MADDENĠN DEĞĠġĠMĠ Maddenin değişimi biçim ya da yapı yönünden gerçekleşebilir. * Basınç,ısı gibi etkenler maddenin değişimine etkili olabilir. * Birbiri içine katılan maddelerle farklı özellikte yeni maddeler elde edilebilir. * Madde işlenerek biçimde değişikliğe uğratılabilir. * Bu yolla kaşık,gözlük,kalem.vb. eşyalar yapılır. * Maddenin yapıca ve biçimce değişimi 2 yolla olur. 1)İnsan eli ile 2)Doğa olayları ile
ĠNSANLAR ĠġLEYEREK MADDEYĠ DEĞĠġTĠREBĠLĠR * Fabrikada işlenen demirden dikenli tel,çivi,tel,iğne,raptiye,ataş vb.maddeler yapılır. * Farklı plastik maddelerin işlenmesi ile poşet,cetvel,sandalye,kova,oyuncak vb.yapılır. * Un buğdayın,çimento ise toprağın işlenmesi ile elde edilir. * Ayakkabı,terlik,kemer,çanta.vb.maddeler hayvan derilerinin işlenmesi ile elde edilir. Maddenin işlenmesi biçim değişikliği ile de olabilir.örneğin; * Tahtanın işlenmesi ile dolap,masa,sandalye gibi eşyalar elde edilir.
DOĞA OLAYLARI ĠLE MADDE DEĞĠġEBĠLĠR * Rüzgar,deprem,erozyon vb. nedenlerden dolayı doğanın şekli değişir. * Kayalar; rüzgar ve erozyon nedeniyle küçük parçalara ayrılır.zamanla toprak oluşur. * Yaşlanan ağaçlar böcekler ve yağmur etkisiyle çürür ve kurur. * Şimşek ve gök gürültüsü havada azotlu bileşikler oluşmasına neden olur.
* Günümüzde kullandığımız kömür; milyonlarca yıl önce bitkilerin toprak içinde kömürleşmesiyle oluşmuştur. * Petrol;Milyonlarca yıl toprak altında kalan hayvan ve bitki artıklarından oluşmuştur. * Havayı kirleten maddeler binaları ve heykellerin yüzeyini aşındırır.su ve hava demirin paslanmasına yol açar. * Peri bacaları doğanın değişimine en güzel örneklerdendir..pamukkale de aynı şeklide gösterilebilir.
MADDENĠN ISI ETKĠSĠ ĠLE DEĞĠġĠMĠ a)isinma-soğuma * Isı enerjisi alan maddenin sıcaklığı artar. * Maddenin sıcaklığının artması ısınma sonucunda gerçekleşir. * Örneğin;Yanmakta olan ocağın üzerinde bulunan çorba ya da yemek bir süre sonra ısınır. * Yiyeceklerin pişmesi ısınma ile gerçekleşir. * Özel karışımlı toprakların pişmesi ile seramik,porselen,kiremit,tuğla vb. malzemeler yapılır. * Sıcak su ile temizlik iyi sonuçlar verir. * Havanın ısınması ilkbaharda bitkilerin uyanmasına neden olur. * Isınan hava bitkilerin gelişmesine ve tohumların çimlenmesine neden olur. * Demir,cam vb. maddelerin ısınması işlenmesini kolaylaştırır. * Isı enerjisini kaybeden maddeler soğur. * Madde yeterince soğursa donma ve yoğunlaşma olur.
* Karayolları soğumanın yol açtığı buzlanma nedeniyle bozulur. * Soğuk havada mikroplar etkinlik göstermez,yaşamaz. * Soğuyan maddeler sertleşir. * Isınma ve soğuma olayları art arta gerçekleştirir ve sütteki mikroplar yok edilir.(pastorize sütler) * Dondurulmuş besinler uzun süre saklanır. * Uzun süre soğukta kalan canlılar ölebilir. Havadaki ısınma ve soğuma; * Yağışların * Rüzgarların * Toprak oluşumunun * Şimşek ve yıldırımların oluşmasına neden olur.
b)hal DEĞĠġĠMLERĠ * Maddeler bir halde diğerine geçebilirler. * Örneğin su sıvıdır.buzluğa koyduğumuzda Donar ve katılaşır.isıttığımızda ise gaz halini alır. * İşte bu değişime Hal değişimi denir. * Hal değişimleri Erime,donma,buharlaşma,yoğunlaşma ve süblimleşme şeklinde olur. 1)Erime ve Donma * Katı haldeki bir madde yeterince ısı alırsa sıvı duruma geçer.bu olaya erime denir. * Her madde kendine göre bir sıcaklık derecesinde erir.bu maddelerden bazıları aşağıda verilmiştir Madde Erime Sıcaklığı (ºC) Buz 0 Civa -39 Naftalin 79 Demir 1532
* Yeterince soğuyan sıvı maddelerin katı hale geçmesine de Donma (katılaşma) denir. * Donma olayı erimenin tersidir.bir maddenin erime ve donma sıcaklıkları aynıdır. * Eriyen maddenin hacmi büyür.donan maddenin hacmi küçülür. * Erime ile çözünme olayı çok farklıdır. * Erime ısı etkisi ile gerçekleşir.çözünme ise katı maddelerin sıvı içinde çok küçük parçacıklar biçiminde dağılmasıdır.
