BARKOD TEKNOLOJİSİ İÇİNDEKİLER Giriş Otomatik Tanımlama Teknolojisi Barkod Teknolojisinin Tanımı ve Kapsamı Barkod Teknolojisinin Gelişim Süreci Semboloji Barkod Sistemleri Barkod Yazıcılar Barkod Okuyucular Tarayıcılar Barkod Kalitesi ve Dogrulama Barkod Dogrulayıcı Standartları Barkod Sistemlerinin Yararları ETİKETLEME VE İŞARETLEME Yrd.Doç.Dr. Salih Börteçine AVCI HEDEFLER Bu üniteyi çalıştıktan sonra; Barkod teknolojisinin ne olduğunu öğrenebilecek, Barkod teknolojisinin kurumsal çözümlerini belirleyebilecek, Barkod teknolojisinin günümüz kurumları için önemini anlayabileceksiniz. ÜNİTE 14
GİRİŞ Günümüzün rekabetçi dünyasında ürünlerin üretildikten sonra hızla piyasaya gönderilmesini, bunun yanında bilgilerin de aynı hızla gönderilmesini gerektirmektedir. Barkod teknolojisi de diğer bilgi teknolojileri gibi işletmelere rekabetçi avantaj kazanabilmeleri açısından önemli bir imkân sağlamaktadır. Çağımızda tüm organizasyonlarda bilgisayarların kullanımı artık zorunlu hâle gelmiştir. Bugünün endüstrisi Elektronik Veri Değişimi (EDI), Kurumsal Kaynak Planlaması (ERP), Kurumsal Kaynak Yönetimi (ERM), envanter yönetimi, lojistik ve pek çok gelişimi bu teknoloji sayesinde geliştirmiştir. Bilginin işletme içinde, işletmeler arası ve işletme müşteri arasındaki akışı ise bu gelişmelere paralel bir hız yaşamaktadır. Hız ve doğruluk bu bilgi akışında kritik bir öneme sahiptir. Verilerin otomatik bir şekilde toplanabilirliği ile birlikte bu verilerin ürünle birlikte devamının sağlanmasında, barkod teknolojisi üretim ve ticaret endüstrisinin vazgeçilmezi hâline gelmiştir. OTOMATİK TANIMLAMA TEKNOLOJİSİ Otomatik tanımlama (Auto ID), bilgisayar sistemlerine verilerin direkt girişini tanımlamak için kullanılmaktadır. Otomatik tanımlama (Auto ID) ve veri yakalama, klavye kullanılmaksızın mikro işlemci kontrollü aletler ya da programlanabilir mantık kontrolörü (PLC), bilgisayar sistemlerine verilerin direkt girişini tanımlamak için kullanılmaktadır. Otomatik tanımlama teknolojileri bilgi ve iletişim teknolojisi gelişiminde rol oynayan bir grup teknolojinin toplu tanımından ibarettir. Otomatik tanımlama, veri toplama problemleri için çözüm sağlayan çok sayıda teknolojiyi içermektedir. Bunlar barkod, radyo frekans tanımlama ve veri iletişimi, manyetik şeritler, ses tanımlama ve görsel sistemler, optik karakter tanımlama ve biyokimlik gibi teknolojileri içermektedir. Bu teknolojilerin her biri, bir diğerinden daha özellikli uygulamaları içeren avantaj ve özelliklere sahiptir. Otomatik tanımlama teknolojileri hata ve zaman kayıplarını önlemede ön plana çıkmaktadır. Otomatik tanımlama verinin toplanmasında ve değerlendirilmesinde hızlı, doğru ve maliyet avantajı sağlaması ile her tür yerde kullanılabilir bir yapıya sahiptir. Otomatik tanımlama işletmeleri üç yolla geliştirebilir: Veri girişi aerodinamik, otomatize edilmiş ve masrafsız bir şekilde yapılır. Bilgi, işletmenin mevcut ve esnek görünümünü sağlayarak hızlı bir şekilde elektronik formlar vasıtasıyla oluşturulabilir. Otomatik veri girişi, elle veri girişine göre daha doğru bilgiler sağlar. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 2
Otomatik Tanımlama Teknolojilerinin Faydaları Otomatik tanımlama teknolojilerinin faydaları; doğruluk, ekonomiklik, hız ve kolaylık olmak üzere başlıca 4 grupta toplanabilir. Bunları sırasıyla açıklayalım. Doğruluk Klavye vasıtasıyla elle girişler kendine ait dezavantajlar barındırmaktadır. Yapılan çalışmalar göstermiştir ki bir operatör her 300 karakter girişi için belirlenmiş ya da belirlenememiş bir hata yapmaktadır. Barkod teknolojisi gibi otomatik tanımlama teknolojilerinde ise bir işletmede 10.000 kere daha doğru girişler yapılabildiği ortaya konulmuştur. Teknolojideki ilerleme ile birlikte bu oran daha da artmaktadır. Bu sonuçlar otomatik tanımlama teknolojilerinin, verilerin elle girişinin yapıldığı teknolojilere göre daha doğru sonuçlar alınmasını sağladığını göstermektedir. Örnek Her 3.000.000 karakter girişinde otomatik tanımlama sisteminde bir hata yapıldığı görülmüştür. Ekonomiklik Veri girişi hızında artış ve veri giriş hatalarındaki azalma, kullanıcıların maliyet ve zaman tasarrufu sağlamalarına yardımcı olmuştur. Maliyet azaltmada, doğru ve güvenilir bilginin sağlanması özel bir öneme sahiptir. Bazı otomatik tanımlama teknolojilerinin etkin kullanımı, tasarrufu mümkün veri taşınması ile düşük maliyetli üretim yapılmasını sağlamıştır. Örneğin, barkod etiketleri maliyeti düşürerek yüksek hacimli ürünlerin üretilmesini ve piyasada dolaşımını sağlamaktadır. Otomatik tanımlama sistemlerinin faydaları; doğruluk, ekonomiklik, hız ve kolaylıktır. Hız Bu konunun iki yönü bulunmaktadır. Birincisi, elle kullanıma göre barkod ya da radyo frekansı yoluyla yüzlerce, hatta binlerce veri saniyeler içinde istenilen şekilde taşınmaktadır. İkincisi, ürün kendine ait veri ile daha hızlı hareket edebilmektedir. Kolaylık Otomatik tanımlama teknolojisi her tür iş çevresinde verilerin dolaşımını kolaylaştırmaktadır. Bu sistemler kullanıcılar açısından bir yardımcı gibidir. Otomatik kontrol sistemleri kontrol aletleri ve bilgisayarlar vasıtasıyla istenilen yere kolaylıkla uyum sağlayabilmektedirler. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 3
