Web Sitesi Yaratma Kılavuzu Kendinize Ait Web Sayfalarınızı ve Web Sitenizi Kendi Başınıza Kolayca İnşa Edin!!! Mehmet Emin ARI www.eminari.com 2
Künye 3
Sevgili Anne ve Babam, Müzeyyen ve Nuri ARI ya Sizden gelen ve size dönemeyen her şey için minnettarlığımdır... 4
İçindekilerin Özeti 5
İçindekiler İçindekilerin Özeti...5 İçindekiler...6 Önsöz...11 Yazar Hakkında...14 GİRİŞ......15 Bu Kitapta Ne Var?...16 Kitap Kimler İçin?...17 Kitapta Kullanılan Anlatım Teknikleri...17 Bölüm I : Genel Bilgi: Bilgisayar, Ağlar ve İnternet...20 1.1. Bilgisayarın Muhteşem Kısa Tarihi: Önce ENIAC Vardı... 21 1.2. Bir Bilgisayarın Ana Parçaları...24 1.3. Kişisel Bilgisayarlar: Pisi Pisi PC ler...24 1.4. Birden Fazla Bilgisayarın Oluşturduğu Karmaşa: Ağlar (Network)...25 1.5. Ağların Ağı: İnternet...26 1.6. Nasıl Oluyor da Oluyor: İnternet in Teknik Alt Yapısı...27 1.7. Veri İçeren Paketler: Yine Yakmış Yar E-Postanın Ucunu...31 1.8. İnternet in Geleceği ya da Gelecek İnternet mi?...32 1.9. Hâlâ İnternet e Bağlanmadıysanız...32 Gelin Bir Bilgisayar Alalım...33 Hadi İnternet e Bağlanalım...34 1.10. Dünyayı Esir Alan Ağ: WWW (World Wide Web)...36 1.11. Web de Ne Var: Açıl Susam Açıl!...36 1.12. Web Nasıl Çalışır?...38 1.13. HiperMetin (HyperText) Ne Demektir?...39 Hipermetin Belgelerinin Basit Mantığı...41 1.14. HTML Bilmeme Gerek Var mı?...41 6
1.15. Gutenberg den Bu Yana En Büyük Buluş: Web Yayıncılığı...42 Web Yayıncılığının Avantajları ve Dezavantajları...43 1.16. Kişisel Web Siteleri (Ama Ben Müteahhit Değilim ki)...44 Örnek Web sayfaları...45 1.17. Web Sitenizi Yapmadan Önce...48 1.18. Bir Web Sitesinin Bileşenleri...50 1.19. Metin...51 1.20. Resim ve Grafikler...52 Tarayın!...54 Resim CD leri...54 İnternet ten Yükleyin...55 Bir Grafik Programında Siz Yapın...56 1.21. Sesler...57 Bölüm II......59 Sitemizi İnşa Edelim!...59 2.1. HTML Ne Demek?...60 2.2. Etiketler...62 2.3. Ama Benim Bir HTML Editörüm Yok ki...66 2.4. Not Defteri Programının Kullanılması...66 2.5. Metnin Boyutunu ve Fontunu Değiştirmek...73 2.6. Metni Renklendirmek...75 2.7. Link Eklemek...77 2.8. Sayfa İçinde Bir Yere Link Eklemek...79 2.9. Diğer Web Sitelerine Link Eklemek...80 2.10. Diğer Link Türleri...80 mailto Protokolü...80 FTP Protokolü...81 2.11. Resim Eklemek...81 Web Tarayıcınız Resimlerinizi Göstermiyorsa?...82 Bir Resmin Genişliğini ve Yüksekliğini Ayarlamak...83 Resmi Link Haline Getirmek...85 7
2.12. Arka Planı Renklendirelim...85 2.13. Tablo...86 Tablonun Avantajları...87 2.14. Listeler...93 Sıralı Listeler...93 Sırasız Listeler...94 2.15. Çerçeveler (Frames)...94 Bölüm III......100 Bedava HTML Editörü 1: Microsoft FrontPage Express... 100 3.1. Ama Benim FrontPage Express Programım Yok ki?...101 3.2. FrontPage Express Programını Tanıyalım...102 3.3. FrontPage Express Programının Kullanılması...104 Başlangıç...104 Dosyanızı Yüklemek ve Kaydetmek...105 3.4. Site Yapımı (İstanbul da Arsa Kaldı mı?)...106 Metnin Düzenlenmesi...106 Metnin Fontunu, Boyutunu ve Rengini Değiştirmek...106 Başlıkların Kullanılması...107 Metni Hizalama ve Konumunun Değiştirilmesi...108 Çizgi Eklemek...109 Resim Eklemek...109 Resimlerin Biçimlerini Değiştirmek...110 Resmin Konumunun Metne Göre Ayarlanması...111 Arka Plan...112 Link Eklemek...112 Listeler...115 Tablo Eklemek...115 Sayfa Ayarları...119 3.5. FrontPage Express de Hazır Şablonları Kullanmak...120 Bölüm IV......122 Bedava HTML Editörü 2: Netscape Composer. 122 8
