T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ ARIZA GİDERME - 1 ANKARA, 2008
Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller; Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır). Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır. Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir. Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşılabilirler. Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır. Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz.
İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR...iii GİRİŞ...1 ÖĞRENME FAALİYET-1...3 1.SORUN GİDERME İÇİN TEMEL İŞLEMLER...3 1.1. Sorun Giderme...3 1.2. Sorun Gidermede Adımlar...3 1.2.1. Problemi Tespit...3 1.2.2. Bilgi Toplama...4 1.2.3. Çözüm Geliştirme...4 1.2.4. Çözümü Uygulama...4 1.2.5. Problemin Çözülmesi...5 1.2.6. Problem ve Çözüm Hakkında Doküman Hazırlama...5 1.3. Teşhis Yazılımları...5 1.3.1. Neden Teşhis Yapılır...5 1.3.1. Max Blast 4...6 1.3.2. Test My Hardware...6 1.3.3. SiSoft Sandra...7 UYGULAMA FAALİYETİ...9 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...10 ÖĞRENME FAALİYETİ-2...11 2. BİLGİSAYAR KASASINDA SORUNLAR...11 2.1. POST Hataları...11 2.1.1. Sesli Hata Mesajları...11 2.1.2. Yazılı Hata Mesajları...13 2.1.3. POST Kartı...15 2.2. CMOS/BIOS Hataları...16 2.2.1. BIOS ile Alakalı Hata Mesajları...16 2.2.2. BIOS a Erişme...17 2.2.3. BIOS Şifresini İptal Etme...18 2.2.4. BIOS u Güncelleme...19 2.3. Ana Kart ile İlgili Hatalar...22 2.3.1. Kilitlenme Durumu...22 2.3.2. Bağlantı Kabloları ve Jumper Ayarları...24 2.3.3. ROM Hatası...25 2.4. İşlemciler...26 2.4.1. Soğutma Sorunu...26 2.4.2. Voltaj Sorunu...28 2.5. Hafıza (RAM )...28 2.5.1. RAM Uyumluluk Sorunları...28 2.5.2. RAM Modülünü Takmak (72 pin, 168 pin, DRAM, SIMM, DIMM)...31 2.6. Port Sorunları...31 2.6.1. Yanlış Kablo Bağlantısı...31 2.6.2. Cihaz Arızası...32 2.6.3. Sürücü Sorunları...32 2.6.4. Arayüz Program Sorunları...32 2.6.5. Hatalı Port...33 2.7. Ekran Kartı Sorunları...33 i
2.7.1. Bord Üstünde (Onboard) Bağlantı Konnektörü...33 2.7.2. Ekran Kartı Konnektörü...34 2.7.3. Veri Kablosu Bağlantısı...35 2.7.4. Güç Kablosu Bağlantısı...36 2.8. İkincil Depolama Aygıt Sorunları (HDD, CD-ROM)...36 2.8.1. Birincil Uydu (Primary Slave) Cihaz Bağlantısı...36 2.8.2. Birincil Uydu (Primary Slave) Cihaz Jumper Ayarı...37 2.8.3. İkincil Ana (Secondary Master) Sürücü Bağlantısı...38 2.8.4. İkincil Ana (Secondary Master) Sürücü Jumper Ayarı...38 2.9. Ses Kartı Sorunları...43 2.9.1. Ses Kartı Sürücüleri (Aygıt Yöneticisi)...43 2.9.2. Ses Kontrol Ayarları (Donatılar)...45 2.9.3. Yeni Donanım Ekleme (Ses Kartı)...45 2.10. Güç Kaynağı Sorunları...48 2.10.1. Güç Özellikleri (Watt)...48 2.10.2. Soğutma Sistemi...49 2.11. Kasa Soğutma Sorunları...49 2.11.1. Kasa İçindeki Hava Akış Yönü...49 2.11.2. Kasa Soğutma Sistemi...50 UYGULAMA FAALİYETİ...51 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...52 ÖĞRENME FAALİYETİ-3...53 3. ÇEVRE BİRİMLERİNDE SORUNLAR...53 3.1. Giriş Birimleri Hataları...53 3.1.1. Genel Klavye Hataları...53 3.1.2. Genel Fare Hataları...57 3.1.3. Genel Tarayıcı Hataları...60 3.1.4. Genel Paralel Port Hataları...62 3.2. Çıkış Birimi Hataları...62 3.2.1. Genel Yazıcı Hataları...62 3.2.2. Nokta Vuruşlu Yazıcı Hatalarını Giderme...63 3.2.3. Mürekkep Püskürtmeli Yazıcı Hataları Giderme...64 3.2.4. Lazer Yazıcı Hataları Giderme...66 3.3. SCSI Arabirimleri Sorunları...68 3.3.1. SCSI Arayüz Seviyeleri...68 3.3.2. SCSI Kontrol Kartı...69 3.4. Ağ/İnternet Erişim Cihazları...70 3.4.1. Ethernet Kartı...70 3.4.2. Fax/Modem...70 3.4.3. ADSL Modem...72 UYGULAMA FAALİYETİ...77 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...78 MODÜL DEĞERLENDİRME...79 CEVAP ANAHTARLARI...81 KAYNAKÇA...82 ii