BARKOD TEKNOLOJİSİNİN TANIMI VE KAPSAMI Barkod herhangi bir yüzeyde görsel bir şekille bilginin okuyucu makineler tarafından okunabilir formattaki yapılarını tanımlar. Barkodlar, esasında, paralel çizgilerle çizilmiş aralarında boşluk olan semboller yoluyla verileri depolamaktadır. Fakat günümüzde noktalı, eş merkezli daireler ve farklı şekillerle de ifade edilmektedir. Barkodlar lazerler, şarjlı birleştirilmiş makineler (CCD) ya da barkod okuyucu olarak adlandırılan optik tarayıcı temelli metal oksit yarı iletkenler (CMOS) tarafından okunabilmektedir. Barkodlar, küçük bir alana büyük çaplı verileri depolayabilen ve girilen verilerin hızlı ve doğru bir şekilde okunmasını sağlayan otomatik tanımlama teknolojisinde veri yansıtma (AIDC) sistemleri olarak da kullanılmaktadır. Barkodda bulunan unsurlara bakıldığında temel yapısını şu kısımların oluşturduğu görülmektedir. Barkodun iki yanını tanımlayan özel karakterlerin bulunduğu başlangıç ve bitiş karakterleri, barkodun içindeki verilerden oluşturulan ve yine barkod içerisinde yer alan kontrol karakterleri, barkodun sağ ve sol kenarındaki boş bölgeler bulunmaktadır. Barkod, eklendiği nesnelerle ilgili her türden bilginin sunumunun yapıldığı optik okunabilir bir sistemdir. Esasında barkodlar sistematik olarak aralarında boşluklar bulunan paralel çizgilerle değişken veriler sunmaktadırlar. İlk çıktığında tek boyutlu (1D) ya da lineer tarzda olabilen bir yapıya sahip iken daha sonrasında dikdörtgen, noktalı, altıgen ve diğer geometrik şekilleri içinde barındıran iki boyutlu (2D) bir yapıya dönüşmüştür. 2D sistemlerinde çok çeşitli semboller kullanılmasına rağmen genel olarak bunların tamamı barkod olarak tanımlanmaktadır. Barkod; herhangi bir yüzeyde görsel bir formatta, bilginin okuyucu makineler tarafından okunabilir formattaki şekillerini tanımlar. Barkodlar, esasında barkod okuyucu olarak adlandırılan özel optik tarayıcılar tarafından taranmaktadırlar. Daha sonrasında tarayıcılar ve açıklayıcı yazılımlar, masaüstü yazıcılar ve akıllı telefonları içeren aletlerle kullanılabilirliği kolaylaşmıştır. Genel olarak bakıldığında barkodların süper marketler, otomotiv üretimi, iletişim teknolojisi ve buna benzer pek çok alanda etkin şekilde kullanıldıkları görülmektedir. İşletmeler genelde barkodları zaman tasarrufu, hataların azaltılması ve maliyetlerin düşürülmesi amacıyla kullanmaktadırlar. Farklı endüstrilerdeki denemeler yoluyla barkod sisteminin gelişimi sağlanmıştır. Detaylı satış bilgilerini içermesi ile müşteri ihtiyaçları için büyük çaplı sorumluluklardan kurtulmayı sağlayan barkod sistemleri tarayıcıya yüklendikten beş hafta sonrasına varacak ölçüde bilgilerin farklı yerlerde standart okunuşu sayesinde ortalama bir endüstride satışlarda %20 lik bir artışa ön ayak olmuştur. Özellikle süpermarketlerde bu gözle görülür bir şekilde gerçekleşmiştir. Aynı zamanda pazar payını artırmak için düşük fiyatlarda depolama maliyetleri oluşumuna da izin veren bu sistem, barkod tarayıcı için yapılan maliyetlerin geri dönüş oranını %41.5 seviyelerinde gerçekleştirmiştir. Bu sistem müşterilere kurulmuş kurumsal bir entrika olarak da kabul edilmektedir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 4
Barkodlar, büyük miktarlı verinin organizasyonuna da izin vermektedir. Özellikle sağlık alanında ve hastane kurulumunda geniş bir şekilde kullanılmaktadır. Hastaların tanımlanmasından hastalık geçmişine ve ilaç alerjilerine kadar etkin medikal yönetimin oluşumunu sağlamıştır. Hasta bilgilerini içeren kişisel barkod bileklik örneği Şekil 14.1 de verilmiştir. Şekil 14.1. Hasta bilgilerini içeren kişisel barkod bileklik Barkodlar hem malzemeler için hem de insanlar için takip konusunda kullanılmaktadır. Kiralık araçların takibi, havaalanında bagajların takibi, nükleer atıklar, kayıtlı postalar ve kargolar için ideal bir sistemdir. Barkodlu biletler kullanıcının spor alanlarına, sinemalara, tiyatrolara, fuar