Arka Plan Rengini ve Metin Renklerini Değiştirmek...126 Metnin Biçimlendirilmesi...127 Başlıklar...127 Listeler ve Madde İmleri...128 Resim Eklemek...128 Link Eklemek...129 Tablo Eklemek...130 Bölüm V: Bedavadan E-Posta Adresi ve Siteniz İçin Yer Alınması......131 5.1. Sitenizin Kontrol Edilmesi...132 5.2. Siteniz İçin Bir Yer Bulmak...133 5.3. Web Tabanlı, Ücretsiz E-posta Adresleri ve Bunların Alınması...138 5.4. Ücretsiz Web Alanı Alınması...143 Bölüm VI: Web Sitenizin İnternet e Yüklenmesi......147 6.1. Web Yayımı Sihirbazı ile Dosyaların Yüklenmesi...148 6.2. Bir FTP Programı ile Dosyaları Web Sunucusuna Yüklemek: CuteFTP...150 Bölüm VII: Web Sitenizin Arama Motorlarına Kaydedilmesi, Tanıtımı ve Sayaç Ekleme...157 7.1. Web Sitenizin Arama Motorlarına Kaydedilmesi...158 Meta Etiketinin Eklenmesi...158 7.2. Web Sitenizin Başka Şekillerde Duyurulması ve Tanıtılması...162 7.3. Sitenize Sayaç Eklemek...163 Bölüm VIII......168 9
Bitirirken... 168 8.1. Uyarılar, Öneriler ve İpuçları... 169 8.2. Bundan Sonra Ne Var?... 170 Son Söz...172 Ek A... 175 Internet Kaynakları... 175 Ücretsiz Grafik, Düğme, Çizgi ve Liste Başlığı Veren Yerler..176 Arka Plan Resimleri...177 Arka Plan Sesleri... 177 HTML ve Sayfa Tasarımı İle İlgili Siteler...178 HTML Tartışma Listeleri... 179 HTML İle İlgili Linkler...179 Web Sayfası Yapan Web Sayfaları... 180 EK B... 181 Sözlük... 181 HIZLI REFERANS...190 Dizin... 192 10
Önsöz Yetmişli yılların ortalarında Amerikan Savunma Bakanlığı olası bir nükleer saldırıda bilgilerin korunması amacıyla İnternet in atası olan ARPANet projesini başlattığında sanırım böylesi bir büyümeyi kesinlikle tahmin etmemişti. İnternet in büyümesi tipik bir Hollywood rüyasını andırır; sıfırdan başlayan parlak bir yükseliş. Aslında bu yükselişi besleyen iki şey vardı: E-postanın getirdiği iletişim olanağı ve HTML dilinin ortaya çıkmasıyla Web sayfaları üzerinden bilginin paylaşımı. Bilgiye erişimin tarihte hiç olmadığı kadar zamandan (günün yirmi dört saati) ve mekandan (Japonya daki bir bilgisayardaki bilgiye evinizden ulaşmak) bağımsız olması İnternet i bu kadar popüler yaptı. Web sayfaları ilk başta daha çok akademik bilginin belirli bir grup içerisinde paylaşılması amacıyla İsviçre deki CERN partikül fiziği laboratuarlarında makalelerin kolay okunması amacıyla HTML dilinin temel yapısının ortaya çıkmasıyla başladı. Web sayfalarının cömert olanakları kısa sürede iş dünyası ve kişiler tarafında fark edildi ve baharda açan çiçekler gibi her yer Web sayfası oldu. Ücretsiz hizmet veren İnternet servis sağlayıcılarının artmasıyla birlikte kişisel Web sayfaları da ortaya çıkmaya başladı. Günümüzde özellikle batı ülkelerinde kişisel Web sayfaları, bir tür sanal kartvizit işlevi görmeye