş amacı, ilişki halinde olunan kurum ve kuruluşlar, bütçesi, yönetici kadrosu ve idari personeli ile bütünlük gösteren bir örgüttür. 19 Örgütte, sanatçılar ve orkestra şefinin yanı sıra profesyonel yöneticiler, idari memurlar, kütüphaneciler, nota yazıcıları, saz tamircileri, vb. arasında bir etkileşim söz konusudur. Bu etkileşim, örgütteki karar alma süreçlerini, etkileme mekanizmalarını, doğal grupları ve bunların birbirleriyle ilişkilerini, örgüt içindeki iktidar mücadelesini ve bunun gerçekleşme hallerini kapsamaktadır. 20 Çoğunluğu geçen yüzyılda kurulan büyük orkestralar günümüzde, amatör dernek ya da kazanç amaçlı bir kuruluş olmaktan çıkmakta, yaşayabilmek için mutlaka kamu desteğine ihtiyaç duyar hale gelmektedir. Bu noktada orkestralar arasında farklılık, desteğin türüne ve buna bağlı olarak sanatsal vesayet eğilimine indirgenebilmektedir. Orkestralar alanında en elverişli yönetsel biçimin, güçlü kamu desteğinin yanı sıra sanatsal açıdan özerk ve sanat düzeyini kendi içinde alacağı önlemlerle yükseltme olanakları sağlayan bir örgütsel yapılanma olduğu 21 söylenebilmektedir. 17 Prof. Dr. Ömer BOZKURT: a.g.m., 47 18 Robert R. FAULKNER: Orchestra Interaction: Some Features of Communication and Authority in an Artistic Organization (London:The Sociological Quarterly Vol. 14, 1973), 151 19 Thomas RUSSELL: Philharmonic (London:Penguin Books, 1953), 8 20 Prof. Dr. Ömer BOZKURT: a.g.m., 48 21 Prof. Dr. Ömer BOZKURT: a.g.m., 58 7

Orkestraların işleyişleri; merkezi ve yerel yönetim organları ile ilişkileri, örgütlenişleri ve mensuplarının statülerinden kaynaklanan farklılıklar, orkestranın içinde bulunduğu yönetsel bütünün ve çevrenin koşullarından kaynaklanmakta ve orkestranın merkezi yönetim, yerel yönetimler, hizmet yerinden yönetim birimleri, gönüllü kuruluşlar, meslek kuruluşları gibi kurum ve kuruluşlarla ilişkilerini etkilemektedir. 22 Bir orkestranın sosyal ve kültürel çevre ile ilişkilerini ve sosyal fonksiyonlarını Amerikan Senfoni Orkestraları isimli çalışmasında inceleyen John H. Mueller, Amerika daki belli başlı orkestralarda sosyal faktörlerin; sanatçıların repertuarlarını nasıl değiştirdiğini, idare ve yönetim kurullarıyla olan ilişkilerini, dinleyicileri ile olan uyumlarını nasıl etkilediğini araştırmıştır. Çalışmada sosyal faktörlerin, orkestra şeflerinin karakterlerini, orkestrada müzisyenlerin oturdukları konumun orkestra estetik karakterini etkilediği ortaya konmuştur. 23 22 Prof. Dr. Ömer BOZKURT: a.g.m., 48 23 Demet ULUSOY: "Türkiye Cumhuriyeti Döneminde Devlet-Sanat İlişkisi: Batılı Sanatların Benimsetilmesi" (Yayınlanmamış Doktora Tezi) Tez Danışmanı: Doç. Dr. Cihat ÖZÖNDER (Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü,1991),50 8

II. BÖLÜM 2. 1. İNGİLTERE DE SANAT KURUMLARININ YAPILANMASI 2. 1. 1. SANAT KURUMLARI - DEVLET İLİŞKİSİNİN TARİHSEL VE KURUMSAL ALTYAPISI Birleşik Krallık; İngiltere, Galler, İskoçya ve Kuzey İrlanda olmak üzere farklı kültür ve tarihlere sahip dört ülkeden oluşmakta, Büyük Britanya olarak anılan ada parçasında ise İngiltere, Galler ve İskoçya yer almaktadır. 24 (Bundan sonra Büyük Britanya, İngiltere olarak anılacaktır.) 25 Kıta Avrupası ndan ve bir çok hukuki esasta da benzerlikler gösteren Amerika Birleşik Devletleri nden dahi farklı bir siyasal sisteme ve politik yaşama sahip olan; yazılı bir Anayasa yerine bildirge, ferman ve kanunlarla yönetilen bir ülke olarak İngiltere de, neredeyse tüm siyasal hayat, yerleşik ancak metne alınmamış kurallarla işlemektedir. 26 İngiltere de, 19 uncu yüzyılda Kraliçe Victoria zamanında sanatın halkın yararına olduğu düşüncesi gelişmiş, 27 sanatı destekleyen kamu fonlarının temelleri bu dönemde atılmıştır. Ülkede hüküm süren kamu yardımı vasıtasıyla sanat herkes için 24 http://www.culturalpolicies.net/web/unitedkingdom.php?aid=1(erişim:04.12.2008) 25 Aslı BEŞE: İngiliz Siyasal Sistemi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Tez Danışmanı: Prof. Dr. Mehmet AKAD, (İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2001), 1 26 Aslı BEŞE: a.g.t., 1 27 Fethiye ERBAY: Sanatın Yönetimi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Danışman: Doç. Dr. İsa BAŞLIOĞLU (Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1996),107 9