alanlarına ve ulaşımlarına yardımcı olmaktadır. Kiralama yeteneği ile taşıtların giriş ve çıkışlarının takibinin yapılmasına yardımcı olmaktadır. Bunlardan başka personelin iş takibinin yapılmasını da kolaylaştırmaktadır. BARKOD TEKNOLOJİSİNİN GELİŞİM SÜRECİ Modern barkod çalışmaları, ilk defa 1948 yılında Bernard Silver tarafından ele alınmıştır. Modern barkod çalışmaları ilk defa 1948 yılında Bernard Silver tarafından ele alınmıştır. Drexel Teknoloji Enstitüsünde öğrenci iken ABD yerel gıda fuarında gıda zinciri sunumundan ilham almıştır. Kontrol sürecinde ürün bilgilerini otomatik okuyan bir sistem araştırması yapılması konusunda akademisyenlerle görüşen Silver, bu görüşmenin ardından arkadaşı Norman Joseph Woodland la birlikte çeşitli sistemler üzerinde çalışmaya başlamışlardır. İlk çalışma sistemlerini ultraviyole mürekkeple başlattılar, fakat mürekkebin renginin çok kolay atmasından ve oldukça pahalı olmasından dolayı farklı arayışlara girdiler. Bir sonraki çalışmalarında ilk barkodu plajdaki kumlardan esinlenerek oluşturdular. Daha sonrasında Barkodun gelişim seyri 1960 ların sonlarında Amerikan Demiryolları Ortaklığı tarafından desteklenen bir endüstriyel içerik şeklinde gelişme göstermiştir. General Telephone and Electronics (GTE) tarafından geliştirilen ve otomatik araç tanımlama (Car Track ACI) olarak adlandırılan bu yapı demir yolu araçlarına eklenmiş gümüş levhalar üzerinde çeşitli kombinasyonlarda renklendirilmiş şeritler içeriyordu. Araç başına iki şerit kullanılıyordu; sahipliği, donanım şekli ve kimlik numarası gibi bilgileri sunan renkli şeritlerin düzenlenmesi ile ilgili bir mekanizma oluşturuldu. Levhalar yol kenarında bulunan bir tarayıcı tarafından okunarak değerlendiriliyordu. 1966 yılında ulusal besin zinciri kurumu otomatik kontrol sistemi fikrini tartışmak için toplandı. Daha sonrasında Kroger marketler zinciri geliştirilen yeni sistemi denemek için gönüllü oldu. Ardından New Jersey de köprü geçişinde Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 5
araçları hızlı bir şekilde tanımlayan benzer bir sistem kuruldu. 1967 yılında demiryolunun gelişmesi ile diğer endüstriler için kodun siyah ve beyaz bir versiyonunu geliştirmek maksadı ile Computer Identics adlı bir şirket kuruldu. Bilgisayar desteği ile helium neon lazer ile çalışan, ışıklandırma ile tarayıcının önünde belirli bir mesafede ayna ile çalışan, her yerde barkodu okuyabilecek bir teknoloji geliştirilmiştir. Bu gelişme, tüm sürecin daha basit ve daha güvenilir olmasını sağlamıştır, öyle ki kırışmış yıpranmış etiketler bile okunur hâle gelmiştir. 1970 lerin ortalarında ulusal besin zinciri kurumu geliştirilen kod sistemini standartlaştırmak ve barkod geliştirmek için Amerika daki süpermarketlerde ürün kod sistemini kurmuştur. Daha sonrasında ürün tanımlamak için 11 basamaklı standart bir kod geliştirilerek, kodu hem yazıp hem de okuyan bir barkod sistemi için standart bir sözleşme hazırlanmıştır. Bu, farklı türdeki firmalara gönderilerek lineer kodları içeren geniş çaplı barkod sistemleri üzerinde çalışılmıştır. Barkod, otomatik süpermarket kontrol sistemlerinde kullanılmaya başlandığı zaman ticari anlamda başarıya ulaşmış ve sonuçta evrensel bir hâle gelmiştir. Barkod kullanımı, genel olarak otomatik tanımlama ve yakalama (AIDC) şeklinde adlandırılan diğer pek çok alana da yayılmıştır. Aynı anda birden fazla yerde olacak şekilde Universal Product Code (UPC) barkod, 1974 yılının Haziran ayında sakız üretimi yapan Wringley şirketinin paketlerinde görüldü. Diğer sistemler AIDC pazarında baskın olarak kullanıldı. Fakat basit olarak, küreselleşme ile birlikte maliyet düşüklüğü sayesinde barkodların 2000 li yıllara kadar diğer sistemlerdeki rolü sınırlı olmuştur. Günümüzde artık her sektöre yayılmış olan barkod teknolojisi hızlı bir şekilde ilerlemesini sürdürmektedir. SEMBOLOJİ Barkodlar; basamaklar, karakterler ve diğer noktalama sembollerini sunan çeşitli genişliklerde çizgiler ve boşluklardan oluşmaktadır. Çizgilerin ve boşlukların tanzim edilmesi sürecine semboloji adı verilmektedir. Çok farklı türde barkod teknolojisi ya da dili bulunmaktadır. Her bir semboloji; karakter kodlaması, yazımı ve okunma gereklilikleri, hata kontrolü ve diğer benzer özellikler için kendine ait kurallara sahiptir. Çizgilerin ve boşlukların tanzim edilmesi sürecine semboloji adı verilmektedir. Mesajlar ve barkodlar arasındaki haritalama şekli de semboloji olarak adlandırılmaktadır. Bir sembolojinin karakteri barkod içinde başlama ve bitiş işaretleri ile birlikte ikili veriyi ya da mesajları alfa numerik karakterler yoluyla kodlanması ile belirlenir. Bir sembolojinin teknik özellikleri tek basamak/karakter kullanılarak mesajı kodlamaktadır. Çizgiler ve boşluklarda başlama ve durma işaretleri bulunmaktadır. Farklı endüstrilerin kullandıkları kendilerine ait sembolojilerin yıllar itibarıyla gelişmesiyle birkaç genel semboloji ortaya çıkmıştır. Farklı türdeki barkod sembolojileri veriyi sunmaları açısından ve kodlanmış olduğu veri tipleri açısından, bazılarından yalnızca şifre sayısı, karakterler ve birkaç noktalama karakteri, 128 ve hatta 256 karakterin sunulduğu biçimler, ASCII kodlar yoluyla birbirinden farklılaşmaktadır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 6
