1. Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerden hangisi yargı bildiren öge değildir?

ÜNİTE: KONU: CÜMLENİN ÖĞELERİ Özne,, Nesne ÖRNEK SORULAR VE ÇÖZÜMLERİ 1. Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerden hangisi yargı bildiren öge değildir? A) Yaptığın hiç de güzel değildi. B) Bütün bildiğim bu kadardı. C) Küçük çocuğun gözleri ışıl ışıldı. D) Buruk bir sevinçti içimde kalan. Bir yargı anlatan söze cümle denir. Yargı sözcüğüyle iş, hareket, oluş, davranış, duygu, düşünce anlatılmak istenmiştir. Bunlardan herhangi birini anlatabilmek için eylem bildiren bir sözcüğe gerek vardır. Dolayısıyla sözün yargı bildirmesinde temel görev fiillere düşer. Cümleyi oluşturan öteki sözcükler onun bildirdiği yargıyı türlü yönlerden tamamlama, açıklama görevi yapar. Geldim. (Burada yargı tek sözcükle ortaya konmuştur.) Akşam geldim. (Cümlede yapılan eylem, eylemin zamanı ve eylemi yapan bildirilmiştir.) Bu bilgiler doğrultusunda seçenekleri inceleyelim. A, B ve C de güzel değildi, bu kadardı, ışıl ışıldı sözleri olduğu için cümlelerin yargılarını bildirir. D de ise buruk bir sevinçti sıfat tamlaması cümlenin idir. Bu nedenle içimde sözcüğü yargı bildiren öge, dolayısıyla değildir. 2. Aşağıdaki cümlelerin hangisi özne ve den oluşmuştur? A) Yavaşça pencereyi açtım. B) Hangi ana yardım etmez oğluna? C) Evin içindeki eşyalarım yok olmuştu. D) Ben verilen tüm görevleri yaptım. Bir düşüncenin sözle ya da yazıyla anlatılabilmesi için en az iki öge gerekir. Bunlardan biri kendisinden söz edilen, öteki de sözü geçenin ne olduğunu ya da ne yaptığını bildirendir. Sözü edilen kişi ya da varlık öznedir. Öznenin ne olduğunu ya da ne yaptığını bildiren öge de dir. Bu iki temel öge olmadan cümle kurulamaz, yargı bildirilemez. Sözcüklerin cümledeki görev adına öge denir. CÜMLENİN ÖGELERİ Temel Ögeler Yardımcı Ögeler Özne Nesne Dolaylı Tümleç Zarf Tümleci Belirtili Nesne Belirtisiz Nesne Baban yarın seni sınava götürecek. Özne Zarf t. B.li n. Dolaylı t. : Cümlede iş, oluş kısaca yargı bildiren ad ya da eylem sözcüklerinden oluşan en önemli ögedir. Diğer ögeler e yöneltilen sorularla bulunur. Bütün sözcük türleri tamlamalar, ikilemeler ve deyimler olabilir. 58 TÜRKÇE

Özne: Eylemi gerçekleştiren ya da yargıya konu olan ögedir. e yöneltilen kim ve ne soruları özneyi bulmamızı sağlar. Şehri akşam üstü sis basmıştı. Özne Erol para kazanmak istiyordu. Özne Bu bilgiler doğrultusunda seçenekleri inceleyelim: Annem yavaşça pencereyi açtı. Özne Hangi ana yardım etmez oğluna? Özne Ben verilen tüm ödevleri yaptım. Özne Nesne Evin içindeki eşyalarım yok olmuştu. Özne Görüldüğü gibi C seçeneğindeki cümle sadece özne ve den oluşmuştur. 3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinin i sıfat tamlamasıdır? A) Aldığım karpuzun ağırlığı üç kiloydu. B) Geçen yıl bu zamanlar tatil köyündeydik C) Gördüğün kadın komşumuzdu. D) Babam, öğretmendi. Bütün sözcük türleri, söz öbekleri olabilir. a) Çekimli eylemler olur: Sabaha kadar çalıştı. Çalıştı (Fiil+ kip eki + kişi eki) Çekimli fiil b) Sıfatlar, sıfat tamlamaları ek fiil alarak olur: Havalar çok sıcaktı. (sıcak(idi)) (İsim ve isim soylu sözcükler+ek fiil) c) Zamirler ek fiil alarak olur: Benim en iyi öğrencim sensin. d) İsimler, isim tamlamaları ek fiil alarak olur: Elindeki sanat eseridir. e) İkilemeler ek fiil alarak olur: Erikler yeşil yeşildi. Şimdi seçenekleri inceleyelim: Geçen yıl bu zamanlar tatil köyündeydik. (B.siz isim tamlaması ek-fiil alarak olmuştur.) Gördüğün kadın komşumuzdu. (İsim, ek-fiil alarak olmuştur.) TÜRKÇE 59

Babam, öğretmendi. (İsim, ek-fiil alarak olmuştur.) Aldığım karpuzun ağırlığı üç kiloydu. (Sıfat tamlaması, ek-fiil alarak cümlenin i olmuştur.) Yanıt, A dir. 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde gizli özne kullanılmıştır? A) Konser çok güzeldi. B) Elmaları nereden aldın? C) Herkes kağıdıyla ilgilensin. D) Aniden yağmur başladı. Özneler iki çeşittir: a) Gerçek özne, b) Sözde özne Gerçek özne: de bildirilen eylemi gerçekleştiren ya da yargıyı üstlenen öznedir. Gerçek özne eğer cümlede doğrudan yer almazsa, biz özneyi eylemin aldığı kişi eklerinden çıkarırsak buna gizli özne denir. Ali okula gitmedi. (Gerçek Özne) Özne Otobüse bindim. (Gizli Özne) Ben otobüse bindim. Bu cümlede özne, sözcük olarak yer almamıştır ama biz in çekimlenişinden, yani in aldığı şahıs ekinden, eylemin I.tekil şahıs tarafından yapıldığını anlarız. Şimdi seçenekleri inceleyelim: Konser çok güzeldi. (Gerçek özne) Özne Herkes kağıdıyla ilgilensin. (Gerçek özne) Özne Aniden yağmur başladı. Özne Elmaları nereden aldın? Gizli Özne Sen Elmaları nerden aldın? UYARI: Gizli özne de gerçek özne sayılır; çünkü e yönelttiğimiz özne sorularına cevap alırız. 5. Sinema sözcüğü aşağıdakilerin hangisinde sözde özne görevinde kullanılmıştır? A) Sinema insanları eğlendirir, mutlu eder. B) Sinema toplum için son derece önemlidir. C) Sinema, insanları eğlendirdiği için sevilir. D) Sinema eğitim araçlarından biridir. Sözde özne: in bildirdiği işi gerçekte yapmayan; fakat yapıyormuş gibi görünen öznedir. Kimi fiiller aldıkları ekler nedeniyle eylemin kimin tarafından yapıldığını bildirmez. Yani özneyi buldurmaya yönelik e sorduğumuz kim ve ne sorularına cevap alamayız dolayısıyla cümlede gerçek özne yoktur. Böyle durumlarda nesne öznenin görevini üstlenir ve sözde özne diye adlandırılır. 60 TÜRKÇE

Çamaşırlar yıkanıyor. Nesne Sözde özne yıkanıyor ine, özneyi buldurmaya yarayan yıkanan ne? sorusunu sorduğumuz zaman çamaşırlar cevabını alıyoruz. Fakat yıkayan kim, belli değil. Çamaşırlar nesne iken cümlede özne yerine geçmiş ve görünüşte özne olmuştur. Bu özelliğe sahip ögelere sözde özne denir. Bu bilgiler doğrultusunda seçenekleri inceleyelim. -Sinema insanları eğlendirir, mutlu eder. Özne -Sinema toplum için son derece önemlidir. Özne -Sinema eğitim araçlarında biridir. Özne -Sinema, insanları eğlendirdiği için sevilir. Nesne Sözde özne Sinema bu cümlede ilk bakışta özne gibi görünmektedir;ancak sevme işini yapan varlık cümlede yoktur. Sevilen ne? Sinema Seven kim? Yanıt yoktur, bu nedenle sinema sözde öznedir. 6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde belirtisiz nesne kullanılmıştır? A) İlk kez otuz yedi yıl önce görmüştüm onu. B) Gel de sarmaşıkların aşkını gör. C) Arkadaşların daha irice olanları bize ağabeylik yapıyordu. D) Çevre kirliliği sağlığımızı tehdit ediyor. Öznenin yaptığı eylemden etkilenen söz ya da söz öbeğine nesne denir. Nesne iki çeşittir: a) Belirtisiz nesne b) Belirtili nesne Belirtisiz nesne: Daima yalın hâlde bulunur. e Ne?, sorusu sorulduğunda alınan yanıt olur. Müzik dinliyordum. (Ne dinliyordum?) (Gizli özne: Ben) B.siz. n Şimdi seçenekleri inceleyelim: İlk kez otuz yedi yıl önce görmüştüm onu. (Gizli Özne: Ben) (Kimi gördüm?) B.li n. Gel de sarmaşıkların aşkını gör. (Gizli özne: Sen) (Neyi gör) B.li n. Çevre kirliliği sağlığımızı tehdit ediyor. (Neyi tehdit ediyor?) Özne B.li nesne Arkadaşların daha irice olanları bize ağabeylik yapıyordu. (Ne yapıyordu?) Özne B.siz n. UYARI: Ne? sorusu hem belirtisiz nesneyi hem de insan dışı varlık olan özneyi bulmak için sorulur. Kitap çantada duruyor. Çantanda duran ne? Kitap Kitap yazmış. (Gizli özne: O) (Ne yazmış?) Özne Özne B.siz n. 7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde belirtili nesne kullanılmıştır? TÜRKÇE 61

