14-20 Nisan 2014 SAYI: 33 GÜNDEM Suudi Arabistan-Katar Gerginliği ve Suriye Libya Başbakanı Tini nin İstifası III. IPCC Hükümetlerarası İklim Değişikliği Berlin Paneli Raporu Açıklandı Etiyopya nın Değişen Sudan Politikası Ortadoğu Güncesi Editör: Dr. Seyfi Kılıç - seyfikilic@orsam.org.tr
Suudi Arabistan-Katar Gerginliği ve Suriye Suudi Arabistan-Katar ilişkilerinde sorunlu bir dönem yaşanmaktadır. İki ülke arasında Arap Baharı başladığından bu yana süren soğuk savaş Mart ayı başında iyice su yüzüne çıkmış ve Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri ve Bahreyn, Müslüman Kardeşleri desteklediği, İslamcılarla müttefik olduğu ve Körfez İşbirliği Konseyi güvenlik anlaşmasına uymadığı gerekçesiyle Katar dan büyükelçilerini çekmiştir. Sorunun temelinde Mısır ile birlikte Suriye de iki ülkenin farklı grupları destekliyor olması yatmaktadır. Suriye de her iki ülke Esad karşıtı cephede yer alsa da farklı muhalif grupları desteklemektedir. Ayrıca Suriye Ulusal Koalisyonu nu kontrol altına alma çabası çerçevesinde kendilerine yakın isimleri başa geçirmeye çalışmaktadırlar. Suudi Arabistan yönetimi, kısa süre önce 8 örgütü resmi olarak terör örgütleri listesine aldığını açıklamıştır. Bu örgütler arasında Suriye de rejime karşı savaşan El Kaide bağlantılı Irak ve Şam İslam Devleti ile Nusra Cephesi nin yanı sıra Müslüman Kardeşler Hareketi de bulunmaktadır. Buna karşılık Katar hem Mısır hem de Suriye de Müslüman Kardeşler Hareketi ni desteklemektedir. Özgür Suriye Ordusu nun (ÖSO) yeniden yapılandırılması çerçevesinde yapılan değişiklikler Suudi Arabistan-Katar rekabetini açıkça yansıtmaktadır. Kararın arkasındaki güçlerden Suriye Ulusal Koalisyonu Başkanı Ahmet Carba ve sürgündeki Suriye hükümeti Savunma Bakanı Mustafa Talas Suudi Arabistan a yakın isimlerdir. Aynı şekilde yeni yapının karar organı içindeki askeri liderlerin önemli bir kısmı yine Suudi Arabistan tarafından desteklenmektedir. Buna karşılık ÖSO daki lider ve karar organındaki değişimlere itiraz eden gruplar Katar a yakındır. Oytun Orhan, Araştırmacı, ORSAM, oytunorhan@orsam.org.tr 2 Libya Başbakanı Tini nin İstifası Libya eski Başbakanı Ali Zeydan'ın görevden alınmasının ardından başbakanlık görevine başlayan Abdullah El Tini, ailesinin yaşadığı eve yapılan silahlı saldırının ardından Başbakanlık resmi web sitesinde yayınlanan mektupla istifa edeceğini duyurdu. Libya
Milli Genel Kongre'nin başbakanlık görevi için yeni bir isim belirlemesini beklediğini belirten Tini, bu nedenle henüz resmi istifasını meclise sunmuş değil. Tini nin henüz Başbakanlık görevini üstlenmesinin üstünden iki hafta geçmemişken istifa kararı alması, güvenlik ve istikrar konusunda mevcut merkezi yönetimin başarısızlığını bir kez daha teyit etmiş oldu. Libya da bugün ülkedeki kaotik durumdan etkilenmekten kurtulamıyor. Eski Başbakan Zeydan da daha önce milis güçlerce Trablus ta kaçırılmış ve ardından serbest bırakılmıştı. Öte yandan son üç yılda yabancı misyonlara yönelik saldırılar rutin haberlere dönüşmüş durumda. Kısa