başladı. Web sayfasının sahibi sitesinde kendini tanıtmanın yanı sıra, yayınlamaya imkân bulmadığı eserlerini de diğer insanların beğenisine sunma imkânına sahip olmakta. Kişisel Web sayfaları başlangıçta gelip geçici bir moda gibi olarak algılandı fakat artık onlar da İnternet in ayrılmaz bir parçası. Her ne kadar Web tasarım, özellikle de HTML hakkında piyasada oldukça iyi kitaplar bulunsa da, bu kitapların seviyesi ve içeriği, kendi kişisel Web sayfasını hazırlamak isteyen kullanıcı için biraz karışık ve gelişkindir. Bu kitabı yazmaya başlarken amacım, bir İnternet bağlantısı 11
ve erişebileceği bir bilgisayarı olan, aynı zamanda kendi kişisel Web sayfasını yapmak isteyen okurun kendi başına bir Web sitesini hazırlayacak konuma getirmektir. İnternet in sunduğu olanaklarla (ücretsiz Web alanı) kişisel Web sitesi hazırlamak bedavadan ucuz bir şey haline gelmiştir. Gerekli olan tek şey yeterli bilgi ve istektir. Kitabın hitap ettiği kullanıcı kesimi, bilgisayar hakkında çok az şey bilen kullanıcıdan başlayarak orta seviyeli kullanıcıya kadar uzanan bir yelpazeyi kapsamaktadır. Bir başka deyişle, bu kitap fareyle çift tıklamanın ne olduğunu bilmeyen kullanıcıdan, Windows işletim sistemini başarıyla kullanıp kendi dokümanlarını yazabilen ve Web de sörf yapabilen kullanıcıya hitap etmektedir. Kitabın yazım aşamasında da, yazılan metin bu türden bir kullanıcının değerlendirilmesine sunulmuş, bu kullanıcın muğlak bulduğu noktalar tekrar gözden geçirilmiştir. Ayrıca, kitabı yazarken akademik bir üsluptan çok, İnternet i ve Web sayfalarını öğrenmek isteyen bir dostuma bilgisayar başında çay içip bilgileri aktarırken kullandığım üslupla kitabı yazmaya çalıştım. Bu yüzden kitabı yazmaya başlarken ileri kullanıcılar için oldukça basit ve hatta gereksiz gelebilecek bazı bilgiler diğer kullanıcılar kısaca düşünülerek verilmiştir. Bu yüzden, fare ile bir metnin nasıl seçileceğini anlatan bir kısım görünce buna gerek var mıydı? diye itirazda bulunmayın. Gerçekten fare ile bir metni seçmeyi bilmeyen bir grup insan var. Cahil ya da aptal olduklarından değil, sadece bunu bilmediklerinden. İlk bilgisayarım olan toplama bir 80286 da komut satırından dir komutunu yazıp ENTER yazılı tuşa basıldığında dosyaların geleceğini telefonla bir arkadaşımdan öğrendiğimde çok mutlu olduğumu gayet net hatırlıyorum. Kitapta temel olarak basitten karmaşığa doğru adım adım ilerleyeceğiz. Önce Web sitesi için gerekli olan malzemeleri (metin, resim, grafikler vs.) ve bunları nereden bulabileceğinizi göreceğiz. Daha sonra bu malzemeleri nasıl bir araya getireceğinize bakacağız. 12
Bir Web sayfanızın olabilmesi için sizde olması gerekli olan tek temel şey, bu işe olan ilginiz ve kendinize olan güveninizdir. Bunun dışındaki her şey (bu kitap gibi bir kaynak) bir şekilde öyle ya da böyle kolaylıkla bulunabilir. Yanlış bir şey yapacağım diye asla korkmayın. Tabii ki yanlış yapacaksınız fakat bu yanlışlar dünyanın sonu değildir. <HTML> yerine <MTML> yazarsanız bilgisayarınız patlamaz ya da dumanlar çıkmaz. Deneyin, yapın ve hata yapınca düzeltin. Web sitenizi