AÇIKLAMALAR AÇIKLAMALAR KOD 523EO0181 ALAN Bilişim Teknolojileri DAL/MESLEK Bilgisayar Teknik Servisi MODÜLÜN ADI Arıza Giderme-1 MODÜLÜN TANIMI Bilgisayarda oluşabilecek fiziksel sorunların tespit edilme ve giderilme yöntemlerinin anlatıldığı öğrenme materyalidir. SÜRE 40/32 ÖN KOŞUL Bakım Onarım 2 modülünü tamamlamış olmak YETERLİK Donanımsal nedenlerden kaynaklanan sorunları gidermek Genel Amaç Gerekli ortam sağlandığında, bilgisayarda donanımsal nedenlerden kaynaklanan sorunların giderilmesi için gerekli işlemleri yapabileceksiniz. MODÜLÜN AMACI Amaçlar 1. Sorun giderme için gerekli temel işlemleri gerçekleştirebileceksiniz. 2. Bilgisayar kasasında oluşabilecek arızalara müdahale edebileceksiniz. 3. Çevre birimlerinde oluşabilecek arızalara müdahale edebileceksiniz. EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI Bilgisayarın sökülüp toplanabileceği bir laboratuar ve üzerinde çalışma yapılabilecek iç ve dış donanım birimleri gerekmektedir. ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Her faaliyet sonrasında o faaliyetle ilgili değerlendirme soruları ile kendi kendinizi değerlendireceksiniz. Modül sonunda uygulanacak ölçme araçları ile modül uygulamalarında kazandığınız bilgi ve beceriler ölçülerek değerlendirilecektir. iii
iv
GİRİŞ GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Bilgisayar, günümüzde her sektörün vazgeçilmezi olmuştur. Tekstil, makine, otomotiv, boya, mobilya ve daha birçok alanda kullanılan bilgisayarlar gerekli bakım ve onarımları yapılmasına rağmen sorunlar çıkarabilmektedir. Bu modülde bilgisayarların genel sorunları ve çözüm yolları ele alınmış ve bir sorunun tanımlanmasından problemin tespit edilmesine ve çözüm yollarının aranıp çözümün uygulanmasına kadar geçen evreler anlatılmıştır. Ayrıca, bilgisayarlarda oluşan başlıca donanım sorunlarının nasıl giderileceği ile ilgili bilgiler mevcuttur. Modülün işlenişinde konuyu daha iyi anlamak için kendinize sorular sormanız ve bu sorulara cevap aramanız, araştırmacı kişiliğinizin gelişimine de katkıda bulunacaktır. 1
2
ÖĞRENME FAALİYETİ-1 ÖĞRENME FAALİYET-1 AMAÇ Sorun giderme için gerekli temel işlemleri gerçekleştirebileceksiniz. ARAŞTIRMA Bilgisayarda sorun oluştuğunda problem tespitinin nasıl yapıldığını araştırınız. Yaptığınız incelemeleri, rapor haline getirerek sınıfta sununuz. 1.SORUN GİDERME İÇİN TEMEL İŞLEMLER 1.1. Sorun Giderme Sorun giderme, bilgisayarda yazılımsal ve donanımsal olarak oluşan hataların bulunmasını (teşhis) ve giderilmesini içine alan bir alandır. Sorun giderme; deneyime, bilgiye ve araçlara bağlı bir konudur. Sorunların teşhis edilmesi ve çözülmesi için değişik teknikler kullanılmaktadır. Bu teknikler, sadece donanım arızalarının giderilmesi ve yazılım sorunlarının giderilmesi ile sınırlı değildir. Bu teknikler çeşitli araçların kullanımını ve hata mesajlarının analiz edilmesini de kapsar. 1.2. Sorun Gidermede Adımlar 1.2.1. Problemi Tespit 1. Adım: Bilgisayarı kapatıp kasasını açınız. 2. Adım: Ana kart üzerinde bulunan ekran kartı haricindeki tüm ek kartları çıkarınız. Disket ve sabit disk kontrolörlerinin de çıkarılması gereklidir. Onboard (ana kart üzeri) 3
bileşenleri ise, ana karta bağlı olarak ya bir jumper yardımıyla ya da BIOS taki kontrolör ayarlarını kullanarak devre dışı bırakılmalıdır. Bununla ilgili daha ayrıntılı bilgi, ana kartın kullanım kitapçığından temin edilebilir. 3.Adım: Bu noktada bilgisayar açılacak, ancak CMOS/BIOS Setup ındaki ayarlar, var olan donanımlar ile uyumlu olmayacağı için hata mesajı verecektir. 4.Adım: Monitöre görüntü aktarılamıyorsa, Ana Kart ile İlgili Hatalar kısmı incelenmelidir. Bilgisayar bir beep uyarısı veriyorsa, Bağlantı Kabloları ve Jumper Ayarları kısmı takip edilmelidir. 5.Adım: Bilgisayar açılıyorsa güç kaynağı, ana kart, ekran kartı ve monitörün arızalı olmadığı anlaşılacaktır. 6.Adım: Bilgisayarı kapatınız, sürücü kontrolörlerini takınız ve sabit disk sürücüsünü bağlayınız. 