bir süre önce kaçırılan Ürdün büyükelçisinden hala haber alınabilmiş değil. İstikrarsızlığın inkar edilemez boyutlara ulaştığı ülkede merkezi yönetimin aldığı tedbirlerin bu güne kadar yetersiz kalması, mevcut durumun gün geçtikçe daha da kritik bir hal almasına ve krizin derinleşmesine neden oluyor. Öte yandan Libya daki mevcut durum, hem komşu ülkeleri hem de uluslararası aktörleri artan bir şekilde tedirgin ediyor. Libya daki istikrarsızlığın komşu ülkelere yayılması, Mali deki gelişmelerden ötürü ihtimal olmaktan çıkmış bir süredir yoğun bir şekilde tartışılan bir gündem maddesi haline dönüşmüştür. Öte yandan istikrarsızlığın petrol arz güvenliğini tehdit etmesi Batılı aktörlerin Libya daki gelişmelere yönelik ilgisini arttırmış durumda. Libya da istikrarsızlığın kendi sınırlarını aşarak daha fazla bölgesel ve küresel boyutlar kazanması, Libya da devam eden güç mücadelesini daha da karmaşık hale getirecektir. Nebahat Tanrıverdi O Yaşar, Araştrma Asistanı, ORSAM, nebahat.tanriverdi@orsam.org.tr 3 III. IPCC - Hükümetlerarası İklim Değişikliği Berlin Paneli Raporu Açıklandı 23 Eylül 2014 tarihinde New York da yapılacak iklim değişikliği zirvesine bir hazırlık süreci olan bu toplantılar sonucunda iklim değişimine ilişkin raporlar yayımlanmıştır. Eylül 2013 de yayınlanan raporda tartışmasız bir biçimde iklim değişiminde insan rolünün büyük etkilerine yer verilirken, Mart ayında yayınlanan II. Raporda küresel ısınma, ekstrem hava koşullarının gıda üretimine etkisi ve sonucu ortaya çıkacak çatışma ve göçler vurgulanmıştır. 13 Nisan 2014 tarihinde yayınlanan Berlin de yapılan toplantı sonuçlarını içeren III. raporda ise gıda fiyatlarının 2050 yılına kadar dünya genelinde yüzde 58
oranında artacağı ifade edilmiştir. Ayrıca, raporda fosil yakıtlar nedeniyle ortaya çıkan küresel emisyonlar 2000-2010 yılları arasında diğer 10 yıllık dönemlere göre ene yüksek değerlere ulaşmıştır. Söz konusu emisyonların oranı yüzde 40-70 oranlarına düşmezse dünyanın ısınması durmayacaktır. Yoğun kömür kullanımı ve artan nüfusla birlikte yükselen enerji ihtiyacı karbon emisyonlarının artmasında önemli nedenlerdir. Bu süreçte, enerji sağlamada temiz enerji kaynaklarına yönelmesi, hatta temiz enerji kullanımının üç katına çıkarılmasının iklim değişiminin yıkıcı etkilerini ortadan kaldıracağı vurgulanmıştır. Günümüzde fosil kaynaklar enerji üretiminin yüzde 80 inde kullanılmaktadır. İklim değişiminin etkilerini en az indirmek için bu oranın yüzde 30 lara düşürülmesi gerekmektedir. Raporda ortaya çıkan bir diğer unsur ise yenilenebilir kaynak olan rüzgar ve güneş enerjisinin artık ön plana çıkarılmasıdır. Fakat bu enerji kaynaklarının kullanılabilmesi için her yıl büyük miktarlarda yatırımlar yapılması gerekmekte, bir maliyet sorunu ortaya çıkmaktadır. Ayrıca, bu rapor sonucunda devletlere 2015 yılında küresel, kapsamlı ve yasal bir iklim anlaşması hususunda çalışmalarını hızlandırmaları gerekliliği dile getirilmiştir. Dr. Tuğba Evrim Maden, Araştırmacı, ORSAM, temaden@gmail.com 4 Etiyopya