2)BuharlaĢma ve YoğunlaĢma (YoğuĢma) * Yeterince ısınan sıvı maddelerin gaz haline geçmesine buharlaşma denir. * Buharlaşma her sıcaklık derecesinde gerçekleşir.bundan dolayı buharlaşma derecesi yoktur. * Islak maddelerin kuruması; bu maddedeki suyun buharlaşarak uzaklaşması sonucunda olur. * Buharlaşma sırasında gerekli ısıyı veren madde ısı kaybeder;soğur. * Karpuz dilimi bir süre dışarıda bekletilirse yüzeyi soğur. * Suyu sızdıran testiler suyu soğuk tutar.
Bazı etkenler buharlaşmayı hızlandırır.bunlar; * Sıcaklığın artması * Yüzeyin büyümesi * Basıncın azalması * Havanın rüzgarlı olması * Havanın kuru olması
Doğada Su Döngüsü * Yeryüzündeki sular yerle gök arasında durmadan devam eden bir döngü içindedir. Bunun nedeni suyun halden hale geçmesidir. * Güneşin etkisiyle buharlaşan sular gök yüzünde bulutları oluşturur. Bulutlar çok küçük su damlacıklarından oluşur. * Soğuk bir hava tabakasına rastlayınca ısı kaybettikleri için bulutlardan yoğuşma çoğalır. * Yoğuşmayla ağırlaşan su damlacıkları yer yüzüne doğru düşmeye başlar. Buna yağmur denir. * Bazen soğuk hava tabakası buluttaki su damlacıklarını doldurur. Bu durum kar yağmasına neden olur.
* Dolu ise yağmur damlalarının daha soğuk bir hava tabakasına rastlayarak donması sonucu oluşur. Yeryüzüne yağışlarla tekrar dönen su yine Güneşin etkisiyle buharlaşarak gökyüzüne yükselir. * Böylece yeryüzündeki su, dengesi sürekli olarak korunmuş olur. * Gaz maddelerin ısı vererek Sıvı duruma geçmelerine Yoğunlaşma (yoğuşma) denir. * Kışın odadaki havada bulunan su buharı soğuk cam yüzeyine çarpar ve yoğunlaşır.bu durumda camda sulanmalar meydana gelir.
* Bulutlar; havadaki su buharının yoğunlaşması sonucu oluşurlar. * Yoğunlaşan madde ısı verir * Yoğunlaşma olayı; Suyun doğal döngüsünü Soğutma devrelerinin çalışmasını Suyun arıtılarak içme suyu olarak kullanılmasını sağlar..
3) Kaynama * Kaynama; buharlaşmanın hızlı halidir.buharlaşma olayı sının yüzeyinde gerçekleşir. * Kaynamakta olan bir sıvının ise her noktasında buharlaşma görülür. * Her madde belli sıcaklıklarda kaynar. * Örneğin su 100 C de, Hava -191 C de, Civa 357 C de kaynar.. * Basıncın artması kaynama hızını arttırır. * Örneğin; düdüklü tencereler basınçlı olduğundan yemekler daha hızlı pişer.
* İstanbul da hava basıncı Ankara dan daha yüksek olduğundan; İstanbul da sıvılar daha yüksek sıcaklıkta kaynar. * Yabancı maddeler kaynama sıcaklığını arttırır. * Saf su 100 C de kaynarken; kireçli,şekerli,tuzlu su daha yüksek derecelerde kaynar. * Çorbanın kaynama sıcaklığı suyunkinden yüksektir.
4) Bozunma (Bozulma) * Isı bazı maddelerin yapısında değişikliğe yol açar. * Isı etkisiyle maddenin yapısında olan bu değişikliğe bozunma(bozulma)denir. * Örneğin; pişirilen yiyeceklerin yapısı değişir.oda sıcaklığında bekletilen bazı yiyecekler kokuşur. * Isıtılan şeker kömürleşerek bozunur. * Odun kömürü odunun ısıtılması sonucunda oluşur. * Kullandığımız kömür,petrol canlı yapılarının milyonlarca yılda bozunmasından oluşur. NOT: Kaynama, Buharlaşma ve erime için maddenin ısı alması gerekir. Yoğunlaşma olayında ise maddenin ısı vermesi gerekir