The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science Doi number:http://dx.doi.org/10.9761/jasss2876 Number: 35, p. 25-31, Summer I 2015 Yayın Süreci Yayın Geliş Tarihi Yayına Kabul Tarihi Yayınlanma Tarihi 15.04.2015 05.05.2015 15.07.2015 ÇEKİRDEK İNANÇLAR ENVANTERİ TÜRKÇE FORMU: GEÇERLİK VE GÜVENİRLİK ÇALIŞMASI TURKISH VERSION OF CORE BELIEF INVENTORY: THE STUDY OF VALIDITY AND RELIABILITY Doç. Dr. Ahmet AKIN Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Pdr ABD Uzman Psk. Dan. Abdullah YALNIZ Sakarya Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Doktora Öğrencisi Öğr. Gör. Basri ÖZÇELİK Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Pdr ABD Nalan KAZAZ Sakarya Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Doktora Öğrencisi Uzman Psk. Dan. Şule ODABAŞI Psk. Dan. Muhammed Fethi ŞUA Özet Bu araştırmanın amacı Çekirdek İnançlar Envanteri nin (ÇİE; Cann ve diğerleri, 2010) Türkçe ye uyarlamaktır. Araştırma 228 üniversite öğrencisi üzerinde yürütülmüştür. Türkçeye uyarlama sürecinde öncelikle ölçeğin İngilizce formu, iyi düzeyde İngilizce bilen beş öğretim üyesi tarafından Türkçeye çevrilmiş ardından İngilizceye geri çevrilmiştir. Daha sonra Türkçe form anlam ve gramer açısından incelenerek gerekli düzeltmeler yapılmış ve denemelik Türkçe form elde edilmiştir. Araştırmada doğrulayıcı faktör analizi (DFA), Cronbach alfa iç tutarlılık güvenirlik katsayısı ve düzeltilmiş madde-test korelâsyonları incelenmiştir. Analizler LISREL 8.54 ve SPSS 13.0 ile yapılmıştır. Doğrulayıcı faktör analizinde tek boyutlu modelin iyi uyum verdiği görülmüştür (x²= 62.26, sd= 24, RMSEA=.084, IFI=.96, CFI=.96, RFI=.91, NFI=.94, NNFI=.94, GFI=.94, SRMR=.048). Ölçeğin madde toplam korelasyon katsayıları.44 ile.73 arasında sıralanmaktadır. Ölçeğin Cronbach alfa iç tutarlık güvenirlik katsayısı.88 olarak hesaplanmıştır. Bu sonuçlar Çekirdek İnançlar Envanteri nin Türkçe formunun geçerli ve güvenilir bir ölçme aracı olduğunu göstermektedir. Anahtar Kelimeler: Çekirdek İnançlar, Çekirdek İnançlar Envanteri, Geçerlik, Güvenirlik, Doğrulayıcı Faktör Analizi Abstract The aim of this research is to examine the validity and reliability of the Turkish version of the Core Beliefs Inventory (CBI; Cann et al., 2010). Participants were 228 undergraduate students. The Core Beliefs Inventory was translated into Turkish by five
26 Ahmet AKIN & Abdullah YALNIZ & Basri ÖZÇELİK & Nalan KAZAZ & Şule ODABAŞI & M.Fethi ŞUA academicians and the Turkish form was back-translated into English. In this study confirmatory factor analysis, Cronbach alpha coefficients and the item-total correlations were examined. Fit index values of the uni-dimensional model were: x²= 62.26, df= 24, RMSEA=.084, IFI=.96, CFI=.96, RFI=.91, NFI=.94, NNFI=.94, GFI=.94, SRMR=.048. Corrected item-total correlations ranged.44 to.73. Cronbach alpha internal consistency reliability coefficient of the scale was.88. Thus Core Beliefs Inventory can be used as a valid and reliable instrument in psychology. Key Words: Core Beliefs, Core Beliefs Inventory, Validity, Reliability, Confirmatory Factor Analysis 1. GİRİŞ Çekirdek inançlar; kişinin geçmişte yaşadığı öznel deneyimler ve bu deneyimler doğrultusunda hissettiği (özellikle suçluluk ve korku gibi) olumsuz duygular sonrasında