var olmalıdır fikri her hükümetin ilkesi olarak günümüze kadar gelmiştir. 28 Modern çağın fon modelleri ise, İkinci Dünya Savaşı ndan hemen sonra oluşmuştur. 29 Başlangıçta kültürel yaşamın yeniden inşası için geçici bir kurum olarak düşünülen, zamanla kurumsallaşarak sanatın desteklenmesi görevini yerine getiren Müzik ve Sanat Teşvik Konseyi (The Council for the Encouragement of Music and the Arts-CEMA), ünlü iktisatçı John Maynard Keynes in başkanlığında kurulmuştur. 30 Konsey 1946 da Büyük Britanya Sanat Konseyi (The Arts Council of Great Britain) 31 adını almıştır. Doğrudan devletten aldığı fonları sanata veren kurum, bu açıdan dünyadaki ilk örnektir. 32 Fonları dağıtan merkezi organ niteliğindeki kurum, zamanla hükümetin kültürel kolu haline gelmiştir. 33 Sanat Konseyi nin kurulmasıyla birlikte Hükümet, yardımları kimin alacağı veya almayacağı konusunda bir rol üstlenir duruma gelmiştir. Hükümet, Sanat Konseyi ni kurduktan kısa bir süre sonra, sadece parasal yardım yapmaya başlamış ve bu yardımın dağıtımını Sanat Konseyi ne bırakmaya karar vermiştir. Bu fonları alan Konsey, sanat kuruluşlarına dağıtmaktadır. Bu durum, Konseyin bir ikilem içinde olmasına, bir tarafta hükümetin patron, Sanat Konseyi nin yalvaran kişi konumunda; diğer tarafta ise Sanat Konseyi nin patron, sanat kuruluşunun yalvaran kişi konumunda kalmasına neden olmaktadır. 34 Ülkede sanat için yapılan kamu yardımlarına en büyük katkı, 1994 yılından itibaren Ulusal Piyango (National Lottary) gelirlerinin ortalama % 28 inin kültür sektörüne aktarılması olmuştur. 35 Aynı yıl hükümet, ülkenin değişik bölgelerinin ihtiyaçlarının çok farklı olduğunun farkına varmış ve onlara tek bir Sanat Konseyi 28 Paul HUGES: Devlet Müzik ve Sahne Sanatları Kurumlarının Yapılanma ve İşleyişinde Çağdaş Modeller Görüşler ve Sempozyum Bildirileri (Ankara:T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları,2002),a.g.m.,365 29 Paul HUGES: a.g.m.,364 30 http://www.culturalpolicies.net/web/unitedkingdom.php?aid=1(erişim:04.12.2008) 31 Paul HUGES:a.g.m.,364 32 http://www.culturalpolicies.net/web/unitedkingdom.php?aid=1(erişim:04.12.2008) 33 Paul HUGES:a.g.m.,364 34 Paul HUGES:a.g.m.,364-365 35 http://www.culturalpolicies.net/web/unitedkingdom.php?aid=1(erişim:04.12.2008) 10

altında hizmet edilemeyeceğini anlamıştır. Böylece Büyük Britanya Sanat Konseyi nin görev ve yetkilerinin üç yeni birime devredilmesine karar verilmiştir: İngiltere Sanat Konseyi (Arts Council of England), İskoçya Sanat Konseyi (The Scottish Arts Council) ve Galler Sanat Konseyi (The Arts Council of Wales). 2003 yılında Sanat Konseyleri İngiliz Sanat Konseyi (Arts Council England) çatısı altında birleşmiştir. 36 İngiliz Sanat Konseyi; Kültür, Medya ve Spor Departmanı (Department for Culture, Media and Sports) 37 koordinasyonunda çalışan, kanunla kurulmuş, kendi personeli ve bütçesi olan ve tüm ülkede yetkili, önemli bir kamu kurumudur. Her yıl Devletten aldığı fonların sanat alanında nasıl dağıtılacağını ve bu fonlardan kimlerin yararlanacağını belirler. 38 Sanatın desteklenmesi konusunda Birleşik Krallık ı oluşturan dört ülkenin tamamında yerel yönetimler de yetkilendirilmiş olup, bunların yetkileri İngiliz Sanat Konseyi nden sonra ikinci sırada yer almaktadır. 39 İngiliz Hükümetleri, Sanat Konseyi kurulduğu günden bu yana yardımların dağıtılması konusunda hiçbir politika gütmemiş, ayrıca ülkede devlet tarafından yönetilen sanat kurumu da bulunmamaktadır. 40 36 http://www.culturalpolicies.net/web/unitedkingdom.php?aid=1(erişim:04.12.2008) 37 Hande TEKİN: Devlet Sanat Kurumları İlişkisi:Türkiye-İtalya-İngiltere Karşılaştırmalı İncelenmesi (Yayınlanmamış Uzmanlık Tezi) Tez Danışmanı:İrfan GÜRDAL (Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2007),48 38 Kültür-sanat politikalarının uygulanmasından ve sanatsal sübvansiyonların dağıtılması konusunda Hükümet adına koordinasyonun sağlanmasından sorumlu olan Kültür, Medya ve Spor Departmanı harcama, idare ve politikalarının sonuçlarını incelemekle görevli ve Avam Kamarası üyelerinden oluşan bir Parlamento Komitesi de bulunmaktadır. Daha fazla bilgi için bknz. Hande TEKİN: a.g.t.,48 39 Hande TEKİN:a.g.t.,48 40 Paul HUGES:a.g.m.,397 11

2. 1. 2. İNGİLTERE DE ORKESTRA YAPILANMASI 2. 1. 2. 1. Genel Olarak Orkestra Kategorileri İngiltere de var olan birçok orkestra, İkinci Dünya Savaşı ndan önce sanatçıların ve orkestra şeflerinin çabaları ile kurulmuştur. 41 İngiltere de büyüklük, repertuar, tarz, konum ve finansman bakımından farklı özelliklere sahip çok çeşitli orkestralar bulunmaktadır. İngiliz orkestralarını altı kategoride inceleyebiliriz: 42 Sözleşmeli Orkestralar (Contact Orchestras): Müzisyenlerini tam zamanlı ve sözleşmeli çalıştıran orkestralardır. İngiliz Kraliyet Liverpool Filarmoni Orkestrası (Royal Liverpool Philharmonic Orchestra), Ulster Orchestra bu kategori içinde yer almaktadır. Serbest Orkestralar (Freelance Orchestras): Serbest üyelik sistemine sahip olan orkestralardır. Müzisyenleri ile sözleşme yapmazlar. Milton Keynes Şehir Orkestrası (Milton Keynes City Orchestra) bu kategori içinde yer almaktadır. Serbest orkestralardan dört tanesi kendi kendini yöneten bir organizasyon (self-governing organization) seklinde örgütlenmiştir. Kendi kendini yöneten dört orkestra; Londra Filarmoni Orkestrası (London Philharmonic Orchestra), Londra Senfoni Orkestrası (London Symphony Orchestra), İngiliz Kraliyet Filarmoni Orkestrası (Royal Philharmonic Orchestra) ve Filarmonya Orkestrası (Philharmonia Orchestra) dır. 41 Paul HUGES:a.g.m.,364 42 http://www.abo.org.uk/information/about-orchestras/(erişim:18.12.2008) 12

