Rapor 006 22.12.2014 Suriye İç Savaşı nda Askerî Durum Hazırlayanlar: (E)Tuğg.Dr. Oktay BİNGÖL, Dr. Ali Bilgin VARLIK
Amaç: Bu rapor okuyucuya, Suriye İç Savaşı nda askerî durum hakkında genel bilgi vermek ve çatışmaların seyri hakkında MSE nin değerlendirmesini sunmak maksadıyla hazırlanmıştır. (MSE): MSE, ulusal, bölgesel, küresel barış ve güvenlik ile kurumsal yapılanma, risk analizi ve strateji geliştirme konularında eğitim ve danışmanlık hizmeti veren akademik bir danışmanlık ve düşünce kuruluşudur. MSE benimsediği ilkeler çerçevesinde kapsadığı konularda özgün ve nitelikli bilgiyi üretmeyi ve bunu geniş kitlelerle paylaşmayı temel amaç edinmiştir. Bu maksatla, ilgi alanındaki konular hakkında analizler yapar, stratejiler geliştirir ve akademik eğitim faaliyetlerinde bulunur. MSE nin ilkelerini, insanlığın barış ve güvenliğini esas alan temel amacı belirler. Bilimsel etik ve tarafsızlık kuruluşumuzun temel ilkesidir. Ne kadar saygın olursa olsun MSE, hiçbir politik gücü veya inancı desteklemez. MSE Danışma Kurulu Doç.Dr. Sinem Akgül AÇIKMEŞE, Prof.Dr. Bülent ARI, (E)Tuğg. Dr. Oktay BİNGÖL, Prof.Dr. Mitat ÇELİKPALA, Prof.Dr. Çağrı ERHAN, (E) Büyükelçi Dr. Ercan ÖZER, Prof. Dr. Abdülkadir VAROĞLU, Dr. Ali Bilgin VARLIK
İÇİNDEKİLER Yönetici Özeti 1 1. Genel Siyasi Durum 3 2. Genel Askerî Durum 6 3. Tarafların Amaçları ve Stratejileri 10 4. Esad Yönetiminin Askerî Durumu 12 5. Muhalif Grupların Askerî Durumu 24 6. Tarafların Mukayesesi 40 7. Sonuç ve Değerlendirme 42 i
Bu raporda yer alan hususlar; bilgilerin, Suriye İç Savaşı'nın taraflarına ait haber kaynakları ve yayın organlarının açıklamalarından yararlanılarak oluşturulmuş olması ve askerî durumda kısa sürede büyük değişikliklerin gerçekleşebilmesi nedeniyle, tam bir kesinlik ve doğruluk taşımayabilir. ii
Suriye İç Savaşı'nda Askerî Durum Yönetici Özeti Suriye İç Savaşı, vilayetler içi ve mevzi çatışmaların ülke çapında yaşandığı, uluslararasılaşmış bir yıpratma savaşı olarak tanımlanabilir. Suriye halkının sadece % 13-15'ini oluştan ve yönetimi elinde bulunduran Nusayri azınlık, süreç içerisinde, yönetimle bütünleşmiş, çoğunluğunu laik devlet düzenini benimseyenlerin ve güç/kaynak paylaşımından memnun olanların oluşturduğu Sünniler ile diğer azınlık dini ve etnik gruplardan nüfusun % 7-10'una karşılık gelen bölümünün desteğini sağlamıştır. Siyasi, etnik ve dini bakımdan birbirinden çok farklı amaç ve özellikler içeren Suriye muhalefeti, parçalanmış bir yapı arz etmektedir. ABD, muhalefetin şekillendirilmesinde başarısız olmuştur. AB ülkeleri politik destekten fazlasını sağlamamışlardır. Katar, Kuveyt ve Suudi Arabistan'ın sağladığı destek ise aşırı grupların ve terör örgütlerinin güçlenmesine neden olmuştur. Meşruiyeti kabul görebilecek olan politik muhalefetin, askerî alana; insanlığa karşı işlenen suçlara ve teröre bulaşmış gruplar eliyle aktarılmış olması uluslararası kamuoyunda endişe yaratmıştır. Bu sakıncaları ortadan kaldırmak maksadıyla 2013 yılında yeniden şekillendirilen Suriye muhalefeti kalkışmanın yönetimi konusunda ciddi kısıtlılıklara maruzdur. Esad Yönetimi, halihazırda ülkenin 14 vilayetinden beşine hakimdir. En güçlü olduğu üç bölge, batıda ülke nüfusunun en yoğun olduğu; Şam (Başkent ve çevresi), Lazkiye ve Tartus'un bulunduğu kıyı kesimleri ve Humus ve Suveyda'dır. Muhalifler, ise ülkenin -Esad Yönetiminin hakim olduğu vilayetlerin çevresinde yer alan- altı vilayetinde hakimdir. Bunlar: Güneyde Kuneitra ve Deraa, kuzeyde İdlib ve Halep ve doğuda Rakka ve Deyrizor'dur. Taraflardan hiçbiri Halep'te tam hakimiyet sağlayamamıştır. Rejim, kuzeydeki Haseke