nın Değişen Sudan Politikası Nil nehri sularından faydalanmaya ilişkin uzun zamandır devam eden tartışmalarda Mısır ve Sudan geleneksel olarak müttefik olmakla birlikte, bu müttefiklik ilişkisi Etiyopya nın inşa etmeye başladığı Büyük Rönesans barajı ile ortadan kalmıştır. Mısır ın şiddetle karşı çıkmasına rağmen Etiyopya söz konusu barajın inşaatında ilerleme sağlamaya devam etmektedir. Esas olarak Hidroelektrik üretme amaçlı olan bu barajdan herhangi bir sulama öngörülmemekle birlikte, Mısır kendisinse ulaşacak su miktarında azalmaya neden olacağını ileri sürerek barajın inşasını engellemeye çalışmaktadır. Daha önceki dönemlerde Mısır ile Sudan aralarında yaptıkları 1959 Andlaşması ile havzadaki diğer ülkelere karşı Nil nehri sularından faydalanma konusunda ortak bir tutum sergileme kararı almışlardır. Soğuk savaş yıllarının etkili olduğu o dönemde Etiyopya ve Sudan karşılıklı olarak
birbirlerinin ülkesinde çıkan isyan ve huzursuzlukları desteklemişlerdir. Ancak ilişkilerin Rönesans barajı ile farklı bir yola girmesinden sonra Etiyopya, Sudan ın içişlerinde yapıcı bir rol üstlenmeye başlamıştır. Sudan ın bölünmesinin sancıları halen devam etmektedir. Etiyopya, Güney Sudan ile arasındaki tartışmalı bölgelere ilişkin sorunlar başta olmak üzere Sudan sınırları içinde kalan Afrika kökenliler ile Hartum yönetimi arasında da arabuluculuk rolü üstlenmeye başlamış ve uyuşmazlıkların en azından çatışmaya dönüşmesini engelleme açısından başarılı olmuş görünmektedir. Dr. Seyfi Kılıç, Araştırmacı, ORSAM Su Programı, seyfikilic@orsam.org.tr Ortadoğu Güncesi 09 Nisan 2014: Birleşmiş Milletler Filistinli Mültecilere Yardım Kuruluşu (UNRWA) ile Suriye Kızılayı'nın Halep'te muhaliflerin denetimindeki bölgeye yardım götürmesinden dolayı Suriye Ordusu ile Özgür Suriye Ordusu'na bağlı güçler arasında geçici ateşkes ilan edildiği bildirildi. 09 Nisan 2014: Suriye'de Beşşar Esad'a bağlı ordu birliklerinin çeşitli kentlerde muhaliflere yönelik ağır silahlarla düzenlediği operasyonlarda 3'ü çocuk 50 kişinin öldüğü bildirildi. 09 Nisan 2014: Pakistan'ın başkenti İslamabad'da sebze halinde düzenlenen bombalı saldırıda 23 kişi hayatını kaybetti, yaklaşık 50 kişi de yaralandı. 09 Nisan 2014: Suriye'deki 4 Kürt partisinin kendini feshederek kurduğu Suriye Kürdistan Demokrat Partisi nin genel başkanlığına Suud Mele nin seçildiği bildirildi. 09 Nisan 2014: BM, İran ın BM Büyükelçiliği için gösterdiği adayın ABD'ye girişi meselesinin tamamen iki ülke arasındaki karşılıklı bir konu olduğunu bildirdi. 09 Nisan 2014: Irak Petrol Bakanı Luaibi, Irak'tan Ceyhan'a petrol sevkiyatının teknik sorunlar nedeniyle durduğunu, sorunun çözümüyle bir hafta içerisinde ihracatın yeniden başlayabileceğini söyledi. 09 Nisan 2014: Kudüs'te yaklaşık 50 kişilik Yahudi yerleşimci grubu ve bir istihbarat subayı zorla Mescid-i Aksa'ya girdi. 5