kendisine, diğer insanlara, hayata ve dünyaya yönelik yapmış olduğu olumsuz değerlendirmeler ile genellemelerdir. Bu öznel deneyimler stresli yaşam olayları ile ilişkili olabilmektedir. Stresli yaşamsal deneyimler, her zaman olmasa da çeşitli kuruntulara ve sanılarda bulunmaya neden olabilmektedir. Bu anlamda stresli ve zorlu yaşantılar, varsayımlar (sanılar) dünyasının tek nedeni olmasa bile önemli bir bileşenidir (Joseph & Linley, 2008). Çekirdek inançlar ve temel düşünce biçimleri, çocuklara öncelikle ilk sosyal çevreleri olan ailelerinden geçmektedir. Daha sonra çocukların arkadaşları ile bulundukları okul ortamı, yaşamı ve olayları, çekirdek inançların biçimlenmesinde rol oynamaktadır. Birey, yaşamın ilerleyen yıllarında yaşadığı olayları, küçük yaşlardan itibaren zihninde oluşan çekirdek inançlar süzgecinden geçirerek değerlendirmekte ve anlamlandırmaktadır. Örneğin ben başarabilirim inancı, çocukluktan itibaren temelleri atılan ve sonrasında yetişkinliğe taşınan, kişiyi motive etmekle birlikte becerilerini fark edip cesaretlenmesini sağlayan olumlu çekirdek inançlardan birisidir. Buna karşın kişiyi engelleyen, var olan yeteneklerini ortaya koymasını olanaksız hale getiren olumsuz çekirdek inançlar da olabilmektedir. Çekirdek inançların çökmesinin; post travmatik bozukluğun ilerlemesiyle pozitif yönlü ve güçlü bir ilişkisi olduğu belirtilebilir (Cann ve diğerleri, 2010) ancak olumsuz çekirdek inançlarla depresif semptomlar arasında ilişki saptanamamıştır (Lemmens, Roefs, Arntz, Teeseling, Peeters & Huibers, 2014). Sosyal ilişkilerde başarılı olmak için, istekler ve inançlar gibi zihinsel süreçlerin kişiyi yönlendirdiği dikkate alınmalıdır (Kovacs, Kühn, Gergely, Csibra, & Brass, 2010). Bu noktada dünyaya uyumumuzu etkileyen bir dizi temel inançlarımız vardır. Örneğin insanların nasıl davrandığına, olayların nasıl çözülebileceğine ve olayları etkileme yeteneğimize ilişkin inançlarımız bu asli inançlardandır. Ancak yaşam uyumunu bozabilen yüksek düzeyde stres içeren bazı durumlar, bireyleri bu stresli yaşantılara uyum sağlayabilmek için bilişsel değişiklikler yapması konusunda zorlayabilir. Stresli yaşam olaylarına uyum süreci ve hangi stresli yaşantıların post travmatik stres bozukluğuna neden olduğu üzerine geliştirilen modelleri, kişisel dünyadaki sanıların bu durumu ortaya çıkarabileceği üzerine odaklanmıştır (Cann ve diğerleri, 2010). Çünkü insanların inançları, onların dünyalarını ve diğer insanlarla olan ilişkilerini şekillendiren zihinsel süreçleri içerir (Dweck, 2008). Bu sanılar, kişinin dünyasındaki olayları anlamlandırma biçimini belirler. Bireylerin plan ve gelecek tasarımı yapmasına olanak tanır. İnsanların ve dünyada yaşanan gelişmelerin algılanmasına ve anlamlandırılmasına katkı sağlar. Araştırmacılar travmanın özünde, kişinin iç dünyasının aniden dağılması durumu olduğunu belirtmektedir. Olayın birey için problem doğurması için gerçekten aşırı stresli bir durum olması gerekmemektedir, kişinin çekirdek inançlarındaki bozulma da buna neden olabilmektedir. Buna karşın stresli yaşam olaylarını deneyimlemek, kişinin çekirdek inançlarında yıkıma ve bozulmaya neden olabilmektedir (Cann
