Kısaltmalar : RG : Resmi Gazete SerPK : Sermaye Piyasası Kanunu SPK : Sermaye Piyasası Kurul İMKB : İstanbul Menkul Kıymetler Borsası BorKHK : Menkul Kıymetler Borsaları Hakkında Kanun Hükmünde Kararname BorYön : Menkul Kıymetler Borsalarının Kuruluş ve Organlarına İlişkin Yönetmeliği TTK : 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu İMKBY : İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Yönetmeliği İAB : İstanbul Altın Borsası VDMK : Varlığa Dayalı Menkul Kıymetler GMS : Gayrimenkul Sertifikaları İDMK : İpoteğe Dayalı Menkul Kıymetler VKŞ : Varlık Kiralama Şirketi KurYÖN : Menkul Kıymetler Borsalarının Kuruluş ve Organlarına İlişkin Yönetmelik ABKYÖN : Kıymetli Madenler Borsalarının Kuruluş ve Çalışma Esasları Hakkında Yönetmelik VOBKURYÖN : Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsalarının Kuruluş ve Çalışma Esasları Hakkında Yönetmelik VOB : Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası İABYÖN : İstanbul Altın Borsası Yönetmeliği
KMAYÖN : Kıymetli Madenler Borsası Aracı Kuruluşlarının Faaliyet Esasları İle Kıymetli Madenler Aracı Kurumlarının Kuruluşu Hakkında Yönetmelik TSG : Ticaret Sicil Gazetesi VOBYÖN : Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası Yönetmeliği VOB-TLDolar : TLDolar Vadeli İşlem Sözleşmesi VOB-TL Euro : TLEuro Vadeli İşlem Sözleşmesi VOB-EUR/USD : VOB-EUR/USD Çapraz Kuru Vadeli İşlem Sözleşmesi VOB-G-DİBS : Faiz Vadeli İşlem Sözleşmesi
BORSA KAVRAMI VE BORSA TÜRLERİ GİRİŞ Borsa asıl olarak iktisadi bir kavramdır. Buna göre borsa; menkul kıymetler (değerli evraklar) ile (hisse senetleri, borçlar)dövizler, belli mallar ( hammaddeler) veya türev hesaplamaların alınıp satılabildiği, belli kurallara göre, talep edilen mallar için organize edilmiş piyasaya verilen addır. Çalışmanın devamında temel olarak hukuki anlamı bakımından borsa kavramı ve Sermaye Piyasası Kanunu nun(serpk) işaret ettiği, düzenlediği esaslar sınırında borsa türleri üzerinde durulacaktır. Borsanın iktisadi yönüne sadece çalışma bakımından zorunlu olduğu ölçüde girilecek, asıl inceleme alanımız olan SerPK ın dışına çıkılmamaya çalışılacaktır. Bu sebeple, SerPK ın düzenlemiş bulunduğu borsalar asıl inceleme alanımızı oluşturmaktadır. Diğer hususlar da ismen bahsedilmekle yetinilecektir. Böylesi bir sınırlama, çalışmanın bir lisansüstü dersi ödevi olarak hazırlanması ve asıl çalışma alanımızın Sermaye Piyasası Kanunu olması sebebiyle zorunlu olarak tercih edilmiştir. Son olarak; borsa terimi her başlık bakımından farklı anlamlara gelecek şekilde kullanılmıştır. Bu itibarla küçük harfle yazımı tercih edilmiştir.
1. BORSA KAVRAMI Borsa kavramı sadece menkul kıymet borsalarını ifade etmemektedir. Nitelik ve nicelik sebebiyle menkul kıymetler borsa işlemleri için çoğunlukla kullanılıyor olsa da, çeşitli borsalar aracılıyla menkul kıymet (hisse senedi) dışında çeşitli emtia alım satımı da gerçekleştirilmektedir. Böylece; borsa kavramı, sadece bono, tahvil alım satımının gerçekleştiği alanlar olmayıp; döviz, tüketim malları gibi emtialarında ticaretinin gerçekleştiği alandır. Borsa, ekonomik tanımın yanında 28.07.1981 tarihli RG de yayınlanmış bulunan 2499 sayılı ve 28.07.1981 tarihli Sermaye Piyasası Kanun unun 40. maddesinde sermaye piyasası araçlarının işlem göreceği kamu tüzel kişiliğine sahip tüzel kişiler olarak tanımlanmıştır. Sermaye piyasası araçları ise; SerPK ın tanımlar maddesi olan 3. maddenin b bendinde Sermaye Piyasası Araçları: Menkul kıymetler ve diğer sermaye piyasası araçlarıdır. Şeklinde ifade edilmiştir. SerPK ın menkul kıymetler ve diğer sermaye piyasalarından anladığı ise aynı bendin devamında belirtilmiştir. Menkul Kıymetler: Ortaklık veya alacaklılık sağlayan, belli bir meblağı temsil eden, yatırım aracı olarak kullanılan, dönemsel gelir getiren, misli nitelikte, seri halinde çıkarılan, ibareleri aynı olan ve şartları Kurulca belirlenen kıymetli evraktır. Diğer Sermaye Piyasası Araçları: Menkul kıymetler dışında kalan ve şartları Kurulca belirlenen evraktır. Şu kadar ki, nutuk ile çek, poliçe, bono ile mevduat sertifikaları bundan müstesnadır. Diğer yandan SerPK m. 40/A ise kambiyo ve kıymetli maden borsalarından bahsetmiştir. Böylece SerPK ile belli başlı kurulabilecek ve Sermaye Piyasası Kurumu(SPK) denetime tabi olacak borsalar belirtilmiştir. Bir diğer ifade ile SerPK ile belli başlı borsaların kuruluşuna izin verilmiştir. SerPK tarafından kurulmasına ve faaliyet göstermesine izin verilen borsalar; menkul kıymetler borsaları, vadeli işlem ve opsiyon borsaları, KOBİ piyasaları ile kambiyo ve kıymetli maden borsalarıdır.