A) Arabası, kırmızı ve yeniydi. B) Ona olan sevgisi, sonsuzdu. C) Yaptığım yemeği iştahla yedi. D) Tırnaklarına, kırmızı oje sürdü. Belirtili nesne: -i hâlinde bulunur. e neyi, kimi soruları sorulduğunda belirtili nesne bulunur. Akşam bahsettiğin diziyi seyrettim. (Gizli özne: Ben) (Ben neyi seyrettim?) B.li n. Diziyi : B.li. n. Dün seni aradık. (Gizli özne: Biz) (Biz kimi aradık?) B.li n. Seni: B.li. n. Şimdi seçenekleri inceleyelim: -Arabası, kırmızı ve yeniydi. (Kırmızı ve yeni olan ne?) Özne -Ona olan sevgisi sonsuzdu. (Sonsuz olan ne?) Özne -Yaptığım yemeği iştahla yedi. (Gizli özne: O) (Neyi yedi?) B.li nesne -Tırnaklarına kırmızı oje sürdü. (Gizli özne: O) (Ne sürdü?) B.siz n. 8. Her başarı, her rahatlık, her zenginlik veya ün; bir çalışmanın, hazırlanmanın, yetişmenin, birikimin sonucudur. Bu cümlede öge sıralanışı aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) özne nesne B) özne dolaylı tümleç C) özne zarf tümleci D) özne Cümlenin ögelerini bulalım: Her başarı,her rahatlık,her zenginlik veya ün; bir çalışmanın, hazırlanmanın, yetişmenin, birikimin sonucudur. Özne Birden fazla tamlayanı olan belirtili isim tamlaması ek-fiil alarak olmuştur. Çalışmanın, hazırlanmanın, yetişmesinin, birikimin sonucu ne? sorusunu sorduğumuzda özneyi buluruz. 62 TÜRKÇE

1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sözde özne kullanılmıştır? A) Kalemini bulunca çok sevindi. B) Yarın arkadaşımla buluşacağız. C) Otobüs iki saat sonra kalkacak. D) Eşyalar yeni binaya taşınıyor. 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde -de bağlacı nesneleri birbirine bağlamaktadır? A) Olayı siz de onlar da yaşadınız. B) Kitabını da kalemini de evde unutmuş. C) Ayşen de Ali de sınıfta kalmış. D) Pazartesi de salı da gelmedi. 2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soru, özneyi buldurmaya yöneliktir? A) Arkadaşın ne okuyor? B) Kapıyı kim çaldı? C) Akşama kime gidelim? D) Sabaha kadar mı bekledin? 6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birden fazla nesne vardır? A) Eşyalarını sınıfta unutmuş. B) Yaşadıklarını bir bir anlattı. C) Kendini öve öve bitiremedi. D) Deneyimlerini, birikimlerini bizimle paylaştı. 3. Aşağıdaki cümlelerden hangisi bütünüyle den oluşmuştur? A) Sevinçten uçuyorum. B) Bu fırsatı kaçırmak istemiyor. C) Nasıl buldun çalışmamızı? D) Herkes tarafından sevilen biriydi. 7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde nesne yoktur? A) Vapur sallanarak iskeleye yanaştı. B) Şimdi hepiniz beni dinleyin. C) Allah ona bir kız çocuğu vermişti. D) Kısa sürede oturmasını, kalkmasını öğrenmiş. 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisi yalnızca özne ve den oluşmuştur? A) Olayı ballandıra ballandıra anlattı. B) Kitabı fırlatıp okula gitti. C) Bu yıl hukuk fakültesini kazandı. D) O, mavi gözlü bir devdi. 8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde türce ötekilerinden farklıdır? A) Ninem ekmek almaya gönderdi beni. B) Büyük adam olacaktım, yemin etmiştim. C) Bu hikâyede yazarın dili özenli ve arıdır. D) Bir şey soran gözlerle bana baktı. 63 TÜRKÇE

9. Aşağıdaki sorulardan hangisinin cevabı öznedir? A) Kardeşin ne yapıyor? B) Geçen gün ne aldın? C) Kim telefon etti? D) Ne zaman gideceksin? 13. Kitap sözcüğü, aşağıdaki cümlelerin hangisinde sözde özne görevinde kullanılmıştır? A) Kitap, hayata anlam katar. B) Kitaplar kolilere yerleştirilmişti. C) Kitap, insanları geliştirir, birbirine yakınlaştırır. D) Kitaplar masada duruyor. 10. Aşağıdaki cümlelerin hangisi yalnız özne ve den oluşmuştur? A) O yazarın bilinçli bir okur kitlesi vardı. B) Tahir Usta, oğlunun ardından sevgiyle baktı. C) Kara sevdaya tutulmuştu yine. D) Mis gibi kahve çok güzel koktu. 14. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ad tamlaması nesne görevinde değildir? A) Atilla İlhan nın şiir kitabını aldım. B) Test kitapları şu aralar çok satılıyor. C) Bu hafta Milli Edebiyat Dönemini işledik. D) Dedemin duvar saatini yıllarca sakladım. 11. Aşağıdaki sorulardan hangisi özneyi buldurmaya yöneliktir? A) Bu yeni romanınızda neyi konu edindiniz? B) Bu yazıyı Zeynep mi yazmış? C) Bir kez olsun beni dinlemeyecek misin? D) Burada olduğumu kimden öğrendin? 15. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde nesne açıklayıcısıyla birlikte verilmiştir? A) Arkadaşlarımı, en sevdiğim insanları, özlemiştim. B) Öğrencilerin ikisi, en arkada oturanlar, çok konuşuyor. C) Pınar dan, en yakınımdan, ayrıldım. D) Yaz başında, hazirana doğru, gelirim. 12. Aşağıdaki cümlelerin hangisi bütünüyle den oluşmuştur? A) Kirli, uzun tırnakları vardı çocuğun. B) Bazen her şeyi bırakıp gitmek istiyorum. C) Geçerken bir uğrayayım dedim. D) Çalışkan, ne istediğini bilen bir öğrenciydi. 16. Aşağıdaki sorulardan hangisi nesneyi buldurmaya yöneliktir? A) Sana nasıl ulaşabilirim? B) Akşam ne izlediniz? C) Bu mektubu kim bıraktı? D) Sütçü yarında gelir mi? 64 TÜRKÇE

17. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sözde özne yoktur? A) Arabalar yolun kenarından çekildi. B) Uykusu gelince odasına çekildi. C) Kimin ne dediği anlaşılmadı. D) Konuklara yöresel yemekler ikram edildi. 22. Tahta masa sözü aşağıdaki cümlelerin hangisinde belirtisiz nesne görevinde kullanılmıştır? A) Tahta masa üstüne ağırlık konunca kırıldı. B) Tahta masa iyice silinsin. C) Bu evde en eski eşya tahta masaydı. D) Tahta masa beğendim mağazada. 18. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde isim tamlamasından oluşmuştur? A) Her yıl bizi ziyaret ederdi. B) İstediğim tek şey onun iyiliğiydi. C) Herkes bu festivali izledi. D) Günlerce ağlayıp yas tuttu. 19. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde nesne yoktur? 23. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sıfat tamlamasıdır? A) Bu çocuklar onun tek varlığıydı. B) Çok inatlaşarak kalbimi kırdı. C) Filmlerin çoğu burada çekiliyor. D) Dolaptaki kazak sarı renkliydi. A) Köye vardığında hava kararmıştı. B) Her zaman seni arıyor. C) Kalbinin sesini dinlemelisin. D) Akşam size gelmeyi düşünüyorum. 20. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne cümlede yazılmamıştır? A) Sen duygularını gizlemelisin. B) Ona, kemençe çalmayı ben öğrettim. C) Kapımı bir kere bile çalmadın. D) Kadınlar, kendi aralarında okumayı öğreniyorlar. 24. 1. Futbolcular teker teker sahaya çıkıyor. 2. Yeni eğitim öğretim yılına başlandı. 3. Elinde avucunda ne varsa sattı. 4. Duvarlar bu yıl boyandı. Yukarıdaki hangi iki cümlenin öznesi sözde öznedir? A) 1-2 B) 2-3 C) 2-4 D) 1-4 21. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde in altı yanlış çizilmiştir? A) Her dosyaya tek tek göz attı. B) Kim bilir adam ne kadar üzüldü. C) Sabırlı davranırasan sen kazanırsın. D) Bu evi almak tek isteğiydi. 25. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde nesne çeşidi bakımından farklıdır? A) Her yıl yolları onarıyorlar. B) Sınıfını geçince bisiklet aldılar. C) Bu çocuk ödevlerini yapmıyor. D) Sana bu mektubu yolladı. TÜRKÇE 65