7.Adım: Eğer bilgisayar sorunsuz bir şekilde açılırsa, bir sonraki adımda disket sürücüyü de takınız. 8.Adım: Bilgisayar açıldığı sürece geri kalan ek kartları sırayla takabilir ve kontrol etmek için bilgisayarı her seferinde yeniden çalıştırabilirsiniz.!!! Tüm bileşenleri bilgisayar tamamen kapalı durumdayken takmaya veya çıkartmaya dikkat etmelisiniz. Eğer bilgisayar bu sırada açılmayacak olursa; arıza, hemen öncesinde takılan donanım bileşeninden kaynaklanıyor demektir. Bu yöntemi kullanarak hangi kart veya sürücünün arızalı olduğunu rahatlıkla tespit edebilirsiniz. Sorunun çözümünü, arızalı donanıma bağlı olarak modülün ilgili bölümünde arayabilirsiniz. Bilgisayar, bileşenlerin tümü çıkarılmış durumdayken de çalışmıyorsa ve güç kaynağının gerilim değerlerinde de bir sorun yoksa arıza ana karttadır. 1.2.2. Bilgi Toplama Öncelikle sorunun nereden kaynaklandığını tespit ettikten sonra, oluşan arızanın giderilmesi için gerekli işlem yolları tespit edilir. Arızayı gidermek için gerekli bilgi toplanır. Bu bilgi, sorunlu donanıma ait kılavuzlar ve internet üzerinde yapılacak araştırmalar vasıtasıyla temin edilebilir. 1.2.3. Çözüm Geliştirme Çözüm geliştirmenin en önemli adımı, sorunun doğru bir şekilde analizini içermektedir. Sorunlu donanım birimi ile ilgili tüm ayrıntıların bilinmesi, geliştirilecek çözümün doğruluğuna o derece etki etmektedir. 1.2.4. Çözümü Uygulama 4
Geliştirdiğimiz çözümü uygularken temel amacımız daha az ekonomik kayıp ve elektrik-elektronik sorunla, yüksek verimlilik elde etmek olmalıdır. Arıza oluşmadan önce koruyucu tedbirler alınmalıdır. Özellikle statik elektrikten zarar görecek bilgisayar parçalarına temas etmeden önce üzerinizdeki statik elektriği boşaltınız. Üzerinizdeki statik elektriği boşaltmak için bir metal parçasına dokununuz. Statik elektriği boşaltma işlemine elektrostatik deşarj denir. 1.2.5. Problemin Çözülmesi Problemin çözülüp çözülmediği hakkında kesin bilgi sahibi olunması için; Geliştirilen çözüm uygulandıktan sonra temel amaca ulaşıldı mı? Daha az ekonomik kayıp ve elektrik-elektronik sorunla, yüksek verimlilik elde edildi mi? Arıza oluşmaması için gerekli koruyucu tedbirler nelerdir ve nasıl alınmalıdır? sorularının cevabı verilmiş olmalıdır. 1.2.6. Problem ve Çözüm Hakkında Doküman Hazırlama Geliştirdiğiniz çözümü uyguladıktan sonra yapmanız gereken son işlem de, problem ve problemin çözümünde izlediğimiz yol hakkında doküman hazırlamaktır. Bu işlemi yapmak size, ileride aynı problem ile karşılaşmanız durumunda çözümü daha kısa zamanda ve daha az emek harcayarak bulmanızı sağlayacaktır. Böylece, daha az ekonomik kayıp ve elektrik-elektronik sorunla yüksek verimlilik elde etmiş olacaksınız. 1.3. Teşhis Yazılımları 1.3.1. Neden Teşhis Yapılır Bir ürünü test ve teşhis etmek, Onun performansından tutun sunduğu özelliklere kadar her şeyini denemek anlamına gelmektedir. Test kavramı çok geniştir. Bu konuda piyasada birçok test yazılımı bulunmaktadır. Testlere başlamadan önce; yapılacak testlerin sonuçlarının doğru ve güvenilir olması için dikkat edilmesi gereken hususlar aşağıdaki gibi sıralanabilir: Testler, yeni kurulmuş işletim sistemi üzerinde yapılmalıdır. İşletim sistemi için, eğer çıkmışsa, servis paketleri yüklenmelidir. Donanımların en güncel sürücüleri kullanılmalıdır. Çalışıyorsa dokunma mantığıyla hareket etmek çoğu kişi için doğrudur, fakat yeni sürücüler, genelde, eski sürümüne göre optimizasyonlara ve aynı zamanda daha az hataya sahip olmaktadır. Yeni sürücüler ile performansta da iyileştirme yapılacağını göz önüne almak gerekir. Test sırasında arka planda gereksiz program çalıştırılmamalıdır. Diğer bir ifadeyle, test esnasında PC'de başka bir işlem yapılmaması gerekmektedir. Testten önce görev yöneticisini (Task Manager) açıp gereksiz programları kapatmalıyız. Böylece, test yazılımına müdahale edilmesini engellemiş oluruz. 5