Orkestraları olan Şirketler (Companies With Their Own Orchestras): Opera, bale ve tiyatro toplulukları bünyesinde çalışan orkestralardır. Birmingam Royal Ballet (Birmingham Kraliyet Balesi), English National Opera (İngiliz Ulusal Operası) bu kategori içinde yer almaktadır. BBC Orkestraları (BBC Orchestras): BBC (British Broadcasting Corporation) yayın kuruluşuna bağlı ve genel anlamda hizmetlerini radyo ve televizyonlarda yayınlanmak üzere tüm şebekelere sunan orkestralardır. Müzisyenleri tam zamanlı ve sözleşmeli olarak çalışmaktadır. 43 Oda Orkestraları (Chamber Orchestras): İngiltere de çok sayıda oda orkestrası bulunmaktadır. Oda Orkestralarının büyük bir kısmı Sanat Konseyi fonlarından ziyade yerel yönetim fonlarından yararlanmaktadırlar. İngiliz Oda Orkestrası (English Chamber Orchestra), İngiliz Ulusal Orkestrası (English National Orchestra) bu kategori içinde yer almaktadır. Raymond Gubbay Orkestraları (Raymond Gubbay Orchestras): Raymond Gubbay in klasik galalarını ülke çapında sunabilmek için kurulmuşlardır. 44 Bu orkestralar, serbest çalışan bölge müzisyenlerinden oluşmaktadır. Mozart Festival Orkestrası (Mozart Festival Orchestra), Londra Konser Orkestrası (London Concert Orchestra) bu kategori içinde yer almaktadır. 43 Paul HUGES:a.g.m.,374 44 Raymong Gubbay, klasik müzik girişimcisi ve opera yöneticisidir. Girişimciliğe başlamasının 40. yıldönümü kutlama programında, İngiltere de küçük ölçekli konserler düzenlemesinin ardından, yavaş yavaş Londra da yoğun konserler gerçekleştirmeye başlamıştır. Günümüzde bünyesinde yer alan orkestralar ile İngiltere, Avrupa ve Avustralya çapında konserler vermektedir. http://www.raymondgubbay.co.uk/booktickets.asp(erişim:04.01.2009) 13

İngiltere deki pek çok orkestra, Bölgesel Sanat Konseylerinden finansal yardım almaktadır. İngiliz orkestraları, İngiltere deki profesyonel orkestraları desteklemek, geliştirmek ve teşvik etmek amacıyla kurulmuş olan İngiliz Orkestralar Birliği (Association of British Orchestras ABO) çatısı altında örgütlenmişlerdir. 45 2. 1. 2. 2. İngiliz Orkestralar Birliği (Association of British Orchestras-ABO) İngiliz Orkestralar Birliği, ilk olarak 1947 yılında, İngiliz Orkestralarının yeni kurulmuş olan Büyük Britanya Sanat Konseyi nden finansman desteği alabilmesi için, Müzisyenler Sendikası ve diğer kurumlarla görüşmeler yapmak üzere Orkestra İşverenleri Birliği (Orchestral Employers Association) adıyla kurulmuştur. Birlik, 1982 yılında limited şirket statüsü kazanarak bugünkü adını almıştır. 46 İngiliz Orkestralar Birliği, Sanat Konseyi nden düzenli ödenek alan organizasyonlar arasında yer almaktadır. 47 Birlik, özellikle ulusal eğitim projeleri aracılığıyla Konsey fonlarından yararlanmaktadır. 1993 yılında ilk ulusal eğitim projesini 48 düzenleyen Birlik, o tarihten itibaren toplumsal eğitim projelerine devam etmektedir. 49 45 http://www.abo.org.uk/information/about-orchestras/(erişim:18.12.2008) 46 http://www.abo.org.uk/about-us/history/(erişim:18.12.2008) 47 http://www.artscouncil.org.uk/funding/regularfunding.php(erişim:21.12.2008) 48 1990 ların başında müziğin Ulusal Eğitim Müfredatı nda yer alması üzerine Birlik, orkestraların topluma ve hükümete yönelik eğitim çalışmalarını ve bu alanda çalışmaya henüz başlamamış olan orkestraları teşvik ederek, eğitimde etkin bir rol üstlenmeye başlamıştır.birlik üyesi orkestraların eğitim yöneticileri, 1980 lerin sonundan itibaren düzenli yapılan toplantılarda bir araya gelmektedir. 1993 yılında tamamlanan Turn Of The Tide, Birliğin ilk ulusal eğitim projesidir. Birlik, orkestra ve çocuklar için çevre temalı bir beste yazması için Sir Peter Maxwell Davies i görevlendirmiştir. Ülke genelinde 16 orkestranın yer aldığı projede, müzik eğitimine inanmayan ilkokul öğretmenlerine destek olma, onların yaratıcılıklarını cesaretlendirme amaçlanmıştır. Proje ayrıca, binlerce çocuğa profesyonel müzisyenlerle birlikte, birçok Turn Of The Tide konserinde kendi müziklerini yaratma ve sergileme imkanı sunmuştur. Birlik, bu projenin bir parçası olarak ülke genelindeki tüm orkestra müzisyenleri, orkestra eğitim yöneticileri, besteciler ve animatörler için bir eğitim kursu düzenlemiştir. 14