ÜNİTE: KONU: CÜMLENİN ÖGELERİ Zarf Tümleci, Dolaylı Tümleç, Vurgu, Ara Söz ÖRNEK SORULAR VE ÇÖZÜMLERİ 1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde dolaylı tümleç kullanılmıştır? A) Yapacağım başka bir şey yoktu. B) Annenin gözyaşları, çocuğun yüzüne damlıyordu. C) Doğduğum gün, duyduğum en sıcak söz anneydi. D) Dün akşam yağan kar, yolu kapatmış. DOLAYLI TÜMLEÇ : Cümlede in anlamını yer, yön bakımından tamamlayan sözcük veya sözcük gruplarıdır. Dolaylı tümleçler, ismin e, -de, - den durumlarında bulunur.yönelme, bulunma ve çıkma halindeki dolaylı tümleçler, eylemin nerede başladığını, nereye yöneldiğini ve nerede olduğunu gösteren sözcükler veya sözcük öbekleridir. Dolaylı tümlecin bulunması için e kim,ne, sorularının -e,-de,-den hâl eklerinin getirilmiş hali sorulmalıdır. e sorulan Nereye? Neye? Nerede? Nereden? Kimde? Kime? Kimden? gibi sorulara dolaylı tümleç cevap verir. - Yeni bir eve yerleşti. (Gizli özne:o) D.T. - Davulun sesi uzaktan hoş gelir. (Nerden gelir?) D.T. uzaktan: D.T. Şimdi seçenekleri inceleyelim. - Yapacağım başka bir şey yoktu. Özne - Doğduğum gün duyduğum en sıcak söz anneydi. - Dün akşam yağan kar, yolu kapatmış. Özne B.li N. - Annenin gözyaşları, çocuğun yüzüne damlıyordu. Özne D.T. 2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde den önce gelen ögelerin tümü dolaylı tümleç grubunu oluşturmuştur? A) Balkondan olayları izledik. B) Çifte standartlı davrananlardan nefret ederim. C) Bu genç orta öğrenimini İstanbul da tamamlamış. D) Anlattıklarına somut bir örnek verir misin? Dolaylı tümlece ait bilgilerimizle seçenekleri inceleyelim: A da Balkondan olayları izledik. (Gizli özne: biz) D.T. B.li N. B de Bu genç orta öğrenimini İstanbul da tamamlamış. TÜRKÇE 66

Özne B.li N. D.T. C de Anlattıklarına somut bir örnek verir misin? (Gizli Ö: Sen) D.T. B.siz N. D de Çifte standartlı davrananlardan D.T. nefret ederim. (Gizli Ö: Ben) 3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zarf tümleci yoktur? A) Bu testi kolayca çözdüm. B) Çalışmadan hiçbir şey üretilemez. C) Televizyon izlerken uyuyakalmış. D) İlerde, güzel bir kafe var. i zaman, yer, yön, durum, nitelik, soru gibi özellikler yönünden tamamlayan söz ya da söz öbeklerine zarf tümleci denir. Zarf tümlecini bulmak için e şu sorular sorulur : Ne zaman? Nasıl? Ne kadar? Neden? Niçin? Niye? Nereye? Zarf türündeki tüm sözcükler zarf tümleci olarak kullanılır. - Bayramda köye gittim. (Ne zaman?) Z.T. - Beni içten severdi. (Nasıl?) Z.T. - Biraz sıkıştırınca az çok konuştu. (Ne zaman?) Z.T. - Ali şimdi dışarı çıktı. (Ne zaman?) (Nereye?) Z.T. Z.T. Şimdi seçenekleri inceleyelim: - Bu testi kolayca çözdüm. (Nasıl?) Z.T. - Çalışmadan hiçbir şey üretilemez. (Nasıl?) Z.T. - Televizyon izlerken uyuya kalmış. (Ne zaman?) Z.T. yük. - İleride, güzel bir kafe var. D.T. özne Görüldüğü gibi D de zarf tümleci yoktur. 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zarf tümleci kullanılmıştır? A) Biraz ileriye git, sıkıldım. B) Yukarılar karanlık, gitmeyelim. C) Genç bir kız içeri girdi. D) Dışarıdan ürkütücü sesler geliyor. Yer, yön bildiren aşağı, yukarı, dışarı, içeri, ileri, geri gibi sözcükler doğrudan le ilgili olarak ve durum eki, çoğul eki gibi bir çekim eki almadan kullandığında zarf tümleci olur. e sorulan Nereye sorusuna yanıt verir. Nereye sorusu hem zarf tümlecine hem dolaylı tümlece yanıt veren sorudur.bu yer yön gösteren sözcükler yalın haldeyse zarf tümleci, hâl eki almışsa dolaylı tümleçtir. TÜRKÇE 67

İçeri gel. İçeride bekle. Z.T. D.T. Şimdi seçenekleri inceleyelim. - Biraz ileriye git, daraldım. D.T. - Yukarılar karanlık, gitmeyelim. özne - Dışarıdan ürkütücü sesler geliyor. D.T. - Genç bir kız içeri girdi. Z.T. C de yer, yön bildiren sözcük durum eki, çekim eki almadan kullanıldığından zarf tümleci olmuştur. 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ara söz nesnenin açıklayıcısıdır? A) Buket Uzuner in kitabını, Kumral Ada Mavi Tuna yı okumuş. B) Gülşen, canım ablam, görkemli bir düğünle evlendi. C) İçeriye, elinde odunlarla girdi. D) Telefonu öfkeyle yüzüme kapattı. Tek başına kullanılmayan, ancak bir cümlenin anlamını tamamlayan yargısız anlatımlara ara söz diyoruz. Ara sözler genellikle açıklayıcı niteliktedir. Özne, nesne, dolaylı tümleç, zarf tümlecinin açıklayıcısı olabilir. Ara söz - Dışarıdan, evin bahçesinden, sesler geliyor. d.t. özne y. (Ara söz dolaylı tümlecin açıklayıcısıdır. ) Ara söz - Eda yı, sınıfa yeni gelen öğrenciyi, daha önceden tanıyorum. (Gizli özne : Ben) nesne Ara söz, Belirtili nesnenin açıklayıcısıdır. Seçenekleri inceleyelim: - Gülşen, canım ablam, görkemli bir düğünle evlendi. özne ara söz ara söz öznenin açıklayıcısı - Buket Uzuner in kitabını, Kumral Ada Mavi Tuna yı, okumuş. B.li N. ara söz Ara söz nesnenin açıklayıcısıdır C ve D de ara söz kullanılmamıştır. 6. Aşağıdakilerin hangisinde cümlenin ögesi olmayan bir ara söz vardır? A) 1980, doğduğum yıl, o şehri terk etmiş. B) Eskişehir e, üniversiteyi okuduğum şehre, tekrar geldim. C) Ailenin içinde bulunduğu durum, ki Allah beterinden saklasın, oldukça üzücüydü. D) Herman Hesse, Sidarta nın yazarı, ülkemizde pek tanınmıyor. 68 TÜRKÇE

