09 15 Eylül 2013 SAYI: 3

Transkript

1 09 15 Eylül 2013 SAYI: 3 GÜNDEM İran Dışişleri Bakanı nın Ziyaretinin Irak İç Politikası Açısından Önemi Suriye ye Askeri Operasyon ve Türkiye yi Bekleyen Riskler Mısır-Körfez İlişkilerinde Gerilim Noktasına Doğru Mu? Stockholm Su Haftası 2013 ve Su İşbirliği Stockholm Su Haftası Sonuç Bildirgesine İlişkin Değerlendirme Editör: Dr. Seyfi Kılıç - seyfikilic@yahoo.com

2 İran Dışişleri Bakanı nın Ziyaretinin Irak İç Politikası Açısından Önemi İran Dışişleri Bakanı Muhammed Cevad Zarif, beraberindeki bir heyetle Irak ı ziyaret etti. Bu ziyaret İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani nin 3 Ağustos 2013 te görevine başlamasının ardından yeni kabinin ilk Irak ziyareti anlamını taşımaktadır. İran da yeni hükümetin Dışişleri Bakanı Muhammed Cevad Zarif in hükümetin kurulmasından 1 ay bile geçmeden Irak ı ziyaret etmesi ve yaptığı ilk yurt dışı ziyareti olması bölgesel denklem açısından İran ın Irak a verdiği önemi gösterir niteliktedir. Önümüzdeki dönemde Irak ta yapılacak genel seçimler, Irak taki dengeler açısından olduğu kadar İran için de önemlidir sonrası dönemde Irak ta Şiilerin iktidara gelmesiyle neredeyse en etkili ülke konumuna yükselen İran ın Irak ta ortak hareket edebileceği bir partnere ihtiyacı olacaktır. Özellikle ikinci döneminde uyguladığı politikalar nedeniyle Irak ta neredeyse kendi grubu hariç (Kanun Devleti Koalisyonu) bütün siyasi gruplar tarafından eleştirilen ve bir dönem daha başbakan olup olmayacağı tartışılmaya başlanan Nuri El-Maliki ile iyi ilişkilerin olduğu bir süreç yürüten İran ın yeni süreçte aynı paralelde hareket edip etmeyeceği önemlidir. Zarif in hükümet yetkilileri dışında görüştüğü tek siyasi lider Ammar El-Hekim olmuştur. Hasan Ruhani nin ılımlı bir politika izleyeceğini açıklaması ve bu anlamda somut adımlar atması, Irak ta da Irak İslam Yüksek Konseyi Başkanı Ammar El-Hekim gibi daha ılımlı liderlerle ilişki kurmasını muhtemel kılmaktadır. Bilgay Duman, ORSAM Ortadoğu Uzmanı, bilgay1907@gmail.com 2 Suriye ye Askeri Operasyon ve Türkiye yi Bekleyen Riskler Suriye Dışişleri Bakan Yardımcısı Faysal el Mikdat, ABD'nin Suriye'ye bir operasyon düzenlemesi halinde Şam'ın İsrail, Ürdün ve Türkiye'yi vuracağını söylemiştir. Bu açıklama olası bir ABD operasyonunun Türkiye açısından ne gibi sonuçlar doğuracağı sorusunu beraberinde getirmiştir. Bunun yanıtını alabilmek açısından kritik sorulardan biri de ABD nin operasyonun kapsamı ve hedefinin ne olacağıdır. Zira Suriye rejimi her ne kadar yaşamsal bir mücadele veriyor olsa ve her türlü çılgın kararı alabilecek durumda gözükse de halen uluslararası ve bölgesel dengeleri hesaplayan ve ona göre rasyonel karar