İngiliz Orkestralar Birliği, İngiltere de orkestra sektörünün savunucusu olarak, İngiliz Orkestralarını ilgili kurum ve kuruluşlara karşı temsil etmektedir. Birliğin görevleri; Üyelerinin bilgi paylaşımlarını, birlikte hareket etmelerini ve problemlerini çözmelerini sağlayacak zemin oluşturmak, Orkestra yönetiminin her seviyesi için mesleki eğitim ve sürekli mesleki gelişim hizmeti sunmak, Orkestraların yasal sorumlulukları, gelişimleri ve yönetimlerini etkileyen konularda orkestralara doğru, güncel ve kapsamlı bilgi sağlamak, 50 Üyelerine halkla ilişkiler ve iletişim stratejisi konularında hizmet sunmak, Üyelerinin, ulusal ve uluslararası kuruluşlara üyeliğini sağlamak ve bu kuruluşlarla bağlantı kurmak, 51 Üyeleri için çeşitli etkinlik programları düzenlemektir. 52 Birliğin genel müzik eğitimi, araştırma projeleri, araştırma arşivleri ve yardım kampanyalarının teşvik edilmesi ve çalışmaların desteklemesi için ABO Trust kurulmuştur. ABO Trust, Birliğin yardımlaşma kanadıdır. http://www.abo.org.uk/about-us/abo-trust/(erişim:(22.12.2008) 49 Pauline TAMBLİNG: A Year İn The Life (London:Publication of Association of British Orchestras, 1997),3 50 http://www.abo.org.uk/about-us/mission/(erişim:18.12.2008) 51 http://www.abo.org.uk/about-us/benefits-of-membership/(erişim:19.12.2008) 52 Birliğin en önemli etkinlikleri, çeşitli güncel konuların bürokratik sınırlandırmalardan uzak bir biçimde ele alındığı Yıllık Konferans, üyeleri için Uzman Yönetici Toplantıları, Brass Tacks adlı bir günlük yönetim kursları ve yıllık kariyer semineri olan Where Do I Start? seminerleri düzenleyerek sektörde çalışmak isteyenlere bilgi ve bağlantı olanakları sunmaktır. http://www.abo.org.uk/events/(erişim:18.12.2008) 15

Birlik üyeliği, orkestra sektöründe çalışan ve bu sektörü destekleyen herkese açıktır. Birliğin dört farklı kategoride 152 üyesi bulunmaktadır. Bunlar: 53 Tam Üyelik (Full Membership): Profesyonel orkestralar ve topluluklar içindir. Bu orkestralar ve toplulukların İngiltere de iki yıldan beri faaliyette olmaları ve en az 24 konser vermiş olmaları gerekmektedir. Bu kategoride 64 üye bulunmaktadır. Yedek Üyelik (Associate Membership): Konservatuarlar, gençlik orkestraları, denizaşırı orkestralar (overseas orchestras) ve tam üyelik kriterlerine sahip olmayan orkestralar bu gruba üye olabilmektedirler. Bu kategoride 36 üye bulunmaktadır. Müşterek Üyelik (Corporate Membership): Birliğin amaçlarını paylaşan, benzer konulu organizasyonlar içindir. Bu kategoriye konser salonları, ajanslar, girişimciler ve besteci organizasyonları girmektedir. Bu üyelik ayrıca iş dünyası ve sponsorlara da açıktır. Bu kategoride 52 üye bulunmaktadır. Bireysel Üyelik (Individual Membership): Orkestra sektöründen ayrılmış ya da yurtdışında çalışmakla beraber İngiltere deki orkestra sektörü ile bağlarını devam ettirmek isteyen idari personel için öngörülmüş olan üyeliktir. Bu kategoride üye bulunmamaktadır. 53 ABO üyesi 152 orkestranın isimleri için bknz. http://www.abo.org.uk/about-us/benefits-of-membership/(erişim:18.12.2008) 16

2. 2. İNGİLİZ KRALİYET FİLARMONİ ORKESTRASI 2. 2. 1. TARİHSEL ALTYAPI VE ROYAL UNVANI İngiliz Kraliyet Filarmoni Orkestrası (Royal Philharmonic Orhestra-RPO), Orkestra Şefi Sir Thomas Beecham tarafından 1946 yılında, ülkede müziğin dünya standartlarında bir performans ile gerçekleştirilmesi amacıyla kurulmuştur. 54 Sir Thomas Beecham, 1909 yılında Albert Sammons, Lionel Tertis ve Eric Coates gibi önemli sanatçıların da yer aldığı Beecham Senfoni Orkestrası nı kurmuştur. Ardından, 1932 de Londra Filarmoni Orkestrasını (London Philharmonic Orchestra- LPO) kurmuş ve orkestrayı çok kısa bir sürede dünya standartlarında bir seviyeye ulaştırmıştır. 55 Beecham, kendi adı ile anılacak bir orkestra kurmak istemesine rağmen, 1946 yılında İngiliz Kraliyet Filarmoni Orkestrası nı (Royal Philharmonic Orchestra) kurmuştur. Bu unvan (Royal), orkestranın, İngiliz Kraliyet Filarmoni Derneği nin (Royal Philharmonic Society) 56 müzikal kanadı olarak düşünülmesi nedeniyle kullanılmıştır. 57 Royal isminin yalnızca önemli durumlar için kullanılabilmesi nedeniyle, orkestranın kurulduğu yıllarda, isim konusunda ciddi sorunlar yaşanmıştır. Royal unvanının kullanılması için her yıl İçişleri Bakanı ndan (Home Secretary) izin alma şartı söz konusu olup, orkestranın bu izni alabilmesi için kurucu şefi Beecham 54 http://www.rpo.co.uk/history.php(erişim:02.12.2008) 55 Stephen PETTİTT: Royal Philmarmonic Orchestra Sixty Years of Excellence (London: Royal Philharmonic Orchestra Ltd.2006),2 56 http://www.royalphilharmonicsociety.org.uk/?page=about/(erişim:23.12.2008) 57 Stephen PETTİTT: a.g.m.,2 17