Seçenekleri inceleyelim: - 1980, doğduğum yıl, o şehri terk etmiş. arasöz o Ara söz zarf tümlecinin açıklayıcısıdır. Bu nedenle zarf tümleci görevindedir. - Eskişehir e, üniversiteyi okuduğum şehre, tekrar geldim. arasöz Ara söz dolaylı tümlecin açıklayıcısıdır ve dolaylı tümleç görevindedir. - Herman Hesse, Sidorta nın yazarı, ülkemizde pek tanınmıyor. arasöz Ara söz öznenin açıklayıcısı ve özne görevindedir. - Ailenin içinde bulunduğu durum, ki Allah beterinden saklasın, oldukça üzücüydü. ara söz A, B ve D seçeneklerindeki ara sözler tek başına yargı bildirmezler ve bu nedenle bu ögenin açıklayıcısıdırlar. Ama C deki ara söz tek başına yargı bildirir. Bu yüzden bir ögenin açıklayıcısı değildir. 7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde vurgulanan öge diğerlerinden farklıdır? A) Şiir duyguyla yazılır. B) Okullarda bilimin vardığı sonuçları öğretiyoruz. C) İstanbul a önümüzdeki hafta gidiyoruz. D) Daha güzel bir dünya için çalışıyoruz. Cümlede vurgu, önemsenen, önemi öne çıkarılan sözcük ya da sözcük öbeginin üzerindedir. Fiil (eylem) cümlelerinde vurgu, in hemen önündeki sözcüklerdir. Vurgulanmak istenen öge e yaklaştırılır. Devrik cümlelerde başta ise vurgu dedir. Ablam dün İzmir den geldi. Vurgulanan öge dolaylı tümleçtir. d.t. İzmir den dün ablam geldi. Vurgulanan öge öznedir. özne Ablam İzmir den dün geldi. Vurgulanan zarf tümlecidir. z.t. Şimdi seçenekleri inceleyelim. - Şiir duyguyla yazılır. özne z.t. - İstanbul a önümüzdeki hafta gidiyoruz. zarf t. - Daha güzel bir dünya için çalışıyoruz. z.t.. - Okullarda bilimin vardığı sonuçları öğretiyoruz. d.t. B.li TÜRKÇE 69

A, C ve D de den önce gelen öge zarf tümlecidir. Yani zarf tümleci vurgulanmıştır. B de ise den önce nesne geldiğinden vurgulanan nesnedir. 8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde vurgu üzerindedir? A) Gece gündüz yol aldık. B) Annem tatlı sesiyle ninniler mırıldandı. C) Kuşların cıvıltısı doldurdu bahçeyi. D) O, şiirin kendi başına akan sularından biriydi. İsim cümlelerinde vurgu, üzerindedir. - Dünyamı güzelleştiren sensin Zamir cümlenin i olmuştur, dolayısıyla vurgu üzerindedir. - Daha deniz görmemiş bir çoban çocuğuyum. (Sıfat tamlaması ek fiil alarak cümlenin i olmuş, dolayısıyla vurgu üzerindedir. Seçenekleri inceleyelim: A da yol aldık B de mırıldanma C de doldurdu sözcükleri çekimli fiil olduğundan cümle fiil cümlesidir ve den önceki öge vurguludur. D de ise tamlama şeklinde bir söz öbegidir. Cümle isim cümlesidir. Bu nedenle vurgulanan öge dir. O,şiirin kendi başına akan sularından biriydi. 70 TÜRKÇE

1. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde dolaylı tümleç yoktur? A) Oturduğu yerde düş görüyordu sanki. B) Kentin geniş caddelerinin birinde yürüyordum. C) Sazlı bataklıktan kurbağa sesleri geliyordu. D) Hızla geçen otomobil, hepimizi ıslatmıştı. 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soru, zarf tümlecini bulundurmaya yöneliktir? A) İstanbul a neyle gideceksin? B) Notlarını temize geçtin mi? C) Yemekte ne vardı? D) Toplantıya kimler katılacaktı? 6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zarf tümleci yoktur? 2. Aşağıdaki cümlelerin hangisi dolaylı tümleç, ad veya sıfat tamlaması değildir? A) Sınava hangi kitaptan hazırlandın? B) Okul gazetesinde öğrencilerimin güzel yazıları var. C) Gelirdim; ama Ahmet in tepkisinden korkuyorum. D) Ödevini kütüphanede yapmalısın. A) Bütün günü uyuyarak geçirdim. B) Konuyu çok güzel özetledin. C) Koşa koşa yanıma geldi. D) Afedersiniz, sizi görmedim. 7. Aşağıdakilerin hangisinde dolaylı tümleç açıklayıcısı ile verilmiştir? A) Ayşelere, en iyi arkadaşıma, gideceğim. B) Gülizar, sesini duyurmaya, çalışıyordu. C) Anlamsız birkaç şey söyledi. D) Tam üç gün eve gelmedi. 3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zarf tümleci yoktur? A) Yemek sona ererken ay çıkıyordu. B) Onu arayabilecek gücü kendimde bulamadım. C) Hava kararmıştı, ışıkları yakmadan sofraya oturduk. D) Sessizce eğilip yanaklarımdan öptü. 8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne vurgulanmıştır? A) İki gün sonra okullar başlayacak. B) Mektubunu okurken ağladım. C) Onu görebilmek için İzmir e gittik. D) İşçiler, eylem kararı almış. 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zarf tümleci vurgulanmıştır? A) Kardeşim, içeride hoplaya zıplaya oyun oynuyordu. B) Hoplaya zıplaya içeride oyun oynuyordu kardeşim. C) Hoplaya zıplaya içeride kardeşim oyun oynuyordu. D) Oyun oynuyordu kardeşim içeride hoplaya zıplaya. 9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zarf tümleci zaman anlamı vermektedir? A) Yemyeşil ovaları hayranlıkla izledim. B) Kimse akşam buradan ayrılmasın. C) İşine gönülden bağlı olduğun için başarılısın. D) Armağanları tek tek açıyor. TÜRKÇE 71

10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birden fazla dolaylı tümleç kullanılmıştır? A) Sitede oturanlara imrenerek baktı. B) Kapıcıya haber verseydik. C) Havaya birkaç el ateş ettiler. D) Sana, bu mağazadan hediye aldım. 14. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde dolaylı tümleç yoktur? A) Bizim kapıya gazete bırakmış. B) Yalıya misafir olarak gittiler. C) Her zaman ailesini kolladı. D) Bu maçta çok gol atıldı. 11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde vurgu nesnededir? A) Televizyonda bu adamı gördüm. B) Köpek yavrusunu sepete koyduk. C) Kapıyı iyice kapattın mı? D) Sana bunu daha önce de söyledim. 15. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde vurgu zarf tümlecindedir? A) Taksi şoförü arabayı hızlı sürüyor. B) Sana her zaman, her konuda güvendim. C) Adam çok şanssız olduğuna inanıyor. D) Kapıda seni öğrenciler bekliyor. 12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ara söz dolaylı tümlecin açıklayıcısıdır? A) Başarıya ulaşmak,bunu çok istiyorum, oldukça zordu. B) Her yıl bizi,beni ve ailemi,davet eder. C) Oraya, senle gittiğimiz yere, yalnız hiç gitmedim. D) Akşamlar, içimi huzur kaplayan Zamanlar,sen gelirsin aklıma. 16. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde vurgulanan öge farklıdır? A) Bu örtüler buraya çok yakışmış. B) Bütün çocuklarını dün akşam çağırdı. C) Her öğrenci bu konuda sorunluydu. D) Bu harada atlara iyi bakılıyor. 13. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birden fazla zarf tümleci kullanılmıştır? A) Babam her zaman çalışırdı. B) Işıklı bir yolda tek başına yürüdü. C) Hüzünlendiği için ağladı. D) Sabah erkenden buraya koşarak geldi. 17. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zarf tümleci belirtisiz isim tamlamasıdır? A) Hiçbir öğrenci bu saatte gelmez. B) Akşam vakti nereye gidiyordun? C) Sabahları erkenden kalkarım. D) Tavukları iki günde bir beslerim. 72 TÜRKÇE

18. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde dolaylı tümleç yoktur? A) Sizin eviniz her zaman aydınlık. B) Sahilde oturup yıldızlara baktık. C) Her sene bu okula yatırım yapıyorlar. D) Sana yeni haberlerim var. 22. Aşağıdaki hangi cümlede ara söz öznenin açıklayıcısı olarak kullanılmıştır? A) Yaşlı kadın, bize kek ikram etti. B) Yıllar, nasıl geçtiğini anlamadığım zamanlar, saçlara ak olarak yansıyor. C) Yardımcı hakem maçı durdurdu. D) Gençlerimize, geleceğin beyinlerine, güveniyoruz. 19. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zarf tümleci sebep bildirmektedir? A) Yıllar hızla akıp geçiyor. B) Hepimiz akşam annemde toplanacağız. C) Seni göremediğim için çıktım. D) Her yıl düzenlenen bu festivale katıldık. 23. Yalnız yaşayan kadın sabah akşam çocuklarını bekliyordu. cümlesinde hangi öge yoktur? A) özne B) zarf tümleci C) nesne D) dolaylı tümleç 20. Akşam sözcüğü aşağıdaki cümlelerin hangisinde zarf tümleci olarak kullanılmamıştır? A) Ödevlerimi her akşam düzenli yaparım. B) Akşam çok güzel film var. C) Sen bize olanları akşam anlatırsın. D) Akşamı konu alan şiirler var. 24. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zarf tümleci durum anlatmaktadır? A) Sana her zaman ihtiyacım var. B) Her duyduğumu eksiksiz anlattım. C) Oyuncular yorgun olduğu için maç kötüydü. D) Babası yurt dışında yıllarca çalıştı. 21. Kapı sözcüğü aşağıdaki cümlelerin hangisinde dolaylı tümleç görevinde kullanılmıştır? A) Çocuklar kapıyı kırmış. B) Kapıya çok yaslandı. C) Kapı, açık renge boyandı. D) Kapıyı hızla kapattı. 25. Yapılan her sınavda birincilik alıyordu. cümlesinde hangi öge yoktur? A) dolaylı tümleç B) nesne C) zarf tümleci D) TÜRKÇE 73

ÜNİTE: CÜMLE ÖGELERİ KONU: Özne Uyumu ÖRNEK SORULAR VE ÇÖZÜMLERİ 1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne uyumsuzluğu söz konusudur? A) Bugün okula gelmeyeceğimi Ayşen de sen de biliyordun. B) Bizim oralarda Hasan amca yı herkes tanır. C) İlgisizliğinden dolayı ona kızgınım. D) Bütün çabalar senin içindi. Özne ile in kişi, teklik ve çokluk bakımından tutarlı oluşuna özne uygunluğu denir. Özne- Uygunluğu Teklik-Çokluk Bak.Uyg. Olumluluk-Olumsuzluk Bak.Uyg. Kişi Bakımından Uyg. Genel ilke; Özne tekilse, de tekil, çoğulsa de çoğul olmalıdır. Ancak uygulamalarda bazı incelikler gözetilir. Nicelik açısından özne uyumu aranırken öznenin insan mı yoksa insan dışı bir varlık mı olduğuna bakılır. Özne olumlu ise de olumlu, özne olumsuz ise de olumsuz olur. Özne Hiçbir, Kimse Olumsuz Herkes, Tümü Olumlu Cümlede özne olan kişiyle deki kişi eki arasında bir uygunluk olması gerekir. Buna kişi eki bakımından özne uyumu denir. Kişi bakımından özne uygunluğu: a) Özne tekil kişi ise i de tekil olur. Ablam, dışarı çıktı. b) Cümlede birden fazla özne varsa, biri tekil ya da çoğul birinci kişi ise, çoğul birinci kişi olur. Bunu ben de annem de çok istedik. c) Öznede siz anlamı varsa, ikinci çoğul kişi olur. -Sen ve o çok çalıştınız. Şimdi seçenekleri inceleyelim: A da özne- uyumsuzluğu vardır. Özne; 2.tekil ve 3.tekil kişilerden oluşuyorsa 2.çoğul olur. Örneğin; Sen ve kardeşin dışarı çıkmayacaksınız. Cümle Bugün okula gelmeyeceğimi Ayşen de sen de biliyordunuz. şeklinde olmalıydı. 2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne- uyumsuzluğu vardır? A) Söz konusu yazımdaki düşüncelerimi paylaşıyordu. B) Sınavı kazanmasına annem de ben de çok sevindim. C) Her bilimsel araştırma öncekilerin bir eksikliğini giderir. D) İnsan ancak çevresiyle birlikte mutlu olabilir. 74 TÜRKÇE

Cümlede birden çok özne bulunuyorsa ve bunlardan biri tekil ya da çoğul birinci kişiyse, birinci çoğul kişi ekini alır. Örneğin: -Ben, sen ve Emre sinemaya birlikte gideceğiz. Seçenekler incelendiğinde B de özne- uyumsuzluğu görülür: Sınavı kazanmasına annem de ben de çok sevindik. şeklinde olmalıydı. 3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne uyumsuzluğu vardır? A) Siz ve onlar birlikte gelirsiniz. B) Nasılsınız öğretmenim? C) Beş altı öğrenci, anlattığım konuyu yine anlamamışlardı. D) Bütün gün dışarıdaydı. Tekillik-çoğulluk açısından özne- uygunluğunda şu kurallar gözetilir: a) Özne tekil insansa, de tekil, çoğul insansa, de çoğul olur. Ben seni aramıştım. Çocuklar oyun oynuyorlar. b) Özne birden çok insansa ve sayı sıfatlarıyla, belgisiz sıfatla, belgisiz zamirle belirtilmişse, tekil olur. Beş kişi tartışıyordu. c) Özne cansız varlık, bitki ya da kavramsa tekil de olsa çoğul da olsa tekil olur. Ağaçlar çiçek açtı. Köpekler uzun uzun havladı. d) Bitki, cansızlar ve hayvanlar kişileştirilirse çoğul kullanılabilir. Bunun dışında tekil olur. Hayvanlar hep bir ağızdan bağrıştılar. (Kişileştirme yapılmış.) e) Saygı, incelik göstermek amacıyla söz söyleyen ya da kendisinden söz edilen tekil de olsa ikinci, üçüncü çoğul olur. -Sayın bakanımız fenalaştılar. Şimdi seçenekleri inceleyelim: Öznede siz anlamı varsa ikinci çoğul kişi olur, demiştik. A da böyle bir kullanım var. B de saygı amacıyla ikinci çoğul olmuştur. Özne birden çok insansa ve sayı sıfatlarıyla belirtilmişse tekil olur. Bu nedenle C deki cümle Beş altı öğrenci anlattığım konuyu yine anlamamıştı olmalıydı. TÜRKÇE 75

4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne- uyumsuzluğu yoktur? A) Kuşlar ötüşüyordu. B) Kollarım çok kötü ağrıyor. C) Çiçekler yine kurudular. D) Kuşlar söylediğim türküye eşlik ediyorlardı. Özne, organ adlarından biriyse çoğul olsa bile i tekil olur. -Yeşil gözleri hafif kayıyordu. B de böyle bir kullanım vardır. Bitkiler cansızlar ve hayvanlar kişileştirilirse çoğul kullanılır. Bunun dışında tekil olur. D de kuşlar kişileştirilmiştir, bu nedenle in çoğul kullanımı doğrudur. C de ise kişileştirme olmadığından tekil Çiçekler yine kurudu. şeklinde olmalıydı. 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne uyumsuzluğu vardır? A) Senin sözlerin de doğru onun sözleri de. B) Ya onunla barışırsın ya da beni unutursun. C) Topluluk birbirine girdi. D) Kimi şeyler, belli yaştan sonra anlaşılıyorlar. Çoğul öznelerin bireyleri teker teker değil de topluluk olarak düşünülürse tekil olur. Örneğin: -Öğrenciler atıştı. C seçeneğinde böyle bir kullanım vardır. İnsan dışındaki varlıklar özne görevindeyse çoğul olsalar bile genellikle tekil olur. Örneğin: -Sesler anlaşılmıyor. Bu nedenle D de tekil, cümle kimi şeyler, belli yaştan sonra anlaşılıyor. şeklinde olmalıydı. 6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne- uyumsuzluğu vardır? A) Dışarıda konuşmalar, tartışmalar uzuyorlar. B) Vali Bey, yarın buraya geliyorlarmış. C) Yarın çocuklar maç yapacaktı. D) Hasan amca içeride yalnız oturuyor. B de saygı amacıyla çoğul olmuştur. C ve D de de bir uygunsuzluk yoktur. Çoğul eylem adları özne görevindeyse tekil olur. Bu nedenle A seçeneği, Dışarıda konuşmalar, tartışmalar uzuyor. şeklinde olmalıydı. 76 TÜRKÇE

