1. OG MODÜLER ÇIKI HÜCRELER

1. OG MODÜLER ÇIKI HÜCRELER 1.1. Modüler Ç (Trafo Koruma) Hücreleri 1.1.1. Görevi ve Kullan m Yerleri Trafodan ç kan sekonder gerilimini kontrol alt na almak ve kumanda etmek için kullan r. Modüler hücreler ehir ebekeleri O.G./A.G. da m merkezlerinin O.G. bölümünde ve O.G. tüketici veya da m merkezlerinde 36kV'a kadar kullan r. Modüler hücreler tesis ve i letme özelliklerinin yan s ra can güvenli i ile ilgili standartlara da uygundur. Modüler hücrelerin kullan ld yerleri s ralarsak: Enerji üretim tesislerinde Trafo merkezleri Rüzgar santralar Oteller, al -veri merkezleri, i merkezleri Enerji kesilmesine tahammülü olmayan hastaneler, hava alanlar vb. yerler için tasarlanm r. 1.1.2. Çe itleri ve Yap lar, Ba lant emalar hücrelerinin çe itleri a da tablo halinde s ralanm r. Biz bu modülümüzde hücrelerinden iki tanesini anlatmaya çal aca z. Zaten di erleri de yap, görev ve kullan lan malzemeler bak ndan birbirlerine benzemektedir. Gerek sekonder da m ebekelerinde gerekse endüstriyel tesislerde s k kullan lan ç hücre tipleri a da verilmi tir. 1

Yük Ay Giri / Ç Hücresi Kesicili Giri / Ç Hücresi Ay Giri / Ç Hücresi Kesicili Bara Bölme Hücresi ( Yandan Ç ) Gerilim Trafolu Kesicili Ç Hücresi Tablo 1.1: Metal mahfazal modüler ç hücre çe itleri ekil 1.1: Metal mahfazal modüler ç hücre parçalar 1 2 3 4 5 6 Parça Ad 7 Parça Ad 13 Parça Ad 8 14 9 15 Gerilim Göstergesi 10 O.G. Kablo Ba lant 16 Bara Ba lant Terminalleri 11 Kelepçesi 17 Ak m 12 Alçak Gerilim Bölmesi 18 Anahtarlama Anahtar Transformatörleri Bölmesi Kapasitif Gerilim letme Mekanizmas Kablo Ba lant Bölmesi Bölücü Bölmesi Topraklama Ay Gözetleme Penceresi O.G. Kesicisi O.G. Kablo Ba lant Ön Panel Topraklama Ba lant terminali Terminali Kesici letme Bara Bölmesi Mekanizmas Tablo 1.2: Metal mahfazal modüler ç hücre paça isimleri 2

1.1.2.1. Kesicili Ç Hücreleri (Trafo Koruma) ekil 1.2: Kesicili giri hücresinin görünü ve tek hat emas Havadan tümüyle izole edilmi, paslanmaz tank içinde bulunan, 630A anma ak olan fider baralar ve yük ay -topraklay ile bunlara ba lant lar sa layan geçmeli tip kablo ba klar n ba land bu inglerden olu maktad r. Koruma istenmeyen ring fiderleri için kullan r. ste e ba olarak kablo ar za göstergesi ve ak m trafolar, motorlu mekanizma ilave edilebilir. Di er hücrelere ba lant 1250A'lik izole ve ekranl baralar ile sa lan r. O.G. sekonder da m sistemlerinde ve O.G./A.G. trafo merkezlerinde dahili mekanlarda kullan lmak üzere tasarlanm metal mahfazal, hava yal ml (baralar) modüler yap da hücrelerdir. Tablo 1.3: O.G. Tek hat emalar nda kullan lan semboller 3

Bara Düzene i Bütün baralar yatay olarak ayn seviyededir ve ek pano yerle tirilmesine olanak verir. Baralar elektrolitik bak rdan haz rlanm olup hücrenin üst k sm nda hücre anma de erlerine uygun kesitte ve ay veya yük ay na üstten ba lant yap lacak ekilde yap lmaktad r. Baralar n üzeri sac kapaklar ile kapat lm r. Bara bölümüne eri im hücre üst kapa ndan sa lanmaktad r. Hücreler tesis edildiklerinde tek bir bara bölümü olu makta ve en sa ve en soldaki hücrelerin bara bölümü yan saclar ile kapat lmaktad r. Bu bölüm yan yana eklenmi tüm hücreler boyunca devam eder ve modüller aras geçi i sa lar. Modüller aras ba lant sa layan ana baralar, polimer izolasyonlu, temas yüzeyleri karbon kaplanarak topraklanm r. Modüller içindeki tüm elektriksel ba lant lar ise özel ekillendirilmi bak r baralar ile yap lmaktad r Nominal ana bara ak iste e göre 630A veya 1250A olabilir, izole edilmi baralar da kullan lan büzü meli makaran atlamaya, kazayla temasa ve d ortam etkilerine kar koruma sa lar. Modüler hücreler yan yana tesis edildiklerinde hücreler aras bara ba lant uygun kesitlerde 3 adet bara ile yap lmaktad r. Resim 1.1: Baralar O.G. SF 6 Gazl Ay Aç ld ktan sonra ak m yolunda bir ay rma aral olu turan ve yakla k ak ms z açma kapama yapabilen ve iki konta aras nda büyük bir gerilim olu turmayan ak mlar n alterlenmesinde kullan lan cihazlara ay denir. Proje ihtiyaçlar na göre ay lar hava yal ml veya SF6 gaz yal ml olabilir. Yük alt nda açma ve kapama yapmak için uygun de ildir. Devrede ak m kesildikten sonra ay rmak amac ile kullan lmaktad r. Gazl ayr lar mühürlü bas nç sistemi ile kapat lan çelik tank içerisindedir ve normal i letme ömrü boyunca (20 y l) bak m gerektirmez. 4

Devrenin emniyetli yal temin etmek için konulmu tur. Genellikle toprak b ça ile beraberdir. Ay rma ortam SF6 gaz olmas ndan dolay çal ma emniyeti aç ndan, yanl manevra ya da bir cihaz ar zas sonucu olu abilecek ark tehlikesine kar bir avantajd r. SF6 gazl yük ay ile ayn ölçülerdeki paslanmaz metalden imal edilmi olan bir kazan içerisinde çal an ay, do rusal çal an kontaklar vas tas ile ay rma i levini gerçekle tirir. Bu ay n bir di er özelli i de içerisindeki toprak ay n da k sa devre üzerine kapatma yetene ine sahip olmas r. Ayr ca kontaklar n tam yerine oturmas garanti etmek bak ndan bir yard mc "yay-bask sistemi" i letme güvenli ini art ran bir faktör olmaktad r. Resim 1.2: SF6 Ay görünü ü Ay lar üç kutuplu ve iki konumludur. Ay mekanizmas nda bulunan yay-bask özelli i ile kontaklar n hareketini tamamlamas güvence alt na al nmaktad r. Ay n kesme ya da kapama gücü olmad için açma ve kapama i lemleri devre yük alt nda olmad durumlarda yap r. Toprak Ay Topraklama ay ; enerjisiz b rak lan tesis bölümlerinin topraklanmas nda ve k sa devre yap lmas nda kullan r. Topraklama ay k sa devre ak mlar na bir saniye dayanarak, kablolar n de arj ak üzerinden ta yabilmelidir. Topraklama ay kimi durumlarda kapama özelli ine de sahiptir. Hava yal ml topraklama ay lar k sa devre ak mlar na güvenle kapama yetene ine sahiptir. Bu özelli i ile operatörün yanl kla yapaca manevra s ras nda güvenli i garanti edilmektedir. Topraklama ay lar hücre yan duvarlar na galvanizli sac ase üzerine monte edilmi tir. Topraklama ay lar nda kontaklarda gümü kaplamal elektrolitik bak r kullan lmaktad r. Topraklama i lemini gözle görebilmek mümkündür. Toprak ay 7 kez k sa devre ak (40 katepe) üzerine kapama yetene ine sahiptir. H zl kapama yapabilen toprak ay ba ms z el kumandas ile çal r. 5