himayesinde olması ya da orkestranın Kraliyet Filarmoni Derneği adına çalıyor olması gerekmekteydi. 1961 yılında Beecham ın ölümü ve orkestranın Kraliyet Filarmoni Derneği ile ihtilaf yaşaması üzerine orkestra İçişleri Bakanı ndan izin alamamış ancak, 1966 yılında Kraliçe II. Elizabeth in orkestraya Royal unvanını vermesi üzerine orkestranın ismi ile ilgili sorun çözülmüştür. 58 Orkestra, Beecham ın ölümünün ardından kendi kendini yöneten limited şirket (self-governing limited company) statüsünü almıştır. 59 İngiltere de kendi kendini yöneten (self-governing organisation) dört orkestradan biridir. Bu orkestraları İngiltere deki diğer orkestralardan ayıran temel özellik, kendi kendilerini yönetebilmeleri/ bağımsız olmalarıdır. Bu orkestralar kendilerini yönetecek ve çıkarlarını koruyacak orkestra üyelerinden müteşekkil bir Yönetim Kuruluna sahiptir. Kendi sanatsal politikalarını oluştururlar. Sponsorlarla ve yardım dernekleriyle doğrudan ilişki kurma becerilerine sahiptirler. Bu orkestralar, herhangi bir kurum veya kuruluşa bağlı değildir. 60 Orkestra, Sanat Konseyi nden düzenli ödenek alan sanat kurumları arasında yer almaktadır. 61 Serbest orkestralar (freelance orchestras) kategorisi kapsamında yer alan orkestra, İngiliz Orkestralar Birliği üyesidir. 62 Orkestra özellikle İngiliz Sanat Konseyi nden almış olduğu ödeneklerin karşılığında ve İngiliz Orkestralar Birliği ile işbirliği içerisinde birçok eğitim ve toplumsal sorumluluk projesine 63 katılmaktadır. 58 Stephen PETTİTT: a.g.m.,3 59 Report Orchestral Resources in Great Britain (London:Arts Council of Great Britain, 1970), 9 60 Paul HUGES:a.g.m.,370 61 http://www.artscouncil.org.uk/funding/regularfunding.php(erişim:23.12.2008) 62 http://www.abo.org.uk/information/about-orchestras/(erişim:23.12.2008) 63 Orkestranın toplum ve eğitim projelerinde hedefi klasik müziği daha geniş kitlelere yaymaktır. Bu nedenle, özellikle Avrupalı olmayanlar, işsizler ve emeklilere ulaşmayı amaçlar. Bu konserler sayesinde orkestranın sponsor bulması kolaylaşmakta, toplumsal sorumluluklarını yerine getirmesi nedeni ile kamuoyundaki gücü artmaktadır. Daha fazla bilgi için bknz. Phyllida SHAW: Mapping The Field (London:Publication of Association of British Orchestras,1996),32-33 18

2. 2. 2. YÖNETİM YAPISI Orkestra 1966 yılında Kraliçe tarafından Royal unvanı ile onurlandırıldıktan sonra, York Dükü (HRH The Duke of York), RPO nun patronu 64 olarak görevlendirilmiştir. Ancak bu görev simgesel olup, patronun yönetsel bir otoritesi yoktur. Ayrıca orkestraya Kraliyet Ailesi tarafından herhangi bir müdahalede bulunulmamaktadır. 65 Limited şirket (limited company) olarak yapılanan orkestranın yönetsel yapısının düzenlendiği yazılı bir belgeden söz etmek mümkün değildir. Yönetime ilişkin kurallardan ziyade, orkestranın devamlılığı için birliktelik esas olup, orkestranın sanatsal seviyesini yükseltmek, ulusal ve uluslararası prestijini arttırıp daha büyük bir güç olmasını sağlamak şeklinde tanımlanan ortak amaçlarda bileşildiği görülmektedir. Orkestranın kurumsal yapısı ve sanatsal yönetiminde tek bir söz sahibinden söz etmek mümkün olmayıp, orkestradaki kararların alınması sırasında sanatçıların görüşleri de ağırlık kazanmaktadır. Örneğin, yıllık programın hazırlanması aşamasında Müzik Direktörünün yanı sıra, grup şefleri, Yönetim Kurulu üyeleri ve Yöneticinin görüşleri önem taşımaktadır. Orkestra tamamen sanatçılarla varlık kazanmış olup, yönetimde bütün sanatçıların etkili olabildiği bir yapı söz konusudur. 66 Orkestranın idari ve sanatsal işleri Yönetim Kurulu (Board of Directors) tarafından gerçekleştirilmektedir. 64 Royal Philharmonic Orchestra 60th Anniversary Gala Concert Booklet (London:Royal Philharmonic Orchestra Ltd., 2006),3 65 İngiliz Kraliyet Ailesi, kamu sektörü ve yardım derneklerinin desteklenmesi ve teşvik edilmesi için toplumda önemli bir rol oynar. Kraliyet ailesi üyeleri İngiltere de yaklaşık 30,000 kuruluşun patron ya da başkanıdır. http://www.royal.gov.uk/output/page4684.asp(erişim:18.12.2008) 66 Bu nedenle bütün orkestra personeli yönetsel yapı başlığı altında incelenecektir. 19

2. 2. 2. 1. Yönetim Kurulu (Board of Directors) Yönetim Kurulu, orkestra üyeleri arasından seçilen dokuz orkestra üyesi ve Yöneticiden (Managing Director) oluşmaktadır. Yönetici, kurulun tabi üyesidir. Dokuz orkestra üyesi, içlerinden bir kişiyi (genellikle en çok oy alan üyeyi) Yönetim Kurulu Başkanı olarak seçmektedir. Yönetim Kurulu kararları orkestranın sanatsal ve idari konularına ilişkindir ve Yönetici tarafından uygulanmaktadır. 67 Yönetim Kurulunun çalışma usul ve esaslarını düzenleyen yazılı bir belge bulunmamaktadır. Kurul, görev ve yetkilerini kullanırken orkestranın çıkarlarını korumak zorundadır. Yönetim Kurulu seçimleri, orkestra üyelerinin orkestradaki işlerin gidişatından memnun olmamaları halinde tekrarlanmaktadır. Bu durumda orkestra üyelerine genel toplantı daveti yapılmakta ve seçimler yenilenmektedir. 2. 2. 2. 2. Yönetici (Managing Director) Yönetici, Yönetim Kurulu üyeleri tarafından sözleşme ile orkestraya atanmaktadır ve müzisyen olması şart değildir. Yönetici, Yönetim Kurulunun tabi üyesidir. Yönetim Kurulunun sanatsal ve idari konularda aldığı kararları uygulamaktadır. 68 Yönetici, Yönetim Kuruluna, orkestranın çıkarları doğrultusunda 67 Stephen PETTİTT: a.g.m.,3 68 Orkestranın Yöneticisi Ian Maclay 1972 yılında orkestrada çalışmaya başlamış, 1992 yılında orkestradaki görevinden ayrılmış ancak 2001 yılında görevine dönmüştür. Orkestranın uzun yıllardır Yöneticisi olan Maclay, orkestranın gerçekleştireceği tüm sanatsal etkinliklerin organizatörüdür. Yapmış olduğu projeleri ile orkestranın prestijini arttırmaktadır. Orkestranın sponsor ve yardım dernekleri ile olan doğrudan ilişkisini yürütür. Daha ayrıntılı bilgi için bknz. Stephen PETTİTT:a.g.m., 14-15 20