Alıcı ve satıcıların bir araya geldiği bu alanlar, kıymetlerin kolayca alınıp satılabildiği, fiyat tespiti ve rekabet şartlarının olgunlaştığı ve denetim ve gözetim altında ki düzenlenmiş kurumlardır. İşlem gören kıymete göre ise dörtlü bir tasnife uğrarlar 1 ; a. Menkul kıymetler borsası b. Emtia (Ticaret) borsası c. Döviz borsası d. Altın Borsası e. Türev ürünler borsası 2. MENKUL KIYMETLER BORSALARI 2.1. Genel Olarak Menkul kıymetler borsaları kuruluşlarında ki yasal özellikler bakımından ikiye ayrılmaktadır. Genellikle bir kanun ile kurulan ve borsanın yönetiminin resmi aracılar vasıtasıyla gerçekleştiği borsalar devlet borsaları- ile üyeleri tarafından şekli bir anonim ortaklık olarak kurulan ve kar amacı gütmeyen bir nevi meslek kuruluşu niteliğinde ki borsalar. Son olarak; karma nitelikli yani; kısmen devlet kısmen özel kişiler ortaklığı ile kurulan borsalar 2. Menkul kıymetler borsaları işleyiş bakımından ise üçe ayrılmaktadır. Salon amiri aracılığı ile yönetilen; aracılar ve satım emirlerinin işlem salonunda yazılı veya sözlü olarak salon amirine verildiği ve salon amiri vasıtasıyla işlemlerin yönetildiği ve sonuçlandığı borsalar. Kendi kendine işleyen; aracıların alım ve satımlarının işlem salonunda ki panolara yazıkları ve alım satımların panoda karşılaştığı anda işlemlerin tamamlandığı borsalar. Son olarak; New York ve Londra borsası gibi dünyanın sayılı iki borsasında olduğu gibi aracıların kendi aralarında pazarlık yürüttüğü ve işlem gerçekleştirdiği borsalar 3. Menkul kıymetler borsaları, sermaye piyasası araçları olan hisse senedi ve tahvillerin işlem gördüğü bir ikinci el piyasasıdır 4. Halka arz kavramı, doğrudan doğruya arz ediciden sermaye piyasası araçlarını edinme anlamına gelmektedir. Menkul kıymetler borsaları ile asıl olarak, halka daha önce arz edilmiş bulunan hisse senedi ve tahvillerin tedavülü amacı güden ve 1 Sema Aydın s. 13. 2 Sermaye Piyasası ve Borsa Temel Bilgiler Klavuzu(Klavuz), İMKB, Bası 20, 2008, s. 5. 3 Yasaman, s. 6. 4 Hamdi Yasaman, s.2.
doğrudan alış verişin olanaklı olmayıp, bir aracı kuruluş kullanma ve onun aracılığı ile alım satım yapma zorunluluğu bulunan piyasalardır 5. Menkul kıymetler borsaları, iktisadi anlamda ise bir sermaye piyasası sistemidir. Piyasalar para piyasası ve sermaye piyasası olarak ikiye ayrılmaktadır. Para piyasaları; kısa ve orta vadeli fonların karşılaştığı piyasalar iken, sermaye piyasaları uzun vadeli fonların karşılaştığı piyasalardır. Bu sebeple; menkul kıymetler borsaları; yatırımcılar, tasarruf sahipleri ve bunlar arasında ki fon akımını sağlayan aracı kurumlar ve bankalar, yatırım ortaklıkları ve yatırım fonları gibi aracı ve yardımcı kuruluşlardan oluşan, modern finansman sistemedir. Bu modern finansman sistemi ile işletmeler uzun vadeli borç ve öz kaynak elde etmektedir. Böylece; uzun vadeli borç elde etmek amacında olan işletmeler sermaye piyasası sistemi olan menkul kıymetler borsaları aracılığı ve yardımı ile tasarruf sahipleri ve yatırımcılara ulaşmaktadır. Sonuç olarak; Sermaye piyasası sistemi içinde menkul kıymetler borsaları; duvarları bulunan piyasa sistemlerdir. Diğer bir anlatımla; organize olmuş, kuralları, yönetmelikleri, binaları ve kapıları bulunan sermaye piyasası sistemleridir 6. 2.2. İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB) 2.2.1. Genel Olarak Türkiye de menkul kıymetler borsası kurulması, kırım savaşı ile başlayan Osmanlı borçları sebebiyle Galatalı bankerlerin dernekleşmesi ile başlamış ve Türkiye den alacaklı olan devletlerin öncülüğü ilke ilk olarak Dersaadet Tahvilat Borsası kurulmuştur. 1922 yılına gelindiğinde Cumhuriyet ile birlikte yeni esaslar kabul edilmiştir. Nihayetinde 1929 yılında 1447 sayılı Menkul Kıymetler ve Kambiyo Borsaları Kanunu ile mevcut borsa yapısı Cumhuriyet yönetimi altında düzenlenmiş ve mevcut borsanın ismi de İstanbul Menkul Kıymetler Borsası(İMKB) olarak değiştirilmiştir. Kısa bir süre için İMKB kapatılarak Ankara ya taşınmış dahi olsa 1941 yılında kalıcı olarak İstanbul a geri dönmüştür 7. 30.07.1981 tarihli ve 17416 sayılı Resmi Gazetede(RG) yayınlanan 1981 tarihli ve 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu ile sermaye piyasalar yeniden düzenlenirken, 1447 sayılı Menkul Kıymetler ve Kambiyo Borsaları Kanunu 06.10.1983 tarihli mükerrer 18183 sayılı RG de 5 HUKUKİ AÇIDAN BORSA VE BORSA TÜRLERİ OLCAY IŞIL, Yalova Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi (2012/1) 6 Turhan Korkmaz, Ali ceylan Sermaye Piyasası ve Menkul, s. 46. 7 Klavuz, s. 7.