Resim 1.3: Çe itli toprak ay lar O.G. SF6 Gazl Kesici Kesiciler, orta gerilim ve yüksek gerilim ebekelerinde yük ak mlar ve k sa devre ak mlar kesmeye yarayan cihazlard r. Bu cihazlar devreyi, bo ta, yükte ve özellikle k sa devre halinde aç p kapayabildikleri gibi otomatik kumanda yard ile aç p kapanmas na da olanak sa lar. Böylece insanlar tehlikeden korumakta, alçak ve yüksek gerilim cihazlar nda meydana gelebilecek hasar önleyip en aza indirgemektedir. Kesiciler hem ark söndürme özelli ine, hem de çok h zl hareket etme özelliklerine sahiptirler. NOT: Enerjiyi keserken önce kesici aç l r,daha sonra ay aç lmal d r! Kesici birbirinden ba ms z ve SF6 gaz ile doldurulmu üç kutuptan olu maktad r. Mühürlü bas nç yöntemi kullan larak üretilmi tir. SF6 gazl kesici de ar za veya yük ak n kesilmesi, açma esnas nda s lan gaz n ark üzerine püskürtülmesi ile gerçekle ir. Kesme esnas nda olu an ark ürünleri ise özel bir malzeme kullan larak zarars z hale getirilir ve böylece SF6 gaz pratik olarak kesicinin ömrü boyunca temiz kal r. Hücre içerisinde mevcut SF6 gazl kesici, kurulduktan sonra uzaktan kapat p aç labilir. E er kesici ayn zamanda motor kumandal ise kurma i lemi uzaktan da yap labilecektir. Yak ndan ise, kesici açma kapama butonlar yard ile çal labilir. Resim 1.4: SF6 Gazl kesici 6

Kesicinin hücre içinden ç kart lmas ise; hücre içerisindeki kesici tekerlekli bir sehpa üzerindedir ve önden iki kapa n yukar kald larak sökülmesi ile kesicinin önü tamamen aç r, bara ba lant lar söküldükten sonra, kilit butonunun da çözülmesi ile kesici serbest kal r. O.G. kablolar n ba lanmas, ak m transformatörlerinin de tirilmesi ya da ba ka bir gerekçe ile hücrenin içerisine girilmesi gerekti inde SF6 gazl kesici kolayl kla hücre d na al nabilir. Bu olay animasyonlar seyrederek daha iyi anlayabilirsiniz. Kesici i letme mekanizmas ; hareketli kontaklar aç p kapatan, t rnak, yay ve mil gibi parçalardan olu an sistemdir. Mekaniki veya elektrik motorlu yap r. Motorlu i letme mekanizmalar nda motor gerilimi 110 V.DC veya 220/380 V. AC dir. ekil 1.3: Kesici i letme mekanizmas Normal i letme ömrü boyunca gaz takviyesi gerektirmez. Kesicinin tüm aktif k mlar yal tkan muhafaza içerisindedir ve tam i letme güvenli i sa lamaktad r. Hücrenin ön kapa kullanarak kesicide bak m yapmak mümkündür. Ay ve devre kesicisi aras nda da anahtarl mekanik kilit sistemi vard r. Kesici kapal iken ay aç lamaz; ay aç k iken kesici kapat lamaz. Kapasitif Gerilim Göstergesi Modüler hücre önünde bulunan kapasitif gerilim gösterge paneli ile hücrede kablo ba lant noktas nda enerji olup olmad gösteren kapasitif gerilim göstergesi kl paneli hücre ön yüzündedir. Fazlar n tan etiketlerle yap r. Gerilim göstergeleri geçici montaja uygun ekilde haz rlanm olup tak p ç kart labilir. Bu, her fonksiyonel birimin ön yüzüne yerle tirilir. Her kablonun gerilim durumu ayr ayr gösterilebilir. 7

Resim 1.5: Kapasitif gerilim göstergesi Ay Toprak Kilidi Ay ve toprak ay aras nda mekanik kilit bulunmaktad r. Ay kapal iken toprak ay kapat lamaz, ayr ca toprak ay kapal iken ay kapanamaz. Ay ve toprak ay konum bilgileri için 4NA+4NK yard mc kontak vard r. O.G. Koruma Ak m Trafosu Primer sarg lar üzerinden sisteme girerek, sekonderlerine ba lanacak ölçü, kay t, koruma ve kontrol elemanlar n ilgili fonksiyonlar yerine getirebilmeleri için gerekli sistemden geçen ak güvenilir s rlar içinde sa layan küçük güçlü trafolard r. Ak m trafolar n k sa devre dayan m ak ve anma gerilimi kullan lacak ebekenin gerilim ve k sa devre özelliklerine uygun olarak seçilmektedir. Gövde epoxy reçinelidir. Resim 1.6: OG ak m trafosu Ölçü ve koruma ak m trafolar olmak üzere ikiye ayr r: Ölçü ak m trafolar ; ölçü aletleri ve benzeri cihazlara sistem ak belirli bir oranda dönü türerek uygulayan elemanlard r. Koruma ak m trafolar ; ayn prensip ile koruma sistemlerinde kullan lan elemanlard r. 8

> A.G. Kesiciler (1 ve 2 Kutuplu) A.G. kesici; normal i letme artlar nda devreyi kapamaya, kesmeye ve bu devrenin ak ta maya, k sa devre ve a ak m gibi anormal artlarda ise devreyi otomatik olarak kesmeye yarayan mekanik açma- kapama cihaz r. Bir A.G. kesicinin devreyi açma kapama leminden ba ka en önemli fonksiyonu; anormal artlarda devreyi korumas r. Devreden çekilen ak m, kesicinin anma ak m de erini açt r. Ak n de eri artt kça açma süresi küçülür. durumlarda kesiciyi Bir devre kesicinin en önemli parças kontaklar r. Daha çok gümü, grafit, nikel ve wolfram ala ml kontaklar kullan r. Devre kesicilerde dikkat edilmesi gereken en önemli özelliklerden biri de üphesiz devre kesicinin k sa devre kesme kapasitesidir. K sa devre kesme kapasitesi büyük olan devre kesicinin elektriksel ömrü de uzundur. Yani 16 ka lik bir devre kesicinin elektriksel ömrü ile 35 ka lik devre kesicinin elektriksel ömrü ayn de ildir. Bunun yan s ra toroidal trafo, kaçak ak m rölesi ve açt rma bobini kombinasyonu yaparak kaçak ak m koruma olarak kullanmak da mümkündür. A.G. kesiciye açt rma bobini veya dü ük gerilim bobini takarak ve çe itli röle kombinasyonlar kullanarak farkl i levlerde de kullanabiliriz. > Ak m Koruma Rölesi Resim 1.7: A.G. kesiciler ak m koruma röleleri, sistemleri k sa devre ve toprak kaça na kar korumak için tasarlanm, bir ak m ayar ve iki gecikme ayar (ba lama ve bekleme) olan rölelerdir. Ba lama (start) gecikmesi nedeniyle olu abilecek hatal açmalar önlemek amac yla geli tirilmi tir. Röleler, korudu u sistemin ak ölçer ve bu ölçülen ak m de eri ayarlanan ak n alt nda veya üzerindeyse korudu u sistemi devreden ç karmak için kullan r. 9

Ak m de eri normal s rlar içinde ise ç rölesi çekili (ON) konumundad r. Bu rlar n d na ç ld nda ayarlanabilir bir bekleme gecikmesi süresi sonunda röle b rak r (OF) ve ba oldu u sistemi devreden ç kar r. Resim 1.8: A ak m koruma rölesi hbar Röle Kombinasyonu Sistemde olu an ar zalar ihbar düzenine ileterek akustik ve optik olarak ihbar (haber) al nmas sa layan rölelerdir. Güç ve da m trafolar n sekonder koruma panolar nda kullan lan röle küçük boyutlar na ra men yapm oldu u i ler bak nda önemi büyüktür. Trafonun kontrol ve ar za sisteminin tümünü kar layacak ve bilgi verecek kapasitede bir röledir. Standart Gerilim : 24 V DC. Kontak Ak : 16 A. kl kaz : Ön Panelde Sesli kaz : Korna için 24 V DC ç ekil 1.4: hbar röle kombinasyonu devre emas 10

> 0 RMOSTHT IHHAH KONTROL VE ROLE 0 TERMOSTAT ACMA KOMBINASYONU 0 BUCHOLZIHBAR 0 HUCHDLZACMA 0 ASIRI AKIM ACMA 0 DC KE5ILDI # KEStCIAClK D 0 KESJCIKAPALI 1 ^B Keaa A»U O ^H ICOtMA 3J31U4M^ Resim 1.9: hbar röle kombinasyonu ön panel görünü ü Yard mc Röle, Kontaklar(24 V DA) ^H Keaa A^MA 1 ^B L*MOATEST - Yard mc röle ve kontaklar, hücre içindeki malzemelerinin çal mas ve ar za durumlar hakk nda bilgi almak için kullan lacak malzemeleri ba lamak için kullan lacak yedek kontaklard r. Yard mc kontaklar 2NA+2NK (normalde aç k (NA), Normalda kapal (NK)) ekil 1.5: Yard mc röle görünü ve kontak yap 4 kontakl bir röle olup 3 adet normalde aç k 1 adet normalde kapal konta vard r. ekilde rölenin iç yap ve klemens numaralar görülmektedir. 11