uygulanmak üzere sanatsal, stratejik ve finansal bir program sunmakla görevlidir. Kendisi aynı zamanda orkestranın idari personelinin de amiridir. 2. 2. 2. 3. Orkestra Şefleri Orkestranın kadrosunda farklı unvanlara sahip beş Orkestra Şefi bulunmaktadır. Bunlar; Müzik Direktörü (Music Director), Baş Misafir Şef (Principal Guest Conductor), Baş Yardımcı Şef (Principal Associate Conductor), Daimi Misafir Şef (Permanent Guest Conductor), Yardımcı Misafir Şeftir.(Associate Guest Conductor) 69 Orkestranın sanatsal amiri, Müzik Direktörü (Music Director)dür. Diğer Orkestra Şefleri, ticari saiklerle (özellikle sponsor desteği ararken orkestranın güçlü bir organizasyon olarak görünmesi için) orkestra kadrosunda ilan edilmekte olup, bu şefler orkestranın sanatsal performansından yalnızca yönettikleri konserlere ilişkin olarak sorumludurlar. Orkestranın kadrosunda yer alan Orkestra Şefleri yıl içinde yönetecekleri konser başına kaşe ücretleri doğrultusunda ücret almaktadır. Yönetim Kurulu, Şef kadrosuna yapılacak atamalara, orkestra üyelerinin görüşlerini esas alarak karar vermektedir. Orkestra üyelerinin görüşleri doğrultusunda, Yönetim Kurulu tarafından Şefin görevine son verilmekte ya da görevine devam kararı alınabilmektedir. 69 http://www.rpo.co.uk/rpo_conductors.php(erişim:21.12.2008) 21

2. 2. 2. 4. Sanatçılar Orkestra da konzertmeister, solist, grup şefleri ve tutti üyeler dahil olmak üzere 115 sanatçı bulunmaktadır. Orkestra kadrosu aşağıdaki şekilde düzenlenmiştir; 70 16 birinci keman, 14 ikinci keman, 12 viyola, 10 viyolonsel, 10 kontrabas, 7 flüt (5 flüt, 2 küçük flüt), 5 obua (4 obua, 1 korangle), 5 klarinet (4 klarinet, 1 bas klarinet), 5 fagot (4 fagot, 1 kontrafagot), 9 korno, 4 trompet, 5 trombon (3 trombon, 2 bas trombon), 1 tuba, 2 harp, 2 timpani, 3 bateri, 1 çelesta, 1 piyano, 1 org, 1 mandolin, 1 armonyum Orkestra serbest çalışan sanatçılardan oluşmaktadır. Orkestrada boşalan kadrolara Avrupa Birliği vatandaşı 71 olan herkes başvurabilmektedir. 72 Sınavlar boş sandalyeye açılmaktadır ve sınav açılan kadrolar, orkestranın web sitesinde ve Das Orchester dergisinde 73 ilan edilmektedir. Başvuru sahibi sanatçıların özgeçmişleri ilgili enstrüman grup şefi tarafından değerlendirilmektedir. Değerlendirme sonucunda sınava girmeye hak kazanan adaylar sınava alınmaktadır. Müzik Direktörü başkanlığında grup şeflerinden oluşan bir kurul tarafından yapılan sınavla orkestraya katılması uygun bulunan adaylar orkestra üyesi olmaktadır. 70 Royal Philharmonic Orchestra 60th Anniversary Gala Concert Booklet (London:Royal Philharmonic Orchestra Ltd., 2006),48 71 Avrupa Topluluğunu Kuran Antlaşma (Roma Antlaşması) nın 17 nci maddesinde Birlik vatandaşlığı düzenlenmiştir. Buna göre bir üye devlet uyrukluğuna sahip her kişi Birlik vatandaşı kabul edilmektedir. Avrupa Birliği üyesi olan İngiltere de de Avrupa Birliği vatandaşlığı uygulanmaktadır. Prof. Dr. Haluk GÜNUĞUR: Avrupa Birliği nin Kurucu Antlaşmaları (Ankara:Avrupa Ekonomik Danışma Merkezi Yayını, 2003),7 72 Ancak Avrupa Birliği vatandaşı sanatçılar arasından kadro için uygun bir sanatçı bulunamazsa, diğer ülke sanatçılarına da orkestrada çalışma imkanı tanınmaktadır. 73 Avrupa Birliği üyesi ülkelerin orkestralarındaki boş kadrolar Das Orchester dergisinde düzenli olarak ilan edilmektedir. http://www.dasorchester.de/en_uk/index.php(erişim:12.01.2009) 22

Genellikle solistlik, grup şefliği ve grup şef yardımcılığı kadrosu için sınav yapılmamaktadır. Bu kadrolara uygun olduğu düşünülen sanatçılar orkestraya sınavsız davet edilmektedir. Ancak bu kadrolara sınavla sanatçı alınacağı zaman sınavı konzertmeister yapmaktadır. Konzertmeisterlik kadrosu için de genellikle uygun görülen sanatçı bu görevi yapmak için orkestraya davet edilmektedir. Konzertmeisterlik kadrosu için sınav yapılacağı zaman, sınavı Müzik Direktörü ve Yönetim Kurulu üyeleri yapmaktadır. Ancak sınava grup şefleri ve orkestra üyeleri de katılıp görüşlerini bildirebilirler. Orkestraya katılan aday doğrudan orkestra üyesi olmakta, kendileri için ayrıca bir adaylık süresi uygulanmamaktadır. Serbest çalışan sanatçılardan oluşan orkestra ile sanatçılar (üyeler) arasında sözleşme imzalanmamaktadır. Orkestra üyeleri, maaşlı olmadıklarından yaptıkları iş karşılığında ücret almaktadırlar. Başka bir deyişle, orkestra üyelerine katıldığı bütün etkinlikler (prova, konser, turne, kayıt vb.) karşılığında ücret ödenmektedir. Orkestra üyeleri yıllık kazançları üzerinden yıl sonunda vergilerini ödemekte, bunun yanı sıra sosyal güvencelerini de kendileri sağlamaktadır. Serbest çalışan orkestra üyelerinden Müzisyenler Sendikası (Musicians Union) üyesi olanların hakları, müzisyenleri temsil etmek ve çıkarlarını korumakla görevli sendika tarafından korunmaktadır. (Müzisyenler Sendikası; 74 1893 yılında Manchester da Birleşmiş Müzisyenler Sendikası (Amalgamated Musicians Union) adı ile kurulmuş, 75 Birinci Dünya Savaşı ndan sonra Londra Profesyonel Müzisyenler Orkestra Sendikası (London 74 http://www.musiciansunion.org.uk/site/cms/contentviewarticle.asp?article=384(erişim:21.12.2008) Müzisyenler Sendikası, müzik sektörünün her alanında çalışan 32 binden fazla üyesi olan, bir organizasyondur. Yarı zamanlı ve tam zamanlı çalışan serbest müzisyenler ile her yaştaki müzik bölümü öğrencilerinin haklarını korumak için sektör yetkilileri ile görüşmeler yapmaktadır. 75 http://www.musiciansunion.org.uk/site/cms/contentviewarticle.asp?article=380(erişim:21.12.2008) 23