Yeni sembolojilere bakıldığında çoklu dilde kodlamalar için farklı seçenekler içerdiği görülmektedir. Aynı sembolle kullanıcının tanımladığı özel ve ek niteliğindeki bilgilerin kodlandığı ve hatta sembol hasar gördüğünde verinin kendisini yeniden yapılandırmasına izin veren sembolojiler de geliştirilmiştir. Barkodun 1940 larda icadından beri ürün ve bilgilerinin küresel çaptaki tüm işletmelerde akış hızı git gide artmaktadır. Klavye ile veri girişinin ötesinde, barkod teknolojisinin uyarlanması yoluyla verilerin güvenirliliği ve doğruluğunun artması ile beraber barkod sistemleri bugünün küresel ekonomisinde işletme uygulamalarında kritik bir unsur hâline gelmiştir. Barkod teknolojisi, verinin optik olarak okunabilirliğini ve makinelerin okuyabildiği ve tarayabildiği sembolleri yazım teknolojisini geliştiren türdeki sembolojiyi kapsamaktadır. Bu sayede geçerli sembol kalitesi artmaktadır. Yaygın olarak kullanılan sembolojilerden en önemlisi lineer sembolojidir. Lineer semboloji iki özelliğe ayrılarak sınıflandırılabilir: Ayrığa karşı sürekli: Sürekli sembolojide karakterler genelde bitişiktir, bir karakter bir boşlukla biter ve sonra bir çizgi başlar ya da tam tersi. Ayrık sembolojide karakterler çizgilerle başlar ve biter; karakterler arası boşluk ihmal edilir. Çok genişlikliğe karşı iki genişlikli: İki genişlikli sembolojide çizgi ve boşluklar geniş ya da dardır. Geniş bir çizginin hatasız genişliği, geniş çizgilerin semboloji gerekliliği yapışık olduğu sürece bir anlam ifade etmez. Çoklu genişlik sembolojisinde çizgi ve boşluklar modül diye adlandırılan temel bir genişliğin tüm çeşitlerini barındırır. Bazı sembolojilerde ise serpiştirme kullanılır. İlk karakter çeşitli genişliklerde siyah çizgiler kullanarak kodlanır. Daha sonra bu çizgiler arasında beyaz boşlukların çeşitli genişlikleri ile ikinci karakter kodlanır. Böylece karakterler barkodun aynı bölüm üzerinde çiftler hâlinde kodlanmasını sağlar. Serpiştirilmiş 5 in 2 si bunun için bir örnektir. Lineer semboloji lazer tarayıcılar için optimize edilmiştir. Yığın halindeki sembolojiler dikey olarak verilen bir lineer semboloji ile tekrarlanır. Pek çok 2D sembolojisi arasında en genel olanı matriks kodlardır. Özelliklerine bakıldığında kare ya da noktalı şeklindeki modüllerle ızgara desen üzerinde düzenlenmiş oldukları görülür. 2D sembolojisi aynı zamanda dairesel ve farklı desenlerde de olabilmektedir ve stenografi (gizlenmiş yazı, şifrelemeden farklı olarak daha büyük bir metin içine bir mesajın yerleştirilmesi) ile çalışabilir ve bir resmin içine bile modül olarak saklanabilir. Lineer semboloji lazer tarayıcılar için optimize edilmiştir. Düz bir çizgi içinde barkodun karşılıklı bir ışık demeti vasıtasıyla taranması sağlanır ve barkodun açık koyu desenlerinin dilimleri bu şekilde okunmuş olur. Üst üste yığılı sembolojiler de lazer tarayıcı için optimize edilmiştir. Burada da barkodun arasında lazer çoklu geçişler yaparak okuma işlemi yapar. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 7
Bireysel Etkinlik Barkod teknolojisine gelecekte eklenebilecek özellikler hakkında düşününüz. BARKOD SİSTEMLERİ Küresel barkod sistemlerinin geliştirilmesi sayesinde barkodlar modern toplumun her alanında kullanılabilir hâle gelmiştir. Tüm dünyada marketlerden yedek parça üretim işletmelerine kadar merakla takip edilen bir teknoloji hâline gelmiştir. Pek çok ürünün uluslararası standartlara sahip barkodları bulunmaktadır. Ürünlerin takibine yardımcı olan barkod sistemi, aynı zamanda ürünlerin hırsızlık olaylarına karşı, bir önlem olarak, kullanılır hale gelmiştir. Ek olarak perakende zinciri üyeliği kartları, barkodları müşterilerini tanımlamak için kullanma imkânı da sağlamaktadır. Bu sayede bireysel müşteri ihtiyaçları tanımlanarak karşılanması kolaylaşmıştır. Bu kadar geniş alana yayılmış olan barkod sistemi, sahada tek ve çift boyutlu barkod sistemler şeklinde bulunmaktadır. Tek boyutlu (1D) ve iki boyutlu (2D) barkod sistemlerinin kapsamları aşağıda sırasıyla açıklanacaktır. Tek Boyutlu (1D) Barkodlar 1D barkodların büyük bir dezavantajı, bilginin yalnızca düz boyutla depolanabilmesidir. Aynı anda birden fazla yerde olabilen tek boyutlu (1D) barkodlar Joseph Woodland tarafından 1952 yılında bulunmuştur. Fakat barkodlar 1970 lerin ortalarında marketlerde evrensel ürün kodu (UPC) olarak kullanılmaya başlandığında popüler hâle gelmiştir. Bir UPC, ürünün üzerinde verinin depolandığı tek boyutlu bir barkodla bir ürüne ait tekil bir sayı olarak kullanılmıştır. 