Termostat Kontrollü Is Metal mahfazal hücreler metalden yap ld için korozyona kar hem iç k sm hem de k sm korunmal r. Gece ve gündüzdeki de meleri hücrede de melere yol açar. Is de iminden dolay hücre içinin ve malzemelerinin zarar görmemesi için; yani hücre içi sabit tutmak için konulmu tur. Is 220 V AC ve 150W gücündedir. Is n kontrolü termostat ile yap r. Resim 1.10: Is ve termostat ç Ayd nlatma Modüler hücrelerde standart donan m olarak AC ve DC hücre içi ayd nlatma tesisat bulunmaktad r. Kullan lan yerdeki yard mc sistem gerilimine uygun olarak haz rlanan DC ayd nlatma buton ile kullan lmaktad r. u an kullan lan sistemde arjl lambalar kullan lmaktad r. Baz ünitelerde ayd nlatmalar için akü kullan lmaktad r. A.G. Terminaller Günümüzde kesiciler, imalatç firma taraf ndan, i letme mekanizmas elektrik ba lant lar yap lm olarak gönderilmektedir. Metal mahfazal modüler hücrelerde (MMMH) bütün ba lant lar bir soket içerisinde toplan p di er elemanlarla irtibat soket ba lant ile sa lanmaktad r. Kullan, sadece bara ve toprak ba lant lar ve hücre içi besleme ba lant lar yapar. 12

D : Döner yard mc kontak E : A.G. terminal blo u ekil 1.6: MMM hücredeki kesicinin A.G. ba lant terminali hücresinin üst ön k sm nda yer alan alçak gerilim bölmesindeki kumanda ve kontrol elemanlar n ba lant lar n yap ld k md r. Resim 1.11: AG ba lant terminalleri > Lamba Test Modülü (24 V DA) Hücre içinde gerilimin varl ya da yoklu unun gözlenmesi, her faza tak lan kapasitif gerilim bölücü izolatör ve buna ba olarak gerilimin varl nda yanan neon lambalar vas tas ile sa lan r. Art arda ba lanan hücrelerin faz s ras kontrolleri, bir ölçü aleti ya da bir lamba test devresi ile yap r. > Butonlar (Push ve Normal) Modüler ç hücrelerinde kullan lan butonlar kl tiptir. A.G. bölmesinin üst ön sm nda bulunur. Kesicinin açma ve kapamas, 220 V AC ve 24 V DC ayd nlatma gibi fonksiyonlar n yerine getirilmesinde anahtarlama görevi yapar. Butonlar n yan nda uzaktan kumanda soketi bulunur. 13

> Sinyal Lambalar (24V DA) Resim 1.12: Butonlar Ar za sinyalleri, sinyal lamba kutusunda gelir. Sinyal lamba kutusu, transformatör koruma hücresi olarak kullan lacak hücrenin alçak gerilim bölümünde yer al r. Ar za sinyallerine ait kl göstergeler, yard mc rölelere ait kontaklarla kumanda edilir ve ar za giderildikten sonra panel üzerinde yanan lambalar sinyal silme butonlar ile silinir. 1.1.2.2. Kesicili Bara Bölme Hücresi (Yandan Ç ) Ûn görünü Sol yandan gorunü Tek hat emas ekil 1.7: Kesicili bara bölme hücresinin görünü ve tek hat emas 14

SF 6 Gazl Ay Aç ld ktan sonra ak m yolunda bir ay rma aral olu turan ve yakla k ak ms z açma kapama yapabilen ve iki konta aras nda büyük bir gerilim olu turmayan ak mlar n alterlenmesinde kullan lan cihazlara ay denir. Proje ihtiyaçlar na göre ay lar hava yal ml veya SF6 gaz yal ml olabilmektedir. Yük alt nda açma ve kapama yapmak için uygun de ildir. Devrede ak m kesildikten sonra ay rmak amac ile kullan lmaktad r. Gazl ayr lar mühürlü bas nç sistemi ile kapat lan çelik tank içerisindedir ve normal i letme ömrü boyunca (20 y l) bak m gerektirmez. Devrenin emniyetli yal temin etmek için konulmu tur. Genellikle toprak b ça ile beraberdir. Ay rma ortam SF6 gaz olmas ndan dolay çal ma emniyeti aç ndan, yanl manevra ya da bir cihaz ar zas sonucu olu abilecek ark tehlikesine kar bir avantajd r. SF6 gazl yük ay ile ayn ölçülerdeki paslanmaz metalden imal edilmi olan bir kazan içerisinde çal an ay, do rusal çal an kontaklar vas tas ile ay rma i levini gerçekle tirir. Bu ay n bir di er özelli i de içindeki toprak ay n da k sa devre üzerine kapatma yetene ine sahip olmas r. Ayr ca kontaklar n tam yerine oturmas garanti etmek bak ndan bir yard mc " yay-bask sistemi" i letme güvenli ini art ran bir faktör olmaktad r. Ay lar üç kutuplu ve iki konumludur. Ay mekanizmas nda bulunan yay-bask özelli i ile kontaklar n hareketini tamamlamas güvence alt na al nmaktad r. Ay n kesme ya da kapama gücü olmad için, açma ve kapama i lemleri devre yük alt nda olmad durumlarda yap r. Toprak Ay Topraklama ay ; enerjisiz b rak lan tesis bölümlerinin topraklanmas nda ve k sa devre yap lmas nda kullan r. Topraklama ay k sa devre ak mlar na bir saniye dayanarak kablolar n de arj ak üzerinden ta yabilmelidir. Topraklama ay kimi durumlarda kapama özelli ine de sahiptir. Hava yal ml topraklama ay lar k sa devre ak mlar na güvenle kapama yetene ine sahiptir. Bu özelli i ile operatörün yanl kla yapaca manevra s ras nda güvenli i garanti edilmektedir. Topraklama ay lar hücre yan duvarlar na galvanizli sac ase üzerine monte edilmi tir. Topraklama ay lar nda kontaklarda gümü kaplamal elektrolitik bak r kullan lmaktad r. Hava yal ml r ve yük ay ndan ayr tesis edilmi tir. Topraklama i lemini gözle görebilmek mümkündür. Toprak ay 7 kez k sa devre ak (40 katepe) üzerine kapama yetene ine sahiptir. H zl kapama yapabilen toprak ay ba ms z el kumandas ile çal r. 15

O.G. Kesici Kesiciler kablo ba lant bölümünde ve yandan mekanizmal olarak monte edilmi tir. Elektriksel ba lant lar söktükten sonra kesici hücre d na ç kart p de tirilebilir. Uygun anma de erlerinde ve standard na uygun tip testleri tamamlanm SF6 yal ml O.G. devre kesicileri kullan lmaktad r. Kesicinin kutuplar mühürlü bas nç yöntemi ile üretilmi olup 20 ll k i letme ömürlerinde gaz takviyesi gerektirmez. Modüler hücrelerde O.G. kesicisi ile ay aras nda anahtarl kilitleme mevcuttur. Bu sayede hücrede hatal manevra yap lmas engellenmekte ve yüksek i letme güvenli i sa lanmaktad r. Kapasitif Gerilim Göstergesi Modüler hücre önünde bulunan kapasitif gerilim gösterge paneli ile hücrede kablo ba lant noktas nda enerji olup olmad gösteren kapasitif gerilim göstergesi kl paneli hücre ön yüzündedir. Fazlar n tan etiketler yard ile yap r. Gerilim göstergeleri geçici montaja uygun ekilde haz rlanm olup tak p ç kart labilir. Bu, her fonksiyonel birimin ön yüzüne yerle tirilir. Her kablonun gerilim durumu ayr ayr gösterilebilir. Ay -Toprak Kilidi Ay ve toprak ay aras nda mekanik kilit bulunmaktad r. Ay kapal iken toprak ay kapat lamaz, ayr ca toprak ay kapal iken ay kapanamaz. Ay ve devre kesicisi aras nda da anahtarl mekanik kilit sistemi vard r. Kesici kapal iken ay aç lamaz; ay aç k iken kesici kapat lamaz. Ay ve toprak ay konum bilgileri için 4NA+4NK yard mc kontak vard r. O.G. Koruma Ak m Trafosu Primer sarg lar üzerinden sisteme girerek, sekonderlerine ba lanacak ölçü, kay t, koruma ve kontrol elemanlar n ilgili fonksiyonlar yerine getirebilmeleri için gerekli sistemden geçen ak güvenilir s rlar içinde sa layan küçük güçlü trafolard r. Ak m trafolar n k sa devre dayan m ak ve anma gerilimi kullan lacak ebekenin gerilim ve k sa devre özelliklerine uygun olarak seçilmektedir. Gövde epoxy reçinelidir. Ölçü ve koruma ak m trafolar olmak üzere ikiye ayr r: Ölçü ak m trafolar ; ölçü aletleri ve benzeri cihazlara sistem ak belirli bir oranda dönü türerek uygulayan elemanlard r. Koruma ak m trafolar ; ayn prensip ile koruma sistemlerinde kullan lan elemanlard r. 16

