Cep Telefonlarında Sağlık Bilişimi Uygulamaları Medikal İnformatik AD, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İzmir Hakan CENGİZ, Esra TAŞBAŞ, Oğuz DİCLE
Giriş Mobil telefonların yaygınlaşması ve internet iletişiminin mobil iletişim araçlarına uyarlanması tıp bilişimine büyük bir alan açmış oldu. Sağlık çalışanları, hastalar ve hasta yakınları başta olmak üzere tüm taraflara yarayacak uygulamalar hızla yaşama geçirildi. Bu uygulamalar sayesinde sağlık hizmeti veren çalışanlar medikal atlasları kullanabilme, tıbbi hesaplama yapabilme (yaş-doz),karar destek sistemlerini kullanabilme, indeks ya da skor hesaplayabilme gibi işlemleri yapabiliyor. Hastalar hastalık hakkında bilgi alabilme, ilaç kullanımını izleyebilme, en yakın hastaneyi ya da eczaneyi bulabilme gibi işlemleri kolayca yapabiliyor. 2
Amaç Çalışmamız mobil iletişim araçlarında tıp bilişimi alanındaki güncel uygulamaları gözden geçirmek, kullanım alanı bulan uygulama türlerini ve ürün çeşitliliğini ortaya koymak ve ülkemizde benzer uygulamaların motive edilmesini sağlamak amacıyla yapılmıştır. 3
Yöntem Bu araştırma, kesitsel araştırma yöntemi ile gerçekleştirildi. Araştırmada; iphone(apple), Blackberry, Samsung, Android işletim sistemine sahip olan cep telefonlarında ve cep bilgisayarlarında uygulanan sağlıkla ilgili yazılımlar değerlendirmeye alındı. 4
İphone firmasına ait yazılımlara itunessetup.exe programı kullanılarak ulaşıldı. Erişilen 2501 ücretli yazılımdan cep telefonlarına en çok indirilen 200 yazılım çalışmaya alındı. Blackberry firmasının yazılımlarına firmanın web sayfasından ulaşıldı. Firmaya ait yazılımların tümü çalışma kapsamına alındı. 5
Android işletim sisteminde uygulanan yazılımları bulmak için Google arama motorundan yararlanıldı ve bulunan bütün yazılımlar listeye alındı. Samsung firması için yazılmış medikal uygulamaların tümüne Google arama motorundan ulaşıldı ve yazılımlar çalışma kapsamına alındı. 6
Belirlenen uygulamalar önce kullanım amaçlarına göre sınıflandırıldı. Yazılım türleri; araştırma amaçlı, eğitim verici, görüntüleme, hesaplayıcı, karar destek aracı, klinik takip aracı, medikal haber yayını, referans, test edici olarak kategorilere ayrıldı. 7
Tüm yazılımlar ayrıca ücretli olup olmamalarına göre sınıflandırıldı. Veriler, Microsoft Excel 2007 yardımıyla kayıt edildi. Verileri özet olarak açıklamak için, MİNİTAB V.14 programı kullanılarak tablolar ve grafikler oluşturuldu. 8
Bulgular Seçilen dört firmaya ait 362 mobil uygulama çalışma kapsamına alındı. Araştırma sürecinde iphone (Apple) firmasının kapsam dışı tutulan 2301 uygulama ile birlikte piyasada sağlıkla ilgili 2663 uygulamanın bulunduğu belirlendi. 9
Markalara Göre Yazılım Türleri Android İşletim Sistemi Blackberry İphone Samsung Tümü Dağılım Araştırma 0 0 1 0 1 % 0.3 Eğitim Verici 6 95 83 5 189 % 52.2 Görüntüleme 0 1 2 0 3 % 0.8 Hesaplayıcı 2 19 32 4 57 % 15.7 Karar Destek Aracı 1 7 9 3 20 % 5.5 Klinik Takip Aracı 0 16 33 3 52 % 14.4 Medikal Haber 0 0 1 0 1 % 0.3 Referans 0 0 35 0 35 % 9.7 Test Edici 0 0 4 0 4 % 1.1 Tümü 9 138 200 15 362 % 100 Dağılım % 2.6 % 38.1 % 55.2 % 4.1 %100 10