yayınlanan Menkul Kıymetler Borsaları Hakkında Kanun Hükmünde Kararname(BorKHK) ile yürürlükten kaldırılarak İMKB son halini almış ve resmen faaliyete başlamıştır. BorKHK halen yürürlükte olup çeşitli zamanlarda değişikliklere uğramaktadır. İMKB borsasının işleyişini düzenlemek için ikincil mevzuat olarak Bakanlar Kurulunun 02.10.1984 tarihli 84/8581 sayılı kararı ile Menkul Kıymetler Borsalarının Kuruluş ve Çalışma Esasları Hakkında Yönetmelik yürürlüğe konulmuştur. Daha sonrasında; 19.02.1996 tarihli ve 22559 sayılı RG de yayınlanan İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Yönetmeliği ile yürürlükten kaldırılmıştır. Anılan yönetmelik ise; 26.04.2012 tarih ve 28275 sayılı RG de yayımlanan Menkul Kıymetler Borsalarının Kuruluş ve Organlarına İlişkin Yönetmeliğin(BorYön) m. 33 ile yürürlükten kaldırılmıştır. Bugün ülkemizde tek bir menkul kıymetler borsası, İMKB bulunmaktadır. İMKB nin yürürlük ve esasları BorYön, BorKHK ve SerPK ve diğer ikincil mevzuatlarla düzenlenmektedir. BorKHK m. 3 uyarınca; İMKB, menkul kıymetlerin alım ve satımı, fiyatlarının tespit ve ilanı işleriyle yetkili olarak kurulan tüzel kişiliği haiz ve SPK gözetim ve denetimi alındaki bir kamu kurumudur. SPK nın gözetim ve denetimi BorYön m. 24 uyarınca; sermaye piyasası araçlarının kota alınmasında, kottan çıkarılmasında ve borsada işlem görmesinin durdurulmasında, emirlerin iletilmesinde ve eşleştirilmesinde, gerçekleştirilen işlemlere ilişkin yükümlülüklerin zamanında yerine getirilmesinde, piyasaların oluşturulmasında, işletilmesinde ve yönetilmesinde bunlara ilişkin borsa işlemlerinin ve bunların gözetiminde söz konusudur. SPK, bu hususların denetim ve gözetiminde her türlü bilgi ve belgeyi yazılı olarak isteyebilir ve yerine getirilmesi zorunludur. Bunun yanında; İMKB de tüzel kişiliği bulunması sebebiyle; borsada ki işlemlerin açık, düzenli ve dürüst bir şekilde gerçekleşebilmesi için gerekli tedbir ve gözetim sistemini kurabilir. Ne var ki; BorYön m. 24 uyarınca anılan faaliyetin çalışma usul ve esaslarına ilişkin yönetmeliğin SPK onayından geçmiş olması gereklidir. Netice itibarıyla İMKB; yasal özellikleri bakımından devlet borsası, işleyiş bakımından ise kendi kendine işleyen menkul kıymetler borsası niteliğindedir.
2.2.2. İMKB İşlemleri Bir menkul kıymetler borsası olan İMKB; para piyasalarında işlem görmeyen veya hizmet etmeyen yatırım aracı olarak kullanılan ve sermaye piyasasının oluşmasını ve işlemesini sağlayan senetlerin işlem gördüğü piyasadır 8. Diğer bir ifade ile BorKHK m. 3 uyarınca; İMKB işlemleri; menkul kıymetlerin alım ve satımı ve fiyatlarının tespit ve ilanıdır. Menkul kıymet kavramı ise; SerPK m. 3 de tanımlanmıştır. Buna göre; Menkul Kıymetler: Ortaklık veya alacaklılık sağlayan, belli bir meblağı temsil eden, yatırım aracı olarak kullanılan, dönemsel gelir getiren, misli nitelikte, seri halinde çıkarılan, ibareleri aynı olan ve şartları Kurulca belirlenen kıymetli evraktır. Tanımdan da anlaşıldığı üzere menkul kıymet kavramı 6102 sayılı Ticaret Kanunu(TTK) ve SerPK da sayılan kıymet türleri itibarıyla esasen hisse senedi ve tahvil ile bunların türevlerinden oluşmaktadır. SerPK bakımından önemli olan menkul kıymet kavramı bakımından halka arz kavramıdır. Dolayısıyla; her nevi de bir menkul kıymetin halka arz kavramı ile açıklanabilir olması gereklidir. Bu kapsamda; SPK tarafından menkul kıymet olmamasına rağmen menkul kıymet olarak kabul gören evraklarda söz konusudur 9. Diğer yandan her ne kadar menkul kıymet borsalarının bir para piyasası kurumu değil sermaye piyasası kurumu olduğunu belirtmiş ve bu sebeple uzun vadeli fonların ikinci el pazarı olduğunu söylemiş olsa da, esasen fonların kabulünün SPK ya bırakılmış olduğundan, pratikte kısa vadeli fonlarda borsada işlem görmektedir. Netice itibarıyla menkul kıymet borsalarının asıl fonksiyonu, yatırımcıların menkul kıymetleri istedikleri zaman kolayca paraya çevirebilmesi ile menkul kıymetlerin alış ve satışı arasında düşük farkla güven sağlamaktır 10. Tasarruf sahipleri borsa işlemleri gerçekleştirirken aracı kurumlardan faydalanmak zorundadır. Tasarruf sahiplerinin borsa işlemlerini kendilerinin gerçekleştirmesi mümkün değildir. Aracı kurumlar ise borsa üyeleridir. 8 Yasaman, s. 17. 9 Azmi, s.274. 10 Sema Aydın,s.14.
Borsa işlemleri temel olarak 19.02.1996 tarihli ve 22559 sayılı RG de yayınlanmış olan İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Yönetmeliğinde (İMKBY) düzenlenmiştir. İMKBY m. 28 uyarınca tasarruf sahiplerinin bu aracı kurumlara borsa işlemleri bakımından vermiş olduğu talimatlara müşteri emirleri denmektedir. Müşteri emirleri, borsa üyeleri tarafından borsaya iletildikleri andan itibaren ise borsa emirleri adını alırlar. Tasarruf sahibinin vermiş olduğu bu emirler ile borsa üyeleri borsa işlemleri gerçekleştirirler. Gerçekleşme usulü ise alım ve satım emirlerinin karşılaşması şeklindedir buna göre, karşılaşan emirler kendiliğinden gerçekleşir. Borsa da işlem gören belli başlı menkul kıymetler şu şekilde sayılabilir. a. Hisse senetileri, geçici ilmühaber b. İntifa senetleri c. Tahvil, endeksli tahvil, hisse senedi ile değiştirilebilen tahviller, kara iştirak tahvilleri d. Devlet ve diğer kamu kesimi tahvilleri, hazine bonosu ve gelir ortaklığı senetleri e. Kar ve zarar ortaklığı belgeleri f. Finansman bonoları g. Banka bonosu ve banka garantili bonolar h. İpotekli borç ve irat senetleri (uzun vadeli) i. Kira sertifikaları j. Varantlar k. Varlığa dayalı menkul kıymetler l. Kıymetli maden bonoları m. Gayrimenkul sertifikaları 2.2.2.1. Hisse Senetleri 23.06.1989 tarihli ve 20204 sayılı RG de yayınlanan Hisse Senetlerinin Şekil Şartlarına İlişkin Tebliğ ile SPK tarafından hisse senetlerin şekli hususunda önemli düzenlemeler yapılmıştır. Bu tebliğ ile elde edilmek istenen amaç, ikinci el piyasasında hisse senetlerinin boyut, içerik, baskı ve kâğıt nitelikleri ile kullanımlarına ilişkin esasların belirlenmesi yolu ile uygulamada şekli birlik ve düzeni tesis etmektir. Böylece, hukuki güvenlik sağlanmış olacaktır. Dolayısıyla; hisse senetlerin belli şekil şartları bakımından TTK da olmayan bir şekil düzenlemesi söz konusudur. Buna göre; metin kısmında, hisse senedini ihraç eden ortaklığın ticaret unvanı, hisse senedinin pay sayısı ve itibari değeri ile, "bu hisse senedi...dan...ya kadar