Ak m Koruma Rölesi ak m koruma röleleri sistemleri k sa devre ve toprak kaça na kar korumak için tasarlanm, bir ak m ayar ve iki gecikme ayar (ba lama ve bekleme) olan rölelerdir. Ba lama (start) gecikmesi nedeniyle olu abilecek hatal açmalar önlemek amac yla geli tirilmi tir. Röleler korudu u sistemin ak ölçer ve bu ölçülen ak m de eri ayarlanan ak n alt nda veya üzerindeyse korudu u sistemi devreden ç karmak için kullan r. Ak m de eri normal s rlar içinde ise ç rölesi çekili (ON) konumundad r. Bu rlar n d na ç ld nda ayarlanabilir bir bekleme gecikmesi süresi sonunda röle b rak r (OF) ve ba oldu u sistemi devreden ç kar r Termostat Kontrollü Is Metal mahfazal hücreler metalden yap ld için korozyona kar hem iç k sm hem de k sm korunmal r. Gece ve gündüzdeki de meleri hücrede de melere yol açar. Is de iminden dolay hücre içinin ve malzemelerinin zarar görmemesi için yani hücre içi sabit tutmak için konulmu tur. Is 220 V AC ve 150W gücündedir. Is n kontrolü termostat ile yap r. Yard mc Röle, Kontaklar Yard mc röle ve kontaklar hücre içerisindeki malzemelerinin çal mas ve ar za durumlar hakk nda bilgi almak, malzemeleri ba lamak için kullan lacak yedek kontaklard r. Ay ve toprak ay konum bilgileri için 4NA+4NK yard mc kontak vard r. Açma Kapama Bobini Uzaktan kumanda için açma kapama bobinleri otomatik kumanda ile çal an sistemlerde bulunur. Ay açarken veya kaparken bobinler enerjilenir. Bobinlerin yard ile açma veya kapama i lemi gerçekle ir. Bobinler çe itli gerilimlerde üretilir. Bunlar 24,48,110 Vdc, 220Vac DC ve AC gerilim konumlar mevcuttur. 80 W/75 VA güç de erlerindedir. Mekanizma gövdesine mekanik t rnak ve buna kumanda eden mekanik kollardan ibarettir. 1.2. O.G. Modüler Ç Hücresinin Yerine Montaj Do rudan zemine montaj: MMMH'ler bina içerisinde do rudan beton zemin üzerine, 1000 mm geni lik ve hücre yerle im plan ndaki kablo çaplar ölçüleriyle ba lant olarak belirlenecek derinlikte bir kanal üzerine monte edilebilir. Bu durumda her hücre yere 4 adet M12 c vata ile ba lanacakt r. 17

ekil 1.8: Hücre yerle im plan Yükseltilmi zemine montaj: Bu durumda beton bina ya da kö k içerisinde çelik konstrüksiyon ya da beton kaide üzerine MMMH'ler monte edilebilir. Gerekli yükseklikler için hücre yerle im plan nda verilen kanal derinlikleri göz önüne al nmal r. 1.2.1. Zemin Özelli i Modüler hücrelerin tesis edildi i zemin düz olmal r. Zeminde bulunan bozukluklar modüler hücrelerin fonksiyonel çal malar engelleyebilmekte ya da modüler hücreler ile birlikte verilen bara setlerinin yetersiz olmas na neden olabilmektedir. NOT:ölçüler mm'dir. ekil 1.9: Hücre yerle im zemin toleranslar 18

Hücrelerin fonksiyonel çal malar için gerekli zemin toleranslar yukar da verilmi tir. Bu toleranslar n a lmas durumunda hücrede meydana gelebilecek mekanik gerilmeler fonksiyonel ünitelerin do ru çal malar engelleyebilir. 1.2.2. Yerle im Mesafeleri Modüler hücreler kullan m yerine göre a da verilen mesafelerde tesis edilmelidir. Bu mesafelere uygun yerle imler yap lmamas nda modüler hücrelerde meydana gelebilecek iç ark ar zas nda operatörün zarar görebilir. "ölçüjermm ekil 1.10: Modüler hücre yerle im mesafeleri 19

1.2.3. Montaj Yeri Haz rlama Hücreler, yukar daki resme uygun olarak, çevrelerindeki duvarlar ile aralar nda bo luk rak lmak suretiyle yerle tirilmelidir. Hücrelerin arkas ndaki bo luk, patlama pencerelerinin bas nç bo altma bo luklar olup bu bölgeye giri engellenmelidir O.G. kablolar n hücrelere giri i alttan olup bu amaçla hücrelerin alt ndaki zeminde kablo çaplar na uygun derinlikte kablo kanallar haz rlanmal r. Tüm hücreler, yerlerinde dikili olarak durabilecek tipte olarak titre imlere kar zemine sabitlenmelidir. Hücre beton zeminlere, zemin gönyesine getirildikten sonra çelik dübel ve c vata kullan larak sabitlenir. 1.2.4. Modüler Hücreyi Montaj Yerine Getirmede Dikkat Edilecek Hususlar Modüler hücreyi montaj yerine ta rken de ik yöntemler uygulan r. Bunlar sapan ile ta ma, Boru üzerinde ta ma ve forklift ile ta mad r. Bu hücrelerin içi hassas parça ve mekanizmalar bulundu u ve bu parçalar fabrikadan kurulu bir vaziyette ç kart ld için ta mada çok dikkatli olunmas gerekir. Çünkü montaj yerinde sadece d k m ve enerji kablo montajlar yap lmaktad r. Sapan ile ta mada kald rma plakalar na tak lan parçan n merkezlemesi ve sa lam olmas na dikkat edilmelidir. Boru üzerinde ta mada ise yava ve dikkatli hareket edilmelidir. ekil 1.11: Hücre ta ma ekilleri Forklift üzerinde ta mada ise dikkat edilecek en önemli husus hücreyi palet üzerinde ta mad r. Forklift di leri palet deliklerine tak lmal r. FORKL F- LETA IMA ekil 1.12: Hücrenin forklift ile ta nmas 20

1.2.5. Yerine Montaj Yöntemi Hücreler düzgün (teraziye al nm ) beton zemin üzerine veya önceden haz rlanm ve betona sabitlenmi demir konstrüksiyon üzerine monte edilebilir. Hücre tiplerine göre zemine ba lant delik ölçüleri projede belli edilir. Zemin ba lant nda en az M8 c vata kullan lmal r. 1.2.5.1. Montaj lem S ras Modüler hücre, montaj yerine forkliftle ta nd ktan sonra daha önceden haz rlanm olan düzeltilmi beton zemin ve kablo kanal üzerine sabitlenmelidir. Bunun için u i lem ras takip edilir: > Hücreyi palete ba layan c vatalar ç kar z ve kald rma plakalar sökünüz. ekil 1.13: Hücre palet c vatalar n sökülmesi ve kald rma plakalar Hücre tava sac ve ön kapa ç kar z. ekil 1.14: Hücre tavan sac ve kapa n ç kart lmas 21