Çekirdek İnançlar Envanteri Türkçe Formu: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması 27 ve diğerleri, 2010). Bu dağılma zorlu yaşam deneyimleri, paramparça olmuşluk duygusu ve çekirdek inançlar (sanılar) ile ilintilidir (Janoff-Bulman, 1992). Çekirdek inançlar kavramıyla ilgili psikoloji literatüründe Türkçe olarak hazırlanmış az sayıda çalışmaya ulaşılabilmektedir ve bu araştırmaların daha çok psikoloji alanı dışındaki konuları ele alan çalışmalar olduğu saptanmıştır. Ancak yurtdışında çekirdek inançlar (core beliefs) üzerine çalışmalar yapılmakta, bu çalışmalar halen devam etmekte ve psikoloji sahasında çalışmalar yürüten araştırmacılar tarafından çekirdek inançlar ve psikolojik sorunlar arasındaki ilişkiler incelenmektedir. Bu bağlamda, çekirdek inançlar ile ilgili çalışmaların daha nitelikli bir biçimde yürütülebilmesi için uyarlama çalışması yapılmasının yararlı olacağı düşünülmektedir. Bu çalışmanın amacı Türk kültürüne uygun ve Türkiye de kullanılabilecek bir çekirdek inançlar ölçeğini araştırmacıların kullanımına sunmak amacıyla, bu ölçeğin geçerlik ve güvenirliğini incelemektir. Bu çalışmanın ileride yapılacak araştırmalar için örnek oluşturacağı ve alanyazında yer alacak çalışmaların artması açısından önemli bir boşluğu dolduracağı düşünülmektedir. 2. YÖNTEM 2.1 Araştırma Grubu Ölçeğin Türkçe formunun geçerlik ve güvenirlik analizleri, 228 üniversite öğrencisinden edilen veriler üzerinde yürütülmüştür. 2.2. Ölçme Araçları 2.2.1 Çekirdek İnançlar Envanteri: Cann ve diğerleri (2010) tarafından geliştirilen Çekirdek İnançlar Envanteri (Core Beliefs Inventory) 9 maddeden oluşmaktadır. Tek boyutlu olan bu ölçek, 6 lı Likert tipi bir derecelendirmeye ( 0 Hiç katılmıyorum- 5 Tamamen katılıyorum) sahiptir. Ölçeğin Cronbach alfa iç tutarlılık güvenirlik katsayısı.82, test-tekrar test güvenirlik katsayısı.69 olarak bulunmuştur. Uyum geçerliği çalışmasında yaşam doyumu ile çekirdek inançlar arasında negatif (r= -.17) ilişki bulunmuştur. 2.3 İşlem İlk olarak, ölçeği uyarlamak için elektronik posta yoluyla izin alınmıştır. İlk aşamada ölçek 5 öğretim üyesi tarafından önce Türkçeye çevrilmiş, daha sonra tekrar İngilizceye çevrilerek çeviri ile orijinal form arasındaki tutarlılık incelenmiş ve denemelik Türkçe form elde edilmiştir. Daha sonra ölçeğin denemelik Türkçe formu 3 öğretim üyesi tarafından incelenmiştir. Birden fazla anlam içeren veya anlaşılamayan ifadeler tespit edilmiştir. Üçüncü aşamada ise Türkçe form eğitim bilimleri anabilim dalında görev yapan 3 öğretim üyesi tarafından tartışılarak düzeltmeler yapılmış ve ölçeğe son şekli verilmiştir. Çekirdek İnançlar Envanteri nin yapı geçerliğinin incelenmesi amacıyla doğrulayıcı faktör analizi (DFA) uygulanmıştır. Çekirdek İnançlar Envanteri nin güvenirliği iç tutarlık (cronbach alpha) yöntemiyle, madde analizi ise düzeltilmiş madde-toplam korelasyonuyla incelenmiştir. Geçerlik ve güvenirlik analizleri için SPSS 20.0 ve LISREL 8.54 (Joreskog & Sorbom, 1996) programları kullanılmıştır. 3. BULGULAR 3.1 Madde Analizi ve Güvenirlik Çekirdek İnançlar Envanteri nin maddelerinin ayırt etme gücünü belirlemek amacıyla madde analizi yapılmıştır. Yapılan analiz sonucunda, ölçeğin düzeltilmiş madde toplam korelasyon katsayılarının.44 ile.73 arasında sıralandığı görülmüştür. Madde analizi sonucunda ölçeğin tüm maddelerinin madde-toplam korelasyon katsayılarının.30 ölçütünü karşıladığı