Vilayetini kısmen de olsa Kürtlere bırakmıştır. IŞİD, Rakka, Deyrizor ve Haseke vilayetlerinde kuvvetlidir. İslami cephe, 10 vilayette aktif olmakla beraber, Şam ve Halep vilayetlerinde nispeten daha güçlüdür. Ilımlı muhalif gruplar, en fazla Halep, İdlip ve Deraa vilayetlerinde etkindirler. Taraflardan hiçbiri ülkenin tamamını kontrol altına alabilme imkân ve kabiliyetine sahip değildir ve öngörülen gelecekte de bu yeterliliğe ulaşmaları beklenmemektedir. Esad Yönetiminin temel askeri stratejisi, ilk aşamada ülkenin batısında kuzey-güney istikametindeki ana mihver üzerindeki yerleşim yerlerinin tam kontrolünü sağlamak, müteakiben doğu-batı mihverini ele geçirmek, son safhada ise kuzeyde PYD'ye bıraktığı bölgeleri geri almaktır. Esad Yönetimini devirmek dışında ortak amaçları bulunmayan muhalif grupların rejim kuvvetlerinin zayıf olduğu bölgeleri ele geçirerek kurtarılmış bölgeler oluşturmaya, bu bölgeler arasında irtibat tesis ederek rejim kuvvetlerini kuşatmaya ve bütünlüğünü ortadan kaldırmaya yönelik bir stratejiyi uygulamaya çalıştıkları görülmüştür. İç savaşın başlangıcından önce, 220.000 civarında olan Suriye kara kuvvetleri, gerek ordudan ayrılarak karşı tarafa geçenler gerekse yönetimin güven sorunu yaşadığı birlikler nedeniyle önemli ölçüde fire vermiştir. Halen Esad Yönetimine bağlı kara kuvvetleri mevcudunun 65.000-75.000 civarında olabileceği tahmin edilmektedir. 1
Rapor-006 Suriye İç Savaşı'nda Askerî Durum 22.12.2014 Esad kuvvetlerin sahip olduğu hava üstünlüğü, muharebe sahasındaki dengeyi büyük ölçüde etkilemiştir. Özellikle uçuşa yasak bölge ilanı tehlikesinin ortadan kalkması üzerine, Esad Yönetiminin hava taarruzlarına ağırlık verdiği görülmüştür. Bununla beraber yönetim, hava araçlarının idamesinde ciddi zorluklar yaşamaktadır. Esad Yönetimi, iç savaşın başlamasıyla birlikte kuvvetlerini gayrinizami harekât icra edecek şekilde yeniden yapılandırmıştır. Bu kapsamda, rejime sadık birlikleri esas alan ve diğer birlikler ise bunların emrinde muharebe için teşkilatlandıran yapılanmalara gidilmiştir. Esad Yönetimi ayrıca, yarı askerî kuvvetini oluşturan Halk Ordusu (Ceyş el Şa'bi)'nu yeniden aktive ederek bu kuvvetin personel sayısını 60.000'e çıkarmış, Şabiha gibi organize suç şebekeleri ile halk üzerinde terör faaliyetleri icra etmiş ve Yerel Halk Komiteleri adıyla mahalli birlikler teşkil etmiştir. Yönetim bunlardan başka, Lübnan Hizbullahından, İran Devrim Muhafızları Ordusu (Pasdaran)na bağlı Kuds (Kudüs) Kolordusuna bağlı birliklerde ve Iraklı Şii savaşçılardan destek almıştır. Suriye muhalefetinin yapılanmasında Suudi Arabistan ve Katar arasında yaşanan güç mücadelesi başta olmak üzere muhalefete destek veren ülkelerin farklı beklentiler içerisinde olmaları, bu yapının askerî ve sivil kanatları arasında bir kopukluğa neden olduğu gibi, radikal grupların askerî kanada hakim olmasına da sebebiyet vermiştir. 2013'de Doha'da yapılan toplantının ardından daha geniş kesimleri de kapsayan yeni siyasi yapı askerî alana, Yüksek [Müşterek] Askerî Komutanlık Konseyi (YAK), yapılanmasının kurulması şeklinde yansımıştır. Bölgesel komutanların gücünü öne çıkaran yapısıyla sağladığı pratik üstünlüklere karşın YAK, genel bir kalkışmayı yönetebilme imkân ve kabiliyetine sahip değildir. YAK'ın kurulmasıyla Özgür Suriye Ordusundan dışlanan Selefi gruplar daha fazla radikalleşerek İslami Cephe koalisyonunu oluşturmuşlardır. Irak Sünnilerinden ve dünyadaki radikal örgütlerimden güç alan IŞİD'in kısa sürede Suriye'deki en güçlü muhalif örgüt halini alması, ılımlı muhalefetin aleyhine bir durum yaratmıştır. ABD liderliğinde 8 Ağustos 