Hücre taban saclar üzerindeki kablo ba lama kelepçelerini ve hücre taban saclar sökünüz. Hücre sabitleme deliklerinden (ankraj delikleri) yere sabitleyiniz. ekil 1.15: Hücre taban sac n ç kart lmas ve ankraj delikleri Modüler hücrenin zemine sabitlenmesinde kullan lan ba lant elemanlar hücreden ayr olarak üretici firma taraf ndan gönderilmektedir. ekil 1.16: Hücrenin uygun ba lant elemanlar ile yere sabitlenmesi 1.2.5.2. Montajda Dikkat Edilecek Hususlar Hücrelerin montaj nda kullan lacak ba lant elemanlar n uygun kesit ve ölçülerde oldu una dikkat edilmelidir. vatalar n tork anahtar ile s kma momentlerine göre s lmas sa lanmal r. vata altlar na mutlaka uygun rondela tak lmal r. NOT: 36 kv MMMH lerde kullan lan orta gerilim kablolar tek damarl kablolar olmal r. E er üç damarl kablolar kullan lacak ise bükülme yar çaplar n büyük olmas nedeni ile bükülme yar çaplar kablo d çaplar n minimum 15 kat olmal r), bu tip kablolar kablo kanallar içersinde iletkenlerine ayr larak hücre içersine ayr iletkenler eklinde girilmelidir. 22

1.3. Ç Hücresinin Di er Hücre le Birbirine Montaj Yapma Modüler hücrelerde hücreler, birbirine monte edilirken baralar yard ile birbirine ba lan r. Üstten geçi bara sistemi ile ürünler istedi i gibi dizebilir, üst üste konabilir, istenirse baradan kablo ile ç al nabilir ya da gaz izoleli hücrenin yan na hava izoleli hücre konabilir. Hücreler düzgün bir ekilde yan yana yerle tirildi inde, ba lant delikleri birbirine denk gelecektir. Bir tarafta tak olan t rnakl somunlar ve hücre ile birlikte verilen c vatalar (M8) kullan larak, tek anahtarla, hücreler birbirine ba lan r. 1.3.1. Montaj lem ras > Modüler hücre dizili ine göre dizi sonundaki hücrenin saclar n tak lmas ; üretici firma taraf ndan fabrikadan sevk edilen dizi sonu hücrelerde bu saclar tak lm olarak gelir. ekil 1.17: Hücrelerin birbirine montaj için yan saclar n tak lmas > Her hücre yandaki hücre ile konstrüksiyonun 6 adet ana dire i üzerinde mevcut olan 12.5 mm çap ndaki deliklerden M12 c vatalar ile birbirine ba lan r. Her dikme üzerinde iki adet delik mevcuttur. Toplam 6 adet M12 c vata ile her hücre yandaki hücreye irtibatland r (Verilen c vata ölçüleri örnektir. Markaya göre M8 ve M10 c vatalar da kullan lmaktad r). 23

ekil 1.18: Hücrelerin birbirine montaj deliklerinin konumu Daha önce sökülen tavan sac k sm nda hücrelerin ana bara montaj yap r. Birinci s radaki ç hücresinin ay izolatörü ile ikinci s radaki ölçü hücresi ay izolatörü aras ndaki baray yerle tiriniz. Bara üzerine küreyi yerle tiriniz ve ay izolatörü bara ba lant c vatas küre içerisinden tork anahtar ile s z. Bu i lemleri s ras ile üç faz için ayr ayr uygulay z. Baralar ba lamak için 3 adet M8x25 ve 3 adet M8 rondelay firmaca belirtilen tork ile s z. ekil 1.19: Hücrelerin baralar n birbirine montaj Tavan saclar yerine takarak ana bara ba lama i lemini bitiriniz ( ekil 1.20). Hücrelerin ön alt k mda bulunan topraklama ku aklar verilen flexible iletken bak ba layarak birbirleriyle irtibatland z. 24

ekil 1.20: Hücre üst kapa n tak lmas 1.3.2. Montajda Dikkat Edilecek Hususlar Hücrelerin ana bara ba lant lar yap ld ktan sonra kapaklar yerle tirilerek birbirine bakan yüzeylerdeki c vatalar hariç di er c vatalar s lmal r. Hücrelerin montaj nda kullan lacak ba lant elemanlar n uygun kesit ve ölçülerde oldu una dikkat edilmelidir. vatalar n tork anahtar ile s kma momentlerine göre s lmas sa lanmal r. vata altlar na mutlaka uygun rondela tak lmal r. Hücre içerisinde araç-gereç b rak lmamas na dikkat edilmelidir. 25

2. OG MODÜLER ÇIKI HÜCRELER BA LANTILARI 2.1. Kablolarda zin Verilen En Küçük Bükülme Yar çaplar Kanala dö enecek O.G. kablolar n bükülme yar çaplar kablo kesitlerine göre ekil 2.1 de verilmi tir. Burada kablo kesitine uygun olan yar çap bulunarak ona göre kanal derinli i seçimi yap r. KABLO TfP KESfTl (mm*) KABLO BÜKÜLME YARIÇAPI (mm) KANALOER NL I F{mm) TEK DAMARL KABLOLAR 1X35 525 550 1X50 555 580 1X70 585 610 1X95 600 620 1X120 620 650 1X150 630 665 1X185 650 680 1X240 690 720 Tablo 2.1: Modüler hücrelerde kullan lan kablolar n bükülme yar çaplar 26

2.2. Kablo Kanal n Özelli i 36 kv modüler hücrelerde kullan lan orta gerilim kablolar tek damarl kablolar olmal r. Hücrelerin monte edilece i kanal n haz rlanmas nda a da verilen hücre yerle im plan dikkate al nmal ve ekil 2.1 de gösterilen F derinli i en büyük kablo kesitine göre Tablo 2.1 den belirlenmelidir. Kanal geni li i ise ekilde de görüldü ü gibi standart 1000 mm olarak al r. ekil 2.1: Modüler hücrelerde kullan lan kanal yükseklikleri 2.3. Ç Kablosu Ba lant lar ebeke kablolar topraklama ay n alt nda bulunan ba lant terminaline ba lan r. Bu bölümde anahtarlama eleman olarak hücre tipine göre kesici veya ay bulunur. Tek damarl O.G. kablolar uygun kesitte dahili kablo ba klar ile modüler hücrede bulunan ba lant baras na ba lan r. Kablolar hücre giri inde bulunan kablo kelepçesi kullan larak hücre alt paneline sabitlenir. Hücre ile sevk edilen kablo rakorlar kablo giri noktas nda hücrenin koruma derecesinin devaml sa lar. Üç damarl kablolarda kablo bükülme yar çaplar büyük oldu undan bu kablolar kablo kanal nda damarlara ayr larak hücre içerisine iletilmelidir. Hücre ölçüleri üç damarl kablolar n hücrenin içine do rudan montaj na izin vermez. 27

Resim 2.1: Modüler hücrelerde kablolar n ba lant lar Kablo ba lant bölümü uygun anma de erindeki tek veya üç damarl kablolar n güvenle sonland lmas için uygun ölçülerdedir. Uygun kablo ba klar kullan lmas durumunda fazlar aras nda gerekli emniyet mesafeleri elde edilmektedir. Kablo ba klar ba lant noktalar na dik olarak ba lanmal r. Ba lant tamamland ktan sonra ba klar n d yüzeyleri topraklan r. 2.3.1. Ç Kablosu Özelli i Resim 2.2: Modüler hücrelerde kullan lan kablolar Yukar da da anlat ld gibi kablolar tek damarl veya çok damarl olabilir. Kablo ba klar tek bir üniteden olu up çok geni bir kablo kesit aral nda kullan labilmektedir. O.G. kablosu olarak XLPE kablolar kullan r. Kablo ba klar monte edilen tek bir ünite ile nem s zd rmazl sa lamaktad r. Kablo ba klar hava ko ullar na dayan kl büzü meli bir materyalden olu maktad r. Is büzü meli tüplerin yüksek büzü me katsay sayesinde geni bir kablo kesit aral ayn malzeme ile yap labilmektedir. Üretim süreci içerisinde kablo ba k gövdesinin iç çeperine yap kan bir malzeme ilave edilir. Is ile büzü türme sürecinde bu yap kan malzeme daha ak kan bir hale gelip ba n nem s zd rmazl sa layacak ekilde yüzeyi kaplar. 28

2.3.2. Kablo Ba Haz rlama Resim 2.3: Modüler hücrelerde kablo ba O.G. kablo ba lant uçlar (kablo ba klar ) a daki ana parçalardan olu ur. Bunlar; letken ve topraklama terminalleri (kablo pabucu), zolatör, Üç fazl kablolarda damarlar n ayr lma yerini d etkilere kar koruma düzeni (üçleme seti) dir. Kablo ba klar standart kablo kesitlerini 35 mm 2 den 300mm 2 ye kadar kaplayabilir. Kablo ba takmak için kablonun soyulmas özel bir i lem ister. Soyulacak kablo katmanlar na zarar verilmeden yap lmal r. Kablo düzgün olmal r ( ekil 2.2 B). ekil 2.2: O.G. Kablosunun soyulmas Kablo ba soyulurken özel kablo aparat kullan lmal r ( ekil 2.3). Kablo ne fazla soyulmal ne de az soyulmal r. ekil 2.3: O.G. Kablosunun soyma aparat 29

