Mali Yönetim ve Denetim Dergisi, Aug. 2004

1 YILLARA YAYGIN NŞAAT TAAHHÜT VE ONARIM FRMALARINDA STANDART MALYET YÖNTEMNN MUHASEBE SSTEMNDE UYGULANMASI Mali Yönetim ve Denetim Dergisi, Aug. 2004 GRŞ Ülkemizde inşaat faaliyetleri vergisel açıdan iki şekilde düzenlenmiştir. - özel inşaat işleri - inşaat taahhüt ve onarım işleri. Özel inşaat işleri bir üretim işletmesi olarak kabul edilirken, inşaat taahhüt ve onarım işleri bir hizmet işletmesi olarak kabul edilmiştir. Bu ayrım muhasebe sistemini işleyişinde farklılıkları da beraberinde getirmiştir. nşaat taahhüt ve onarım işleri de kendi içinde iki faklı şekilde değerlendirilmiştir. Yapılan inşaatlar bir takvim yılını geçiyorsa bu inşaatlar yıllara yaygın inşaat taahhüt ve onarım işleri olarak, bir yılı geçmiyorsa inşaat taahhüt ve onarım işi olarak kabul edilmiştir. şletmelerin maliyet kontrolü, verimlilik ve kalite maliyetleri konusunda uyguladıkları standart maliyet sistemi inşaat firmaları içinde kullanılabilir bir ölçüdür. Bu sayede inşaat firmaları kontrol mekanizmalarını sağlıklı bir şekilde kullanma imkanına kavuşurlar. 1.YILLARA YAYGIN NŞAAT TAAHHÜT VE ONARIM ŞLERNN VERGSEL BOYUTU nşaat firmasının(müteahhit firma) bir başka gerçek ya da tüzel kişilere ait bir inşaat eylemini sözleşme koşullarına uygun olarak belirlenen bir ücret karşılığında yapması işidir. Yapılan inşaat eylemi bir takvim yılını geçtiği takdirde bu inşaat taahhüt eylemi yıllara yaygın olarak kabul edilir. GVK nun da yıllara yaygın inşaat taahhüt ve onarım işlerinde kar veya zararın işin bitim yılında hesaplanmasını ve

2 tamamının o yılın geliri sayılarak mezkur yıl beyannamesinde gösterilmesini ön görmüştür. 2.TEK DÜZEN HESAP PLANINDA YILLARA YAYGIN NŞAAT TAAHHÜT VE ONARIM ŞLER ÇN KULLANILAN HESAPLAR Yıllara yaygın inşaat taahhüt ve onarım işletmelerinde vergi hukukunun benimsediği inşaat eylemi tamamlandıktan sonra kar ve zarar hesaplanır ilkesi nedeniyle tek düzen hesap planında bu işletmelere özgü iki hesap kullanılmıştır. Bu hesaplar; 170-178 Yıllara yaygın inşaat ve onarım maliyeti Yıllara yaygın inşaat taahhüt ve onarım işleri nedeniyle ortaya çıkan maliyetlerin dönem sonunda toplandığı hesaplardır. nşaat eylemi devam ettiği sürece tüm maliyetler dönem sonunda bu hesaplarda toplanır. Yıllara yaygın inşaat taahhüt ve onarım işletmelerinde her bir inşaatın gelir ve giderlerinin ayrı ayrı tutulması nedeniyle tek düzen hesap planında yıllara yaygın inşaat ve onarım maliyetleri hesabı 170-178 arasında dokuz ana hesaba ayrılmıştır. Böylece her bir inşaat için maliyetler ayrı ayrı takip edilebilmektedir. 1 350-358 Yıllara Yaygın nşaat ve Onarım Hakediş Bedelleri Yıllara yaygın inşaat taahhüt ve onarım işletmesinin inşaatın yapmış olduğu kısmı karşılığında ihaleye veren makamdan almış olduğu hakediş 2 bedellerinin kaydedildiği hesaplardır. nşaat eylemi devam ettiği sürece elde edilen tüm hakedişler bu hesaplarda toplanır. Her inşaatın maliyet ve gelirinin ayrı ayrı tutulması nedeniyle bu hesap dokuz ana hesap olarak düzenlenmiştir. 3 3. STANDART MALYET KAVRAMI Standart maliyetler işletmenin önceki dönem bilgilerini kullanarak bilimsel incelemeler ışığında ilgili işletmeler için önceden belirlenen maliyetlerdir. Belirlenen standart maliyetler ile ilgili dönemde ortaya çıkan maliyetler karşılaştırılır. Bu 1 Firmanın yürüttüğü inşaatların sayısı dokuzdan fazla ise o zaman her inşaata ait maliyetler yardımcı defter düzeyinde takip edilir. 2 Yıllara yaygın inşaat taahhüt ve onarım işletmesinin yapmış olduğu iş dolayısıyla elde ettiği gelirler. 3 Firmanın yürüttüğü inşaatların sayısı dokuzdan fazla ise o zaman her inşaata ait gelirler yardımcı defter düzeyinde takip edilir.