28 Ahmet AKIN & Abdullah YALNIZ & Basri ÖZÇELİK & Nalan KAZAZ & Şule ODABAŞI & M.Fethi ŞUA görülmüştür. Ölçeğin iç tutarlılık güvenirlik katsayısı.88 olarak bulunmuştur. Bulgular Tablo 1 de sunulmuştur. Madde No 1 2 3 4 5 6 7 8 rjx,44,68,69,73,69,68,66,51 9 Tablo 1: ÇİE Düzeltilmiş Madde Toplam Korelasyon Katsayısı 3.2 Yapı Geçerliği Çekirdek İnançlar Envanteri nin yapı geçerliği için ölçeğin orijinal formunda bulunan faktörlerin doğrulanması amacıyla DFA uygulanmıştır. Ölçeğin yapı geçerliği için uygulanan doğrulayıcı faktör analizinde 9 maddeden oluşan, tek boyutlu ÇİE nin iyi uyum verdiği görülmüştür (x²= 62.26, sd= 24, RMSEA=.084, IFI=.96, CFI=.96, RFI=.91, NFI=.94, NNFI=.94, GFI=.94, SRMR=.048). Doğrulayıcı faktör analizine ait faktör yükleri Şekil 1 de sunulmuştur.,62 Şekil 1: Çekirdek İnançlar Envanteri ne ilişkin path diagramı ve faktör yükleri
Çekirdek İnançlar Envanteri Türkçe Formu: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması 29 4. YORUM/TARTIŞMA Bu çalışmada, Cann ve diğerleri (2010) tarafından geliştirilen Çekirdek İnançlar Envanteri nin Türkçeye uyarlanması ve Türkçe formun geçerlik ve güvenirliğinin incelenmesi amaçlanmıştır. Geçerlik ve güvenirlik çalışmalarının yürütüldüğü gruplar sayı bakımından istatistiksel analizlerin gerektirdiği yeterliliktedir (Tabachnick & Fidell, 2007). ÇİE nin yapı geçerliği DFA ile incelenmiştir. DFA için uyum indeksi sınırları göz önüne alındığında, modelin iyi uyum verdiği ve ölçeğin orijinal faktör yapısının Türkçe formun faktör yapısıyla uyuştuğu görülmektedir. Ölçeğin yapı geçerliğini incelemek amacıyla uygulanan doğrulayıcı faktör analizi sonucunda tek boyutlu çekirdek inançlar modelinin uyum indekslerine bakıldığında iyi uyum verdiği görülmektedir. Doğrulayıcı faktör analizi ile model-veri uyumuna ilişkin hesaplanan istatistiklerden en sık kullanılanları Ki-kare (x²), x²/sd, RMSEA, RMR, GFI ve AGFI dir. Hesaplanan x²/df oranının 5 ten küçük olması, GFI ve AGFI değerlerinin.90 dan yüksek olması, SRMR değerinin ise.05 ten düşük çıkması, model-veri uyumunu göstermektedir (Marsh & Hocevar, 1988). Bununla birlikte, GFI nin.85 ten, AGFI nin.80 den büyük çıkması, RMSEA değerlerinin.10 dan düşük çıkması, model veri uyumu için kabul edilebilir alt sınırlar olarak görülmektedir (Marsh, Balla, & McDonald, 1988). ÇİE nin güvenirlik katsayılarının yüksek bulunması, güvenirliğin yeterli düzeyde olduğunu göstermektedir. Araştırmalarda kullanılabilecek ölçme araçları için öngörülen güvenirlik düzeyinin.70 olduğu (Tezbaşaran, 1996) dikkate alınırsa, ÇİE nin güvenirliğini belirlemeye yönelik olarak elde edilen bulgular ölçeğin yeterli düzeyde güvenilir olduğunu ortaya koymuştur. Madde analizi sonucunda ölçeğin madde-toplam korelasyon katsayılarının.30 ölçütünü karşıladığı görülmüştür. Madde-toplam korelasyon katsayılarının yorumlanmasında.30 ve daha yüksek olan maddelerin, bireyleri ölçülen özellik bakımından iyi derecede ayırt ettiği göz önüne alındığında (Büyüköztürk, 2004), madde toplam korelasyon katsayılarının yüksek düzeyde olduğu görülmektedir. ÇİE nin geçerlik ve güvenirlik çalışmalarından elde edilen tüm bulgular, bu ölçeğin bireylerin çekirdek inançlarını belirlemek amacıyla yeterli düzeyde geçerlik ve güvenirliğe sahip olduğunu ortaya koymuştur. 