2014'te IŞİD'e karşı başlatılan koalisyon hava harekâtı örgütün durdurulmasını önemli ölçüde sağlasa da, bu durum Esad Yönetiminin lehine bir durum yaratmıştır. Raporda yapılan inceleme neticesinde, mevcut koşulların devam etmesi halinde, tarafların orta erimde (3-5 yıl) doruk noktasına ulaşacakları, bu sürede ellerinde bulundurdukları bölgeler çerçevesinde Suriye'nin yeni siyasi haritasının oluşacağı, bu kapsamda: Esad Yönetimin asgari Şam ve sahil kesimi ile kuzeyde Hama'ya kadar olan bölgeyi elinde bulundurabileceği, ÖSO'nun kuzeyde, Idlib, Halep ve Rakka'ya kadar olan kesimde kantonlar oluşturabilceği, Halihazırda İslami Cephe şemsiyesinde yer alan gruplar ile IŞİD'in birleşerek ülkenin doğu kesimlerini elinde bulundurabileceği PYD'nin; dış desteğin artarak devam edeceği ve Türkiye nin PKK ile mevcut etkileşiminin değişmeyeceği varsayımına bağlı olarak, mevcut kantonlarını idame ettirebileceği sonucuna ulaşılmıştır. 2
1. Genel Siyasi Durum 1 a. Esad Yönetimi (1) Esad Yönetimi, Rusya, Çin ve İran'dan değişen oranlarda politik, ekonomik ve askerî destek sağlamaktadır. Lübnan ve Suriye'de konuşlu Hizbullah Örgütü, rejimin siyasi ve askerî müttefikidir. Yönetim, çevre ülkelerdeki Şii-Nusayri, İsmailî ve Alevi halklardan siyasi ve kamuoyu desteği almakta, kısıtlı sayıda savaşçı sağlamaktadır. ABD ve Batı nın küresel ve bölgesel politikalardan rahatsızlık duyan bir kısım ülkeler Esad Yönetimine sempatiyle yaklaşmaktadır. Bu ülkeler arasında Kuzey Kore, Venezüella, Angola, Cezayir ve Irak dikkat çekmektedir. 2 (2) Esad Yönetiminin sadece Nusayrilerin desteğine dayandığı iddiası gerçeği tam olarak yansıtmamaktadır. 2013 de teşkil edilen bakanlar kurulunda başbakan ile dışişleri, içişleri ve savunma bakanlıkları dahil olmak üzere çok sayıda bakanlıklarda Sünni yönetici görev almaktadır. 3 Yurt içinde nüfusun % 13-15'ini oluşturan Şii-Nusayri, İsmailî ve Alevi gruplara ilave olarak yönetimle bütünleşmiş, çoğunluğunu laik devlet düzenini benimseyenlerin ve güç/kaynak paylaşımından memnun olanların oluşturduğu Sünniler ile diğer azınlık dini ve etnik gruplardan 4 nüfusun % 7-10'una karşılık gelen bölümünün desteğini sağlamıştır. Bu kapsamda, çatışmaların başlangıcından günümüze Esad Yönetimi 40 mahalli grupla anlaşma yapmıştır. 5 b. Muhalif Gruplar (1) Siyasi, etnik ve dini bakımdan birbirinden çok farklı amaç ve özellikler içeren Suriye muhalefeti, parçalanmış bir yapı arz etmektedir. Dış kamuoyunda 'bütünleşik bir özgürleşme hareketi' algısının yaratılamamasına neden olan bu durum, muhalefete olan dış desteğin de parçalanmasına yol açmıştır. (2) ABD, muhalefetin şekillendirilmesinde başarısız olmuştur. AB ülkeleri politik destekten fazlasını sağlamamışlardır. Katar, Kuveyt ve Suudi Arabistan'ın sağladığı destek ise aşırı grupların ve terör örgütlerinin güçlenmesine neden olmuştur. 6 Meşruiyeti kabul görebilecek olan politik muhalefetin, askerî alana; insanlığa karşı işlenen suçlara ve teröre bulaşmış gruplar eliyle aktarılmış olması uluslararası kamuoyunda endişe yaratmıştır. (3) Muhalefetin siyasi yapısı ile askerî yapı arasındaki kopukluk, muharebe sahasına hakim olan aşırıcı grupların yönetilemezliği ve siyasi yapıyı şekillendirmesi tehlikesini yaratmıştır. Askerî yapıyı siyasi yapının -Suriye Muhalif ve Devrimci Güçler Ulusal Koalisyonu (SMDK)- kontrolü altında, Yüksek [Müşterek] Askerî Komutanlık Konseyi (YAK)nin kurulması ile daha önceki askerî yapılanmada [Devrim Askerî Konseyi Müşterek Komutanlığı (DAKMK)], etkin konumda olan Selefi grupların büyük kısmı aşırıcı İslami Cephe teşkilatına katılarak ÖSO yapısından kopmuşlardır. 3