3 almaya çalışan bir aktördür. Ayrıca son aylarda muhalefete karşı sahada askeri başarı kazanan ve savunmadan saldırı aşamasına geçmiş durumdadır. Ülkenin başkentini, kıyı bölgesini, büyük kent merkezlerinin çoğunu elinde bulundurmaktadır. Rejim geniş kapsamlı bir misilleme saldırısını ancak sahadaki askeri dengenin radikal biçimde dönüştürülmeye çalışıldığını ve rejimin yıkılmak üzere olduğunu düşündüğü noktada gündeme getirebilir. ABD nin operasyonu ise rejim yıkmaktan ziyade kimyasal silah kullanımının önüne geçilmesi amacıyla düzenlenecektir. Bu da operasyonun süresi, kapsamı ve hedefinin sınırlı olacağı anlamına gelmektedir. Olası ABD operasyonu, son dönemde sahada rejim lehine değişen durumu radikal biçimde değiştirmeyecek, belki sadece taraflar arasında yeniden dengenin sağlanmasına yardımcı olacaktır. Bu durumda rejim halen kaybedecek çok şeyi olduğunu düşünecektir. Bu da NATO koruma şemsiyesi altında Türkiye ye karşı büyük bir saldırı ihtimalini zayıflatmaktadır. Ancak Suriye ve müttefikleri, az maliyetli ve riskli, vekiller aracılığı ile gerçekleştirilecek dolaylı misilleme girişiminde bulunabilirler. Rejim, düz ve uzun kara sınırı, sınırın kontrol edilebilirliğinin zayıf oluşu, Suriye ye maliyetinin düşük olacağı gibi hesaplar neticesinde ilk hedef olarak Türkiye yi seçebilir. Şanlıurfa Valiliği nin yakın zaman önce hazırladığı raporda sınırdaki kontrolsüz geçişlerden PKK ve El Muhaberat ın yararlandığı, Suriyelilerin Türkiye geneline dağılımının kontrol altına alınamadığı tespiti yer almıştır. Bu durum Türkiye nin dolaylı saldırılara açık olduğunu göstermektedir. Operasyon tartışmalarına paralel olarak sınır güvenliğinin acilen artırılması gerekmektedir. Oytun Orhan, ORSAM Ortadoğu Uzmanı, 3 Mısır-Körfez İlişkilerinde Gerilim Noktasına Doğru Mu? Mısır da 3 Temmuz 2013 tarihinde yapılan darbeye kuşkusuz en büyük desteği Körfez ülkeleri, hatta Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri verdi. Nasır döneminde Arap milliyetçiliği ve Pan-Arap politikalar nedeniyle Mısır- Körfez ülkeleri arasındaki ilişkiler gergin seyretmiştir. Cumhuriyet-monarşiler arasındaki bu tarihi gerilimin yerini, özellikle 2011 sonrası dönemde Arap Baharı ile birlikte Müslüman Kardeşlerin yönetiminde bulunduğu cumhuriyetler ve monarşiler gerilimine bırakmıştır. 3 Temmuz darbesi ise

4 monarşilerin bu gerilimi bertaraf etmek için cumhuriyetlerdeki otoriter rejimlerle ve eski yönetici elitlerle yakından işbirliği içerisine girebildikleri ve hem siyasi hem de ekonomik desteği sağlama konusunda oldukça cömert olabilecekleri görüldü. Öte yandan Suriye ye olası müdahale konusuna Mısır ve Körfez monarşileri arasında oldukça farklı bir politik söylem oluştuğu da görülmektedir. Bu noktada ise Mısır da darbeye destek veren monarşilerin yakın gelecekte Mısır konusunda dış politikalarını gözden geçirip geçirmeyecekleri tartışılmaya başlanmıştır. Fakat bu noktada altı çizilmesi gereken husus, Mısır da rejimin iç siyasetteki politikaları nedeniyle bölgesel siyasetteki rolünü ikinci plana itmeye başladığı ve içine kapandığı gerçeğidir. Gene Mısır da rejim 3 Temmuz sonrası süreçte Arap milliyetçiliği propagandası yaparak Siyasal İslamcılığı baskı altına almaya çalıştığı için Suriye konusunda müdahale karşıtı bir tavır takınmıştır. Bu nedenle de Mısır Suriye konusundaki tavrı bölgesel güç dengesi ya da çıkar çatışmasının bir neticesi olmaktan çok iç siyasetteki gelişmelerin bir sonucudur ve daha çok kısa vadede bölgedeki gelişmeler konusunda pasif bir yaklaşımı benimseyeceği sinyallerini vermektedir. Nebahat Tanrıverdi, ORSAM Ortadoğu Uzman Yardımcısı, nebahat.tanriverdi@gmail.com 4 Stockholm Su Haftası 2013 ve Su İşbirliği Her yıl gerçekleştirilen ve bu yıl yirmi üçüncü yılını deviren Stockholm Su Haftası, bu yıl 1-6 Eylül tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. İki hafta önce Tacikistan da gerçekleştirilen üst düzey toplantıda olduğu gibi bu etkinlik de ana temasını su işbirliği olarak belirlemiştir. 21 Aralık 2012 tarihinde benimsenen A/67/204 sayılı BM Genel Kurulu kararına göre 2013 yılı su konusunda işbirliğinin yapılması yılı olarak kabul edilmiştir. Bu duruma istinaden 2013 yılı süresince gerçekleştirilen su etkinliklerinin tümü ana tema olarak su işbirliği ni seçmiştir. İşbirliği konusu, Dünya Su Haftası nın da gündemini belirlerken, söz konusu haftada niçin işbirliği, işbirliği aktörleri kimdir, hangi seviyede yapılmalıdır sorularına da cevap aranmaktadır. Su işbirliği denilince öncelikli konu, birden fazla ülkenin sınırlarını aşan veya oluşturan sınıraşan su havzalarıdır. Devletlerin havza sularının kullanımına ilişkin işbirliği her bir kıyıdaş için kazan-kazan