09 Nisan 2014: Suriye'nin Lazkiye kentine bağlı Keseb kasabası ve çevresinde kontrolün muhaliflerin eline geçmesinin ardından rejim kuvvetlerinin saldırılarını arttırdığı bildirildi. 09 Nisan 2014: Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği, yaklaşık 10 aydır girilemeyen Halep'in doğusuna yardım malzemesi ulaştırdı. 09 Nisan 2014: Suriye Muhalif ve Devrimci Güçler Ulusal Koalisyonu (SMDK) Genel Sekreteri Bedir Camus, 15 Mart 2011'de başlayan devrimden bu yana Esad güçlerinin saldırılarında 3 bin 614 kız çocuğu ile 9 bin 321 kadın öldüğünü açıkladı. 09 Nisan 2014: Suriye İnsan Hakları Örgütü, rejimin muhaliflerin kontrolünde bulunan çeşitli kentlere yönelik ablukası nedeniyle 299 kişi açlıktan öldüğünü bildirdi. 09 Nisan 2014: İsrail-Filistin barış müzakerelerinin "başarısızlığından" İsrail'i sorumlu tutan Arap Birliği Dışişleri Bakanları, ABD'ye müzakerelerin yeniden başlatılması çağrısında bulundu 09 Nisan 2014: Humus'ta bomba yüklü araçlarla düzenlenen saldırıda 25 kişi öldü, 107 kişi yaralandı. 09 Nisan 2014: Mısır da faaliyet gösteren Ensar Beyt el-makdis örgütünün de ABD terör örgütleri listesine dahil edildiği bildirildi. 09 Nisan 2014: Arap Baharı döneminde Tunus ve Mısır meydanlarında protest tarzdaki şarkıları dillerden düşmeyen sanatçı Emel Mathlouthi, "Hayalim onlara güç ve umut vermekti. Başardığımı düşünüyorum" dedi. 09 Nisan 2014: Lübnan makamlarının, Müslüman Kardeşler Teşkilatı (İhvan) üyesi iki kişiyi Mısır'a teslim ettiği bildirildi. İhvan üyesi iki kişinin, "Mısır'ın talebi ve iki ülke arasındaki anlaşmalar gereği" Mısır'a teslim edildiği belirtildi. 10 Nisan 2014: İsrail'in, ülkenin güneyindeki Negev çölündeki el-arakib köyünde Filistinlilere ait 10 evi, diğer bölgelerde de 8 evi yıktığı bildirildi. 10 Nisan 2014: IŞİD terör örgütünün Deyru'z Zor kentinde Cafra petrol sahasında infaz ettiği 30 kişinin cesedine ulaşıldığı belirtildi. 10 Nisan 2014: Mısır'da askeri darbenin ardından çıkan olaylarda kızını kaybeden Biltaci, tutuklu oğlunu da aylar sonra ilk kez demir kafesin ardından görebilecek. Mısır'da, farklı davalardan yargılanmasına devam edilen Hürriyet ve Adalet Partisi (HAP) Genel Sekreteri 6
Muhammed el-biltaci, tutuklu oğlu Enes'i aylar sonra ilk defa demir kafesin ardından görebilecek. 10 Nisan 2014: TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu'ndan, tüm siyasi parti temsilcilerinin ortak imzasıyla yayınlanan ortak bildiride, Mısır'da verilen idam kararlarının şiddetle kınandığı belirtilerek, "Öncelikle idam kararlarının infazının derhal durdurulmasını talep ediyoruz. Bilahere idam kararları ve insan hakları ihlalleri tüm sonuçlarıyla birlikte ortadan kaldırılmalıdır" ifadeleri kullanıldı. 10 Nisan 2014: Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi (AKPM), Mısır'da 528 kişinin idama mahkum edilmesini derin endişeyle karşıladığını bildirdi. 10 Nisan 2014: Mübarek'in "göstericileri öldürmeye teşvik" suçlamasıyla yargılandığı duruşma, 26 Nisan a ertelendi. 10 Nisan 2014: Afganistan'ın batısında bulunan Herat vilayetindeki ABD Başkonsolosluğu'na yönelik intihar saldırısı düzenlemek isteyen bir kişinin, kamyonete yerleştirilen yaklaşık 2 ton patlayıcıyla yakalandığı bildirildi. 