yapmayı yemek yapmaya benzetebiliriz, ilk seferde herkes yemeğin altını yakabilir.. Çevrenizden size gelecek olumsuz eleştiriler sonucunda inancınızı yitirmeyin. Web sayfanızı bitirdiğinizde, emin olun son gülen siz olacaksınız. Bir kitabın yazımı (sanıldığının aksine) yazarından dizgisine kadar bir takım işidir. Yazar bu takımın sadece kaptanıdır ama tek bir kaptanla sahaya çıkılmayacağını ve gol atılmayacağını herkes bilir. Bu kitabın yazılma fikrini bende uyandıran ve metni inceleyip değerli düşüncelerini benimle paylaşan Sn. Gökhan Reyhan a, manevi desteğini bir an olsun eksik etmeyen Sayın Filiz Kınay a, önerileri ve destekleriyle kitabın oluşumunda tartışılmaz katkıları olan çalışma arkadaşlarım Sn. Zuhal Çalık a ve Sn. Adnan Köse ye ve beni sürekli motive eden Sn. Işık Alper e ve şu kitabı bitir bitir diyerek başımın etini yiyen(!) Sn. Mine Gürtuna ya teşekkürlerimi borç bilirim. Görüş ve eleştirilerinizi e-posta aracılığıyla bana iletirseniz sevinirim. Ayrıca bu kitabı kullanarak yaptığınız Web sitesinin URL sini bana e- posta ile gönderirseniz, bu haklı sevincinizi ve gururunuzu sizinle paylaşmak isterim. Saygılarımla... Mehmet Emin ARI E-posta: eminari@yahoo.com Web: http://www.eminari.8m.com 13
Yazar Hakkında 1966 yılında Isparta Şarkikaraağaç da doğan Mehmet Emin ARI, ilk ve ortaokulu Ankara da okudu. Yenimahalle Meslek Lisesi Elektronik Bölümünü bitirdikten sonra ODTÜ Makine Mühendisliğini kazandı. Aynı bölümde Stabilization of an inverted pendulum by using a fuzzy controller adlı uygulamalı yüksek lisans tezini vermiştir. Halen bir kamu kuruluşunda Teknik Uzman olarak çalışan yazarın, IRC ve ICQ, Online Sohbet Kılavuzu adlı ikinci baskısını yapmış bir başka kitabı vardır. Bunun yanı sıra, AutoCAD 14, Bilgisayar Donanım Kılavuzu, İnternet Rehberi ve UNIX kitaplarını İngilizce den Türkçe ye çevirmiştir. Adın Mavi Aşk adlı bir şiir kitabı olan yazarın Bealzup Valisinin Güncesi adlı henüz yayınlanmamış bir de roman denemesi vardır. Düzenli olarak deneme türünde yazılar yazmakta ve Web tasarımcılığı yapmaktadır. 14
GİRİŞ
Bu Kitapta Ne Var? Kitapta kendi kişisel Web sayfanızı nasıl oluşturacağınız anlatılıyor. İnternet hakkında eğlenceli hem teknik hem de tarihi temel bilgi. Ada Lovelace kimdir? İlk bilgisayarda böcekler ne arıyordu? Temel HTML bilgisi: Gerekli tüm kodlar ve etiketler. Sıkıcı ama gerekli tüm bilgiler veriliyor. Kolaylıkla bulabileceğiniz ücretsiz FrontPage Express ve Netscape Composer programlarını nasıl yükleyeceğiniz ve kullanacağınız detaylı olarak anlatılmıştır. Bu programları kullanarak bir Web sayfası nasıl oluşturacağınız adım adım örneklerle gösterilmiştir. Ömür boyu kullanabileceğiniz bir e-posta adresinin alınması ve bunun kullanılması. Örnek olarak www.yahoo.com adresindeki Yahoo! dan bir e-posta hesabının nasıl alınacağı anlatılmıştır. Sayfalarınızı yükleyebileceğiniz ücretsiz adreslerden nasıl kendinize yer alacağınız ve buraya sayfalarınızı nasıl yükleyeceğiniz. www. freeservers.com adresinden kendiniz için bir Web alanını nasıl alacağınız anlatılmıştır. Sayfalarınızı İnternet e CuteFTP, Microsoft Web yayımcısı ve Netscape Composer ile nasıl yükleyeceğinizi öğreneceksiniz. Sitenize zahmetsiz bir sayaç eklemeyi ve gelenlerin sayısını öğrenmeyi istemez miydiniz? Web sitenizi yaparken yardımcı olabilecek yararlı adreslerin uzun bir listesi. Ücretsiz resim veren yerlerden, ses dosyalarını çekebileceğiniz sitelere kadar birçok adres Başınız sıkıştığında göz atabileceğiniz yararlı bir sözlük. 16