7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne uyumu yoktur? A) O ailesiyle geziye çıkacak. B) Demet le ben aynı ayda doğmuşuz. C) Sen, benden ne istiyorsun? D) Onunla sen, evli misin? A seçeneğinde özne o (tekil), çıkacak (tekil), DOĞRU. B de özne Demet le ben (çoğul), doğmuşuz (çoğul), DOĞRU. C de özne sen (tekil), istiyorsun (tekil), DOĞRU. D de ise özne onunla sen (çoğul), evli misin (tekil) YANLIŞ. bu durumda evli misiniz şeklinde çoğul olmalıydı. 8. O mutlu günlerim çok çabuk geçti. cümlesinde özne çoğul olduğu halde tekildir, bu kullanımı belirleyen kural aşağıdaki cümlelerin hangisi için de geçerlidir? A) Arkadaşlarınızla bir çalışma grubu oluşturunuz. B) Sonunda iki kişi soruyu çözebilmişti. C) Gözler ruhun aynasıdır. D) Günler bir türlü geçmiyor. Soru kökündeki cümlede özneyle in tekillik-çoğulluk ilişkisini şu kural belirlemiştir: Özne zaman bildiren bir sözcükse ve çoğulsa, tekil olur. Bu kural D seçeneğindeki cümlede de uygulanmıştır. Zaman bildiren günler öznesi çoğul olduğu hâlde geçmiyor i tekil durumdadır. Öteki seçeneklerde de özne- uyumu vardır; ama bunlardaki uyum farklı kurallara bağlıdır. TÜRKÇE 77

1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne uyumu yoktur? A) Çalışkanları sırayla listeye yazdı. B) Saçların sıkıntıdan dolayı dökülüyorlar. C) Kimseler sokakta dolaşamıyor. D) Kimileri buradan göç etti. 6. Yıldızlar bu gece bambaşka parlıyorlar. cümlesindeki özne- uyumsuzluğu nasıl giderilir? A) Parlıyorlar i öznenin hemen ardına eklenmeli. B) Parlıyorlar indeki çokluk eki silinmeli. C) ışıldıyorlar olarak değiştirilmeli. D) Cümleye bir başka özne getirilmeli. 2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne uyumu yoktur? A) Komşularımızın hepsi ziyarete geldi. B) Ayşegül ve ben yüz aldım, sevindim. C) Çantalarımızı eve bırakıp oynamaya gittik. D) Artık tatil bitiyor, okullar açılacak. 7. Tatile gitmeyi ben ve annem çok. cümlesinde özne- uyumunun olması için hangisi olmalıdır? A) istiyor B) istedi C) istedik D) istedim 3. Sen ve arkadaşın dışarı çıksın. cümlesindeki özne- uyumsuzluğu nasıl giderilir? A) Cümleye bir daha eklenmelidir. B) 1.tekil kişi (-m) eki almalıdır. C) 2.çoğul kişi (-n) eki almalıdır. D) çoğul eki almalıdır. 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisi özne bakımından uyumsuzdur? 8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne uyumu yoktur? A) Kuşlar tek tek göç ediyor. B) Bankaya her ay para yatırırım. C) Hesapları muhasebeci iyice inceledi. D) Arabalar bu caddede hızlı gidiyorlar. A) Barışmak istediğini dile getirdi. B) Kimse onu anlamıyor, üzüyorlar. C) Zirveye çıkmak onu mutlu ediyor. D) Çalışma arkadaşlarıyla çok uyumluydu. 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne uyumu söz konusu değildir? A) Gözlerinden yaşlar akıyorlar. B) Her zor anımda yanımda oluyor. C) Mavi gökyüzünün rengi büyüleyiciydi. D) Başarılı olanlar çok çalışanlardı. 9. Köpekler her zamanki gibi bir oraya bir buraya koşup.. cümlesine boş bırakılan yere aşağıdaki lerden hangisi getirilirse özne- uyumu bozulur? A) havlıyor. B) havlıyorlar. C) havladı. D) havlıyordu. 78 TÜRKÇE

10. 1. Şiirler okunuyorlar, keyifle dinliyoruz. 2. Ellerim topraktan kirlendiler. 3. Yaşamak her haliyle güzeldir. 4. Erozyon bu bölgede engellenemiyor. Yukarıdaki cümlelerin kaçında özne uyumsuzluğu vardır? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 14. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne uyumu yoktur? A) Akşamlar çok serin geçiyor. B) Havuzlar temiz olmazsa mikrop saçarlar. C) Yemekler çok lezzetliydi. D) Her yaz istenmeyen olaylar yaşanıyor. 11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne uyumu yoktur? A) Yansımalarını görebilirsin ayışığının. B) Rüzgârlar serin eser, insanı rahatlatır. C) Bu mevsim dağlar yeşerirler. D) Saçma sözlerle kandırdığını sanıyor. 15. Herkes kantine gitti, kütüphaneye gelmedi. cümlesindeki özne- uyumsuzluğu aşağıdakilerin hangisinin yapılması ile giderilir? A) gelmedi ine -ler çokluk eki getirilmelidir. B) kütüphaneye sözcüğünden önce kimse sözcüğü getirilmelidir. C) herkes sözcüğü cümleden çıkarılmalıdır. D) bazıları öznesi ikinci cümleye eklenmelidir. 12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne ve kişi bakımından uyumsuzdur? A) Kımız, eski bir Türk içkisidir. B) Uçan dairelere inanıyor musun? C) Kuyumcular soygunlara karşı önlem aldılar. D) Başkan ve sen yeni kararlar aldın. 16. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne uyumu yoktur? A) Oteller dolup taşıyorlar bu mevsim. B) Aslında kimseler bilmiyor bunu. C) Hiç pişman olmadım geldiğime. D) Konuklara en güzel yemekleri yaptım. 13. Halam, çocukları ve ben yazlığa cümlesinde özne- uyumu sağlamak amacıyla boş bırakılan yere hangi sözcük getirilmelidir? A) gideceğiz B) gittiler C) gittim D) gidiyor 17. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne uyumsuzluğu vardır? A) Ilgaz Dağları nda kayak yaptık. B) Herkes doğanın tadını çıkarıyor. C) Birkaç öğrenci kopya çekmeye çalıştılar. D) Kara kış inanılmaz biçimde bastırdı. TÜRKÇE 79

18. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne uyumu vardır? A) Heyecandan ellerim titriyorlar. B) Sabah akşam bu ilacı iç. C) Kimi insanlar iş bulamıyorlar. D) Annem ve ben eve döndüm. 22. (I) Yaz günleri sıcak geçiyor. (II) Isı ve nem kendini çok hissettiriyorlar. (III) Uzman doktorlar yaşlıların dışarı çıkmamasını öneriyorlar. (IV) Ama insanlar bu konudaki uyarılara kulak asmıyor. Numaralı cümlelerin hangisinde özne uyumsuzluğu vardır? A) I B) II C) III D) IV 19. Evimizden adalar çok güzel görünüyorlar: cümlesindeki özne- uyumsuzluğu nasıl giderilir? A) adalar öznesi tekil yapılarak B) çok güzel sözcükleri cümleden çıkarılarak C) evimizden sözcüğü çoğul yapılarak D) görünüyorlar i görünüyor yapılarak 23. Arkadaşın ve sen içeri. cümlesinde boş bırakılan yere aşağıdaki sözcüklerden hangisi getirilirse özne- uyumu sağlanır? A) girsin B) gir C) gireceksin D) girin 20. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne uyumu yoktur? A) Akıllar durdu, düşünemez olduk. B) Amcamlar her yıl bize gelirler. C) Sanatçıları herkes anlayamazlar. D) Yine güzel bir gece başlıyor. 24. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne uyumsuzluğunun nedeni farklıdır? A) Bu yoldan geçen arabaların lastikleri patlıyorlar. B) Birçok kadın hakkını aramayı biliyorlar. C) Yirmi kadar işçi yürüyüş yaptılar. D) Herkes beni destekliyorlar. 21. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde deki çokluk eki gereksiz kullanılmıştır? A) Çalışmalarına bizde devam ediyorlar. B) Çocuklar neşeyle oynuyorlar. C) Şimdilerde kısa etekler moda oldular. D) Çocuklar burada mutlu yaşıyorlar. 25. Birçok sorunu ben çözdüm, yardım etmedi. cümlesindeki özne uyumsuzluğu nasıl giderilir? A) yardım etmedi sözü cümleden çıkarılmalıdır. B) yardım etmedi sözcüklerinden önce kimse sözcüğü eklenmelidir. C) birçok sözcüğü bazıları olarak değiştirilmelidir. D) sorunu sözcüğü mesele sözcüğü ile değiştirilmelidir. 80 TÜRKÇE