(4) Irak kaynaklı IŞİD'in Suriye'de kısa sürede büyük askerî başarı kazanması, iç savaşın seyrini askerî olduğu kadar politik olarak da etkilemiştir. Irak'ta yönetimin dışına itilen Sünnilerin IŞİD aşırıcılığına dönüşmesinde olduğu gibi, Suriye'de de uluslararası toplum tarafından tanınan muhalefet yapılanmasındaki konumlarını kaybeden aşırıcı gruplar -El Nusra örneğinde olduğu üzere- IŞİD'e yakınlaşmıştır. (5) Afrin, Kobani ve Cezire bölgelerinde önce kantonlar yaratan müteakiben özerklik ilan ederek bir [geçici} hükûmet kuran PKK'nın Suriye kolu PYD, 7 önce Esad Yönetiminin müteakiben de uluslararası koalisyonun desteğini sağlamıştır. Irak Bölgesel Yönetimi ile ciddi anlaşmazlıkları bulunan PYD nin Kobani krizi sürecinde Barzani peşmergesinden aldığı desteğin kalıcı bir işbirliğine dönüştüğünü söylemek için henüz erkendir. Coğrafi ve askerî bakımdan küçük ölçekli başarılarına karşın, siyasi otorite boşluğunun doldurulması kapsamında, Suriye iç savaşında kısa vadede en fazla kazamın elde eden unsur PYD olmuştur. Bu kazanımın orta ve uzun vadeye nasıl aktarılacağı, Suriye krizinin çözümü ile Orta Doğu da yeni güç dengesinin şekillenmesi ve daha önemlisi Türkiye nin çözüm sürecini de kapsayan dinamikleri bağlamında yanıt aranması gereken bir sorudur. c. Değerlendirme (1) Esad Yönetimi (a) Destekleyen ülkelerin sınırlı sayıda kalması ve askerî durumda aleyhine kaydedilen gelişmeler Esad Yönetimini Rusya, İran ve Hizbullah'a karşı giderek daha fazla bağımlı kılmaktadır. 8 (b) Suriye nüfusunun azami % 25'inin desteğini sağlamış olması ve Nusayriler dışındaki destekçilerinin gelişen duruma göre kolaylıkla saf değiştirme olasılığı Esad Yönetiminin başlıca iç politik hassasiyetlerinden birini oluşturmaktadır. (c) Esad Yönetimi ABD ve Batı dan soyutlanmışlığını aşmak için iki önemli fırsat yakalamış ve bunları avantaj sağlayacak şekilde kullanmıştır. Birincisi Mayıs 2013 de ortaya çıkan kimyasal silah krizidir. Esad Yönetiminin muhaliflere karşı kimyasal silah kullanması iddiaları kısa sürede bu silahların imha edilmesi sürecine dönüşmüş, Suriye BM ve Batı ile işbirliğine başlamıştır. Bu süreç Esad Yönetiminin 2011 den itibaren gittikçe zayıflayan uluslararası meşruiyetinin tekrar güçlendirilmesine katkıda bulunmuştur. İkinci fırsat ise IŞİD e karşı ABD ve Koalisyon harekâtının icrasına dolaylı-örtülü destek ve tepkisizlik olarak kullanılmaktadır. (ç) Gelinen noktada başta ABD ve Batı olmak üzere uluslararası toplum Esad Yönetiminin kısa ve orta vadede kolaylıkla yıkılmayacağı, Suriye nin tamamında veya bir bölümünde Esad olmaksızın bir siyasi çözümün mümkün olmayacağı varsayımına dayalı olarak strateji belirlemeye başlamıştır. Bu kapsamda Suriye nin geleceğinin ülkenin iç dinamiklerinin etkileşimiyle birlikte Orta Doğu da yeni şekillenmekte olan bölgesel güç dengesi tasarımına da bağlı olduğu değerlendirilmektedir 4
(2) Muhalif Gruplar (a) Muhalefetin parçalanmış yapısı, siyaseten güven bunalımına, askerî bakımdan ise başarısızlığa ve yeterli uluslararası desteğin sağlanamamasına neden olmuştur. Bu durumun giderilmesi kısa erimde mümkün görülmemektedir. Muhaliflerin mevcut parçalanmışlıkla başarılı olmaları olanaklı değildir. (b) IŞİD'in Suriye'deki etkinliği, askerî gücüne, Irak'taki Sünniler ile küresel cihatçı güçlerden sağladığı desteğe dayanmaktadır. (3) Gelinen aşamada taraflardan hiçbiri sorunun barışçı yollardan çözümüne razı değildir. 5