Ve bir sürü öğüdü... bu kitapta görebilirsiniz. Kitap Kimler İçin? Bu kitap, kendi Web sayfasını hazırlamak isteyen ve bunun için para ödemek istemeyen fakat temel bilgisayar bilgisi olan kullanıcılar düşünülerek hazırlanmıştır. Bu temel bilgi HTML ve Web tasarımını içermese de, İnternet e bağlanan, Web sitelerinde gezinen, bir bilgisayarı olan ya da kullanabileceği bir bilgisayara erişimi olan bir kullanıcının kendi Web sitesini yapması için gerekli tüm teknik donanım okuyucuya verilmeye çalışılmıştır. Bu kitap kendi Web sayfamı oluşturmamda yardımcı olabilir mi? Evet. Bir hafta sonunda dışarı çıkmayıp ve bu kitapla bilgisayarın başına oturup kendi Web sitenizi hiçbir para ödemeden hazırlayabilirsiniz ve işiniz bitince http://www ile başlayan bir Web adresiniz olacaktır. Kitapta Kullanılan Anlatım Teknikleri Kitap içinde sıkça karşılaşacağınız bazı anlatım tekniklerinin açıklamaları aşağıda verilmiştir: Şekil B.1 DosyaYeni ifadesi ile yeni bir dosya açmanız için Dosya menüsünden Yeni seçeneğine tıklamanız gerektiği anlatılmak isteniyor. Herhangi bir programın menüsünde bir seçeneği işaretlemeniz istendiğinde bu oklarla ayrılmış menü seçenekleriyle gösterilmiştir. Örneğin Word dokümanında DosyaYeni denildiğinde, önce menüden Dosya başlığını, ardından da bu başlık altındaki Yeni seçeneğini tıklamanız gerektiği anlatılmak istenmektedir. Eğer birden fazla alt başlık varsa bunlar aynı hiyerarşi sırasına göre ver 17
ilmiştir. Menü seçenekleri kitapta DosyaYeni yazı tipiyle gösterilmiştir. Windows işletim sistemi ya da diğer uygulamalarda hem Türkçe hem de İngilizce sürümü kullananlar göz önünde bulundurularak söz konusu programlardaki komutlar ve seçeneklerin Türkçe sürümdeki karşılıkları (parantez içersinde İngilizce sürümdeki karşılıkları ile birlikte) metin içersinde gerekli görülen yerlerde verilmiştir. Örneğin; Yeni bir klasör açmak için menüden YeniKlasör (NewFolder) seçeneğini tıklayın. Şekil B.2 Masaüstünde yeni bir klasör açmak için masaüstünde herhangi bir yere fareninizin sağ düğmesi ile tıklayın ve açılan bağlam menüsünden (Windows Türkçe sürümde) Yeni Klasör ya da (Windows İngilizce sürümde) NewFolder seçimini yapın. Çift tıklama: Farenin imleci (genellikle ok şeklindedir) ekranda herhangi bir yerdeyken farenin sağ tuşuna peşi sıra iki kere basmaktır. Tıklama: Farenin imleci ekranda herhangi bir yerdeyken farenin sağ tuşuna bir kez basmaktır. Sürükle ve Bırak (Drag and Drop): Herhangi bir öğeyi çift tıklayarak ya da farenin sol tuşu basılıyken bırakmadan seçtikten sonra, imleç bir oka dönüştüğünde farenin sağ tuşu basılıyken dosya içerisinde bir başka yere taşıma işlemidir. CTRL+Karakter ya da ALT+Karakter: Klavyeniz üzerindeki CTRL ya da ALT tuşu basılıyken (bu tuşlara basmaya devam ederken) bir başka tuşa basmaktır. Kitapta anlatılan HTML kodlarında etiketler ve özellikleri (aşağıda verilen kod satırı örneğinde de görüldüğü gibi) özel stillerle verilmiştir. Burada <FONT> </FONT> etiketleri özel bir stil kullanılarak verilmiştir. FACE= times new roman özelliği verilirken de 18