karşılaştırma sonucunda ortaya çıkan olumlu veya olumsuz farklar analiz edilerek farkların nedenleri ortaya konur. Elde edilen bilgiler doğrultusunda gerekli düzeltici önlemler alınarak maliyet azaltıcı ve verimlilik konularında işletmeye olumlu katkı sağlanır. 4.STANDART MALYETLERN YARARLARI -Standart maliyetler firma yönetime etkin ihale bedelini belirleme ve rekabet stratejilerinin saptanmasında yol gösterir. -Fiyat ve miktar standartları ile inşaat eylemindeki maliyetlerin standartları ortaya konacak, çalışanların görev ve sorumluluklarını belirler ve kaynak kullanımını etkinliğini sağlar. -Çalışanların başarı değerlemesi ve ücret politikasının belirlenmesini sağlar. -nşaat maliyetlerinin tespitinde sürat ve kolaylık sağlayarak kayıt giderlerinde indirim sağlar. -belirlenen standartlarla gerçekleşen değerler karşılaştırılarak ortaya çıkan olumsuzluklar belirlenir ve maliyet azaltımı ve verimlilik artışı sağlanır. 5.STANDARTLARIN SAPTANMASI Maliyetlerle ilgili olarak belirlenecek standartların saptanmasında firmanın yapmış olduğu birden fazla inşaat taahhüt ve onarım işi mevcut ise ilk olarak her inşaat eylemi için ayrı ayrı standartlar belirleme zorunluluğu söz konusudur. Çünkü yapılan her inşaatın projesi bir birinden farklıdır.aynı nitelikte ve farklı yerlerde bir inşaat eylemi söz konusu ise bu durumda da her bir inşaat eylemi için farklı standartların belirlenmesi gerekir. Örneğin iki farklı yerde aynı proje bazında bir okul inşaatı söz konusu ise bu inşaatlar için de ayrı ayrı standartlar belirlemek gerekir. kinci olarak her inşaat eylemi için ortaya çıkan farlardan sorumlu olacak personelin belirlenmesi önem taşır. Bu şekilde firmada çalışan personel hangi işten sorumlu olduğunu hangi hedefi yakalaması gerektiğini bilir. 6.STANDART MALYETLERDE FARK ANALZ Belirlenen standartlar ile dönem içinde gerçekleşen maliyet arasındaki sapma fark olarak nitelenir. Fark = Standart Maliyet Fiili Maliyet Gerçekleşen maliyetler belirlenen standartlardan yüksek ise ortaya çıkan fark olumsuz olarak nitelenir. Çünkü firma belirlediği standartlardan daha fazla bir maliyet yüküyle karşılaşmıştır. Firma yönetimi bu olumsuz sapmanın ortadan kaldırılması yönünde çalışır. 3

4 Gerçekleşen maliyetler belirlenen standartlardan düşük ise ortaya çıkan fark olumlu olarak nitelenir. Çünkü firma belirlediği standartlardan daha düşük maliyetle inşaat eylemini gerçekleştirmiştir. 7. YILLARA YAYGIN NŞAAT TAAHHÜT VE ONARIM ŞLETMELERNDE STANDART MALYETLERN 7 / A SEÇENEĞNDE UYGULANMASI 7.1 Maliyet Hesaplarının şleyişi Yıllara yaygın inşaat ve taahhüt işletmeleri bir hizmet işletmesi olarak kabul edildiği için 7/A seçeneğinde üretim maliyeti olarak kullanılan 710 Direkt Hammadde ve malzeme maliyetleri 720 Direkt şçilik maliyetleri 730 Genel üretim giderleri Hesaplarının yerine tüm üretimle ilgili maliyetler 740 Hizmet Üretim Maliyeti Hesabında toplanmaktadır. Standart maliyet sisteminde maliyet hesaplarına kaydedilen tutarlar fiili tutarlar olmaktadır. 741 Hizmet üretim maliyetleri yansıtma hesabı aracılığı ile dönem sonunda 170-178 yıllara yaygın inşaat ve onarım maliyeti hesaplarına aktarılan tutarlar ise önceden belirlenen standart tutarlar olacaktır. Dönem sonunda maliyet hesapları ile yansıtma hesapları kapatılırken ortaya çıkan farklar 742 hizmet üretim maliyeti hesabına aktarılır. bu hesap fiili hizmet üretim maliyetleri ile standart hizmet üretim maliyeti arasındaki olumlu ve olumsuz farkları gösterir. Ortaya çıkan fark hesapları 740 Hizmet üretim maliyeti > 741hizmet üretim maliyeti yansıtma hesabı ise olumsuz fark 740 Hizmet üretim maliyeti < 741hizmet üretim maliyeti yansıtma hesabı ise olumlu fark 4 Hizmet üretim maliyetlerinin fiili tutarları ile önceden saptanmış hizmet üretim maliyetleri arasındaki olumlu ve olumsuz farkların izlendiği hesaptır. Olumsuz farklar hesabın borcuna 4 Fark kavramı için ÜSTÜN Rifat, Yönetim muhasebesi, Bilim Teknik Yayın Evi, sayfa 129,stanbul,1997.