Soyma i lemi bittikten sonra kablo üzerindeki topraklama k sm özenle ayr lmal r. Sonra Soyulan k sma büzü meli kablo ba geçirilmelidir ( ekil 2.4). 2.3.3. Ç Kablosu Ba lama lem S ras ekil 2.4: Kablo ba tak lm O.G. kablosu 1 nu lu hücre taban sac yerine koyunuz ve hücreye ba lay z. ekilde gösterilen 4 adet taban sac ç kart z. Körü ü yerle tirin ( ekil 2.5). ekil 2.5: Taban sac n yerle tirilmesi ve kablo körü ü Kablo ba yap z ekil 2.6). ekil 2.6: Kablo ba tak lm O.G. kablosu 30

> Haz rlad z kabloyu L1 faz na ba lay z. ekil 2.7: Giri kablosunun L1 faz na ba lanmas 2 nu lu hücre taban sac yerine koyunuz ve hücreye ba lay z. Kablo ba lama kelepçesini tak z. Kablonun topraklamas topraklama bak na ba lay z. Bu i lemleri L2 ve L3 fazlar için tekrarlay z. ekil 2.8: Taban sac n yerle tirilmesi ve kablo kelepçesinin ba lanmas 2.3.4. Giri Kablosu Ba lant nda Dikkat Edilecek Hususlar Ba lant yaparken önce L1 faz ndan yani arka taraftan ba lanmal r. Körükleri yerle tirirken düzgün yerle tirip, hücre kapaklar n kablo ile temas kesmeliyiz. Kablolar n toprak ba lant yapmay unutulmamal r. 2.4. Giri Bara Ba lant Baralar, hücreler yan yana dizilirken s ra ile yan taraftan ve üstten monte edilebildi i gibi alçak gerilim kompart man n veya öndeki sabit kapa n ç kart lmas ile önden de monte edilebilmektedir. 31

2.4.1. lem S ras Hücreler bir araya getirilerek kap ve kapak yüzeylerinin i levselli ine zarar vermeyecek ekilde yerle tiriniz. Hücrelerin üst kapaklar na ait M8 c vatalar çözerek üst kapak saclar al z. 2. s radaki yük ay ölçüm hücresi izolatörü ile 2.s radaki kesicili ç hücresi izolatörü aras na 1 nu lu baray yerle tiriniz. Yukar da belirtilen i lemleri ras yla 3 bara için ayr ayr uygulay z ( ekil 2.9). ekil 2.9: Ç baralar n birbirine ba lanmas Hücrelere ana bara ba lant lar yap ld ktan sonra kapaklan yerle tirerek, birbirine bakan yüzeylerdeki c vatalar hariç di er c vatalar s z. Resim 2.4: Üst kapak sac n yerine tak lmas 2.5. Ç Hücresi Topraklama Ba lant Topraklama sistemi, modüler hücrelerde bak m i lemlerinde güvenli in sa lanmas amac yla normalde eri ilebilen ana devre elemanlar aseleri veya topraklanmas gereken parçalar üzerinden do rudan hücre içinde bulunan topraklama baras na ba lan r. 32

ekil 2.10: Hücre topraklamas için kullan lan toprak papuçlar ve flexi iletkenler ekil 2.11: Hücre topraklamas için kullan lan topraklama çubuklar Toprak devaml için her bir hücrenin toprak baras hücrenin ön taraf na ve görülebilecek ekilde ta nm r. Modüler hücreler yan yana tesis edilmeleri durumunda toprak baralar c vata ile önden birbirine ba lan r ve tüm hücre grubunun önünde görünür. Bu topraklama baras daha sonra sistem topra na ba lan r ve böylece topraklama i lemi tamamlanm olur. Hücre içerisinde: Toprak ay n b çaklar Orta gerilim kablolar n toprak iletkenleri Ay, yük ay gibi cihazlar n aseleri Hücrenin bölmeleri toprak iletkeni vas tas ile birbirlerine ba lan r. Bütün bu ba lant lar n birle ti i ana toprak baras ise hücrelerin ön taraf ndad r. Hücreler ana toprak haralar n ek parçalar ile birbirlerine ba lanmas ndan sonra, sistem topra na ba lan r. Böylece topraklama i lemi tamamlanm olur. Metal mahfazal modüler hücrenin bölmeleri bak r iletkenler vas tas ile birbirleri ile irtibatland lm r. 33

2.5.1. lem S ras O.G. kablolar n topraklama kablolar topraklama baras na ba lay z. Kesici, ay ve toprak ay cihazlar n aselerini topraklama baras na ba lay z. Hücrelerin birbirine montesinde hücre önündeki önündeki topraklama baras ba lant yap z ( ekil 2.12). ekil 2.12: Hücre topraklamas ana toprak baras n ba lant yerleri 34

2.5.2. Dikkat Edilecek Hususlar Resim 2.5: Hücre içi topraklama baras Topraklama yaparken yukar da saym oldu umuz parçalar n tek tek topraklamas n yap lmas unutulmamal r. Topraklama baras n her yerinin temas (iletkenli i) kontrol edilmelidir. Kullan lan c vatalar iyi seçip baran n zarar görmemesi için dikkatli kmal z. 2.6. Ç Hücresini Devreye Almak 2.6.1. lem ras Toprak ay lar aç z (kapak kapal olmal ). ekil 2.13: Toprak ay n levye ile aç lmas 35

Kapak üzerindeki ay kilidi çözüp kapal pozisyona getirerek kilitleyiniz. Anahtar ay nc üzerinden al p kesici üzerine tak z, kesici kilidini çözünüz. ekil 2.14: Hücre üzerindeki asma kilidin kapat lmas Kesiciyi el veya motor ile kurunuz ( ekil 2.16). ekil 2.16: Kesicinin el veya motorla kurulmas Kesici kapama butonuna basarak sistemi devreye al z. 2.6.2. Dikkat Edilecek Hususlar Kapak kapal ve kilitli olmal r. Toprak ay nc aç k ve kilitli olmal r. Ay kapal ve kilitli pozisyonda olmal r. 36

ekil 2.18: Kapa n kapat lmas Hücre içerisinde yabanc cismin olmamas na dikkat ediniz. Hücrelerin ba lant yerlerini kontrol ediniz. Troid trafolar n do ru ba lan p ba lanmad kontrol ediniz. 2.7. Kuvvetli Ak m Tesisleri Yönetmeli i lgili Türk Standartlar bu yönetmeli in tamamlay ekidir. Yönetmelikte bulunmayan hükümler için EN, HD, IEC, VDE gibi standartlar göz önüne al r. Çeli meler durumunda ralamaya göre öncelik verilir. Ayg tlar n düzenlenmesi Madde 14- letme s ras nda üzerinde manevra yap lacak ayg tlar ve okunacak ölçü aletleri kolayca ve tehlikesizce ula labilen yerlere konulacak ve kullan olacaklard r. Ba lama tesislerinde kullan lacak olan elle ya da yal tkan pensler ve benzer aletlerle kumanda edilen sigortalar, ay lar ve kesicilerin kumanda kollar n tutma noktalar, uygun bir yüksekli e yerle tirilecektir. Ancak bu yükseklik, manevra s ras nda bas lan zeminden en az 50 cm ve en fazla 170 cm yükseklikte olacakt r. Ayg tlar n kumanda düzenleri Madde 15- Elektrik ayg tlar n kumanda bölümleri, kullanma s ras nda olu abilecek ve ar za halinde ise iç zorlamalara zararl bir biçim de ikli i olmaks n ilgili standartta belirtildi i ekilde dayanmal r. Bunlar ayr ca, ar za durumunda gerilim alt ndaki bölümlere dokunmayacak biçimde düzenlenmelidir. Kesici, ay ve yük ay lar n konumlar 37