5. ÖNERİLER ÇİE nin geçerlik ve güvenirlik çalışmalarından elde edilen bulgular çerçevesinde bazı önerilerde bulunulabilir. Ölçeğin dilsel eşdeğerliğinin incelenmesine de ihtiyaç duyulmaktadır. İleride yapılacak çalışmalarda, test tekrar test yöntemiyle ölçeğin güvenilirliğinin belirlenmesi önerilebilir. Bunun yanı sıra ölçeğin uyum geçerliğini belirlemek amacıyla çekirdek inançlar ile diğer ilişkili kavramlar arasındaki bağlantılar; geçerliği ve güvenirliği kanıtlanmış başka ölçekler aracılığıyla incelenebilir. KAYNAKÇA BÜYÜKÖZTÜRK, Ş. (2004). Veri analizi el kitabı. Ankara: Pegem A Yayıncılık. CANN, A., CALHOUN, L. G., TEDESCHI, R. G., KILMER, R. P., GIL-RIVAS, V., VİSHNEVSKY, T., & DANHAUER, S. C. (2010). The Core Beliefs Inventory: a brief measure of disruption in the assumptive world. Anxiety, Stress, & Coping 23(1), 19-34. DWECK, C. S. (2008). Can personality be changed? The role of beliefs in personality and change. Current Directions in Psychological Science, 17(6), 391-394. HU, L. T., & BENTLER, P. M. (1999). Cut-off criteria for fit indexes in covariance structure analysis: Conventional criteria versus new alternatives. Structural Equation Modeling, 6, 1-55.
30 Ahmet AKIN & Abdullah YALNIZ & Basri ÖZÇELİK & Nalan KAZAZ & Şule ODABAŞI & M.Fethi ŞUA JANOFF-BULMAN, R. (1992). Shattered assumptions. New York: Free Press. JORESKOG, K. G., & SORBOM, D. (1996). LISREL 8 Reference Guide, Lincolnwood IL: Scientific Software International. JOSEPH, S., & LİNLEY, P.A. (2008). Positive psychological perspectives on posttraumatic stress: An integrative psychosocial framework. In S. Joseph & P.A. Linley (Eds.), Trauma, recovery, and growth: Positive psychological perspectives on posttraumatic stress (s. 3-20). Hoboken, NJ: John Wiley & Sons. KOVACS, A. M., KÜHN, S., GERGELY, G., CSİBRA, G., & BRASS, M. (2014). Are all beliefs equal? Implicit belief attributions recruiting core brain regions of theory of mind. Plos one, 9(9), 1-6. LEMMENS, L. H. J. M., ROEFS, A., ARNTZ, A., TEESELİNG, H. C. V., PEETERS, F., & HUİBERS, M. J. H. (2014). The value of an implicit self-associative measure specific to core beliefs of depression. Journal of Behavior Therapy and Experimental Psychiatry, 45, 196-202. MARSH, H. W., BALLA, J. R., & MCDONALD, R. P. (1988). Goodness-of-fit indexes in confirmatory factor analysis: The effect of sample size. Psychological Bulletin, 103, 391-410. MARSH, H. W., & HOCEVAR, D. (1988). A new more powerful approach to multitrait multimethod analyses: Application of second order confirmatory factor analysis. Journal of Applied Psychology, 73, 107 117. TABACHNİCK, B. G., & FİDELL, L. S. (2007). Using multivariate statistics. Boston: Allyn and Bacon. TEZBAŞARAN, A. A. (1996). Likert tipi ölçek geliştirme kılavuzu. Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları. Summary There have been many studies on core beliefs in English and other languages but there are few studies in Turkish. In this case appears to be strong need to have a reliable and valid measurement tool to measure Turkish individual s levels of core beliefs. Core Beliefs Inventory (CBI; Cann, Calhoun, Tedeschi, Kilmer, Gil-Rivas, Vishnevsky, & Danhauer, 2010) may be considered as a helpful tool to fill in this need but there is no study indicating the tool s level of reliability and validity in Turkey. Thus