1D barkod bugünlerde hemen hemen her markette ürünlerin üzerinde bulunabilmektedir. 1D barkodların büyük bir dezavantajı, bilginin yalnızca düz boyutla depolanabilmesidir. Burada aynı bilginin tekrarlanabilme ihtimali artmaktadır. Tekrarlı kodlama barkodun yazımı ve okunmasında hatalara karşı korumak amacı taşımaktadır. Barkodda, yalnızca önceden girilen veri tabanı için bir anahtar depolar ve o veri tabanında ilgili anahtar kodun bilgisine ulaşılır. Veri tabanı olmaksızın oluşturulan barkodlar kullanılamamaktadır. Bu nedenle 1D barkodlar genelde dosya plakası olarak da bilinmektedir. Son yıllarda plaka olarak değil de taşınabilir veri dosyası hâline getirilerek çok sayıda bilginin depolanması sağlanmıştır. Teorik olarak çok sayıda bilginin depolanabildiği 1D barkodlar çok uzun olabilmektedir. Fakat bu çözüm, pek de pratik gözükmemektedir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 8
1D boyutlu lineer kodlayıcı şeklindeki barkodlar, okuyucuların bu alanda bir ya da iki barkod okuduğu sistemler vasıtasıyla yeterince yakın olacak şekilde yerleştirilerek okunmaktadır. Lineer barkodlar, geleneksel barkodlar gibi tek satırdaki çubuklar ve boşluklardan oluşan bir yapı sergilemektedir. Bunlar genel itibarıyla tek boyutlu barkodlardır. Kalem, lazer veya lineer CCD okuyucularla kolaylıkla okunabilmektedir. Çok sayıda 1D barkod sembolü bulunmaktadır. Bunların arasında ön plana çıkanları sırasıyla açıklayalım. Codabar 1972 yılında bir lineer barkod sembolü olarak geliştirilmiştir. Eski türleri kütüphanelerde ve kan bankalarında kullanılmıştır. Çizgi genişliği iki ve ayrık bir görünüm arz eden Codabar barkod örneği Şekil 14.2 de verilmiştir. Şekil 14.2. Codabar barkod şekli Kod 25 (Aralıklı Olmayan Beşten İki Kodu) Bu tür ise ikisi uzun, diğerleri kısa şeklinde dizilmiş çizgilerden oluşur. Endüstriyel ürünlerde kullanılmaktadır. Çizgi genişliği ikidir ve sürekli bir görünüme sahip olan Aralıklı Olmayan Kod 25 barkod örneği Şekil 14.3 de verilmiştir. Kod 25 (Aralıklı Beşten İki Kodu) Şekil 14.3. Kod 25 (aralıklı olmayan beşten iki) barkod şekli Bu tür barkodlar toptan satışlarda ve kütüphanelerin uluslararası standardı ISO/IEC 16390 şeklinde kullanılmaktadır. Çizgi genişliği iki ve sürekli bir görünüme sahip olan Aralıklı Kod 25 barkod örneği Şekil 14.4 de verilmiştir. Şekil 14.4. Kod 25 (aralıklı beşten iki) barkod şekli Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 9
Kod 11 1977 yılında Intermac tarafından geliştirilmiştir. Geçmişte telefonlar için kullanılan bir barkod türüdür. Çizgi genişliği iki ve ayrık bir görünüme sahip olan Kod 11 barkod örneği Şekil 14.5 de verilmiştir. Kod 39 Şekil 14.5. Kod 11 barkod şekli 1974 yılında Dr.David Allais ve Ray Stevans tarafından geliştirilmiştir. Uluslararası standardı ISO/IEC 16388 şeklinde kullanılmaktadır. Çizgi genişliği iki ve ayrık bir görünüme sahip olan Kod 39 barkod örneği Şekil 14.6 da verilmiştir. Kod 93 Şekil 14.6. Kod 39 barkod şekli Alfanümerik değişken uzunluk sembolüdür. 1982 yılında Intermac tarafından geliştirilmiştir. Çeşitli kullanım alanına sahip olan bu barkod türünün çizgi genişliği çoklu ve sürekli bir görünümdedir. Kod 93 barkod örneği Şekil 14.7 de verilmiştir. Kod 128 Şekil 14.7. Kod 93 barkod şekli Çok yüksek yoğunluklu bir barkod sembolojisine sahiptir. Hem alfanumerik hem de numerik olarak kullanılabilmektedir. Değişken kullanım alanı Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 10
bulunmaktadır ve uluslararası standart olan ISO/IEC 16388 olarak kullanılmaktadır. Çizgi genişliği çoklu ve sürekli bir görünüm taşıyan Kod 128 barkod örneği Şekil 14.8 de verilmiştir. Şekil 14.8. Kod 128 barkod şekli EAN 2 (European Article Number) Bu tür ise genelde dergilerde ve periyodik olarak kullanılan yayınlarda görülmektedir. Çizgi genişliği çoklu ve sürekli bir yapıya sahip olan EAN 2 barkod örneği Şekil 14.9 da verilmiştir. EAN 5 Şekil 14.9. EAN 2 barkod şekli Genelde kitaplarda kullanılmaktadır. Kitabın fiyatını belirler. Çizgi genişliği çoklu ve sürekli bir yapıya sahip olan EAN 5 barkod örneği Şekil 14.10 da verilmiştir. Şekil 14.10. EAN 5 barkod şekli Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 11