2. Genel Askerî Durum (Harita 1) 9 a. Esad Yönetimi (1) 2011'de kitlesel gösterilerle başlayan kalkışma, 2012 yazında Esad Yönetiminin kontrolünden çıkan bir iç savaşa dönüşmüştür. 2013 yılının ortalarından itibaren, aleyhine olan genel askerî durumu, 10 Hizbullah'tan ve Iraklı Şiilerden alınan takviyeler ve İranlı askerî danışmanların yardımıyla dengeye getirmiştir. İran'ın Şubat 2014'ten itibaren artan askerî desteğine paralel olarak hasımlarına karşı kısmi üstünlük sağlamıştır. Bu kapsamda, rejim kuvvetleri, Haziran 2013'te El Kusayr'ı, Nisan 2014'te Kalamon'u, Haziran 2014'te Lazkiye'nin kuzey bölgelerini geri almış ve Humus'u kuşatmıştır. Esad Yönetimi, IŞİD'e karşı başlatılan koalisyon harekâtı ile bu örgütün yarattığı baskıdan kurtulmuş ve üstünlüğünü pekiştirmiştir. Esad Yönetimi, kuvvetlerini birleştirebildiği ve ateş üstünlüğü sağlayabildiği durumlarda muharebeleri kazanabilmektedir. Bununla beraber, insan gücü bakımında sınırlılığı nedeniyle ülkenin tamamında kontrolü sağlama imkân ve kabiliyeti kısıtlıdır. (2) Halihazırda ülkenin 14 vilayetinden beşine hakimdir. En güçlü olduğu üç bölge, batıda ülke nüfusunun en yoğun olduğu; Şam (Başkent ve çevresi), Lazkiye ve Tartus'un bulunduğu kıyı kesimleri ve Humus ve Suveyda'dır. (3) Savaşın daha uzun süre devam etmesi halinde rejimin, insan gücü kısıtına rağmen muhalifleri sindirme ihtimali güçlenmektedir. b. Muhalif Gruplar (1) Politik-askerî seviyede uyumdan, stratejik ve operatif seviyede eşgüdümden yoksundur. Taktik seviyede sınırlı koordinasyon gerçekleştirebilmektedir. (2) Yardım ve işbirliğinin artması ve ağır silahların tedarikiyle muhalifler, Suriye Rejimi'nin hayati görmediği bölgeleri ele geçirme ve elde bulundurma yeterliliğine erişmişlerdir. Son dönemde ABD liderliğinde gündeme getirilen 'eğit ve teçhiz et' programının kısa erimde başarı getirme olanağı bulunmamaktadır. Muhalifler, halihazırda ülkenin -Esad Yönetiminin hakim olduğu vilayetlerin çevresinde yer alan- altı vilayetinde hakimdir. Bunlar: Güneyde Kuneitra ve Deraa, kuzeyde İdlib ve Halep ve doğuda Rakka ve Diyrizor'dur. (3) Taraflardan hiçbiri Halep'te tam hakimiyet sağlayamamıştır. (4) Rejim, kuzeydeki Haseke Vilayetini kısmen de olsa Kürtlere bırakmıştır. (5) IŞİD, Rakka, Deyrizor ve Haseke vilayetlerinde kuvvetlidir. 11 Şam bölgesinde varlığını tesis etmeye çalışmaktadır. IŞİD Suriye'de daha fazla bölgenin kontrolünü ele geçirmek suretiyle, Irak'taki başarılarını artırmaya çalışmaktadır. Muhaliflerin büyük bölümü IŞİD'e karşı iseler de örgütün başarılarından dolaylı kazanımlar elde etmişlerdir. Bu kapsamda IŞİD'in Eylül 2014 başında Rakka'yı ele geçirmesi, Suriye Yönetimi için operatif seviyede bir zafiyet yaratmıştır. 12 IŞİD'in ülkedeki diğer İslamî gruplarla güç mücadelesine girişmesi, Suriye Yönetimi'nin askerî kazanımlar elde etmesini kolaylaştırmıştır. (6) İslami cephe, 10 vilayette aktif olmakla beraber, Şam ve Halep vilayetlerinde nispeten daha güçlüdür. 6
Rapor-006 Suriye İç Savaşı'nda Askerî Durum 22.12.2014 (7) Ilımlı muhalif gruplar, en fazla Halep, İdlip ve Deraa vilayetlerinde etkindirler. Dış yardımın yeterli olmaması ve savaşın uzun süredir devam etmesi nedeniyle, ılımlı muhaliflerin aşırı muhalifler karşısında giderek daha fazla güç kaybettiği görülmüştür. 13 c. Değerlendirme (1) Esad Yönetimi: Mevcut kazanımlarına ve üstünlüklerine karşın, ülkenin tamamında kontrolü yeniden tesis etme imkân ve kabiliyetinden yoksundur. Bununla beraber mevcudiyetini daha uzunca bir süre devam ettirme kapasitesine sahiptir. (2) Muhalif Gruplar: Her ne kadar kalkışmanın başlangıcında elde ettikleri üstünlüğü muhafaza edememiş ve Esad Yönetimini devirmeyi başaramamış olsalar da ellerinde bulundurduğu kesimleri kısa erimde kaybetmeyecek güçtedirler. Bununla beraber iç savaşın daha da uzaması halinde dış yardım ve destek almaksızın muhaliflerin muharebe etkinliklerini muhafaza etmeleri olası değildir. (3) Gelinen aşamada Suriye İç Savaşı, vilayetler içi ve mevzi çatışmaların ülke çapında yaşandığı bir yıpratma savaşı olarak tanımlanabilir. 