numaralı 16 adet yeni pay alma kuponu,...dan...ya kadar yıl numaralı 10 adet kâr payı kuponu ihtiva etmektedir ibaresine aynen yer verilecektir. Kupon kısmının doldurulmasında 10 adedi kâr payı kuponu, kalan 16'sı ise yeni pay alma kuponu olarak düzenlenir. 2.2.2.2. Katılma İntifa Senetleri 14.07.1992 tarihli ve 21284 sayılı mükerrer RG de yayınlanmış bulunan Katılma İntifa Senetleri İhracına İlişkin Esaslar Tebliği ile düzenlenmiştir. Buna göre; katılma intifa senetleri; esas sözleşmede hüküm bulunmak koşulu ile genel kurul kararıyla ve süresiz olarak, nama ya da hamiline düzenlenmek şartıyla, nakit karşılığı satılmak üzere, ortaklık haklarına sahip olmaksızın kârdan pay alma, tasfiye bakiyesinden yararlanma, yeni pay alma ve yukarıda ki ilgili Tebliğ'de belirlenen olanakların bir bölümünden veya tamamından yararlanma haklarını sağlayan evraklardır. 2.2.2.3. Kar ve Zarar Ortalığı Belgeleri 20.03.2003 tarihli ve 25054 sayılı RG de yayınlanmış olan Kâr ve Zarar Ortaklığı Belgelerinin Kurul Kaydına Alınmasına İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ ile düzenlenmiştir. Buna göre; kar ve zarar ortaklığı belgeleri, finansman ihtiyacını karşılamak için Türk Lirası üzerinden veya yabancı paraya endeksli kıymetli evraklardır. Yurt içinde satılmak üzere çıkarılabildiği gibi, yurt dışına satılmak içinde çıkarılabilir. Satışının halka arz biçiminde olması zorunlu değildir. Buna karşılık; halka arz biçiminde satışı yapılacak olan kar ve zarar ortaklığı belgelerinin hamiline düzenlenmesi gereklidir. Aynı şekilde, halka arz dışında satılacak olan kar ve zarar ortaklık belgelerinin ise nama yazılı olması zorunludur. Son olarak; ister halka arz yoluyla ister normal yoldan satışı gerçekleştirilişin kar ve zarar ortaklığı belgelerinin SerPK ya kaydedilmesi zorunludur. Buna karşılık, halka arz yoluyla satılacaklar dışında kiler için aracı kurum kullanmak zorunlu değildir. 2.2.2.4. Banka Bonoları 21.01.2009 tarihli ve 27117 sayılı RG de yayınlanmış olan Borçlanma Araçlarının Kurul Kaydına Alınması ve Satışına İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ ile düzenlenmiştir. Asıl olarak bu tebliğ SerPK tarafından birçok tebliği yürürlükten kaldırmak suretiyle çıkarılmıştır. Amaç; borçlanma araçları konusunda derli toplu bir usul ve esas belirlemektir. Bu tebliğlerden bir tanesi de Mülga olmuş 14.07.1992 tarihli ve 21284 sayılı RG de yayınlanan Banka Bonoları ve Banka
Garantili Bonoların Kurul Kaydına Alınmasına İlişkin Esaslar Tebliğdir. Bu tebliğ ile banka bonolarının kıymetli evrak niteliğinde olduğu ifade edilmiş ve 6762 sayılı Ticaret Kanunu nun m. 688 de düzenlenen şartları taşıması şartıyla en az 60 gün en fazla bir yıl vadeli olarak düzenlenen (Banka garantili bonolarda ise vadenin en az 15 gün en çok bir yıl gün) evraklardır. Yine banka garantili bonolar da ise; İşbu bono bedelinin, vadesinde Bankamız Merkezinde/... Şubesi (Şubelerinde) ödeneceğini müşterek borçlu, müteselsil kefil sıfatıyla garanti ederiz ibaresi yer almak zorundadır. Bu bahisle; bankalar, ihraç ettikleri banka garantili bonoların içerdiği mali yükümlülüklere kefil olmuş sayılırlar. İkinci el piyasa da ise satışları beyaz ciro ile gerçekleşir. Bir satış ile onu takip eden satış arasında ise ıskonto hesabına göre değer farklı oluşur. Dolayısıyla en pahalı satış ilk satıştır. 2.2.2.5. Finansman Bonoları 21.01.2009 tarihli ve 27117 sayılı RG de yayınlanmış olan, Borçlanma Araçlarının Kurul Kaydına Alınması Ve Satışına İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ ile düzenlenmiştir. Asıl olarak bu tebliğ SerPK tarafından birçok tebliği yürürlükten kaldırmak suretiyle çıkarılmıştır. Amaç; borçlanma araçları konusunda derli toplu bir usul ve esas belirlemektir. Bu tebliğlerden bir tanesi de Mülga olmuş 31.07.1992 tarihli ve 21301 sayılı RG de yayınlanan Finansman Bonolarının Kurul Kaydına Alınmasına İlişkin Esaslar Tebliğdir. Bu tebliğler ile finansman bonoları ihraççıların borçlu sıfatıyla en çok bir yıl vadeli düzenleyip Kurul kaydına alınmak suretiyle ihraç ederek sattıkları emre veya hamiline yazılı menkul kıymet niteliğindeki kıymetli evrak olarak ifade edilmiştir. Finansman bonolarının özelliği, bonoların satışa sunulduğu ilk gün vade başlangıç zamanı olmak kaydıyla, vadenin ¼ ünü geçmeyecek satış süresi içinde her gün satılmasıdır. Bir satış ile onu takip eden satış arasında ise ıskonto hesabına göre değer farklı oluşur. Dolayısıyla en pahalı satış ilk satıştır. Finansman bonolarının halk arz şekilde ya da halka arz olmaksızın satışı mümkündür. Her iki ihtimalde de kurul kaydına alınmaları zorunludur. Halka arz şeklinde satışlarda aracı kuruluş kullanılması zorunludur. Halka arz prosedürü bakımında ise Türkiye çapında günlük yayınlanan bir gazetede ilan gerçekleştirilir. Halka arz olmaksızın gerçekleştirilen finansman bonosu satışlarında bononun emre yazılı olarak düzenlenmiş olması gereklidir. İkinci el piyasasında da beyaz ciro ile devri mümkündür.