Orchestral Union of Professional Musicians) ile birleşerek Müzisyenler Sendikası (Musicians Union) adını almış ve yeni merkezi Londra olmuştur. 76 Sendika, üyelerinin haklarını ücret, hukuksal danışmanlık, enstrüman sigortacılığı, telif hakkı, sağlıklı çalışma koşullarının sağlanması gibi geniş bir yelpaze içinde korumaktadır. 77 ) Orkestra üyeliği, üyenin çalışmalarından memnun kalınmadığında kendisine görev verilmemesi ile sona ermektedir. 2. 2. 2. 5. İdari Personel Orkestrada görevli idari personel, orkestranın sanatsal faaliyetlerini yerine getirilmesi için gerekli çalışmaları yapmaktadır. İdari personel, Yöneticiye bağlı olarak çalışmaktadır. Orkestra idari personeli, İngiliz Orkestralar Birliği tarafından düzenlenen mesleki eğitim programlarına düzenli olarak katılmaktadırlar. 78 Orkestra, sektörde çalışmak isteyen idari personel adayları için stajyerlik imkanı sunmaktadır. 79 76 Sendika üyeliği 3 gruba ayrılmıştır: Aidatlı (Premium), Sabit (Standard), Ayrıcalıklı (Concessionary) üyelik. Aidatlı üyelik, 2008 yılı için yıllık geliri 15,000 üstünde olan müzisyenler için, Sabit üyelik, yıllık geliri 15,000 üstünde olan müzisyenler için, Ayrıcalıklı üyelik, öğrenciler için öngörülmüş üyeliktir. Musicians Union Membership Application Form (London:Musicians Union,2008),2 77 Sendika, üyelerinin haklarını korumak için lobi faaliyetleri yürütmektedir. Sendika, üyeleri adına Bakanlıklarla ve Kültür, Medya ve Spor Departmanı ile de düzenli ilişkiler içindedir. Daha ayrıntılı bilgi için bknz. http://www.musiciansunion.org.uk/site/cms/contentcategoryview.asp?category=200(erişim:21.12.2008) 78 http://www.abo.org.uk/events/(erişim:23.12.2008) 79 http://www.rpo.co.uk/recruitment.php(erişim:23.12.2008) 24

İdari personel kadrolarında boşalma olduğu zaman bu kadrolar ilan edilmekte, ilanlara yapılan başvurular Yönetici tarafından değerlendirilmektedir. Orkestrada idari işleri yapmak için tahsis edilmiş kadrolar şunlardır; 80 Konser Müdürü (Concerts Director), Konser Yöneticisi (Concerts Manager), Turne Yöneticisi (Tours Manager), Konser Asistanı (Concerts Assistant), Orkestra Yöneticisi (Orchestra Manager), Personel Yöneticisi (Personnel Manager), Basın ve Pazarlama Görevlisi (Head of Press and Markesting), Pazarlama Memuru (Marketing Officer), Pazarlama Asistanı (Marketing Assistant), Dostluk Cemiyeti Yöneticisi (Friends and Groups Administrator), Toplum ve Eğitim Görevlisi (Head of Community and Education), Eğitim Koordinatörü (Education Co-ordinator), Finans Müdürü (Finance Director), Finans Asistanı (Finance Assistant), Muhasebeci (Musicians Payroll Officer), Kayıt Asistanı (Recording Assistant), Kütüphaneci (Librarian), Sahne Amiri (Stage Manager), CD Satış Koordinatörü (CD Sales Co-ordinator). 80 Royal Philharmonic Orchestra 60th Anniversary Gala Concert Booklet (London: Royal Philharmonic Orchestra Ltd.,2006), 49 25

2. 2. 3. ORKESTRA BÜTÇESİ Orkestranın bütçesi; kamu desteği, özel kişi ve kuruluşların desteği ve işletme gelirlerinden oluşmaktadır: 81 Kamu desteği: İngiliz Sanat Konseyi tarafından her yıl orkestraya verilen sübvansiyonlardır. Kamu desteği orkestra bütçesinin yaklaşık % 30 unu oluşturmaktadır. Özel kişi ve kuruluşların desteği: Orkestranın sponsor desteği, dostluk cemiyeti desteği 82 ile bağışlar adı altında üç tür özel desteği bulunmaktadır. Sponsor desteği: Özel kuruluşlar tarafından orkestra düzenli olarak desteklenmektedir. Sponsorluk desteğinin cazibeli hale getirilmesi için; konser programlarında destek olan kuruluşun reklamının yapılması, kuruluş çalışanlarına indirimli bilet ve CD satışı gibi uygulamalar yapılmaktadır. Dostluk cemiyeti desteği: Orkestrayı desteklemek isteyen kişilere, yapmış oldukları maddi destek karşılığında konser bileti ve CD satışlarında indirim yapılmakta, bu şekilde kişilerin orkestrayı desteklemesi teşvik edilmektedir. Bağışlar: 83 Kişiler vasiyetnamelerinde orkestrayı genel vasiyetçi olarak tayin edebilmektedirler. Yapılan bağışlar, genellikle genç solist ve şeflerin kariyerlerinin desteklenmesi, vasiyetçinin anısına konser düzenlenmesi veya toplum ve eğitim çalışmaları için kullanılmaktadır. 81 Knowing the Score-Summary (London:Publication of Association of British Orchestras and ABO Trust,2000),3 82 http://www.rpo.co.uk/friends.php(erişim:21.12.2008) 83 http://www.rpo.co.uk/donations.php(erişim:21.12.2008) 26