1.3.1. Max Blast 4 Resim 1.2: Görev yöneticisi Maxtor firmasının ürettiği bu program harddisk bakım ve onarımı için kullanılır. 80 Gb bir HDD yi 7 saat gibi bir sürede yazılımsal bütün arızalarını gidererek kullanıma hazır hale getirir. 1.3.2. Test My Hardware Test My Hardware programı sayesinde bir bilgisayarın temel donanım elemanlarının (işlemci, bellek birimleri, sabit diskler, ana kart, CD sürücüleri, video kartları, paralel ve seri portlar, disket sürücü, klavye) testinde kullanılan bir yazılımdır. 6
1.3.3. SiSoft Sandra Resim 1.2: Test My Hardware programı arayüz ekranı İşlemci - Bellek HDD teşhisinde ve testinde kullanılan bir programdır. Bu programı internet üzerinden bulup indirerek ücretsiz olarak kullanabilirsiniz. Resim 1.3: SiSoft Sandra programı arayüz ekranı 7
SiSoft Sandra programında sistem özeti, ana kart bilgisi, işlemci-bios bilgisi, ekran kartı bilgisi, windows bilgisi, driver bilgileri, klavye bilgisi, fare bilgisi, ses kartı vb. aklımıza gelen bütün donanımlar hakkında bilgi verir. Programın arayüzünde görüldüğü gibi çok yönlü olarak bütün donanımlar hakkında bilgi sahibi olabiliriz (Resim 1.2). Resim 1.4: SiSoft Sandra programı mainboard (ana kart) ve memory (bellek) arayüz ekranı Resim 1.5: SiSoft Sandra programı CPU (işlemci) test ekranı Sisoft Sandra, işlemci performansını MFLOPS ve MIPS cinsinden sizlere sunar. MFLOPS, bir saniyede kaç milyon matematiksel işlem yapıldığını; MIPS ise saniyede kaç milyon komutun işlenebildiğini gösterir. SiSoft Sandra da salt işlemci performansını ölçmektedir. İşlemcinizi overclock ettiğinizde elde edeceğiniz yüzdelik fark, her uygulamaya aynı şekilde yansımayacaktır. Not: İşlemcileri test etmek için pahalı test yazılımları da kullanılmaktadır. 8
UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ İşlem Basamakları Sorun gidermek için problemi tespit ediniz. Problem tespiti için bilgi toplayınız. Topladığınız bilgilerden faydalanarak çözüm üretiniz. Problem ve hazırlanan çözüm hakkında döküm hazırlayınız. Öneriler Bilgisayarın kasasını açarken elektrik kablolarının takılı olmamasına dikkat ediniz. Test yazılımlarını kullanınız. 9
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME OBJEKTİF TEST (ÖLÇME SORULARI) Aşağıdaki ifadeler doğru ise parantez içine (D), yanlış ise (Y) yazınız. 1. Sorun giderme bilgisayarda yazılımsal ve donanımsal olarak oluşan hataların bulunmasını ve giderilmesini sağlayan bir alandır. ( ) 2. Problemin tespiti aşamasında bilgisayar çalışır durumdayken kasa açılarak parçalar tek tek yerinden çıkarılıp problem aranır. ( ) 3. Teşhis yazılımlarının yeni kurulmuş bir işletim sistemi üzerinde çalıştırılması, sorun tespitinin daha sağlıklı yapılmasını sağlar. ( ) 4. Test yazılımları çalışırken bilgisayarda başka bir işlem yapılmaması gerekir. ( ) 5. Test My Hardware programı sadece hard diskin test edilmesinde kullanılır. ( ) 10
ÖĞRENME FAALİYETİ-2 ÖĞRENME FAALİYETİ-2 AMAÇ Bilgisayar kasasında oluşabilecek arızalara müdahale edebileceksiniz. ARAŞTIRMA Bilgisayar kasasında oluşabilecek sorunlarla ilgili sesli hata mesajlarını araştırınız. Hangi seslerin hangi hatalara ait olduğunu araştırınız. 2. BİLGİSAYAR KASASINDA SORUNLAR 2.1. POST Hataları Bir PC sistemine ilk kez güç verildiğinde sistem bir açılış testi (POST) yürütür. POST sırasında hatalarla karşılaşılırsa, çoğu zaman ekranda bir hata mesajı metni görüntülenir. POST içinde çok erken ortaya çıkan hatalar ekran kartı ilk kullanıma hazır olmadan gerçekleşebilir. Bu tür hatalar görüntülenemez, bu yüzden sistem hata mesajını iletmek için iki alternatif kullanır. Bunlardan biri sesli uyarıdır, yani sistem hoparlörden hangi hatanın oluştuğunu gösteren özel bir biçimde ses çıkartır. Diğer alternatif ise 80h I/O port adresine onaltılık bir hata kodu gönderilmesidir. Bu da veri yolu yuvalarının birindeki özel bir kart tarafından okunur. 2.1.1. Sesli Hata Mesajları 1. Sürekli ses : Güç kaynağı arızası 2. Birçok kısa bip : Ana kart arızası 3. 1 uzun : Bellek tazelenmesinde hata 4. 1 uzun 1 kısa : Ana kart veya BIOS çipi arızası 5. 1 uzun 2 kısa : Ekran kartı arızası (DIP switch kaynaklıdır.) 6. 1 uzun 3 kısa : Ekran kartı arızası 7. 2 uzun 1 kısa : Ekran kartı arızası (RAMDAC kaynaklı (?) ) 8. 2 kısa : Bellek parity (eşlik) hatası 9. 3 kısa : Belleğin ilk 64k lık bölümünde hata 10. 4 kısa : Timer hatası 11. 5 kısa : İşlemci hatası 12. 6 kısa : Klavye işlemcisi hatası 11