2.2.2.6. Kıymetli Maden Bonolarından Altın, gümüş ve platin bonolarıdır. 21.01.2009 tarihli ve 27117 sayılı RG de yayınlanmış olan, Borçlanma Araçlarının Kurul Kaydına Alınması Ve Satışına İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ ile düzenlenmiştir. Asıl olarak bu tebliğ SerPK tarafından birçok tebliği yürürlükten kaldırmak suretiyle çıkarılmıştır. Amaç; borçlanma araçları konusunda derli toplu bir usul ve esas belirlemektir. Bu tebliğlerden bir tanesi de Mülga olmuş 26.12.2001 tarihli ve 24622 sayılı RG de yayınlanan Altın, Gümüş ve Platin Bonolarının Kurul Kaydına Alınmasına İlişkin Esaslar Tebliğdir. Bu tebliğ ile kıymetli maden bonolarının 60 gün ila bir yıl arasında vade olarak emre yazılı olarak ya da hamiline olarak iskontolu ya da ıskontosuz olarak halka arz şeklinde ya da halka olmaksızın SPK kaydına alınmak koşuluyla satılan kıymetli evraktır. Halka arz şeklinde satılması durumunda aracı kuruluş kullanmak zorunludur. Halka arz olmaksızın satılacak olan kıymetli maden bonolarının ise emre yazılı olarak düzenlenmesi zorunludur. İkinci el piyasasında ise ancak İstanbul Altın Borsası na(iab) üye bankalar ile aracı kuruluşlar arasında ve borsada gerçekleşmek zorundadır. Emre yazılı olan kıymetli maden bonoları beyaz ciro ile devredilir. İskontolu olarak ihraç edilmiş olmaları durumunda; vadelerinin ¼ ünü geçmemek kaydıyla takip eden satışlar da ıskonto uygulanmak şeklinde satışa konu olurlar. Dolayısıyla en pahalı satış ilk satıştır. 2.2.2.7. Varlığa Dayalı Menkul Kıymetler 27.08.2008 tarihli ve 26980 sayılı RG de yayınlanmış olan Varlık Finansmanı Fonlarına ve Varlığa Dayalı Menkul Kıymetlere İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ ile düzenlenmiştir. Buna göre Varlığa Dayalı Menkul Kıymetler(VDMK); ihraç edilen varlığa dayalı menkul kıymetler karşılığında toplanan paralarla, VDMK sahipleri hesabına inançlı mülkiyet esaslarına göre oluşturulan malvarlığıdır. Bir diğer anlatımla borçlanma senedidir. Buna göre, her bir fon sahibine banka hesabı açılır. Daha sonrasında fon hesabı sahibine doğrudan veya dolaylı olarak fon getirisi aktarımı gerçekleştirilir. Doğrudan aktarımda; fon portföyünde yer alan varlıklardan elde edilen nakit miktarının fon sahiplerine aktarımıdır. Dolaylı aktarım da fon portföyünde yer alan varlıklardan elde edilen getirilerin VDMK sahiplerine aktarılmadan önce fon bünyesinde bekletilmesi şeklinde gerçekleşir. Fon portföyünde yer alan varlıkların mülkiyeti/hak sahipliği fona geçmiştir. VDMK fonu kurulabilmesi ve halka arz şekilden ya da halka arz olmaksızın bu fonların satılabilmesi için fon kurucusu tarafından üç kişilik bir fon kurulu kurulması gereklidir. Fon
kurulunun görevi ise; fon yönetimini tesis etmek için bir iç tüzük hazırlamak, fon portföyünün oluşturulması, muhafazası ve değerlendirmesini gerçekleştirmek ve en önemlisi fonu, VDMK sahiplerinin hak ve menfaatlerini koruyacak şekilde idare etmektir. Fon kurulu ise fonun yönetiminde hizmet sağlayıcı olarak adlandırılan bir diğer kuruldan yardım alacaktır. Hizmet sağlayıcı olarak adlandırılan bu kurul ise yine fon kurulu tarafından oluşturulacak ve asli görevi bu portföydeki varlıkların yönetimi olacaktır. Gerek fon kurulu, gerekse hizmet sağlayıcı fon portföyünün yönetilmesinde VDMK sahiplerine karşı vekalet hükümleri çerçevesinde sorumludur. Çıkarılan VDMK lerin tamamı sonlanmadığı müddetçe fon portföyünde yer alan varlıkların rehini, satışı, teminat olarak gösterilmesi ve kamu alacaklarının tahsili amacıyla dahi olsa haczi, tedbir talebine muhatap olması mümkün değildir. Fon kapsamında yer alabilecek olan varlıklar ise; a. Bankaların ve finansman şirketlerinin, ipotekli konut kredileri haricindeki tüketici kredilerinden, ipotekli kredilerden, motorlu kara taşıtları kredilerinden, proje finansmanı kredilerinden ve kurumsal kredilerinden kaynaklanan alacaklar b. Finansal kiralama sözleşmelerinden doğan alacaklar c. T.C. Başbakanlık Toplu Konut İdaresi Başkanlığının gayrimenkul satışından kaynaklanan alacakları d. Fon portföyünde yer alan varlıklardan elde edilen nakdin değerlendirilmesi amacına yönelik olarak yapılan nakit benzeri kısa vadeli yatırımlar e. Kurulca uygun görülecek diğer varlıklar Fon kurulu tarafından VDMK sahiplerine geri ödemede sıkıntı oluşması durumunda SPK, fon kurucusundan yeni bir fon kurulu atamasını isteyebilir. Bunda sonuç vermemesi durumunda SPK, fonu başka bir kurucuya devredebilir. 2.2.2.8. Gayrimenkul Sertifikaları 20.07.1995 tarihli ve 22349 sayılı RG de yayınlanmış olan Gayrimenkul Sertifikalarının Kurul Kaydına Alınmasına İlişkin Esaslar Tebliğ ile düzenlenmiştir. Anılan tebliğe göre; Gayrimenkul Sertifikaları(GMS), ihraççılarının bedellerini inşa edilecek veya edilmekte olan gayrimenkul projelerinin finansmanında kullanılmak üzere ihraç ettikleri ve nominal değeri eşit hamiline yazılı menkul kıymettir. Diğer bir anlatımla borç senedidir. GSM in sertifikaların edimlerinin bir banka tarafından garanti edilmiş olması gereklidir. Bunun