iphone % 55.2 oranıyla incelenen markalar arasında en çok mobil uygulamaya sahip markadır. İphone u% 38.1 ile Blackberry izlemektedir. Eğitim verici mobil uygulamalar, tüm mobil uygulamalar arasında % 52.2 ile ilk sırada yer almaktadır. 11
Eğitim Amaçlı Uygulama Örnekleri Tıbbi atlaslar Uzmanlık sınavlarına hazırlık yazılımları Diyet bilgisi sunan yazılımlar Kanıta dayalı ilaç etkileşim yazılımları Acil tıp eğitimi için yazılımlar
Klinik izlem sağlayan uygulama örnekleri İlaç alımı için hatırlatıcı Kontrollü bebek bakımı Kolestrol izlenimi Kan basıncı izlenimi Hastada önceden yaşanılmış hastalıkların izlenimi
Hesaplama aracı uygulama örnekleri İndeks ya da skor hesabını otomatik olarak sağlayan hesaplayıcılar Obezite hastaları için diyet kalori hesabı yazılımı Göz bozukluğuna dayalı lens ayarı hesaplama yazılımı Yaş ve kiloya göre ilaç-doz ayarını hesaplama yazılımı
Referans amaçlı uygulama örnekleri İlaç rehberi yazılımları Aşı rehberi yazılımları Sözlükler ve tıbbi kısaltmalar için yapılmış yazılımlar PubMed yazılımı Normal laboratuvar değerlerini bulmak için yapılmış yazılımlar (Davis's Laboratory & Diagnostic Tests)
Bulgular (Devam) Toplamda, 362 yazılımın 332 (%91.7) tanesi ücretli, 30(%8.3) tanesi ücretsizdir. Mobil uygulamalar incelendiğinde Android işletim sistemi ve iphone da bulunan yazılımların tamamı ücretli olduğu görülmüştür. Blackberry ve Samsung da ise ücretsiz mobil uygulamalar bulunmaktadır. 16
Firmaya Göre Ücretli/Ücretsiz Yazılım Ücretli Ücretsiz Tümü Android İşletim Sistemi 9 0 9 Blackberry 123 15 138 İphone 200 0 200 Samsung 0 15 15 Tümü 332 30 362 Dağılım % 91.7 % 8.3 % 100 17
Sonuç Çalışmamızda bu yazılımlar arasında eğitim verici, hesaplayıcı ve klinik izlem sağlayıcı mobil yazılımların ön sırada yer aldığı gösterilmiştir. 18
Mobil cihazların dokunmatik ekranları, fotoğraf ve video kapasiteleri, hoparlör gibi teknik özellikleri kullanılarak geliştirilen araçların tıp bilişimi alanına önemli bir katkı vermiş olduğu görülmektedir. Stetoskop benzeri işlev gören araçlar, ısı ölçerler bu grupta dikkati çeken yazılımlardandır. 19
istethoscopepro 20
21
Kayıt edilen kalp ritmi bir başka kişiye e-mail ile gönderilebiliyor. Spektrogram elde etme ve bu verileri kayıt altında tutabilme 22
23
3G teknolojisinin de gelişmesi ile yazılımların sürekli güncel olarak kullanılabilmesi ve bir merkezde veri depolaması olanağı sağlayacaktır. 24
Aynı zamanda önemli bir katma değer sağlayan ve bilgi yönetiminde etkin bir araç olan yaratıcı yazılımcılığa açık ve sağlıkta eğitim, araştırma ve bakım alanına katkılar getirecek bu mobil uygulamaların ülkemiz bilişimcileri tarafından da üretilmesi en büyük beklentimizdir. 25
Kaynakça Trendsin Mobile Software Development Using Clientor Web Based Applications, Getting Started with iphone SDK, Android and Others, Steven Hall, p.15 DevelopMobile Application: MakeIt Useful, GettingStartedwithiPhoneSDK, Androidand Others, StevenHall, p.94 http://www.apple.com/itunes/download/,last accessed: 15th August 2010 http://appworld.blackberry.com/webstore/category/78,lastaccessed: 14th August 2010 http://androidmedicalapps.com/, Last accessed: 16th August 2010 http://www.imedicalapps.com/, Last accessed: 17th August 2010 26
TEŞEKKÜRLER 27