EAN 8 Barkod genişliğinin yazıldığı paketten daha uzun olduğu ürünlerde kullanılan bir barkod türüdür. Sigara ve sakız gibi ürün barkodu olarak kullanılan EAN 8 barkod örneği Şekil 14.11 de verilmiştir. İki Boyutlu (2D) Barkodlar Şekil 14.11. EAN 8 barkod şekli 2D barkodlar 1D ye göre operasyonel etkinliği artırarak maliyetleri düşürmüştür. 2D barkod ilk defa 1988 yılında Intermac şirketi tarafından Code49 olarak tanıtılmıştır. Code49 sembolojisinin tanıtıldığı günden beri birkaç yeni semboloji yüksek veri yoğunluğu ile ve genelde hatalara karşı sağlam barkodlar üretmek için hata düzeltici kodları birleştirerek geliştirilmiştir. 2D barkodlar, 1D barkodlar gibi bir bilgisayar veri tabanına ihtiyaç duymaksızın mevcut bilginin depolanmasını sağlamaktadır. 2D barkodlar 1D barkodlara göre daha popüler hâle gelmiştir. Çünkü 2D barkodlar 1D barkodlara göre operasyonel etkinliği artırarak maliyet düşüklüğünü sağlamıştır. Son yıllarda 2D barkodlar dijital sinyallerle doğrulayarak ve kriptoloji algoritmalarının kullanımı yoluyla veri güvenliğini de sağlamaktadır. Bu türde yığın barkodlar ve matris barkodlar olmak üzere iki barkod ön plana çıkmaktadır. Yığın barkodlar, birden fazla satırdan oluşur ve taramalı lazer veya lineer CCD okuyucular vasıtasıyla okunabilirler. Matris barkodlar ise veri hücrelerinin poligon biçiminde bir araya getirilmesinden oluşurlar. Bunlar iki boyutu barkodlardır ve CCD okuyucular vasıtasıyla okunurlar. Bazı 2D barkodlar bir web sayfasına köprü vasıtasıyla da yerleştirilmektedir. Barkod okuma becerisine sahip cep telefonları yardımıyla bir ürün için o civardaki en iyi fiyatı veren bir marketin bulunmasına yardım edebilen web site bağlantısı ile yapıyı okumak için kullanılabilir. 2005 yılından beri hava yolları IATA standardına sahip 2D barkod sistemini boarding (uçağa biniş) geçişlerinde (BCBP) etkin bir şekilde kullanılmaktadır. Şu an itibarıyla bu barkodlar birtakım akıllı telefonlara gönderilerek uçaklara binişleri de kolaylaştırmaktadır. Çok sayıda 2D barkod sembolü bulunmaktadır. Bunların arasında ön plana çıkanları sırasıyla açıklayalım. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 12
Aztec Code Bu matriks kod türünde az boşluk kullanılmaktadır. Aztec Code barkod örneği Şekil 14.12 de verilmiştir. Data Matrix Şekil 14.12. Aztec Code barkod şekli Bu veri kodunun uzunluğu matristeki hücre sayılarına bağlıdır. Her bir data matrikste iki eksen koyu renkte ve L şeklini alır. Datamatrix barkod örneği Şekil 14.13 de verilmiştir. Yüksek Kapasiteli Renkli Barkod Şekil 14.13. Data Matrix barkod şekli Burada kare pikseller yerine renkli üçgen şekilleri kullanılır. Dört ya da sekiz renkle temsil edilen Yüksek Kapasiteli Renkli barkod örneği Şekil 14.14 de verilmiştir. Şekil 14.14. Yüksek Kapasiteli Renkli barkod şekli Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 13
Maxi Code Özellikle paketlerin gönderilmesi ve taşınmasının yönetiminde kolaylık sağlamaktadır. Maxi Code barkod örneği Şekil 14.15 de verilmiştir. PDF 417 Şekil 14.15. Maxi Code barkod şekli Yığınlı barkod sembolü olarak PDF 417, öncelikli olarak taşımacılıkta, kimliklerde ve envanter yönetiminde kullanılmaktadır. PDF 417 barkod örneği Şekil 14.16 da verilmiştir. Şekil 14.16. PDF 417 barkod şekli QR Code (Quick Response Code) İlk defa Japon otomotiv endüstrisinde kullanılmıştır. Ama bunun dışında ürün taşıma, ürün tanımlama, zaman izleme, belge yönetimi, genel pazarlama, boarding kartlar gibi alanlarda kullanılmaktadır. QR Code barkod örneği Şekil 14.17 de verilmiştir. Şekil 14.17. QR Code barkod şekli Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 14
Shot Code Diğer matriks kodlardan farklı olarak düzenli veriler depolamaz, bir veriye ait 40 bitlik depolama kapasitesine sahiptir. Shot Code barkod örneği Şekil 14.18 de verilmiştir. Şekil 14.18. Shot Code barkod şekli Tartışma Büyük işletmelerde etkin bir şekilde kullanılan barkod sistemlerinin geçici çapta özellik taşıyan küçük ve orta büyüklükteki işletmelerde de kullanılmasına gerek olup olmadığını tartışınız. BARKOD YAZICILAR Bir barkod yazıcı, esasında, bir tür bilgisayar çevre birimi özelliği taşır. Klasik yazıcılardan farklı olarak en genel barkod yazıcılar iki farklı yazma teknolojisinden birini kullanır. Barkod yazıcılar, her sektör için tasarlanan bir yapıya sahiptir. Direkt termal yazıcılar olarak adlandırılan bir türde, ısıdan