14 (4) Sonuçta, taraflardan hangisi bu savaşın galibi olursa olsun karşı tarafın askerî gücünü bütünüyle ortadan kaldırmasının mümkün olamayacağı bu son derece kırılgan güvenlik ortamında istikrarı sağlamakta zorlanacağı değerlendirilmektedir. Diğer bir ifadeyle taraflardan hiçbiri ülkenin tamamını kontrol altına alabilme imkân ve kabiliyetine sahip değildirler ve öngörülen gelecekte de bu yeterliliğe ulaşmaları beklenmemektedir. 7
8
enel Askerî Durum Esad Yönetimi IŞİD PYD Özgür Suriye Ordusu Suriye Devrimci Cephesi Hizbullah 9
3. Tarafların Amaçları ve Stratejileri 15 a. Esad Yönetimi (1) Esad Yönetimi, 2011'de başlayan ayaklanmanın ilk safhalarından itibaren, Hafız Esad'ın 1982'de Müslüman Kardeşler Örgütü'nün Hama merkezli kalkışmasında uyguladığı askerî strateji uygulamaya çalışmıştır. 16 Bu strateji üç unsuru içermekteydi: 1) Kalkışmayı bastırmak için en güvenilir birliklerin seçilerek kullanılması 2) Siviller arasında yönetime yandaş silahlı gruplar oluşturulması ve askerî ve yarı askerî birliklerle yerleşim yerlerinin kalkışmacılardan temizlenmesi 3) Büyük birliklerle yerleşim yerlerinin sıkı kontrol altına alınması. 17 (2) Ancak bu strateji 2011-2012 döneminde tam olarak uygulanamamıştır. Başarısızlığın başlıca iki nedeni vardır. Birincisi, kalkışmanın ülkenin tamamına yayılması ve bütünleşik olmasa da tam bir halk hareketine dönüşmesidir. Başarısızlığın diğer nedeni ise, Suriye Ordusunun genel sınırlılıklarına ilave olarak güvenilir kuvvet oluşturulması önceliğinin Suriye Ordusu'nun sadece 1/3'nün kullanılmasına imkân vermiş olması, bu nedenle de yeterli muharebe gücünün oluşturulamamış olmasıdır. 18 Bununla birlikte, Esad Yönetiminin, Nusayri azınlığı ve kendisine müzahir diğer grupları silahlandırma, suç örgütleri de dahil olmak üzere bütün imkânlarını seferber etme ve Hizbullah ve İran'ın sağladığı desteği askerî alana taşıma başarısını göstermiştir. 19 (3) Uygulanan stratejinin yeterli kuvvetle desteklenemediği görülünce, Yönetim amaçlarını belirli aşamalarla gerçekleştirme yoluna gitmiştir. Bu kapsamda ilk aşamada ülkenin batısında kuzey-güney istikametindeki ana mihver üzerindeki yerleşim yerlerinin tam kontrolünü sağlamayı, müteakiben doğubatı mihverini ele geçirmeyi, son safhada ise kuzeyde PYD'ye bıraktığı bölgeleri geri almayı amaçlamıştır. Bu amaçları gerçekleştirebilmek için: (a) Halen elinde bulundurduğu; Şam, Lazkiye ve Tartus vilayetlerinde mutlak hakimiyet sağlayıp sürdürmeyi birinci öncelikte değerlendirmiştir. Bu nedenle adı geçen vilayetlere yapılan saldırıları bertaraf edebilmek için kimyasal silahlar da dahil olmak üzere bütün imkânlarını koordineli bir şekilde kullanmaktadır. 20 Rejim, Ağustos 2013 ve Haziran 2014'te Lazkiye örneğinde olduğu üzere kaybedilmesi halinde bu bölgeleri geri alabilmek için karşı taarruzlar icra edebilmektedir. (b) Halep-Hama-Humus-Şam-Suveyda mihveri ile batısında yer alan vilayetlerde (Lazkiye, Tartus) kontrolünü sürdürmeyi, bu kapsamdaki diğer vilayetleri (İdlip, Kuneytira ve Dera) ele geçirmeye çalışmaktadır. (c) Diğer vilayetlerde ise şimdilik kaydıyla askerî mevcudiyetini sürdürmeye çalışmakta, ancak ana ikmal sevk ve idare için vazgeçilmez gördüğü kuzey-güney ana mihveri lehine bu bölgelerden fedakarlık yapabilmektedir. (4) Esad Yönetimi, 2012'ye kadar olan dönemde, öncelikle kalkışmayı bastırmaya 'temizlik harekâtı' (clear) yönelmiş, bu tarihten sonra ise ele geçirdiği bölgelerin tam kontrolüne yönelik olarak yerleşim yerlerinde birlik konuşlandırmaya başlamıştır. Bu ikinci safhada ise kazanımlarını pekiştirmek için 'elde tutma' (hold) ve 'ayrıştırma (cleansing) gayretlerine yoğunlaşmıştır. Esad Yönetimi, kendisine müzahir halkın da bulunduğu ele geçirmiş olduğu bölgelerde tam kontrolü tesis edebilmek için 'etnik temizlik' uygulamakta, sakıncalı gördüğü grupları göçe zorlamaktadır. Buna karşın, muhalif gruplara destek veren 10