13. 7 kısa : İşlemci hatası 14. 8 kısa : Ekran kartı belleğinde okuma/yazma hatası 15. 9 kısa : BIOS ROM hatası 16. 10 kısa : CMOS okuma/yazma hatası 17. 11 kısa : Tampon Bellek Hatası Gördüğünüz gibi bu bip sesleri bir arıza durumunu bildirir. Bu sorunların çözüm yolları; 1, hata için, güç kaynağınızın bağlantılarını kontrol edip bir deneme daha yapınız. Eğer sorun devam ediyorsa, başka bir güç kaynağı takıp deneyiniz. 2, 4, 10, 12, 15 ve 16 numaralı hatalar için, tüm kartları işlemciyi ve RAM leri söküp tekrar takınız. Öncelikle mümkün olduğunca az bileşenle bilgisayarı başlatmaya çalışınız. 4, 15 ve 16 numaralı hatalarda BIOS çipinin yerine düzgünce oturduğundan emin olmak için üstüne hafifçe bastırınız. İmkân varsa BIOS çipini değiştiriniz, yoksa yeni bir ana kart almamız gerekir. 3, 8 ve 9 numaralı hatalarla baş etmek için öncelikle RAM larınızın yerlerine düzgün oturduklarından ve yuvalarla aralarında herhangi bir yabancı maddenin bulunmadığından emin olmalısınız. Eğer birden fazla bellek modülü kullanıyorsak değişik kombinasyonlar denemeliyiz. Hata hâlâ devam ediyorsa belleklerinizi tek tek deneyerek sorunun hangisinde/hangilerinde olduğunu bulabilirsiniz. Resim 2.1:Ram takılması 5, 6 ve 7 numaralı mesajı alıyorsak, ekran kartınızın yerine iyice oturduğundan ve monitör bağlantısının düzgünce yapıldığından emin olmalıyız. Problem sürüyorsa başka bir ekran kartı ile bilgisayarı başlatmalıyız. Ekran kartlarıyla ilgili alacağımız sesli hata mesajlarının neredeyse tamamı 6 numaradaki sesler olacaktır. 12
11, 13 ve 17 numaralı hatalar için işlemcimizin düzgün bir şekilde takıldığından emin olmalıyız. Mümkünse başka bir işlemciyle bilgisayarı tekrar denemeliyiz, sonuç alamazsak 17 numaralı ana kart hatasını konrol etmeliyiz. 2.1.2. Yazılı Hata Mesajları Hata: Display switch is set incorrectly Çözüm: Ana kart görüntü aygıtı monochrome (Tek Renkli Ekran, Siyah-Beyaz Ekran), CGA40 veya CGA 80 ayarında olabilir. Ekran kartı, monitör uyumsuzluğunu gösterir. EGA/VGA moduna getirelim. Hata: Floppy disk(s) fail Çözüm: Flopppy disket sürücüsünün algılanamadığını gösterir. Bağlantısı kontrol edilmelidir. Disket sürücümüz yoksa setup da Floppy (Disket) bölümünün NONE (veya Auto) olması gerekir. Resim 2.2:Floppy disk fail Hata: Hard disk initializing please wait a moment Çözüm: Hard disk aranıyor. Lütfen bekleyiniz. Bazı model hard disklerin algılanabilmeleri için, kısa bir zaman gerekir. Hata: Hard disk ınstall failure 13
Çözüm: Hard diskiniz algılanamadı veya bulunamıyor. Doğru takıldığına emin olmalıyız. Yüklü Sabit Diskimiz yoksa Hard Disk bölümünü NONE olarak ayarlamalıyız. Hata: Disk boot failure, ınsert system disk end press enter Çözüm: Sistem dosyaları eksik veya bozuk olduğunda ortaya çıkar. Hata: Hard disk(s) diagnosis fail Çözüm: Rutin hard disk tanımlama hatasıdır. Tanımlama yaparken ortaya çıkan bir sorundur. Hata: Keyboard error or no keyboard present Çözüm: Klavye algılanamadı. Soketin doğru ve tam oturtulduğunu veya POST ekranı sırasında herhangi bir tuşun basılı olmadığını kontrol etmeliyiz. Bu mesajı tekrar almak istemiyorsak; klavye bağlantısı ile fazla oynamamalıyız ya da setup da HALT ON seçeneğini ALL, BUT KEYBOARD yapmalıyız. Hata: Keyboard is locked out - unlock the key Çözüm: Bu mesaj klavye algılanırken düğmeler basılı ise çıkar. Klavyeye herhangi bir şey yaslanmış