içinse SPK ya hitaben düzenlenmiş banka teminat mektubunun kurula verilmiş olması gereklidir. 2.2.2.9. İpoteğe Dayalı Menkul Kıymetler 04.08.2007 tarihli ve 26603 sayılı RG de yayınlanmış bulunan Konut Finansmanı Fonlarına Ve İpoteğe Dayalı Menkul Kıymetlere İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ ile düzenlenmiştir. İlgili tebliğe göre; İpoteğe Dayalı Menkul Kıymetlerler (İDMK) bir konut finansmanı fonu aracılığı ile gerçekleşir. Konut finansmanı fonu; ihraç edilen ipoteğe dayalı menkul kıymetler karşılığında toplanan paralarla İDMK sahipleri hesabına inançlı mülkiyet esaslarına göre oluşturulan malvarlığıdır. Fon un tüzel kişiliği bulunmamaktadır. Fon malvarlığı kurucunun, hizmet sağlayıcının ve diğer kredi verenlerin malvarlığından ayrıdır. Fon kurucusu tarafından üç kişilik bir fon kurulu oluşturulur fon kurulu tarafından ise bir hizmet sağlayıcı kurul oluşturur. 2.2.2.10.Varantlar 21.01.2009 tarihli ve 27117sayılı RG de yayımlanmış olan Ortaklık Varantlarının Kurul Kaydına Alınmasına ve Alım Satım İşlemlerine İlişkin Esaslar Tebliği ile düzenlenmiştir. Buna göre Varantlar; pay sahibine, İMKB de işlem gören herhangi bir ortaklığın paylarını ya da İMKB de işlem gören kayıtlı sermaye sistemine tabi ihraççı hisselerini önceden belirlenen bir fiyattan vade sonunda alma ( iki ay ile beş yıl arasında) hakkı veren ve payları İMKB de işlem gören halka açık anonim ortaklıklarca ilgili sermaye piyasası aracının halka arzı sırasında ihraç edilen sermaye piyasası aracıdır. Varantlar böylece sermaye piyasası araçlarını halka arz eden ihraççı tarafından kendi hisseleri üzerine yazılı ya da başka bir ortaklığın hissileri üzerine yazılı olarak bedelsiz ya da bedelli olarak çıkarılabilirler. Varantların bedelsiz olarak yani bir sermaye piyasası aracının alınması karşılığı olarak verilmesi durumunda, varantların orantılı olarak ve ilgili sermaye piyasası aracını satın alan tüm yatırımcılara verilmesi zorunludur. Varantların belli bir bedel karşılığı çıkarılmış olmaları durumunda yatırımcıların bu Varantları da alma zorunluluğu bulunmamaktadır. İlgili sermaye piyasası aracının satışının sonuna kadar, ilgili sermaye aracı yatırımcıları tarafından alınmayan Varantlar iptal olur, başka kimselere satılmaları söz konusu olamaz. Netice olarak Varantlar, üzerinde yazan vade sonunda, sahibine önceden belirlenmiş kullanım fiyatı ve kullanım oranı üzerinden ilgili ortaklık hisselerini satın alma hakkını tanır. İlgili süresi
Varantın vadesinin bitiminden itibaren otuz gün olup, kullanılmaması durumunda hak sona erer. Otuz günden daha az bir zaman kararlaştırılmış olabilir. İhraççı tarafından Varant sahiplerine verilecek olan yeni hisselerin nasıl temin edileceği de Varantların çıkarılma anında belirli olmalıdır. İhraççı kendi hisseleri bakımından Varant çıkarmış olması durumunda sermaye artırımı yoluyla yeni hisse yaratarak bunu gerçekleştirilebilir. Bu sermaye artırımında diğer hisse sahiplerinin ön alım hakkı kullanması mümkün olamaz. İhraççı başka bir ortaklık hisse üzerinde Varant çıkarmışa o zaman söz konusu ortaklığın Varant sahiplerine vereceği hisseleri ne yolla edineceği Varant çıkarırken izah namede yazılır. 2.2.2.11. Kira Sertifikaları 01.04.2010 tarihli ve 27539 sayılı RG de yayınlanmış olan, Kira Sertifikalarına ve Varlık Kiralama Şirketlerine İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ ile düzenlenmiştir. Temel olarak; bir varlık kiralama şirketi(vkş) tarafından maddi veya maddi olmayan varlıkların kiralanmak suretiyle elde edilen gelir üzerinde belli oranda hak sahibi olmayı sağlar. VKŞ ise, kaynak kuruluş olarak adlandırılan ve esasen kiralanan varlıkların gerçek maliki olan tüzel ya da gerçek kişidir. Buna göre; bu kişi bir anonim şirket şeklinde ve esas sözleşmesi uyarınca sadece kira sertifikası ihraç etmek amacıyla bir VKŞ kurmakta ve belli varlıkları daha sonra VKŞ e devretmekte ve akabinde aynı varlıkları geri kiralamaktadır. İkinci el piyasa bakımından ise SPK uygun bulunması durumunda bu sertifikaların borsa da işlem görebilmesi mümkündür. 2.3. İMKB nin İç İşleyişi 2.3.1. İMKB Genel Kurulu İMKB genel kurulu BorKHK m. 5 uyarınca borsa üyelerinden oluşan en üst organdır. Olağan toplantılarını SPK nın belirlediği günde gerçekleştirilir. Borsa üyeleri ise 26.04.2012 tarihli ve 28275 sayılı RG de yayınlanmış bulunan Menkul Kıymetler Borsalarında Üyeliğe ve Kotasyona İlişkin Yönetmelik ile düzenlenmiştir. Buna göre; Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, SPK tarafından aracılık faaliyetinde bulunmak üzere yetki belgesi verilmiş olan aracı kurumlar, bankalar ve yetkilendirilmiş diğer gerçek ve tüzel kişiler borsalara üye olabilir. İMKB genel kurulun görevleri ise 26.04.2012 tarihli ve 28275 sayılı RG de yayınlanmış olan Menkul Kıymetler Borsalarının Kuruluş Ve Organlarına İlişkin Yönetmelik (KurYÖN) ile düzenlenmiştir. Buna göre; KurYÖN m. 7 uyarınca İMKB genel kurulunun yetkileri:
a) 91 sayılı KHK uyarınca seçimi genel kurula bırakılmış olan yönetim kurulu üyelerini ve denetçileri seçmek ve bunları ibra etmek, ibra edilmeyen yönetim kurulu üyeleri ile denetçiler hakkında yapılacak işlemleri karara bağlamak, gerektiğinde bunların görevlerine son vermek veya değiştirmek. b) Mevzuatla seçimi genel kurula bırakılmış komite üyelerini seçmek, değiştirmek veya görevlerine son vermek. c) Yönetim Kurulu tarafından hazırlanan yıllık faaliyet raporu ile denetim kurulu raporunu inceleyip karara bağlamak. ç) Borsanın bilançosunu ve gelir-gider hesaplarını inceleyerek karara bağlamak ve kesin hesabı onaylamak. d) Yönetim Kurulu tarafından teklif edilen bütçe ve personel kadrosunu kesinleştirmek. e) Gündemde yer alan diğer hususları görüşüp karara bağlamak. f) Mevzuatla kendisine bırakılmış diğer görevleri yerine getirmek. Olarak ifade edilmiştir. KurYÖN m.8 uyarınca her yıl Nisan-Mayıs aylarında SPK'ca belirlenecek bir tarihte olağan olarak toplanır. SPK başkan ve görevlilerinin oy hakkı bulunmamaktadır. KurYÖN m. 10 uyarınca genel kurulda alınmış bulunan kararlar izleyen ilk iş günü SPK ya gönderilir. Bütçe ve personel kadrolarının kesinleştirilmesi kararları hariç, genel kurul kararları SPK onayı ile yürürlüğe girer. SPK tarafından otuz gün içinde karar verilmemiş olması durumunda ise otuzuncu günü izleyen gün genel kurul kararları yürürlüğe girmiş sayılır. 2.3.2. Borsa Başkanı ve Yönetim Kurulu BorKHK m. 6 uyarınca menkul kıymetler borsalarında bir başkan ve altı üyeden oluşan yedi kişilik bir yönetim kurulu bulunur. Borsa başkanı, yönetim kurulunun da başkanıdır. Borsa başkanı ve yönetim kurulunun yarısı, SPK nın ilgili olduğu Bakanın teklifi üzerine müşterek kararname ile atanır. İlgili bakan ise başbakan tarafından görevlendirilen devlet bakanıdır. KurYÖN m. 14 uyarınca yönetim kurulunun görev yetkilerinden bazıları şunlardır: a) Borsa tarafından hazırlanması gereken ve borsanın yetkisinde bulunan yönetmelikleri karara bağlamak. b) Borsaya ilişkin iç mevzuat niteliğindeki yönetmelik ve yönergeleri yürürlüğe koymak. c) Sermaye piyasası araçlarını borsa kotuna alınması veya borsada işlem görmesi ile ilgili başvuruları karara bağlamak
d) Borsa işlemlerinde çıkabilecek uyuşmazlıkları inceleyerek sonuçlandırmak e) Borsa üyeleri ile bunların temsilci ve yardımcılarına disiplin cezası vermek Borsa başkanı; en üst idari amir konumundadır. Borsanın genel yönetimi ve temsiliyle görevlidir 11. Bu sebeple idari ve yargı mercilerinde borsayı temsil etme görevi borsa başkanına aittir. Tasnif yapmak gerekirse; yönetim kurulu, genel kurulun yetkisi dışında karar alan bir organ görünümünde olup, tüm icra yetkisi borsa başkanına bırakılmıştır 12. Borsa işlemleri yatırımcı tarafından borsa üyesine menkul kıymet alım veya satım emri verilmesiyle başlayan, borsa üyesinin aldığı bu emiri gerçekleştirmesiyle ve akabinde tasfiyesiyle tamamlanan işlemler bütünüdür 13. BorKHK m. 13 uyarınca tüm bu işlemlerden kaynaklanan borsa üyelerinin birbiriyle ya da müşteriler ile aralarında sebebiyet veren uyuşmazlıkların idari yönden inceleme mercii borsa yönetim kuruludur. Borsa üyeleri arasında ki ihtilaflar bakımından, Borsa Yönetim Kurullarının kararlarına karşı SPK ya itirazda bulunulabilir. SPK nın bu ihtilaflar konusundaki kararları nihaidir. Buna karşılık, borsa üyeleri ile müşteriler arasında ki ihtilaflar bakımından yargı yolu açıktır. 2.3.3. Denetim Kurulu BorKHK m. 8 uyarınca menkul kıymetler borsalarının, hesap ve işlemleri genel kurul tarafından seçilen iki denetçi tarafından denetlenir. Denetim kurulunun asıl teşkilatlanması ve işleyişi KurYÖN m. 16 da düzenlenmiştir. Buna göre; denetim organı borsa genel kurulu üyeleri arasında seçilebileceği gibi aynı zamanda dışarıdan da seçilebilir. Çalışma süreleri iki yıldır. 11 Klavuz, s. 216. 12 Yasaman s 95. 13 Sema Aydın s. 30.
3. İSTANBUL ALTIN BORSASI 3.1.Kuruluşu İstanbul Altın Borsası(İAB) 20.07.1995 tarihli ve 22349 sayılı RG de yayınlanan faaliyet tebliği ile fiilen faaliyete geçmiş bulunmaktadır. İAB açılış amacı, altın ihracatına dayalı olarak altın talebinin karşılandığı ülkemizde, daha önceki dönemlerde Merkez Bankası nın tekel olarak gerçekleştirdiği altın ithalatının üye kuruluşlara izin verilmek suretiyle serbest rekabet halinde ve daha az maliyetler gerçekleştirilmesidir. Bir diğer sonucu, altın ithalatının sadece AİB a üye kuruluşlar tarafından yapılabilecek olduğundan, ithalatın kayıt altına alınmasıdır. Ülke dışından altın ithalatı sadece İAB aracılığı ile gerçekleştirebilmektedir. İAB kuruluşu bakımından ilk adım ise SerPK m. 40/A maddesi olmuştur. Kambiyo ve kıymetli madenlerle ilgili borsaları kurmaya, bunların çalışma esaslarını tespite, bu borsalarda faaliyet gösterecek aracılarla ilgili esasları belirleyerek bu borsaların ve aracıların izleme ve denetimi ile ilgili düzenlemeleri yapmaya ilgili Bakanlık yetkilidir. İlgili değişiklikten sonra SPK tarafından SerPK m. 40/A uyarınca 03.04.1993 tarihli ve 21541 sayılı RG de yayınlanan Kıymetli Madenler Borsalarının Kuruluş Ve Çalışma Esasları Hakkında Genel Yönetmelik (ABKYÖN)çıkartılmıştır. Mevzuat alanında bu şekilde İAB kurulurken aynı zamanda fiziki bakımından da ilginç gelişmeler yaşanmıştır. İAB a yer olarak Sirkeci de 1907 yılından kalma Aslan Han binası seçilmiştir. Borsa binasına dünya altın borsaları bakımından bir ilk gerçekleştirilerek dünyanın tek altın teslimatı yapılan borsa unvanı kazandırılmıştır. Tabi bunun için altı katlı binanın içine takas bankası ile üç yüz ton kapasiteli hazine dairesi kurulmuştur 14. Böylece gün içinde gerçekleşen emirler takas banka ile gün sonunda aynı bina da gerçekleşmiştir. İAB ın bir diğer özelliği ise açıldığı dönemde dünyanın tek dalgalı fiyat uygulayan altın borsası olmasıdır. Bu sayede uluslarası fiyat takibine de olanak vermiştir. Netice itibarıyla İAB ın kurulması ile birlikte mevcut Kapalıçarşı piyasasının yanı sıra altın piyasası teşkilatlı bir yapı ve uluslararası bir boyut kazanmış, rekabetçi fiyatlarla maliyetler 14 Nedim s. 65.