the aim of this research is to translate the CBI to Turkish and to examine its psychometric properties. Participants were 228 university students. Primarily the CBI was translated into Turkish by five academicians. The Turkish form was back-translated into English and the consistency between the Turkish and English forms was examined. Than Turkish form has been reviewed by three academicians. Finally they discussed the Turkish form and along with some corrections the scale was prepared for validity and reliability analyses. Core Beliefs Inventory (CBI) were used as data collecting method in the research. The scale contains 9 items (e.g., Because of the event, I seriously examined my assumptions concerning why other people think and behave the way that they do ) with each item rated on a 6-point Likert-type scale. Participants voluntarily participated in research. Completion of the scales was anonymous and there was a guarantee of confidentiality. The scales were administered to the students in groups in the classrooms. Prior to administration of measures, all participants were told about purposes of the study. In this study, confirmatory factor analysis (CFA) was executed to confirm the original scale s structure in Turkish culture. As reliability analysis Cronbach alpha internal consistency
Çekirdek İnançlar Envanteri Türkçe Formu: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması 31 coefficients and the item-total correlations were calculated. Data were analyzed using LISREL 8.54 and SPSS 20.0 package programs. CFA provide empirical-based evidence for determining whether the Turkish version of CBI would yield or construct a similar structure to the original version of CBI. CFA procedure, goodness-of-fit statistics were tested with x 2 (a non-significant value that corresponds to an acceptable fit). Because x 2 are known to increase with sample size and degree of freedom, the use of four indices is commonly suggested; 1. Standardized Root Mean Square Residual (SRMR) <.08, 2. Root Mean Square Residual of Approximation (RMSEA) <.06, 3. Goodness-of-Fit Index (GFI)>.90, and 4. Adjusted Goodness-of-Fit Index (AGFI) >.85 (Hu & Bentler, 1999). Fit index values of the uni-dimensional model were: x²= 62.26, df= 24, RMSEA=.084, IFI=.96, CFI=.96, RFI=.91, NFI=.94, NNFI=.94, GFI=.94, SRMR=.048. The corrected item-total correlations of Core Beliefs Inventory ranged from.44 to.73 Internal consistency reliability coefficient was.88. The results of confirmatory factor analysis indicated that the model was well fit. According to these values it can be said that the structural model of Core Beliefs Inventory (CBI) which consists of one factor was well fit to the Turkish culture. Overall findings demonstrated that this scale had high validity and reliability scores and that it may be used as a valid and reliable instrument in order to assess the core beliefs of students. Nevertheless, further studies that will use Core Beliefs Inventory are important for its measurement force. As a result, it can be said that CBI is a valid and reliable instrument to measure the levels of core beliefs of Turkish people. In addition, researchers can study the relations between the core beliefs and other related variables can find answers for many questions.