olabilir. Hata: Memory test fail Çözüm: POST, bellek testi sırasında herhangi bir hatayla karşılaşmıştır. Hatanın oluşumunu veya yerini spesifik şekilde özetler. RAM lar yanmış olabilir. Hata: Override enabled - defaults loaded Çözüm: Eğer sistem CMOS daki mevcut bilgiyi kullanarak açılamıyorsa, BIOS sistemin stabil çalışabilmesi CMOS üzerine minimum performans ayarlarını yükler (default). Hata: Primary master hard disk fail Çözüm: POST, primary master IDE Diskte hata buldu. Hata: Primary slave hard disk fail Çözüm: POST primary slave IDE diskte hata buldu. Hata: Secondary master hard disk fail Çözüm: POST secondary master IDE Diskte hata buldu. Hata: Secondary slave hard disk fail Çözüm: POST secondary slave IDE Diskte hata buldu. Hata: Insert bootdısk, press any key Çözüm: Bu durumda sabit disk üzerinde işletim sistemi bulunamamıştır. İşletim sistemine ait bir dosya (örneğin, IO.SYS, MSDOS.SYS) silinmiş olabilir veya sabit diskin açılış sektörü arızalanmıştır. Bu hata mesajının nedeni bir virüs de olabilir. 14
Çözüm için; İlk olarak bilgisayarı kapatalım. İlk yardım veya Windows açılış disketini sürücüye yerleştirelim ve bilgisayarı tekrar çalıştıralım. Bilgisayar disketten açıldıktan sonra A: sürücüsünü gösteren DOS komut satırı ekrana gelecektir. Daha sonra sys C: yazın ve bu sürücüye geçmek için [Enter] tuşuna basalım. Bu sayede sabit diske yeni bir açılış sektörü yazılacak ve sistem dosyaları yeniden yüklenecektir. Şimdi, üzerinde DOS anti virüs yazılımı bulunan bir disket yerleştirelim ve sabit diski tarayalım. Eğer virüs bulunamazsa, bilgisayarınızı artık sabit diskten çalıştırabilirsiniz. Hata: Non System Dısk Çözüm: Bu mesaj, bilgisayar açılışında A sürücüsünde sistem dosyalarını içermeyen bir disket bulunduğu zaman ekrana gelir. Yapmamız gereken tek şey disketi, sürücüden çıkarmak ve bilgisayarı yeniden çalıştırmaktır. 2.1.3. POST Kartı Resim 2.3: Non System Disk Eğer bilgisayarımızda uzun süreli donma, aniden kapanma, beklenmedik bir şekilde açılıp kapanmalar, sesli veya görüntülü hata mesajları alıyorsak, bu POST kart problemlerinize bir teşhis koyabilir. Bu kart, problemin yerini belirleyebilir Bu kart, ana kartın üzerinde bulunan genişleme yuvalarına (PCI veya ISA slotu) takılır. Üzerinde display denilen küçük göstergeler mevcuttur. Bu göstergelerde problemin kodları Hexadecimal olarak görüntülenir. Teknisyen de elinde POST karta ait katalogdaki listeye bakarak bu hata kodlarına karşılık gelen problemin kaynağının tam olarak hangi bölgede olduğunu anlar ve müdahale edebilir. 15
Resim 2.4. Çeşitli POST test kartları Üstünde sesli uyarılar için speaker (hoparlör) mevcuttur. Anakart sinyalleri test edilerek problemin kaynağı teşhis edilebilir. PCI ve ISA yuvaları olan bütün ana kartlarla uyumlu olan speaker, günümüzde birçok anakart üzerinde standart olarak inde bulunmaktadır. 2.2. CMOS/BIOS Hataları 2.2.1. BIOS ile Alakalı Hata Mesajları Hata: BIOS ROM checksum error - System halted Çözüm: BIOS çipindeki bir hatayı gösterir. Çipte fiziksel hata veya BIOS yazılımında bozukluk olabilir. Sistemi yeni bir BIOS ile update etmeliyiz, sorun devam ediyorsa yeni bir BIOS çipi almamız gerekecektir. Hata: CMOS battery failed Çözüm: BIOS pilinin bitmiş veya bitmek üzere olduğunu gösterir. Pilin türünü belirleyip yenisini alabilirsiniz. Hata: CMOS checksum error - defaults loaded Çözüm: Herhangi bir nedenden dolayı BIOS ayarlarında bozukluk olduğunu (muhtemelen bitmek üzere olan BIOS pili yüzünden) ve varsayılan ayarların yüklenerek sistemin zarar görmesinin engellendiği belirtilmektedir. BIOS pili nin yenilenmesi ile sorun çözülebilir. Hata: Floppy disk(s) fail Çözüm: Sisteme takılı bulunan disket sürücü ile BIOS taki disket sürücü ayarları birbirini tutmuyor. Disket sürücümüzün bağlantılarını kontrol edip BIOS taki ayarları düzeltmeliyiz. Sorun devam ediyorsa disket sürücümüzde muhtemel bir fiziksel arıza var demektir. Hata: Keyboard error or no keyboard present Çözüm: Belki de en çok karşılaşılan POST mesajı. Bu mesaj genellikle Press F1 to continue diye devam eder. Sizde olmayan klavyenin F1 tuşuna basarak hatadan kurtulabilir veya yeni bir klavye takarak işleme devam edebilirsiniz. 16