kaynaklı kimyasal reaksiyonla kağıdın rengi siyaha dönüştürülerek yazma işlemi gerçekleştirilir. Termal transfer yazıcıları olarak bilinin başka bir türde ise aynı şekilde ısı kullanılır, fakat kağıdı reaksiyona sokmak yerine ısı, balmumu gibi bir şeyi eritir ya da parçacıklarını bir şeridin üzerinde ezerek şekillendirir. Bu sayede reçineden ısı transferi ile geçen mürekkep kağıda yazılır. Direkt termal yazıcılar genelde daha ucuzdur, fakat ısıya, direkt güneş ışığına ya da kimyasal buharlaşmaya rastladığında kolayca bozulabilir. Barkod yazıcılar, her sektör için tasarlanan bir yapıya sahiptir. Barkod yazıcılar geniş çaplı depolarda ve üretim atölyelerinde çok kısa sürede kullanılabilen bir yapıya sahiptirler. Nokta vuruşlu yazıcılar, mürekkep püskürtmeli yazıcılar, lazer yazıcılar, sürekli form lazer yazıcılar, termal barkod yazıcılar, termal transfer barkod yazıcılar ve doğrudan baskı sistemleri gibi türleri bulunmaktadır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 15
BARKOD OKUYUCULAR TARAYICILAR İlk ve en ucuz barkod okuyucu, hâlen daha karışık ışık demetlerinden oluşturulmuş şekliyle, barkodun üstünden manuel olarak süpürülmüş tek bir foto sensörden oluşmaktadır. Barkod tarayıcılar bilgisayara bağlanma şekillerine göre üç kategoriye ayrılarak sınıflandırılabilir. İlk ve en ucuz barkod okuyucu, hâlen daha karışık ışık demetlerinden oluşturulmuş şekliyle barkodun üstünden manuel olarak süpürülmüş tek bir foto sensörden oluşmaktadır. En eski tip olan birinci tür RS 232 barkod tarayıcıdır. Bu tür girdi verisini uygulama programına transferi için özel bir yazılım gerekmektedir. İkinci olarak klavye arayüzlü tarayıcılar PS/2 ya da AT klavye uyumlu bir kablo yardımıyla bilgisayara bağlanılarak kullanılmaktadır. Barkod verisi, klavye girişi ile bilgisayara gönderilmektedir. Üçüncü olarak klavye arayüz tarayıcı gibi USB tarayıcılar, kurulumu kolay ve girdi verisini uygulama programına transferi için özel bir koda ihtiyaç duymazlar. Bilgisayarın ekranında HID arayüz sayesinde klavyenin bir uzantısı gibi hareket eder ve tarayıcı ek bir klavye gibi davranarak otomatik olarak işlem görür. Barkod tarayıcılar, Google Goggles uygulaması vasıtasıyla Google ın mobile Android işletim sisteminde de kullanılabilir ya da Scan gibi üçüncü taraf barkod tarayıcı ile de bu okuma/tarama işlemi yürütebilir. Nokia nın Symbian işletim sisteminde barkod tarama özelliği bulunmaktadır, bunun yanında Maemo işletim sistemi QR kod okuması yapabilmektedir. Apple IOS da, bir barkod okuyucu orijinal olarak bulunmamaktadır, fakat uygun aplikasyonla kullanılabilir. Blackberry cep telefonlarında App World uygulaması ile orijinal olarak barkodlar taranabilmektedir. Windows Phone 7.5 de Binsearch aplikasyon yoluyla barkodlar taranabilmektedir. Barkod okumada önemli olan çözünürlüktür. Çözünürlük, bir tarayıcının farklı boyutlardaki barkod elemanlarını görme kabiliyetidir. Eğer çok küçük barkodlar kullanılıyorsa çok küçük çizgileri görebilecek yüksek çözünürlüklü bir okuyucuya ihtiyacınız var demektir. Büyük barkodlar ise yüksek çözünürlüklü bir okuyucu ile okunabilir. Ancak barkod boyutu büyüdükçe yüksek çözünürlüklü okuyucular ile okumada bazı şüpheler olabilir. Bu yüzden boyutu büyük veya basma kalitesi düşük olan barkodlar, genelde düşük çözünürlüklü bir okuyucu ile okunabilmektedir. Günlük hayatta bakıldığında orta çözünürlüklü tarayıcıların düşük ya da yüksek çözünürlüğe göre en iyi sonucu verdiği görülmüştür. Wand veya kalem okuyucular, CCD tarayıcılar, lazer tarayıcılar, slot tarayıcılar, omni tarayıcılar, taşınabilir okuyucular, radyo frekanslı okuyucular ve mainframe barkod okuyucular gibi türleri bulunmaktadır. BARKOD KALİTESİ VE DOĞRULAMA Bir barkod okuyucu, ürün üzerindeki barkodu okuyamadığında bir takım sorunlar ortaya çıkacaktır. Barkodların okunmasında meydana gelen sorunlar; Renk uyumsuzluğu, Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 16