5 olumlu faklar hesabın alacağına kaydedilir. Her yılın sonunda 170-178 yıllara yaygın inşaat taahhüt ve onarım maliyetleri hesabına aktarılarak kapatılır. Bu şekilde dönem içinde 170-178 yıllara yaygın inşaat taahhüt ve onarım hesabında takip edilen maliyetler standart değerleri ifade ederken dönem sonunda fark hesapları kapatılarak 170-178 hesapta ki maliyetler fiili değerlere dönüştürülmüş olur. 5 nşaat eyleminin tamamlandığı yılın sonunda 170-178 nolu hesapta biriken tutarlar 6 622 satılan hizmet maliyeti hesabına aktarılarak gidere dönüştürülür. Aynı dönemin sonunda 622 satılan hizmet maliyetindeki tutarlar, 690 dönem karı veya zararı hesabına aktarılarak kapatılır. Böylece tüm giderler 690 dönem karı veya zararı hesabının borç tarafında toplanmış olur. 7.2. Gelir Hesaplarının şleyişi yıllara yaygın inşaat taahhüt ve onarım işletmelerinin yapımını üstlendiği inşaatlardan elde ettiği hakediş bedelleri inşaat eylemi devam ettiği sürece 350-358 yıllara yaygın inşaat ve onarım hakediş bedelleri hesabına aktarılır. nşaat eylemi tamamlandığı yılın sonunda bu hesaplardan eğer gelir yurt içinden elde edilmişse 600 Yurt çi Satışlar hesabına, yurt dışından elde edilmişse 601 Yurt Dışı Satışlar hesabına aktarılarak kapatılır. 600 ve 601 nolu hesaplarda biriken tutarlar yine o dönemin sonunda 690 dönem kar zarar hesabına aktarılır. Böylece tüm gelirler 690 hesabın alacak tarafında toplanır. 5 nşaat eyleminin devam ettiği her yılın sonunda fark hesapları kapatılır. Ve 170-178 hesap gerçek değerlere dönüştürülür. 6 Fiili tutarlara çevrilmiş olarak satılan hizmet maliyeti hesabına aktarılır.

6 L G L A K T F V E P A S F H E S A P Yıllara Yaygın nşaat Taahhüt ve Onarım şlerinde 7 / A Seçeneğinin (Standart Maliyet) şleyiş Şeması 740 Hizmet Üretim 741 Hizmet Üretim Maliyeti 170 178 Yıllara Yaygın A inşaatı 622 Satılan Hizmet 690 Dönem Karı Maliyeti Yansıtma Hesabı Maliyeti Maliyeti veya Zararı Fiili Değer Standart Değer Standart Değer Standart Değer Fiili Değer Fiili Değer Fiili Deger Olumsuz Fark Dönem Sonunda ortaya çıkan Fark tutarı Fark Tutarı Fark 742 hesaba aktarılır nşaat Tamamlandığında 740< 741 740>741 olumlu Fark 742 Hizmet Üretim Maliyeti Fark Hs Olumsuz fark kadarlık tutar 170 hesaba ilave edilerek 742 hesap kapatılır ve 170 hs. Fiili tutara eşitlenir Olumlu Fark kadarlık kısım 170-178 hesaptan düşülerek 742 hesap kapatılır ve 170 hesap fiili tutara eşitlenir 350 Yıllara Yaygın nşaat 600 Yurt içi Satışlar Onarım Hakediş Bedeli nşaatın tamamlandığı yılın sonunda aktarılar nşaatın tamamlandığı yılın sonunda aktarılır