Hata: Memory test fail Çözüm: BIOS taki bellek ayarlarımızda olabilecek bir problemden kaynaklanabildiği gibi, bellek modüllerindeki kısmi arıza nedeniyle de ortaya çıkabilir. Ayarlarımızdan eminsek, başka bir bellek ile sistemimizi tekrar açmayı denemeliyiz. Hata: Hard Disk(s) Fail Çözüm: Sistemimizde mevcut diskle BIOS ta belirtilmiş disk ayarları birbirini tutmuyor demektir. BIOS tan disk ayarlarını otomatiğe getirip master/slave ayarlarını kontrol etmeliyiz. Sorun devam ediyorsa disk sürücünüzde fiziksel bir bozukluk olabilir. Hata: Sistemi açtığımda BIOS sıfırlanıyor. Çözüm: Ana kart üzerinde BlOS'un üzerine yazılan bilgilerin saklanması amaçlı bir pil bulunur. Diğer şarj edilebilen piller gibi BIOS pilinin de belirli bir ömrü olmasına ek olarak, güç kaynağına uzun süre elektrik gelmezse pil şarj edilemediği için BIOS sıfırlanır. Elektrik kesintisi gibi kısa süreli güç kaybı BIOS'u sıfırlıyorsa, pil sorunludur ve değişmesi gerekir. Eğer güç kaybı olmadan sistem açılışında BIOS sıfırlanıyorsa, ana kart kullanım kılavuzuna başvurarak BIOS u sıfırlamak için kullanılan jumper ayarlarını kontrol etmemiz gerekir. Resim 2.5: BIOS pili Hata: Açılışta ERROR: Can't write ESCD hatası veriyor. Çözüm: Eğer herhangi bir donanım değişikliği yapmadıysak BIOS flash chip ile ilgili hatalı bir durum vardır. BIOS ta setup defaul u tekrar yüklemeliyiz. Hata: Bilgisayar her açıldığında hard diski yeniden algılıyor. Çözüm: Ana kart BIOS Setup a girerek Auto HDD Dedection yaparak hard diski BIOS a tanıtmalıyız. 2.2.2. BIOS a Erişme Her bilgisayarın BIOS ortamına geçişi ilk açılış sırasında olur. BIOS giriş işlemi genellikle F2, F10 ve DEL tuşları ile yapılır. Sistem açılırken ekranın altında BIOS a girmek için hangi tuş kullanılıyorsa ekranda belirtilir. Sistem açıldığında Press DEL to enter SETUP gibi bir terimle karşılaşırsanız DELETE tuşuna basarak BIOS a girebilirsiniz. 17
Resim 2.6: BIOS a giriş Yani bilgisayarımız tam POST ekranındayken, Del, F2 veya F10 tuşlarına basarak BIOS Setup'a girebiliriz. 2.2.3. BIOS Şifresini İptal Etme BIOS a eriştikten sonra; SET SUPERVISOR & USER PASSWORD olarak iki şifre giriş seçeneği bulunur. Birincisi yönetici şifresi (Setup girişine vermek için kullanılır.), diğeri ise kullanıcı şifresidir(sisteme girişine vermek için kullanılır.). Bu şifreleri iptal etmek için, bu bölümlere gelip Enter tuşunu basıp şifre istediğinde, şifre kutusunu boş bırakıp Enter tuşuna tekrar basmamız yeterlidir. SAVE AND EXIT SETUP seçeneği ile BIOS da yapılan değişiklikleri kaydedip BIOS tan çıkabiliriz. Resim 2.6:Save and exit setup (Setuptan çıkış) 18
2.2.4. BIOS u Güncelleme İnternet Üzerinden Flash ROM LU Ana Kartlarda BIOS Güncelleştirme Yeni ana kartlarda, BIOS güncelleme işlemi işletim sistemi çalışırken internet üzerinden yapılabilmektedir. Sistemimizdeki ana kartımızın böyle bir özelliği varsa hızlı bir şekilde BIOS yazılımımızı güncelleştirebiliriz. Ana kartın Markasını ve Modelini Öğrenme BIOS güncelleme işlemi ana kartın markası ve modeline göre yapılır. Bu sebeple ana kartın markasını ve modelini öğrenmek gerekir. Ana kartın markası ve modeli, ana kartla beraber verilen kitapçıktan öğrenilebilir veya POST ekranından okunabilir. Bilgisayara çeşitli yazılımlar kurularak da öğrenilebilir. Örneğin EVEREST bir sistem bilgilendirme yazılımıdır. Resim 2.7: Everest programı Açılış Disketi ile BIOS u Güncelleme 1. İşlemin ilk adımı olarak bir açılış disketi hazırlamalıyız. Daha sonra bu açılış disketinin içerisine AWDFLASH.EXE'yi (Ana kart CD'nizin içerisinde de bulabiliriz.) ve güncellenmek istenen BIOS versiyonunu kopyalamalıyız. Dikkat: AWDFLASH.EXE sadece DOS modunda çalışır, Windows altından DOS komut satırında çalıştırılamaz. 19