Yetersiz karakter boşlukları, Baskı kontrastı, Çizgi genişlikleri, Paket üzerindeki pozisyonu olarak özetlenebilir. Barkod doğrulama barkodun okunabilirliği ve endüstri standartları ve teknik özellikleri ile bütünleşen barkod kalitesi ile incelenir. Barkod sağlayıcılar öncelikle işletmeler tarafından yazma ve okuma şeklinde kullanılmıştır. Ürün ile birlikte barkodun seyahatinde herhangi bir yerde, barkodun kalitesi test edebiliyor olmalıdır. Tedarik zinciri açısından düşünüldüğünde herhangi bir üyenin düşük bir hata oranı ile barkodu doğru bir şekilde okuyabilmesi çok önemlidir. Bir barkod doğrulayıcı, bir okuyucu ile aynı yolda çalışır, fakat bir barkodu basit bir şekilde kodlanması yerine, bir doğrulayıcının bir seri test yapması gerekir. Lineer barkodlar için bu testler şunlardır: Hat belirleme Minimum yansıma Sembol kontrastı Minimum hat kontrastı Geçiş ayarlama Noksanlık Deşifre etme Deşifre edilebilirlik 2D matriks semboller farklılık arz ettiğinden doğrulayıcının yapacağı testlerde şu parametrelere bakılması gerekmektedir: Sembol kontrastı Geçiş ayarlama Deşifre etme Kullanılmayan hata düzeltme Sabit desen hasarı Izgara çeşitliliği Eksen çeşitliliği Parametreye bağlı olarak her bir ANSI testi 0,0 ile 4,0 şeklinde puanlandırılır ya da kaldı, geçti şeklinde işaretlenir. Her puan Scan Reflectance Profile (SRP) analizi tarafından belirlenir. Pek çok uygulama için 2,5 (c) en düşük kabul edilebilir sembol puanıdır. Bir okuyucu ile kıyaslandığında, bir doğrulayıcı uluslararası ve endüstri standardı için barkodun optik özelliklerini ölçer. Ölçüm tekrarlanabilir ve tutarlı olmalıdır. Bunu yapmak için mesafe, aydınlatma açısı, sensör açısı ve doğrulayıcı aralık gibi sabit şartlara ihtiyaç vardır. Doğrulama sonuçlarının temelinde, üretim Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 17
sürecinde barkodun gezdiği bütün yerlerde taranabilecek en yüksek barkod kalitesini yazmak için ayarlanabilir. BARKOD DOĞRULAYICI STANDARTLARI Barkod doğrulayıcıların ISO/IEC 15416 (lineer) ya da ISO/IEC 15426 2 (2D) ile uyumlu olması gerekir. Bu standart bir barkod okuyucunun doğru ölçümünü tanımlar. Mevcut uluslararası barkod kalite spesifikasyonu ISO/IEC 15416 (lineer) ve ISO/IEC 15415 (2D) dir. Avrupa standardı olan EN 1635 geri çekilmiş ve yerini ISO/IEC 15416 almıştır. Orijinal ABD barkod kalite spesifikasyonu ise ANSI X3.182 dir. Bu standart barkodlar ve matriks kodlar için (aynı zamanda optik kod olarak da tanımlanır) kalite gerekliliklerini tanımlar. 2011 e gelindiğinde ISO çalışma grubu JTCI SC31 Direct Part Marking (DPM) kalite standardını geliştirmiş olup günümüzdeki kullanımı ISO/IEC TR 29158 şeklindedir. BARKOD SİSTEMLERİNİN YARARLARI Satış noktalarının yönetiminde, barkod sistemi işletmelerde güncel bilgi detayları sağlamaktadır ve güvenli bir şekilde karar alım sürecini hızlandırmaktadır. Barkod sisteminin yararları aşağıdaki gibi özetlenebilir: Hızlı satış ürünleri, çabuk bir şekilde tanımlanabilir ve otomatik olarak yeniden sipariş verilebilir. Yavaş satış ürünleri, tanımlanabilir ve buna uygun önleyici envanter oluşturulabilir. Mağazacılık değişimlerinin etkisi gözlenebilir; hızlı hareketlere izin verir, en iyi boşluk belirlenerek daha büyük karlılık sağlanabilir. Tarihî veriler sayesinde mevsimlik dalgalanmalar doğru bir şekilde gözlenip ona göre kararlar verilebilir. Hem ürünlerin satış fiyatlarına, hem de faaliyetlerdeki yükselişe göre yeniden fiyatlandırma yapma imkânı sağlanır. Bu teknoloji bireysel müşterilerin profillerinin belirlenmesine, ona göre de indirim kartlarının oluşturulmasına yardımcı olur. Satış ve envanterin yanında barkod sistemi lojistik yönetiminde de çok kullanışlı ve yararlıdır. Barkod sisteminin lojistik yönetimi üzerindeki yararlarından bazıları şunlardır: Bir üretici bir gönderiyi paketlediğinde barkod teknolojisi vasıtasıyla Unique Identifying Number (UID) paketin üzerine işlenir. Bir veri tabanı yardımıyla paket hakkındaki gerekli bilgi (örneğin sipariş numarası, varış noktası,, vb) için UID a bağlanabilir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 18
Bilgi Elektronik Veri Değişimi (EDI) gibi bir iletişim sistemi yoluyla aktarılabilir. Gönderiler bir dağıtım merkezine gönderilerek oradan gideceği varış noktasına ulaştığında, UID taranarak geriye bildirim yapılabilir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 19
Özet Bugünün küresel ekonomisinde sosyal, ekonomik ve teknolojik konularda hızlı bir değişim yaşanmaktadır. Bu değişim işletmeler arasında yoğun bir rekabeti beraberinde getirmektedir. İşletmeleri çevreleyen bu ortamda yöneticilerin pazar pozisyonlarını güçlendirmeleri ve farklı stratejiler ortaya koymaları büyük bir önem taşımaktadır. Bu farklılık ise ancak bilgileri ve verileri sistemli bir şekilde organize etmeye bağlıdır. Organizasyonun etkinliği bu bilgi ve verileri ürünlerle birlikte değerlendirmelerini sağlayacak teknolojileri gerektirmektedir. Bu anlamda ileri teknolojilerden biri olan barkod teknolojisinden etkin bir şekilde yararlanmak bugünlerde maliyet ve hız avantajı getirmesi bakımından ön plana çıkmaktadır. Destek teknolojilerle birlikte son 20 yıldır bu konudaki en etkin araç barkod teknolojisidir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 20