1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne uyumsuzluğu vardır? A) Sen ve ben bu işi mutlaka halledeceğiz. B) Ayşe ve ben parka gittim. C) Bu işlerin nasıl yapıldığını sen benden daha iyi bilirsin. D) Ali yle senin bu sorunu çözeceğinize inanıyorum. 5. Ağaç altını, Göğün yedi katını, Ve dağlara tırmanmayı, Tozlu yollarda koşmayı Anamızı, kardeşimizi Senin için seviyoruz hürriyet. Yukarıdaki dizelerde aşağıdaki sorulardan hangisinin cevabı yoktur? A) Kim B) Neyi C) Nasıl D) Niçin 2. Sıradanlığın dışına çıkan insan başarılıdır. cümlesinin öge dizilişiyle özdeş olan cümle aşağıdakilerden hangisidir? A) Her insan mutlu, huzurlu olmak ister. B) O; herkese, bütün masallara inanırdı. C) Rahatsız olduğu tek şey gürültüydü. D) Hiçbir şeyde umudum yoktu. 6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde öge sayısı en azdır? A) Yatak odasındaki takımları hemen değiştirelim. B) Küçük dağları ben yarattım diyen bir havası vardı. C) Ablayla kardeş çikolatanın tadını bilmiyorlardı. D) Buraya, kara şehirden, denize iki yıl hasret kaldıktan sonra geldim. 3. Aşağıdaki cümlelerin hangisindeki altı çizili bölüm, görevi bakımından diğerlerinden farklıdır? A) Oscar Wilde: Her sanat, sapına kadar ayarsızdır. der. B) Her büyük yolculuğun sonu büyük bir keşiftir. C) Genel kabul gören her şeyden kuşkulan. D) Düş kurmak mutsuzluğun sonucudur. 7. Çağına yakışır yaşamayı kısıtlayan tüm yasaklar, sözcüklerden atılmalı. Bu cümlenin öğe dizilişi aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? A) özne nesne dolaylı tümleç B) nesne dolaylı tümleç C) özne dolaylı tümleç D) özne nesne zarf tümleci 4. Ara sözün farklı görevde kullanıldığı cümle, aşağıdakilerden hangisidir? A) Arkadaşımı, can dostumu, nasıl üzerim? B) Teyzemi, o talihsiz kadını, dün hastaneye kaldırdık. C) Annesini, her zaman düşündüğü insanı, bırakıp gitmişti. D) Yaşamak istediği ülkeye, Fransa ya yerleşmişti. 8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne bir kişi zamiriyle pekiştirilmiştir? A) Senden başka beni kim anlar. B) O da senin gibi bir öğrenci işte. C) Bu işi o, kendisi yapmalı. D) Ali yi, Ayşe yi, hepinizi seviyorum. TÜRKÇE 81

9. I. Arpa eken buğday biçer. II. Göz görmeyince gönül katlanır. III. Çok konuşan çok yanılır. IV. Kuru laf karın doyurmaz. Numaralandırılmış atasözlerinden hangi ikisinin ögelerinin sıralanışı aynıdır? 13. Aşağıdaki atasözlerinden hangisi en fazla ögeden oluşmuştur? A) Lafla peynir gemisi yürümez. B) Vakitsiz öten horozun başını keserler. C) Ateş olmayan yerden duman çıkmaz. D) Üzüm üzüme baka baka kararır. A) I ve II B) II ve IV C) I ve IV D) I ve III 10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde öğelerin ayrımında bir yanlışlık yapılmıştır? A) Annenin durumu/ bugün/ nasıl? B) İki saat/ pencerenin önünde/ oturdu. C) Büyük bir sevgi/ duyuyorum/ ilkokul öğretmenime. D) Arkamdaki/ ayak sesleri/ beni/ ürküttü. 14. Bilmezdim şarkıların bu kadar güzel Kelimelerin ise kifayetsiz olduğunu Bu derde düşmeden önce Mısraların öge dizilişi hangisinde doğru verilmiştir? A) nesne zarf tümleci B) özne zarf tümleci C) nesne dolaylı tümleç D) nesne özne 11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde nesne ortaklığı söz konusudur? A) Kitaplarını büyük bir istekle aldı, kapladı ve çantasına yerleştirdi. B) Gözlerimi kapatıyor ve o eski günleri tekrardan yaşıyorum. C) Mutfaktan yemek kokusu geliyordu, patlıcanların, kabakların cızırtılı kızarışını duyuyordum. D) Konuyu çabuk kavramış, güzel sorular sormuştu. 15. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ögeleri ayırmada yanlışlık yapılmıştır? A) Birden neşeleniveren sınıfı/ şaşkınlıkla/ izliyordu. B) Sınıfın huzurunu bozmaya/ hakkın yok. C) Hoş bir parfüm kokusu/ çarptı/ burnuma. D) Bütün herkes/ şarkıya katılmış. 12. Aysel, derslerine azimle sarıldı. cümlesinin öğe dizilişi, hangi seçeneğin öge dizilişiyle özdeştir? A) Bu elbise sana çok yakışıyor. B) Korktuğum kadar zor olmadı sınav. C) Beni bu güzel havalar mahvetti. D) Söylediklerini ona ilettim. 16. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sözde özne kullanılmıştır? A) Olgunlaşan şeftaliler toplandı. B) Herkes elinden geleni yaptı. C) Köpekler sabaha kadar havladı. D) Kadınlar çeşme başında sohbet ediyor. 82 TÜRKÇE

17. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde farklı türde sözcükten oluşmuştur? A) Aldığı, giydiği her şey yeniydi. B) Bu oyuncular çok tecrübesizdi. C) Çocuğun kafası iyice karıştı. D) Şimdi gündemde hızlı tren var. 22. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ara söz öznenin açıklayıcısı olarak kullanılmıştır? A) Uzunca bir yolu - bitmek bilmeyen uzunluğu - zorlukla ilerledim. B) Arkadaşlarım - o değerli insanlar - beni yalnız bırakmadı. C) Kapılardan - ki kocamanlardı-geçemedi. D) Rüyalarını süsleyen arabayı - sonunda - alabildi. 18. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde nesne yoktur? A) Öbür tarafta arkadaşım bekliyor. B) Gelin olan kızlarını tanıyorum. C) Evin kapısını sıkıca örtmelisin. D) Toplumsal sorunları etraflıca konuştuk. 19. Aşağıdaki cümlelerin hangisi sadece zarf tümleci ve den oluşmaktadır? 23. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne uyumu yoktur? A) Toplumsal gerçekleri reddediyoruz. B) Sıraların üstüne yazılar yazıyorlar. C) Haftalar ne hızlı geçiyor bilsen. D) Televizyon programları insanları eğlendiriyorlar. A) Yıllar önce kaybolan abisine kavuştu. B) Hiçbir sanatçı bu konuyu işlemedi. C) Yollardaki çiçeklere hayran kaldım. D) Hiç düşünmeden kabul etti. 24. Tarihin önemini tüm çocuklara benimsetmeliyiz. cümlesinde hangi öge yoktur? 20. Kıpkırmızı bir gökyüzünün oluşu beni çok tedirgin etti. cümlesinde hangi öge yoktur? A) dolaylı tümleç B) zarf tümleci C) nesne D) A) özne B) zarf tümleci C) nesne D) dolaylı tümleç 21. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne vurgulanmıştır? A) Bize kapıyı açan genci daha önce görmedim. B) Bu taşkınlıklardan polisler bıktı. C) Atatürk her zaman halka güvendi. D) Şımarık çocuklar gibi her şeyi istiyor. 25. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ögelere ayırmada yanlışlık yapılmıştır? A) Kırmızı ışıkta karşıya geçmek/ suçtur. B) Taraftar olma/ duygusu/ insanları/ rahatlatıyor. C) Direkler/ sokağı/ güzelce/ aydınlatıyor. D) Bu olaylar/ bizi / gereğinden fazla / oyaladı. TÜRKÇE 83