Madde 16- Kesiciler ve ay lar aç k konumlar nda her türlü hava ko ullar nda, devreyi tam ve güvenli bir biçimde ay rm olmal r. Burada ana kontaklar n konumlar n gözle görülmesi art de ildir. Bu ayg tlar n aç k ve kapal konumlar güvenli bir düzenle konum göstergesi ile fark edilmelidir. Ayg tlar n koruma topraklamas na ba lanmas Madde 18- Kuvvetli ak mla çal an metal gövdeli elektrik ayg tlar ve koruyucu kutular topraklama iletkenine ba lamak için bir düzen bulunmal r. BE NC BÖLÜM Ayd nlatma Madde 23- Bütün tesis bölümleri olabildi ince gün ile iyi biçimde ayd nlat lmal r. Ayr ca bu bölümlere yeterli ve düzgün da ml elektrik ayd nlatma tesisi yap lmal r. Yap lan ayd nlatma tesisi, YG. hücreleri ve A.G. pano odalar nda en az 250 lux ayd nl k düzeyini sa lamal r. Söz konusu lambalar sürekli insan bulunan yerlerde enerji kesintilerinde otomatik devreye girecek ekilde yap lmal r. Madde 30- Akümülatörlerin kullan lmas gerekti inde bak m gerektirmeyen veya kuru tip aküler olmas zorunludur. Akülerin kapasiteleri, besledikleri tüketicilere i letmenin gere i olan süre kadar yetebilecek ekilde olmal r. c) Hücreler, ba lama dolaplar, tablolar vb. Ba lama ( alt) dolaplar, ba lama tablolar vb. tesis bölümlerindeki tüm geçi ve giri elektrik iletkenleri çok aç k ve anla labilir biçimde ba lanmal ve kolayca çözülebilmelidir. Ba lant uçlar kolayca denetlenebilmelidir. Her taraf kapal olan ve yüksekli i 220 cm den az olan hücreler, ba lama dolaplar, ba lama çerçeveleri vb. nin üst bölümleri kapal olmal r. d) Dokunmaya ve rasgele dokunmaya kar korunma: 1) Yap içindeki tesisler görevli olmayan kimselerin giremeyece i biçimlerde kilitli olarak yap lmal r. e) sa devre etme ve topraklama: hatlar n topraklanmas nda kullan lan topraklama donat hücre içindeki öteki ayg tlar topraklam yorsa, gerekti inde topraklama ve k sa devre etme düzenlerini ba lamak için hücrede ya da ayg tlar üzerinde sabit ba lant yapmaya uygun ç plak bölümler rak lmal r. Hücrelere girmeden topraklama sa lanabilmelidir. Hücre kap ba lama ras nda aç k olabilir. 38

ALTINCI BÖLÜM Kablolar Madde 58- Bu Yönetmeli in kapsam na giren tesislerde Türk Standartlar na uygun kablolar kullan lacakt r. b) Kablolar n dö enmesi: 3)Y.G. kablolar na dahilde ve hariçte kablo ba yap lacakt r. Kablo ba klar kabloya su, nem girmesini önleyecek ekilde olmal r. A.G. kablolarda su girmesini önleyecek tedbirlerin al nmas durumunda kablo ba kullan lmayabilir. 4) Kablo ekleri mutlaka özel ek aksesuarlar veya ek kutular nda yap lmal r. Ekler, mekanik bak mdan güvenilir, iyi bir elektrik iletkenli ini sa lamal r. Ekler tesis edildi i yere uygun tipte seçilmelidir. 5) Kablolar n koruyucu k flar ya da yal tkanlar bulunduklar yerlerde zorlanmamal ve zedelenmemelidir. 6) Kablolar duruma göre toprak içine yerle tirilen kablolar n alt nda ve üstünde yakla k 10 cm kal nl kta elenmi kum bulunmal r. YED NC BÖLÜM letme Güvenli ine li kin Hükümler Gerilimi kesilmi yüksek gerilim tesislerinde çal lacaksa, çal lacak bölüm önceden topraklanm olan bir düzenek üzerinden k sa devre edilecektir. letmelerin sorumlu kimseleri, i süresince çal anlar n tehlikeyle kar la abilece i hiçbir devre kapama i lemi yap lmamas sa layacakt r. K sa devre ve topraklama, ancak bütün çal malar bittikten ve bunlar yapanlar n hepsine haber verildi i kesin olarak ö renildikten sonra kald labilir. 2.8. Teda Teknik artnamesi 1.3. Yönetmelikler Bu artname kapsam nda yer alan hava yal ml metal mahfazal modüler hücrelerin tasar m ve imalinde, "Elektrik Kuvvetli Ak m Tesisleri Yönetmeli i" ile "Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeli i" nin yürürlükteki hükümlerine uyulacakt r. 39

2. Elektriksel Özellikler 2.1. Fonksiyonel Birimler (Hücreler) Bu artname kapsam nda yer alan ve hava yal ml metal mahfazal modüler hücrelerde bulunacak teçhizatlar a da belirtilmi tir. 2.1.4. Kesicili Ç Hücresi Standart hücre a daki teçhizatlardan olu acakt r: - Baralar - Ay - Kesicinin kaynak taraf k sa devre eden ve topraklayan topraklama ay - Kesici - Kablo terminallerini k sa devre eden ve topraklayan topraklama ay - 3 (üç) adet ak m transformatörü, (malzeme listesine göre) - Kablo ba lant düzene i - Kablolar n gerilimli olup olmad n hücre d ndan kontrolünü sa layan kl tip gerilim göstergesi ve faz s ras n hücre d ndan kontrolünü sa layan gerilim kontrol prizleri - Koruma Rölesi ve Yard mc Röleler - Hücrenin transformatör koruma hücresi olarak kullan lmas halinde sinyal lamba kutusu. ( Madde:2.4.3'egöre) - Termostat kontrollü. Malzeme Listesinde stenmi ise; - Aktif ve/veya reaktif sayaç, - Ampermetre ve/veya di er ölçü aletleri. 2.1.12. Kesicili bara bölme hücresi, (yandan ç ) standart hücre a daki teçhizatlardan olu acakt r. - Baralar - Ay - Kesicinin kaynak taraf k sa devre eden ve topraklayan topraklama ay - Kesici - 3 adet Ak m Transformatörü (Malzeme listesine göre) Ç haralar n gerilimli olup olmad n hücre d ndan kontrolünü sa layan kl tip gerilim göstergesi ve faz s ras n hücre d ndan kontrolünü sa layan gerilim kontrol prizleri - Termostat kontrollü. Malzeme Listesinde istenmi ise; - Aktif ve/veya reaktif sayaç - Ampermetre ve/veya di er ölçü aletleri - Koruma Rölesi ve yard mc röleler 2.2.2.1. Çal ma Mekanizmas Kesiciler, açma öncelikli tip olacakt r. Çal ma mekanizmas bir yay düzeni üzerinde biriktirilmi enerjiyle çal an tipte olacak ve açma ve kapama i lemleri için gerekli enerji yaylar üzerine depo edilecektir. 40

Kapama yay elektrik motoru ile açma yay ise kesici kapat ld nda otomatik olarak kurulacakt r. Ayr ca acil durumlarda kullan lmak üzere sökülüp tak labilen bir kol vas tas yla elle yay kurma düzeni bulunacakt r. Çal ma mekanizmas n yap, yay kurma kolu yerine tak durumda iken motorun çal mas, kurma kolu üzerinde herhangi bir etki yapmayacak ekilde olacakt r. Çal ma mekanizmas ayr bir i leme gerek duyulmadan bir "Açma-Kapama-Açma" lemi çevrimi için yeterli enerjiyi depo edebilecektir. Kapama yay n tam olarak kurulmam olmas durumunda kesicinin kapat lmas önleyen bir kilitleme bulunacakt r. Çal ma mekanizmas nda yay n durumunu gösteren k rm zemin üzerine beyaz harflerle "YAY KURULU", ye il zemin üzerine beyaz harflerle "YAY BO " yaz mekanik bir gösterge bulunacakt r. 2.2.2.2. Açma ve Kapama Düzenleri Açma ve kapama i lemleri önt açma ve kapama bobinleri vas tas yla uzaktan ve ayr ca acil durumlarda kesici çal ma mekanizmas n ön yüzündeki buton veya mandalla mekanik olarak yap labilecektir. 2.2.3. Ay lar Ay lar, IEC 62271-102 Standard na uygun, SF6 gaz ya da hava yal ml olacakt r. Ay lar 3 kutuplu ve 2 konumlu (AÇIK ve KAPALI), ya da 3 kutuplu ve 3 konumlu (AÇIK, KAPALI ve TOPRAKLANMI ) olacakt r. 3 kutuplu ve 2 konumlu ay lar n hareketli kontaklar (kontak kollar ) aç k konumda iken topraklanm olmuyorsa bu ay lar ayr ca topraklama ay lar ile teçhiz edilecektir. 2.2.4. Topraklama Ay lar Topraklama ay lar IEC 62271-102 Standard na uygun, 3 kutuplu olacakt r. Topraklama ay lar ile ilgili baz anma de erleri a da verilmektedir. - Anma k sa devre süresi : 1 saniye - Anma k sa süreli dayan m ak : 16 ka-etken - Anma tepe dayan m ak (ka-tepe) : 40 ka. 2.2.7. Yük Ay lar, Ay lar ve Topraklama Ay lar n Çal ma Mekanizmalar Tüm çal ma mekanizmalar hareketli kontaklar n aç k ve kapal konumlar güvenilir ekilde gösteren konum göstergeleri ile donat lacakt r. Açma i lemi için gerekli enerji, kapama i lemi s ras nda açma yay n otomatik olarak kurulmas ile sa lanacakt r. Açma i lemi, kumanda mekanizmas ndaki açma butonu/mandal arac yla yak ndan elle veya önt açma bobininin enerjilenmesi ile uzaktan yap lacakt r. 41