7 SONUÇ Standart maliyet sistemini uygulayan yıllara yaygın inşaat taahhüt ve onarım firmalarında, maliyetlerin önceden tespit edilmesi ve belirli standartların ortaya konulması gerçekleşen değerlerin karşılaştırılması imkanını verir. Bu sayede firma ortaya çıkan olumsuzlukları en aza indirerek maliyet azaltımını gerçekleştirmiş olur. Standartlar sayesinde işgören ve yöneticilerin başarılı olup olmadıkları standartlarla gerçekleşen değerlerin karşılaştırılması sonucunda tespit edilir. Böylece yönetim kaynaklarını daha verimli kullanma imkanına kavuşur. Muhasebe uygulamasında 740 hizmet üretim maliyeti hesaplarında fiili (gerçekleşen) tutarlar kayıt altına alınırken 741 yansıtma hesapları aracılığı ile 170-178 yıllara yaygın inşaat maliyetleri hesabına aktarılan maliyetler standart tutarlar olmaktadır. Böylece dönem sonunda maliyet hesapları ile yansıtma hesapları kapatılırken ortaya çıkan olumlu veya olumsuz farklar net bir şekilde görülür. Ortaya çıkan farlar olumsuz ise yönetim gerekli düzeltici önlemleri alır. Bu noktada standart maliyet sisteminin amacına ulaşılmış olur. Vergi kanunları açısından dönem kar veya zararında gerçek rakamların yer alması zorunludur. Bu nedenle dönem sonunda 742 hizmet üretim maliyeti fark hesabındaki tutarlar,170-178 hizmet üretim maliyeti hesapları ile karşılaştırılarak kapatılır ve böylece 170-178 nolu hesaplar fiili değerlere dönüştürülmüş olur. nşaatın devam ettiği her yılın sonunda mutlaka standart değerlerin (170-178 nolu hesaplardaki) fiili değerlere çevrilmesi ve fark hesaplarının kapatılması gerekir. KAYNAKLAR AKDOĞAN Nalan- SEVLENGÜL Orhan, Tek Düzen Muhasebe Sistemi Uygulaması, SMMMO YAYIN NO 7 stanbul, 1998. ALTUĞ Osman, Maliyet muhasebesi, Evrim Yayınevi, stanbul, 1996 BURSAL Nasuhi, ERCAN Yücel, Maliyet Muhasebesi A.Ö.F. Yayınları, Eskişehir, 1996, BÜYÜKMRZA Kamil, Maliyet ve Yönetim Muhasebesi, Barış Yayınevi, Ankara, 1998, BÜYÜKMRZA Kamil, Maliyet Muhasebesinde Standart Maliyet Sapmaları ve Yönetim Açısından Analizi A..T..A Yayını No 87, Ankara,1984 TUAN A. Kadir- SAĞLAR Jale inşaat işletmelerinde, inşaat Maliyetlerinin Tespitinde Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Muhasebe ve Denetime Bakış, Yıl 4 Sayı 11 Ocak 2004 ÇANKAYA islam nşaat Muhasebesi, Meslek Yapıtları, Ankara 2003 ÇELK Abdullah, Yıllara Sair nşaat ve Onarım şlerinde Müşterek Genel Giderlerin Tespitine Yönelik Bir Sorun Vergi Dünyası Dergisi,Kasım 1997, Sayı 195 GÜNGÖRMÜŞ Ali Haydar, Maliyet Muhasebesi Ders Notları, Emet 2000 GÜRSOY C.Tuncer, Yönetim ve Maliyet muhasebesi, Lebib Yalkım yayınları, stanbul, 1997, JACOBSEN Backer, Yönetim Açısından Maliyet Muhasebesi, Çev. Sadıkbaklacıoğlu, Beta Yay. stanbul KARAKAYA Mevlüt, Üretim ve Yaşam Seyrindeki Değişim ve Standart Maliyet Sistemi Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi, Cilt1 Sayı 1 Nisan 1999 KAYRAK Metin Yıllara Sair nşaat ve onarım şlerinde Dönem Sonu işlemleri Vergi Dünyası Dergisi, Aralık 2001.

KIZILOT Şükrü, nşaat Muhasebesi, Yaklaşım Yayınları 2000 SAĞLAM Erdoğan- TURUT Şenol, Yıllara Sair inşaat Onarma şleri ve Muhasebeleştirilmesi, Vergi Dünyası Dergisi, Sayı 189, Mayıs 1997 SEVGENER Sait- HACIRÜSTEMOĞLU Rüstem, Yönetim Muhasebesi, Alfa Yay. stanbul, 1998. SEZG Önder, Yurtdışı nşaat Onarım şlerinin Vergilendirilmesinde Gereksinim Duyulan Yasal Çatının ilkeleri Neler Olmalıdır Vergi Dünyası Dergisi,Kasım 1997 Sayı 195 SPAHOĞLU Hürol, Yıllara Yaygın nşaat ve Onarım şleriyle lgili Bazı Düzenlemeler Maliye Postası, Yıl 18, Sayı 391, 1996 ÜSTÜN Rifat, Yönetim muhasebesi, Bilim Teknik Yayın Evi, stanbul,1997. ÜSTÜN Rifat Standart maliyetlerin tekdüzen hesap planı açısından uygulanması Anadolu Üniversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi Dergisi Haziran 1988, Cilt: 6, Sayı: 1, Sayfa: 67-88. 8