10 Nisan 2014: Irak'ın kuzeyindeki Diyala'ya bağlı Bakuba'da meydana gelen patlama ile ardından çıkan olaylarda 10 kişi hayatını kaybetti. 10 Nisan 2014: Avrupa Birliği-Türkiye Karma Parlamento Komisyonu tarafından yapılan ortak açıklamada, Mısır da 528 kişiye verilen idam cezalarına tepki gösterilerek karardan derin endişe duyulduğu bildirildi. 10 Nisan 2014: İhvan Rehberlik Konseyi Başkanı Bedii'nin de aralarında bulunduğu 15 kişinin "göstericileri şiddete teşvik" suçlamasıyla yargılandığı davanın duruşması, 23 Nisan'a ertelendi 10 Nisan 2014: Mısır'da 528 kişi hakkında verilen idam kararları yurt genelinde protesto edildi. 11 Nisan 2014: Irak Kürt Bölgesel Yönetimi, Suriye den terör gruplarının ve kaçakçıların geçişini önlemek için sınıra hendek kazmaya başladı 11 Nisan 2014: BM İnsani İşlerden Sorumlu Genel Sekreter Yardımcısı ve Acil Durumlar Koordinatörü Valerie Amos, Suriye'de sivillere karşı saldırıları "savaş suçu" olarak nitelendirdi. 7
11 Nisan 2014: Mısır'ın İskenderiye kentinde "Asıl yıkım darbedir" adı altında düzenlenen darbe karşıtı gösteride, 1 kişinin hayatını kaybettiği bildirildi. 11 Nisan 2014: ÖSO'ya bağlı birliklerin Halep'te rejim güçlerinin kullandığı imdat yollarını keserek 11 askeri öldürdüğü ve 2 tankı ele geçirdiği bildirildi. 11 Nisan 2014: Filistin'in, savaş ve silahlı çatışma hukukunu düzenleyen Cenevre Sözleşmeleri'ne resmen taraf olduğu bildirildi. 11 Nisan 2014: Mısır'ın çeşitli kentlerinde düzenlenen darbe karşıtı gösterilerde 73 kişi gözaltına alındı. 12 Nisan 2014: Suriye'de rejime bağlı güçlerin muhaliflere ağır silahlarla düzenlediği operasyonlarda 4'ü çocuk 45 kişinin öldüğü bildirildi. 12 Nisan 2014: Mısır'ın başkenti Kahire nin güneyinde darbe karşıtı gösterilere polisin müdahalesi sırasında karnından vurulan bir çocuk öldü. 12 Nisan 2014: İhvan, Bakanlar Kurulu'nun teşkilatı terör örgütü ilan etmesine karşılık, "İhvan'ın terörle hiçbir ilgisi olmadığı herkes tarafından biliniyor" değerlendirmesinde bulundu. 12 Nisan 2014: Mısır'da gözaltına alınan darbe karşıtlarına yönelik mart ayında 270'den fazla işkence, 27 cinsel taciz ve 3 tecavüz vakasının meydana geldiği bildirildi. 12 Nisan 2014: Mısır'da darbeyle görevden uzaklaştırılan Cumhurbaşkanı Mursi, İhvan yöneticileri ve İttihadiye olayları sırasında görev yapan 14 kişinin yargılandığı dava ertelendi. 12 Nisan 2014: Suriye'nin Halep kentine bağlı Hrytan beldesinde, rejime bağlı güçlerin "Varil" ve "Vakum" bombalarıyla saldırısı sonucu 10 kişinin öldüğü belirtildi. 12 Nisan 2014: Suriye'nin Hama kentinden gelen 4 yaralı, bölgede kimyasal silah kullanılmış olabileceği şüphesi üzerine Reyhanlı ilçesindeki Cilvegözü Sınır Kapısı'nda KBRN ekiplerince kontrolden geçirildi. 13 Nisan 2014: Tunus'un devrik Cumhurbaşkanı Zeynel Abidin bin Ali, 2011'deki devrim sürecinde "göstericileri öldürmek ve yaralamakla" suçlandığı davada müebbet hapis cezasına çarptırıldı. 8