Rapor-006 Suriye İç Savaşı'nda Askerî Durum 22.12.2014 veya kendisini yeterince desteklemeyen yerleşim yerlerini, sivil-savaşan ayrımı yapmaksızın askerî hedef olarak görmektedir. 2012 başlarında, Zabadani'ye yapılan harekâtın başarısızlığa uğraması üzerine yerleşim yerlerine ilk kez topçu bombardımanı uygulayan Yönetim, bu taktiğini o zamandan beri kullanmaktadır. 21 Esad Yönetimi, Haziran 2012'de muhaliflerin kuzey bölgelerinde -özellikle Halep ve Lazkiye'deki- ileri harekâtını durdurabilmek maksadıyla hava kuvvetlerini kullanmıştır. 22 Bu taktiğin başlıca vasıtaları arasında; ağır topçu ve 'varil bombaları' ile yapılan hava bombardımanı ve 'teslim ol veya açlıktan öl' 23 sloganı ile uyguladığı kuşatmalar gelmektedir. Kalkışmacıyı halktan ayıramayan Esad Yönetimi böylece halkı kalkışmacıdan ayırmaya çalışmaktadır. 24 Halkı yerlerine terke zorlayan bu uygulama neticesinde, muhalifler yerleşim yerine ele geçirmiş olsalar da halkı kaybetmektedirler. 25 b. Muhalif Gruplar (1) Muhalif grupların Esad Yönetimini devirmek dışında ortak amaçları bulunmadığından 26 bu gruplar ortak bir strateji de oluşturamamışlardır. Bununla birlikte, başlangıçta seçilen hedeflere bombalı saldırılar ve terörist taktiklerle sınırlı olan muhalif eylemlerinin süreç içerisinde giderek askerî nitelikli faaliyetlere yöneldikleri görülmüştür. Muhalif grupların bu kapsamda, Esad Yönetiminin zayıf olduğu bölgeleri ele geçirerek kurtarılmış bölgeler oluşturmaya, bu bölgeler arasında irtibat tesis ederek rejim kuvvetlerini kuşatmaya ve bütünlüğünü ortadan kaldırmaya yönelik bir stratejinin bir kısmını uyguladığı görülmüştür. (2) IŞİD, Esad Yönetiminin benimsediği demografik yapının yeniden şekillendirilmesi stratejisini uygulamaktadır. (3) PYD, Kürt nüfusun yaşadığı bölgelerde, Ocak 2014'te tesis ettiği özerk kantonlarda (Cezire, Kobani ve Afrin) tam hakimiyetini kurmaya çalışmaktadır. Müteakip aşamada, doğudan batıya; Haseke- Rakka-Halep-İdlib-Lazkiye güzergahının kuzeyindeki bölgede hakimiyetini genişletmeye çalışması kuvvetle muhtemeldir. (4) Muhaliflerin inisiyatifiyle başlattığı askeri harekâtın çoğu, stratejik ulaştırma/iletişim hatlarının, kritik bölgelerin tehdit ve taciz edilmesi ile rejimi yıpratmaya yönelik terörist eylemlerle, taktik akınlar gibi küçük ve birkaç grubun müştereken icra ettiği orta çaplı harekâttan ibarettir. Yerel gruplar, taktik seviyede mevzii kazanımlarla meşguldürler. Bu kapsamda, rejime ait hava üsleri ve silah depolarını başlıca taktik hedefler olarak almışlardır. 11
4. Esad Yönetiminin Askerî Durumu 27 a. Kuvvet Yapılanması ve Konuşlanma (2011'e kadar olan dönem) (1) Kuvveti (a) 2011 yılına kadar olan süreçte Suriye Silahlı Kuvvetleri, Global Firepower'ın dünya orduları sıralamasında; bölge ülkelerinden Türkiye (8'inci sırada), İsrail (11'inci sırada), Mısır (13'üncü sırada), İran (22'nci sırada), Arabistan (25'inci sırada)dan sonra 26'ncı sırada gösterilmekteydi. Suriye Silahlı Kuvvetleri; 4.950 tanka, 5.155 zırhlı muharebe aracına, 436 rokete, 3.360 namlulu topçuya, 680 çok namlulu roket atara, toplam 473 uçağa, çoğu sahil koruma botu olmak üzere 56 gemiye sahipti. 