2. DOS kipinde açılış için bilgisayarımızı hazırladığımız açılış disketi ile başlatalım. 3. Bilgisayarımızı açılış disketiyle açtıktan sonra, performansı artırmak için AWDFLASH.EXE'yi ve BIOS'unuzu bilgisayarımızın hard diskine kopyalayalım. "COPY A: AWDFLASH.EXE C:" "COPY A: BIOS dosya ismi.binc:" Kopyalama işlemi bittikten sonra "C:" yazıp <Enter>'a basarak A: sürücüsünden C: sürücüsüne geçip, daha sonra "AWDFLASH.EXE" yazarak<enter>'a basalım ve AWDFLASH programını çalıştıralım. Resim 2.8: BIOS güncelleme 1.adım 4."File Name to Program:" kısmına BIOS'unuza yazmak istediğimiz BIOS'u içeren dosya ismini yazıp Enter'a basalım. Program gösterdiğiniz dosyayı kontrol edecek ve ekranda "Do You Want To Save BIOS (Y / N)" sorusu belirecek. Bu bize eski BIOS'unuzu yedekleyip yedeklemeyeceğimizi soruyor, eğer gerekliyse "Y"'ye basıp devam edelim. Resim 2.9: BIOS güncelleme 2.adım 20
5.Yukarıdaki resimde bize BIOS'u yazmak isteyip istemediğimiz soruluyor, güncelleme işlemini yapmak için [Y]'ye, işlemi yapmadan iptal edip bilgisayarı resetlemek için [N]'ye basmalıyız Resim 2.10: BIOS güncelleme 3.adım Dikkat! BIOS güncellemesi sırasında bilgisayarımızı resetlememeli veya kapatmamalıyız. Aksi takdirde sistemimiz açılmayabilir. 6. İşlem tamamlanınca ekranda "Flashing Complete Press <F1> to Continue " mesajı belirir, sistemi yeniden başlatmak için F1'e basmalıyız. F1'e bastıktan sonra bilgisayarımız yeni BIOS ile açılacaktır. Resim 2.11: BIOS güncelleme 4.adım 21
2.3. Ana Kart ile İlgili Hatalar Eğer hata ana karttan kaynaklanıyorsa, BIOS bunu POST esnasında muhtemelen fark eder ve gerekirse uygun beep uyarısı ile kullanıcıya bildirir. Aksi takdirde hatanın tespit edilmesi için sadece POST kartı yardımcı olabilir. Farklı BIOS tipleri için tabii ki farklı hata kodları da mevcuttur. Ana kartın birçok yapı taşı lehimlenmiştir. Bu nedenle arızalı parçanın, bu işin eğitimini almamış kullanıcılar tarafından değiştirilmesi mümkün değildir. Arızalı olduğunu düşündüğümüz parçayı lehim tabancası kullanarak sökmeye hiçbir şekilde çalışmamalıyız. Bir ana kartın SMD çipleri sıcağa karşı oldukça duyarlıdırlar. Sökülmeye çalışılan bileşenin yakınlarındaki bir çip zarar görebilir. Lehimin sökülmesi ancak özel bir araç yardımıyla mümkündür. Ana kart üzerindeki değiştirilebilir tek parça genellikle merkezi işlemci (CPU) ve birçok durumda BIOS tur. Bu tür bir sorunla karşılaştığımız zaman ilgili bir teknik servise başvurup fiyat istemeliyiz. Birçok arızanın tamiri mümkün ve fiyatı da genellikle uygundur. Ancak, bazı durumlarda yeni bir ana kart satın almamız çok daha iyi olacaktır. Bu durumda bilgisayarımızı modern bir ana kart ile donatma fırsatını kullanıp kullanmamaya karar vermek bize kalıyor. Sahip olduğumuz ek kartlar ve sürücüler gibi tüm bileşenleri, eski anakart ile aynı Bus sistemine sahip olduğu sürece yeni ana kartımızda da kullanmaya devam edebiliriz. 2.3.1. Kilitlenme Durumu Hata: Makine her açılışta BIOS ayarlarını unutuyor Çözüm: Ana kart üzerindeki pil zayıflamıştır. Pili değiştirmeliyiz. Bu pil genellikle CR 2032 kodlu 3 Voltluk pildir. Problem devam ediyorsa pil yuvası ile ana kartın bağlantısını sağlayan noktalarda temassızlık olabilir. Buraları gözden geçirip gerekirse lehimleri yenilemeliyiz. Hala çözüme ulaşılamamışsa bu şekilde kullanmaya devam etmeli veya ana kartı değiştirmeliyiz. Hata: Bilgisayar sık sık kendiliğinden reset atıyor. Çözüm: Büyük ihtimalle ana kart arızalıdır ve değişmesi gerekir. Fakat küçük bir ihtimal olmakla birlikte güç kaynağının yeterli enerjiyi verememesinden dolayı da bu arıza olabilir. Bunun için öncelikle sağlam bir güç kaynağı ile bilgisayarımızı denemeliyiz. Resim 2.12: Güç kaynağı 22