5 sonucu yaratırken, su kaynağının kalite ve miktar açısından sürdürülebilir kullanımını da sağlamaktadır. 148 ülke birden fazla sınıraşan nehre sahipken, dünya nüfusunun yaklaşık yarısı bu havzalarda yaşamaktadır ve söz konusu bu sular insanların yaşamını etkilediği gibi, doğrudan devletlerin birbiri ile ilişkilerini etkileyen bir faktör olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu nedenle Stockholm Su Haftası nda sınıraşan havzalara öncelik verilmiştir. Öncelikli aktörlerin devletler olduğunu vurgulansa da, su konusunda stk, kullanıcılar, şirketler, devlet kurumları da önemli bir role sahiptir. Stockholm Su Haftası nda bu aktörlerin de ön plana çıkarıldığını da görmekteyiz. İşbirliği her seviyede öncelikle su kaynağının daha iyi geliştirilmesini ve yönetilmesini sağlamaktadır, sosyal ve ekonomik kalkınmanın önemli bir aracı olan su kaynağı birçok sektörü kesişme noktasında da yer almaktadır. Suyun ortak bir mal olarak kabul edildiği haftada su paydaşları arasındaki işbirliğini öne çıkarılırken, suyun yerel ölçekte bir kaynak olmasına rağmen işbirliğinin küresel bir boyuta sahip olması gerekliliğinin üzerinde de durmaktadır. Yayımlanan Stockholm Sonuç Bildirgesi nde 2050 yılında su talebinin yüzde 50, gıda talebinin yüzde 60 ve enerji talebinin yüzde 80 oranında artacağı öngörülmüştür. Sonuç metninde, su projelerinin dünyanın taşıma kapasitesi göz önünde bulundurularak yapılması gerekliliği, su sağlanımı, sanitasyon ve hijyenin temel insan hakkı olarak kabul edilmesi ön plana çıkarılırken, su kaynaklı hastalıkların da yaşam güvenliğine bir tehdit olduğu dile getirilmiştir. Dr. Tuğba Evrim Maden, ORSAM Su Araştırmaları Programı Uzmanı, 5 Stockholm Su Haftası Sonuç Bildirgesine İlişkin Değerlendirme 1991 yılından bu yana küresel düzeyde su sorunlarının tartışıldığı önemli platformlardan biri olan Stockholm Su Haftası 2013 etkinlikleri 1-6 Eylül tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. Stockholm Uluslararası Su Enstitüsü (Stockholm International Water Institute) tarafından düzenlenen ve her yıl farklı bir şekilde belirlenen bir teması olan Stockholm Su Haftası nın bu yılki teması ise Su İşbirliği-Ortaklıklar İnşa Etmek olarak belirlenmiştir. Sonuç bildirgesinde 2030 itibarı ile uluslararası topluma çağrı şeklinde

6 ulaşılması gereken üç hedef belirlenmiştir. Bunlardan ilki yaratıcı yönetişim yolu ile suyu daha verimli kullanma ve sektörler arası işbirliği ile önemli faydalar elde etmek olarak belirlenmiştir. Bu konu ilk bakışta her ne kadar ulusal düzeyde bir faaliyet olanı olarak görülse de uluslararası yansımaları olması da kaçınılmaz olarak değerlendirilmelidir. Bu çağrı Türkiye nin sınıraşan sular ile ilgili temel politikalarından biri olan sınıraşan sulardan makul hakça ve optimum faydalanma ilkesi ile uyumlu olarak değerlendirilebilir. Bu çağrı ayrıca küresel su endüstrisi için yeni faaliyet alanları anlamına da gelmektedir. İkinci çağrı olan güvenilir içme suyu ve hıfzıssıhha hakkının insan hakkı olarak tanınmasıdır. Bu yönde küresel bir insan hakkının oluşturulması ahlaki açıdan reddedilemeyecek bir istek olmakla birlikte kapsamının oldukça açık ve net bir biçimde çizilmesi gerekmektedir. Bu hakkın sınırlarının açık bir şekilde çizilmesinin iki olumlu yönü bulunmaktadır. Bunlardan ilki bu yolla daha çok ülkenin söz konusu hakkı tanıması ve uluslararası alanda bağlayıcılığının artırılması mümkün olacaktır. İkinci olumlu yön ise kapsamının muğlaklığı sınıraşan su sorunlarının yaşandığı havzalarda hakkın kapsamına ilişkin yeni ihtilafların doğmasının önüne geçmek olacaktır. Bildirgede yapılan üçüncü çağrı ise su kaynaklı afetlere karşı önlemleri içermektedir. Dr. Seyfi Kılıç, ORSAM Su Programı Uzmanı, 6