gerçekçi bir seviyede oluşmuştur. İAB ın kurulması piyasada devam edecek bir gelişim sürecini başlatmış, altına dayalı mali araçların gelişimi için de zemin hazırlamıştır. 15 Nitekim ilerleyen süreçlerde 1999 yılında 20.04.1999 tarihli ve 23672 sayılı RG de yayımlanan Kıymetli Madenler Borsasında İşlem Görecek Gümüş ve Platin Standartları ve Rafinerileri Hakkında Tebliğ ile gümüş ve platin gibi kıymetli madenlerde borsa bünyesinde işlem görmeye başlamış ve dolayısıyla İAB da gümüş ve platin pazarı da açılmıştır. Yine 01.07.2001 tarihli ve 24449 sayılı RG de yayımlanan Kıymetli Madenler Borsasında İşlem Görecek Altın Standardı ve Rafinerileri Hakkında Tebliğ m. 5 ile standart dışı işlemlere de olanak sağlanarak Türk Halkı nın yastık altındaki altınlarını da ekonomiye kazandırılmasına olanak sağlamıştır. 2000 yılına gelindiğinde ise Kıymetli Madenler Ödünç Piyasası Kurulmuştur. Asıl olarak 18.10.1996 tarihli ve 22791 sayılı RG de yayımlanan İstanbul Altın Borsası Vadeli İşlemler ve Opsiyon Piyasası Yönetmeliği ile sektörün kısa ve uzun vadeli finansman ihtiyacına cevap vermek için ve risklerden korumak için İAB bünyesinde vadeli finansman ihtiyaçlarına cevap vermek için vadeli finansman pazarı kurulmuş olsa dahi anılan yönetmelik 23.02.2001 tarihli ve 24327 sayılı RG de yayımlanan Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsalarının Kuruluş ve Çalışma Esasları Hakkında Yönetmelik(VOBKURYÖN) m. 56 ile yürürlükten kaldırılmış, ancak aynı yönetmeliğin geçici 1 inci maddesi hükmü çerçevesinde, Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası A.Ş. bünyesinde İstanbul Altın Borsasında işlem gören vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerinin dayanak varlıklarına dayalı sözleşmelerin işleme açılması durumunda ilgili sözleşmeler o tarihten sonra yalnızca Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsasında(VOB) işlem göreceği öngörülmüştü. SPK nın 27.01.2006 tarihli ve 4/82 sayılı toplantısında VOB da işlem görecek Altına Dayalı Vadeli işlem Sözleşmeleri onaylanmış ve sözleşmeler 1 Mart 2006 tarihinden itibaren VOB da işlem görmeye başlamış bulunduğundan, anılan pazarın uygulaması kalmamıştır. 2006 yılında Türkiye de altına yatırım yapmak isteyen kurumsal ve bireysel yatırımcılar için kolay ve hızlı alım satım işlemlerini temsil eden Altına Dayalı Borsa Yatırım Fonu kurulmuş olup altına dayalı fon sayesinde yatırımcılar tarafından altın, hisse senedi formunda İMKB nin açık olduğu gün ve saatlerde alınıp satılabilmektedir 16. 15 Altın Borsasının Kuruluşu, http://www.jewelleryistanbul.com/detail.asp?idata=2729&icat=371&ichannel=2 (06.12.2012) 16 Bkz:
3.2. İAB Faaliyetleri 30.06.1999 tarihli ve 23741 sayılı RG de yayınlanmış olan İstanbul Altın Borsası Yönetmeliği(İABYÖN) ile düzenlenmiştir. İABYÖN ile borsaya üye olan aracıların AİB faaliyetlerinde bulunabileceği düzenlenmiştir. 21.05.2007 Tarihli ve 26528 Sayılı RG de yayınlanan Kıymetli Madenler Borsası Aracı Kuruluşlarının Faaliyet Esasları İle Kıymetli Madenler Aracı Kurumlarının Kuruluşu Hakkında Yönetmelik (KMAYÖN) ile aracı kurumlar düzenlenmiştir. KMAYÖN m. 4 uyarınca İAB da aracılık faaliyeti gerçekleştirebilecek olan aracıların; a) Anonim ortaklık olarak kurulmuş olması b)hisse senetlerinin nama yazılı olarak çıkartılmış olması c)ödenmiş sermayelerinin 50bin TL olmuş olması Şartları koşulmuştur. Bu şartların yanında Tüzel kişi veya gerçek kişi kuruculardan en az ikisinin en az üç yıl kıymetli maden üretimi veya ticareti konusunda tecrübeye sahip olması aranmıştır. KMAYÖN m. 12 uyarınca aracılık faaliyet izni alan aracıların İAB da gerçekleştirecekleri faaliyetler sayılmıştır. a) Standartları ve saflık dereceleri Müsteşarlıkça belirlenen kıymetli madenler üzerinden ilgili mevzuatta belirlenen esaslar çerçevesinde, kendi nam ve hesabına, başkası nam ve hesabına, kendi namına başkası hesabına, kıymetli maden alımı ve satımı işlemleri, kıymetli maden ödünç alınması ve ödünç verilmesi işlemleri ile kıymetli madenlere dayalı sermaye piyasası araçlarına ilişkin işlemleri, b) İşlenmiş veya işlenmemiş kıymetli taşların Borsa bünyesinde alım satımını, c) İşlenmiş ve işlenmemiş kıymetli madenler ile işlenmiş veya işlenmemiş kıymetli taşların ve bunlardan mamul kıymetli eşyaların ihracat ve ithalat rejimi çerçevesinde ihraç ve ithalini, ç) İşlenmiş ve işlenmemiş kıymetli maden ve taşlar ile bunlardan mamul eşyaların yapımında kullanılmak üzere kıymetli maden ve taşların geçici ithalini ve işlendikten sonra mamul ve yarı-mamul kıymetli eşya ve taş olarak ihracını,