iii) Ay lar n çal ma mekanizmas "ba ml el kumandas " tipinde olabilir. iv) K sa devre üzerine kapatan tip topraklama ay lar nda kapama lemi,"ba ms z el kumandas " ile yap lacakt r. Açma i lemi "ba ml el kumandas " ile yap labilir. v) Ay ve topraklama ay lar na ayr ayr kumanda edilecektir. vi) Ay ve topraklama ay lar n kumandas ; aç k ve kapal konumlarda asma kilit tak larak kilitlenebilir olacakt r. vii) Mekanizman n, dönme hareketi yapan parçalar n birle tirilmesi pim veya kama ile yap lacak ve ek yerlerinde bo luk ve gev eme olu mas önlenecektir. viii) Çal ma mekanizmas nda kullan lan yaylar ve di er elemanlar korozyona kar korunmu olacak ve bak m gerektirmeyecektir. ix) Tüm çal ma mekanizmalar nda, kilitlemeler için kullan lanlardan ba ka, 2 adet normalde aç k (NA), 2 adet normalde kapal (NK) kontak bulunacakt r. 2.3. Gerilim Göstergesi ve Faz S ras Kontrol Prizi Ring ebeke kablolar n faz gerilimleri, kapasitif gerilim bölücüleriyle beslenen kl tip gerilim göstergeleri vas tas yla kontrol edilecektir. 2.2.8. Ak m ve Gerilim Transformatörleri Malzeme listesinde ve teknik artnamede aksi belirtilmedikçe; hava yal ml metal mahfazal hücrelerde kullan lacak O.G. ak m transformatörleri TEDA -MYD/96-010, O.G. gerilim transformatörleri TEDA -MYD/96-011 nu'lu teknik artnamelere (söz konusu teknik artnameler revize edilmi ise en son haline) uygun olacakt r. i) Ak m transformatörleri: Malzeme Listesine göre, bir veya iki de tirme oranl ve bir veya iki sekonder sarg olacakt r. - Ölçü ak m transformatörleri (sarg lan) ii) Gerilim Transformatörleri 2.4.2. Koruma Röleleri Malzeme listesinde aksi belirtilmedikçe bu artname kapsam nda yer alan hücrelerde kullan lacak sekonder röleler, TEDA -MYD/96-027.A nu'lu teknik artnameye (söz konusu teknik artname revize edilmi ise en son haline) uygun olacakt r. 2.4.3. Sinyal Lamba Kutusu O.G./A.G. da m transformatörünün ar za sinyalleri, sinyal lamba kutusunda görülecektir. Sinyal lamba kutusu, transformatör koruma hücresi olarak kullan lacak hücrenin alçak gerilim bölümünde yer alacakt r. Ar za sinyallerine ait kl göstergeler, yard mc rölelere ait kontaklarla kumanda edilecek ve sinyal silme butonlar ile silinebilecektir. 42

3. Tasar m ve Yap sal Özellikler 3.2. Boyutlar Bu artname kapsam nda temin edilecek hücrelerin yükseklik ve derinlikleri 36 kv'ta tabloda belirtilmi tir. Hücrelerin geni likleri a daki tabloda verilenlerden büyük olmayacakt r. IRA NU S HÜCRE ADI 36 KV için 7.2 12-17.5 KV için 1 Yük ay giri /ç hücresi 750 mm 375 mm 2 Kesicili ç hücresi 1000 mm 3 Ay giri -ç hücresi 1000 mm 4 Kesicili Bara Bölme Hücresi (yandan 1000 ) mm 5 Gerilim transformatörü kesicili ç 1000 hücresi mm 3.3. Topraklama 3.3.1. Ana Devrenin Topraklanmas 750 mm 750 mm 750 mm 750 mm Bak m i lemleri s ras nda güvenli i sa lamak için ana devrenin eri ilmesi istenen bütün bölümleri, eri ilir duruma gelmeden önce topraklanacak ve/veya ölü (gerilimsiz) duruma getirilecektir. 3.3.2. Mahfazan n Topraklanmas Hücrelerde bütün hücre boyunca uzanan bak r bir topraklama iletkeni bulunacakt r. Bu iletkeninin kesiti, en az 35 mm² olmak ko uluyla, ak m yo unlu u 160 A/mm² de erini mayacak ekilde hesaplanacakt r. Topraklama iletkeni ve ba lant lar d ar dan bak ld nda veya hücre kapa aç ld nda rahatl kla görülebilmelidir. 3.5. Mahfaza Mahfaza en az 2 mm kal nl kta çelik saclardan yap lacak ve etkili bir ekilde topraklanacakt r. 3.6. Kapaklar ve Kap lar Mahfazan n parçalar olan kapaklar ve kap lar metalden yap lacakt r. Kapak ve kap larda tel zgara veya benzeri malzemeler kullan lmayacakt r. 43

3.7. Gözetleme Pencereleri Normal i letmede eri ilebilir bölümlerde bulunan, hava yal ml ay ve topraklama ay lar n aç k ve kapal konumlar görebilmek için bu bölümlerin kapak veya kap lar üzerinde gözetleme pencereleri bulunacakt r. 3.8. Havaland rma Delikleri ve Gaz Ç Yerleri Havaland rma delikleri ve gaz ç yerleri mahfaza için belirtilen koruma derecesini sa layacak biçimde düzenlenecek ya da mekanik dayan uygun olmak ko uluyla, tel zgaralar veya benzeri düzenlerle korunacakt r. 3.10. Ana Bara Bölümü ve Baralar i) Ana bara bölümü hücrelerin üst k sm nda bulunacakt r. Ana baralar, ba lant baralar ve ba lant parçalar bak r veya alüminyum olacak ve bara kesitleri, belirtilen cakl k art s rlar a mamak üzere anma normal ak mlar ile k sa süre dayan m ak ve tepe dayan m ak n do uraca termik ve dinamik etkilere dayanacak ekilde boyutland lacakt r. ii) Ana baralar porselen veya epoksi reçineden yap lm yal tkan mesnetler üzerine tespit edilecektir. Ana baralar herhangi bir bak m gerektirmeyecektir. iii) Biti ik hücrelerin bara bölümleri aras nda bölme bulunmayacakt r. Her hücrenin bara bölümüne, c vatalarla ba lanm ve üzerinde uyar i areti olan bir kapa n sökülmesi ile eri ilebilecektir. iv) Ana bara Bölümlerinin yan taraflar nda bulunan d kapaklar sökülerek hücrenin sa na veya soluna yeni hücre ilaveleri mümkün olacakt r. 3.13. Çal ma Mekanizmas Bölümü Çal ma mekanizmalar na sistem gerilim alt nda iken eri ilebilecektir. Çal ma mekanizmalar n ön yüzündeki pano üzerinde tek hat emas na uygun olarak a daki donan m bulunacakt r: - Mimik diyagram - Ay, yük ay ve topraklama ay lar na ait konum göstergeleri - Her ay ve topraklama ay için kumanda kolunun tak larak kumandan n yap laca yuvalar (Kumanda kolunun aç k konumu "O", kapal konumu "I" sembolü ile aretlenecektir.) - Yük ay lar için yay kurma kolunun tak laca yuvalar (Yay n kurulu ve bo durumlar yaz veya uygun sembollerle belirtilecektir.) - Yük ay açma ve kapama butonlar /mandallar - Çal ma mekanizmalar n kilitlenmesi için asma kilit takma tesisat - kl tip gerilim göstergeleri ve gerilim kontrol prizleri 44