28 Suriye Kara Kuvvetleri'nin kadro mevcudu 220.000 olarak bilinmekteydi. 29 Ordunun büyük çoğunluğunu yükümlü olarak silah altına alınanlar oluşturmaktaydı. Suriye Kara Kuvvetleri, 1970'lerden itibaren SSCB askerî doktrin ve yapılanmasını uygulamaktadır. (b) Hava Kuvvetleri (Tablo 1.) 30 : Esad Yönetimi 1980'lerin sonundan itibaren, hava kuvvetlerinin muharebe etkinliğini muhafaza etmekte ciddi sorunlarla karşılaşmıştı. Hava Kuvvetlerinin ana muharebe uçaklarından MİG 21 ve 25'lerin üretimine sırasıyla 1985 ve 1984'te son verilmiştir. Sayıları 160-240 civarında olan bu uçaklardan etkin olarak kullanılabilenlerin sayısı 'on'larla ifade edilebilecek kadar sınırlıydı. En yeni model olan MİG 29 (Hizmete giriş tarihi 1983)lar ise 40 civarındaki sayısı ile ülkenin hava kuvveti ihtiyaçlarını karşılamaktan uzaktı. 31 Rejim bu zafiyeti, güçlü bir hava savunma sistemi tesis ederek gidermeye çalışmıştır. Tablo 1. Suriye Hava Kuvvetleri Uçak Mevcudu Mi-8/17 Orta Nakliye Helikopteri 100 An-24/26 Orta Nakliye Uçağı 7 IL-76 Orta-Ağır Nakliye Uçağı 5 Mi-2 Taarruz Helikopteri 10-20 Mi-24 Taarruz Helikopteri 35-48 SA-342 Taarruz Helikopteri 35 MiG 21/25 Keşif ve Avcı Uçağı 160-240 MiG 23/29 Savaş Uçağı 135-225 SU-22/24 Savaş Uçağı 80-110 L-39 Eğitim Uçağı 40-70 Kaynak: Elizabeth O Bagy, Christopher Harmer, Jonathan Dupree, Liam Durfee, Syrian Air Force and Air Defense Capabilities, Institute for the Study of War, Mayıs 2013, s. 9. Açıklamalar: Muharebe Etkinliği: Yüksek Düşük 12
Rapor-006 Suriye İç Savaşı'nda Askerî Durum 22.12.2014 (2) Konuşlanma ve Kuruluş (a) Suriye Kara Kuvvetleri, 1976 İsrail yenilgisinden sonra yeniden yapılandırılarak üç kolordu (Kor.) ve Genelkurmay Başkanlığı (Gnkur.Bşk.lığı)na bağlı birlikler şeklinde yeniden teşkil edilmiştir.32 Teşkilat şeması için bkz. Şekil 1. (b) 2011 ayaklanmasından önce Suriye Kara Kuvvetlerinin 1'inci Kolordusu, İsrail ve Ürdün sınırında; 2'nci Kolordu Lübnan sınırında; 3'üncü Kolordu ise Humus bölgesinde iç güvenlik görevlerinde görevlendirilmişti. Doğrudan Gnkur.Bşk.lığına bağlı -Kolordu kuruluşunda bulunmayan ve aynı zamanda stratejik ihtiyatı oluşturan- Halep güneyinde konuşlu 18'inci Zh.Tüm. kuzey, Deyrizor bölgesindeki 17'nci Mknz.Tüm. doğu sınırından sorumluydu.33 Bkz. Harita 2. Harita 2. Esad Yönetimi Kara Kuvvetlerinin Konuşlanması Haseke Halep 18 Lazkiye Rakka XX XX 17 Humus XXX 2 XXX XXX Şam 3 1 400km. (c) Suriye Hava Kuvvetlerinin konuşlanması Harita 2.'de gösterilmiştir. Hava üslerinin büyük çoğunluğunun kalkışmanın başından beri Esad Yönetiminin kontrolünde olan merkezi ve güney Suriye'de olması, havadan ikmal ve taarruzî hava-kara harekâtının icrasını olanaklı kılmıştır.34 13
Rapor-006 Suriye İç Savaşı'nda Askerî Durum 22.12.2014 Şekil 1. Suriye Kara Kuvvetleri Kuruluşu Gnkur. Bşk. 1 2 ÖZKUV. K.lığı. 14 40 41 36 127 112 68 33 102 41 45 554 35 132 121 104 42 46 556 404 15 105 138 47 106 555 53 100 154 54 Cum. Mhfz. 4 101 15 5 7 9 3 1 10 3 11 18 17 76 85 47 67 131 137 43 91 62 65 60 134 93 88 34 153 18 81? 167? 12 78 52 58 56 21 87 120 175?????? 64 61 90? Açıklamalar: Kolordu Kadro Mevcudu : 220.000 Gerçek Mevcut: 65.000 Gnkur.Bşk.lığı Bağlıları Mevcudu: 38.000 Kor. Bağlıları Mevcudu: 27.000 Zırhlı Tümen Zırhlı Tugay Özel Kuvvet Alayı Mekanize Tümen Mekanize Tugay Piyade Alayı Özel Kuvvet Tümeni Özel Kuvvet Tugayı Topçu Alayı Personel Kadrosu ve Araç Envanterini Karşılama Oranı (Topçu hariç) Kaynak: Joseph Holliday, The Syrian Army: Doctrinal Order of Battle, Institute for the Study of War, February, 2013, p. 12. % 100 14 % 66 % 50 % 33 % 25 % 15