İngiltere de özel sektörün ve bireylerin sanatı desteklemesi için vergi avantajları sağlanarak kültür-sanat alanında teşvik edici düzenlemeler yapılmıştır. 84 Özel kişi ve kuruluşların desteği orkestra bütçesinin yaklaşık % 14 ünü oluşturmaktadır. Orkestraya maddi destek veren Sanat Konseyi, sponsorlar, gruplar ve kişiler orkestraya sanatsal anlamda müdahale etmemektedirler. Uygulayabilecekleri tek yaptırım yardımı kesmektir. 85 İşletme gelirleri: Orkestranın gerçekleştirmiş olduğu etkinliklerden (kayıt, 86 konser, turne vb.) 87 elde ettiği gelirlerdir. İşletme gelirleri, orkestranın en önemli gelir kaynağı olup, bütçenin yaklaşık %56 sını oluşturmaktadır. Bu gelirler orkestra bütçesinin en büyük gelir kaynağı olduğu için orkestra çok sayıda konser, turne ve kayıt gerçekleştirmektedir. Orkestra, aynı anda, farklı mekanlarda, takviye sanatçılarla İngiliz Kraliyet Filarmoni Orkestrası adıyla sahne alabilmektedir. Bunun en büyük nedeni orkestranın sektörde iş kaybetmek istememesidir. Orkestra bütçesinden yapılan harcamalara Yönetim Kurulu karar vermektedir. Orkestra harcamalarının en önemli bölümü %73 ile personel harcamalarıdır. Personel harcamalarını %19 ile prodüksiyon giderleri takip etmektedir. Orkestranın diğer giderleri (bina, pazarlama vb.) ise yapılan harcamaların %8 ini kapsamaktadır. 88 84 http://www.culturalpolicies.net/web/unitedkingdom.php?aid=515(erişim:21.12.2008) 85 Paul HUGES:a.g.m.,370 86 Orkestra İngiltere de kendi kayıt bandrolünü (recording label) kullanan ilk orkestradır. Stephen PETTİTT: a.g.m.,3 87 Bazı şef ve solistler orkestraya vermiş oldukları ücret karşılığında orkestrada görev almakta, bu kişilerden alınan ücretler de işletme gelirleri arasında kabul edilmektedir. 88 Knowing the Score-Summary (London:Publication of Association of British Orchestras and ABO Trust,2000),3 27

III. BÖLÜM 3. 1. ALMANYA DA SANAT KURUMLARININ YAPILANMASI 3. 1. 1. SANAT KURUMLARI - DEVLET İLİŞKİSİNİN TARİHSEL VE KURUMSAL ALTYAPISI Birçok Avrupa ülkesinin aksine, federal örgütlenmeye sahip olan Almanya; Federal Hükümet der Bund (ulusal iktidar, Parlamento), özerk eyaletler - die Bundesländer ve belediye yönetimleri (şehir, kasaba, belde) şeklinde bir yapılanmaya sahiptir. Almanya Anayasası (Grundgesetz für die Bundesrepublik Deutchland), bu farklı düzeylerdeki yönetimler arasında yetki ve sorumluluk dengesini kurmuş, Anayasanın 30 uncu maddesi ile birçok konuda görev ve yetki, özerk eyaletlere verilmiştir. 89 Anayasada, Federal Hükümete kültür alanında doğrudan yetki veren bir ifade bulunmamaktadır. Bu nedenle, özerk eyaletler, kültür alanında başlıca kamusal aktörlerdir ve kendi politika alanlarında önceliklerini belirleme, kendi kültür kuruluşlarını sübvanse etme ve bölgesel öneme sahip projeleri destekleme yetkilerine sahiptirler. 90 Almanya Anayasasının 28 inci maddesinin 2 nci fıkrasına göre, belediyeler yerel düzeyde kültürel iş ve işlemlerin yürütülmesinden sorumludur. 91 Almanya Anayasası nın 5 inci maddesinin 3 üncü fıkrası, Sanat ve bilim, araştırma ve eğitim özgürdür. ifadesine yer vermiştir. Bu hüküm, yalnızca sanatçıları Devlet müdahalesinden korumakla kalmamakta, bunun yanı sıra devlete kültür ve sanatı 89 http://www.culturalpolicies.net/web/germany.php?aid=22(erişim:17.12.2008) 90 http://www.study-in-germany.de/english/4.303.659.html(erişim:11.01.2009) 91 http://www.culturalpolicies.net/web/germany.php?aid=22(erişim:17.12.2008) 28

koruması ve desteklemesi yönünde sorumluluk vermektedir. 92 Federal Anayasa da fazla somut bir ifadesini bulamayan kültür ve sanat, Eyalet Anayasalarında daha somut bir şekilde ifade edilmiştir. Birçok Eyalet Anayasasında kültür ve sanata kamusal desteğin verileceğine ilişkin ifadeler vardır. Örneğin, Berlin Eyalet Anayasası nın 20 nci maddesinin 2 nci fıkrasında, kültürel yaşamın korunacağı ve destekleneceği düzenlenmiştir. 93 Bu federal ve adem-i merkeziyetçi sistem içerisinde, kültür politikasını formüle eden ve uygulayan bir kaç kurum vardır: Yasa koyucu ya da kendi kendini yöneten kurumlar (Parlamentolar ve Konseyler), Devlet Kuruluşları (Kültürel İşlerle İlgili Bakanlıklar ya da Departmanlar), ya da İstişari Kuruluşlar (Uzmanlaşmış Komiteler). Bu kuruluşların boyutları ve yapısı, ülke içerisinde farklılıklar gösterebilmektedir. Kendi yetki alanları içerisinde, özerk eyaletler ve belediye yönetimleri kendi kültürel programları doğrultusunda, kültür politikasını özgürce belirleme ve şekillendirme yetkisine sahiptir. 94 3.1.1.1. Kültür Alanında Yetkili Federal Kuruluşlar Hükümet ilk olarak 1998 yılında kültür ve medya alanında bir yapı oluşturmuştur. Bu yapının bugünkü adi Federal Kültür ve Medya İşleri Müdürlüğü (Beauftragter für Kultur und Medie) dür. Söz konusu kuruluşu denetlemek üzere 92 http://www.culturalpolicies.net/web/germany.php?aid=511(erişim:17.12.2008) 93 http://www.culturalpolicies.net/web/germany.php?aid=511(erişim:17.12.2008) 94 Gerald MERTENS: Devlet Müzik ve Sahne Sanatları Kurumlarının Yapılanma ve İşleyişinde Çağdaş Modeller Görüşler ve Sempozyum Bildirileri, Ekim 2000, (Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2002), 377 29