13 Nisan 2014: Suriye İnsan Hakları Örgütü, Esed'e bağlı ordu güçlerinin çeşitli kentlerde muhaliflere yönelik ağır silahlarla düzenlediği operasyonlarda 67 kişinin öldüğünü açıkladı. 13 Nisan 2014: Irak ın Kerkük kentinde düzenlenen bombalı saldırıda 6 kişinin öldüğü, 15 kişinin yaralandığı bildirildi. 13 Nisan 2014: İsrail güvenlik güçlerinin Mescid-i Aksa'nın avlusunda Filistinlilere plastik mermi ve gözyaşartıcı gazla müdahale ettiği bildirildi. 13 Nisan 2014: Mısır'da darbeyle görevinden uzaklaştırılan seçilmiş cumhurbaşkanı Mursi'nin yargılandığı, kamuoyunda "İttihadiye olayları" olarak bilinen davanın duruşması başladı. 13 Nisan 2014: Muhammed Mursi'nin kızı Şeyma'nın "duruşmalarda mahkeme salonuna getirilen kişinin babası olmadığı" iddiası, sosyal medyada geniş yankı buldu. 13 Nisan 2014: Mısır'da, Savunma Bakanlığından istifa eden Abdulfettah es-sisi'nin cumhurbaşkanlığı adaylığı üniversite öğrencilerince protesto edildi. 13 Nisan 2014: Libya'da Milli Genel Kongre (MGK) tarafından bir hafta içinde yeni hükümeti kurmakla görevlendirilen geçici Başbakan Abdullah es-sini'nin görevinden affını istediği bildirildi. 13 Nisan 2014: Suriye'de orduya ait savaş uçağının, başkent Şam'da pazar yerine düzenlediği hava saldırısında 20 kişinin öldüğü, 80 kişinin yaralandığı bildirildi. 13 Nisan 2014: İsrail ordusuna ait zırhlı araç destekli buldozerlerin, Gazze'nin güneyindeki Han Yunus bölgesine girdiği bildirildi. 14 Nisan 2014: Mısır'da darbeyle görevinden uzaklaştırılan seçilmiş cumhurbaşkanı Mursi ile 14 sanığın yargılandığı "İttihadiye olayları" davasının duruşması başladı. 14 Nisan 2014: Irak Kürt Bölgesel Yönetimi (IKBY) ve Musul vilayeti arasında petrol rafineri tesisi anlaşması imzalandığı bildirildi. 14 Nisan 2014: Lübnan'da yayın yapan El Menar televizyonu, Şam'ın Malule kasabasında rejim güçleriyle muhalifler arasında çıkan çatışmada 3 çalışanının öldüğünü duyurdu. 14 Nisan 2014: Mısır'da darbe kaşıtları, güvenlik güçlerinin Rabiatul Adeviyye Meydanı'na yaptığı müdahaleyi, 8 ay sonra aynı meydanda protesto etti. 9
14 Nisan 2014: İsrail donanmasına ait botlar, Filistinli balıkçılara ateş açtı. Gazze'nin güneyindeki ev ve tarım arazilerinin bulunduğu bölge ağır silahlarla tarandı. 15 Nisan 2014: Suriye'de Beşşar Esed'e bağlı ordu güçlerinin, muhaliflere ağır silahlarla düzenlediği operasyonlarda 3'ü çocuk, 8'i kadın üzere 63 kişinin öldüğü bildirildi. 15 Nisan 2014: Ürdün Dışişleri Bakanlığı, Trablus Büyükelçisi'nin iki korumasıyla birlikte kaçırıldığını açıkladı. 15 Nisan 2014: Esed rejimine bağlı birlikler, Lazkiye kentine bağlı Keseb kasabası ve Bayırbucak Türkmen bölgesine saldırılarını yeniden artırdı. 15 Nisan 2014: El-Enbar'da güvenlik güçleri tarafından düzenlenen operasyonlarda, 24 IŞİD üyesinin öldürüldüğü bildirildi. 15 Nisan 2014: Mısır'da, Müslüman Kardeşler Teşkilatı (İhvan) üyelerinin cumhurbaşkanlığı seçiminde aday olması yasaklandı. 15 Nisan 2014: ÖSO'nun Halep'te Kuveyris Askeri Havaalanına düzenlediği saldırıda, 30 rejim askerinin öldüğü bildirildi. Hazırlayan: Firuze Yağmur Gökler, ORSAM, Araştrma Asistanı, firuzegokler@orsam.org.tr 10