1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne cümlede yazılmıştır? A) Kapıyı kırıp gizlice içeriye girmişler. B) Başarıyı çok zor yakaladık. C) Sorunsuz bir yarışma başladı. D) Sakın çocuklara kızmayın. 2. Ilık su sözü aşağıdaki cümlelerin hangisinde belirtili nesne görevinde kullanılmıştır? A) Ilık suyu bir dikişte içti. B) Ilık suya girebilirim sadece. C) Ellerini ılık suyla yıka. D) Musluktan ılık su akıyor. 6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ögelere ayırmada yanlışlık yapılmıştır? A) Türkiye nin sorunları adlı sempozyumu/ ilgiyle/ izledim. B) Fabrika artıkları/ denizdeki canlıları/ öldürüyor. C) Takım kaptanı/ maçla ilgili/ yorumlarını/ yaptı. D) Kapı gıcırtısı/ beni/ uykumdan/ uyandırdı. 7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde isim tamlamasından oluşmaktadır? A) Sevgi benim için çok önemliydi. B) Bildiğim her şey sözlerinin doğruluydu. C) Yorgun argın eve gelince üzüldüm. D) Yıllardan beri bu evde tek başınaydı. 3. Sevgi sözcüğü cümlelerin hangisinde özne görevinde kullanılmıştır? A) Çocuklara sevgiyle yaklaşın. B) Sevgiyi tarif edebilir misiniz? C) Sevgiye her zaman ihtiyacımız var. D) Sevgi tüm kapıları açar. 8. Neşe sözcüğü aşağıdaki cümlelerin hangisinde zarf tümleci göreviyle kullanılmıştır? 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde nesne yoktur? A) Kasap bize nefis bir et verdi. B) Zamanın geçmesine hiç aldırmıyor. C) Saçındaki beyazlıkları boyattı. D) Havuzun suyu her gün ilaçlanıyor. A) Neşeyi kederi bize tattırdı. B) Onun neşesine kim hayran olmaz ki. C) Çocuklar havuzda neşeyle oynuyor. D) Neşesinden yıllar boyu bir şey yitirmemiş. 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde in altı yanlış çizilmiştir? A) Eline geçen fırsatları değerlendirdi. B) Uçuk kaçık davranışlarıyla bıktırdı. C) Sınav salonunu hemen terk etti. D) Bütün bu olanları gözden geçirdi. 9. 1. Telefonu bir anda elinden düşürdü. 2. Haliç te balık avlanıyor. 3. Düğün, çok görkemli oldu. 4. Sokakta yürümek bile zorlaşıyor. Yukarıdaki cümlelerin hangisinde zarf tümleci vardır? A) 1 ve 2 B) 2 ve 3 C) 1 ve 3 D) 3 ve 4 84 TÜRKÇE

10. 1. Çocuğa benden bir hediye yolla. 2. Kızlarını Avrupa da okuttular. 3. Arabaya bindi, hızla gitti. 4. Anneme okuldan telefon açtım. Yukarıdaki cümlelerin hangilerinde birden fazla dolaylı tümleç kullanılmıştır? A) 1 ve 2 B) 2 ve 3 C) 3 ve 4 D) 1 ve 4 14. Yıllar önce, ailesinden ayrılarak yeni bir eve taşındı. cümlesinde e sorulan aşağıdaki sorulardan hangisine yanıt yoktur? A) ne zaman B) nasıl C) niçin D) nereye 11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde dolaylı tümleç belirtili isim tamlamasıdır? A) Halkın duygularını hiçe sayıyorlar. B) Uygarlık seviyesine bilimin ışığında yürüdük. C) Toprak yolda ilerlerken çok zorlandık. D) İnsanlar, geçim sıkıntısı yaşıyor. 15. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ara söz sözde öznenin açıklayıcısı olarak kullanılmıştır? A) Kapkara gecede, o kopkoyu siyahlıkta, güçlükle ilerledik. B) Kışa girerken hazırlıklar, kışlık yiyecekler, hazırlandı. C) Çocukları, dünyanın en güzel varlıklarını, çok severim. D) Halı sahada, maç yapılan yerde, sakatlandım. 12. Hayatın güzel yanlarını anlatmasını istedim. cümlesinin nesnesi hangi seçenekte doğru verilmiştir? A) hayatın güzel yanlarını B) güzel yanlarını anlatmasını C) yanlarını anlatmasını D) hayatın güzel yanlarını anlatmasını 16. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne uyumu yoktur? A) Ben ve sen gidiyorsun geziye. B) Onlar ve biz iyi takım olduk. C) Herkes dikkatle filmi izledi. D) Kimse siren sesine aldırmadı. 13. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde nesne kullanılmıştır? A) Hırsızlar içeri kapıyı kırarak girmişler. B) Eliyle gözyaşlarını sildi. C) Dikkatli olmazsan şaşırırsın. D) Böcekler evde kol geziyor. 17. Yabancı dil bilmek Avrupa Birliği ne girişte çok önemli. cümlesinde hangi öge yoktur? A) özne B) dolaylı tümleç C) zarf tümleci D) nesne TÜRKÇE 85

18. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne uyumu yoktur? A) Herkes bir bahane buldu, düğüne gelmedi. B) Tedirgin hareketleriyle dikkat çekti. C) Öyle sıkılgan yapısıyla iş bulamaz. D) Çığlıklar her yanı çınlatıyor. 22. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde dolaylı tümleç vurgulanmıştır? A) Çocuklar çim sahada oynuyor. B) Her yıl bu yarışmayı izliyorum. C) Okuldan geçen yıl mezun oldu. D) Sana hep yalan söylemiş. 19. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zarf tümleci vurgulanmıştır? A) Her zaman doğruyu söylerim. B) Seni dün akşam aradım. C) Evde seni bekliyorum. D) Benimle odaya gelmedi. 23. İnsanların düşüncesinde burayı bina yığınına çevirmek vardı. cümlesinde hangi öge yoktur? A) dolaylı tümleç B) zarf tümleci C) özne D) 20. Saksı sözcüğü cümlelerin hangisinde dolaylı tümleç görevinde kullanılmıştır? A) En sevdiği çiçekleri saksıya dikti. B) Saksıyı elinden düşürüp kırdı. C) Başına saksı mı düştü, ne? D) Kapıyı elinde saksıyla açtı. 24. Sanatçının dilinin sadeliği eseri güzelleştiriyor. cümlesinin öznesi hangi seçenekte doğru verilmiştir? A) eseri B) dilinin sadeliği C) sanatçının dilinin sadeliği D) sanatçının dilinin 21. Öğrenciler ikişerli sıra halinde bahçeye dizildiler. cümlesinin öğelerinin dizilişi hangi seçenekte doğru sıralanmıştır? A) özne dolaylı tümleç zarf tümleci B) zarf tümleci nesne dolaylı tümleç C) nesne zarf tümleci özne D) özne zarf tümleci dolaylı tümleç 25. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ara söz herhangi bir ögenin açıklayıcısı değildir? A) Dereler, o doğa harikaları, bu mevsim coşar. B) Sinemaya, arka sokaktakine, gidebiliyor. C) Aklıma gelen, daha önce tahmin ettiğim gibi, başıma geldi. D) Kardeşi, en küçük olanı, hastalandı. 86 TÜRKÇE

1. Hangi cümlenin eylem kipinde anlam (zaman) kayması olmuştur? A) Arkadaşımdan telefon bekliyorum. B) Her hafta sinemaya gideriz. C) Cumhuriyet 29 Ekim 1923 te ilân edildi. D) İzmir e annemlere yarın gidiyoruz. 6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde somut anlamlı bir sözcük, soyut anlamda kullanılmıştır? A) Yolun karşısına geçerken kırmızı ışık yandı. B) Bir yolunu bulup burada kalacağım. C) Yolda giderken onu gördüm. D) Bu yol nereye çıkar? 2. Yalnız sözcüğü aşağıdaki cümlelerin hangisinde bağlaç olarak kullanılmıştır? A) İçeri yalnız sen girebilirsin. B) Anne ve babasını depremde kaybetmiş yalnız bir çocuktu. C) Yalnız kaldığımda kitap okurum. D) Kahve isterim; yalnız şekerli olmasın. 3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde anlamı pekiştirilmiş bir sıfat kullanılmıştır? 7. Edilgen çatılı fiillerde, nesne olan sözcük sözde özne görevini yapar. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde balık sözcüğü sözde özne olarak kullanılmıştır? A) Bebeğe balık yedirildi. B) Fırında balık pişirdi. C) Denizden balık tutmaya bayılır. D) Balıkçıdan bir kilo balık almış A) Okulumuzun büyükçe bir bahçesi var. B) Daracık sokaklı, şirince bir köydü. C) Tatlı sözlerle beni uğurladı. D) Yemyeşil yapraklar ağaçları süslüyordu. 8. Oynanan piyes pek beğenilmedi. cümlesindeki fiilin çatısı, aşağıdakilerden hangisiyle özdeştir? 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde -ki eki ilgi adılı (zamiri) olarak kullanılmıştır? A) Bahçedeki kuyuyu sen mi kazdın? B) Dışarıdaki paketleri içeri taşıdı, arabadakini unuttu. C) İşlerini yap ki birikmesin. D) Pazardaki ayvalar hoşuma gitmedi. A) Okuldaki davranışlarından ötürü uyarıldı. B) Arkadaşının gitmesine çok üzüldü. C) Yalnız kalınca resim yaparak oyalandı. D) Düşündüğü konuda yanıldı. 5. Aşağıdakilerden hangisi düşünceyi geliştirme yollarından biri değildir? A) Tanımlama B) Örnekleme C) Tanık gösterme D) Eleştirme 9. Konuların özetini biz çıkardık. cümlesindeki tamlama, cümlenin hangi öğesidir? A) dolaylı tümleç B) zarf tümleci C) belirtili nesne D) belirtisiz nesne TÜRKÇE 87