aynı stil kullanılmış ama times new roman seçimi kullanıcıya bağlı bir seçim olduğu için koyu harfle belirtilmemiştir. Okurun burada kendi seçimini yapabileceği anlaşılması için buradaki gibi bir stil farklılığı düşünülmüştür. metni bu aralığa girin ifadesinde ise okurun buraya kendinin yazacağı bir metnin belirtilmesi amaçlanmıştır. <FONT FACE= times new roman > metni bu aralığa girin </FONT> 19
Bölüm I : Genel Bilgi: Bilgisayar, Ağlar ve İnternet Web sayfamıza yapmaya başlamadan önce gelin bilgisayara, İnternet e ve Web e şöyle bir bakalım. Ben tüm bunları biliyorum diyorsanız bir sonraki bölüme geçebilirsiniz yine de anlatacaklarımın ilginizi çekeceğini sanıyorum.
1.1. Bilgisayarın Muhteşem Kısa Tarihi: Önce ENIAC Vardı... Bir bilgisayar nedir? Bilgisayar, veri dediğimiz girdiyi işleyip çıktı adı verilen bilgiye dönüştüren makinedir. Basit olarak bilgisayarınızdaki hesap makinesinde yaptığınız 3x4=12 çarpım işleminde, eşitliğin solundaki 3 ve 4 sayıları veriyi, çarpım işlemi ve 12 sayısı ise çıktıyı oluşturur. Veri, merkezi işlemcide işlenip çıktı üretilir. Bu arada veriler ya geçici olarak hafızada ya da kalıcı olarak sabit disk ya da floopy de denilen disket türü ortamlarda saklanır. Masanızın üstündeki bilgisayardan, hava tahmin raporlarını hazırlayan devasa işlem kapasitesine sahip milyon dolarlık bilgisayarlara kadar tüm bilgisayarlar bu basit mantığa göre çalışır. Düşünen bir makine fikri insanlık kadar eskidir fakat bilgisayar fikri ilk defa İskoç matematikçisi Charles Babbage tarafından ortaya atılmıştır. Belki de ilk bilgisayar diyebileceğimiz farklar makinesi Babbage tarafından yapılmış ama çalışmamıştır. Şekil 1.1 Charles Babbage ın fark makinesi Büyük bir saate benzeyen bu mekanik hesap makinesi her ne kadar hiç çalışmamış olsa da (bazı teknik problemlerden dolayı) bilgisayar fikrinin tohumlarını atmıştır. Bu ilginç makine için ilk program ise ünlü İngiliz şairi Lord Byron ın kızı olan Ada Lovelace tarafından yazılmıştır. Kahve ve sigara düşkünü modern programcılardan farklı bir görüntüsü olan bu zarif hanım tarihin ilk programcısıdır ve onun anısına bu gün kullanılan bir programlama diline ADA ismi verilmiştir. 21
Şekil 1.2 Tarihin ilk bilgisayar programcısı Ada Lovelace ENIAC dan bu yana bilgisayarın son elli yılda göstermiş olduğu başarı, neredeyse tam bir Amerikan rüyası başarı hikayelerine benzer. II. Dünya Savaşı nda Alman şifrelerini çözmek için kullanılan bilgisayar türü makineler olsa da otuz ton ağırlığındaki, 19.000 vakum tüp ve 6.000 anahtardan oluşmuş ENIAC (Electronic Numerator Integrator Analyzer and Computer kelimelerinin baş harfleridir) ilk bilgisayar olarak kabul edilir. Şekil 1.3 Şişman ve hantal delikanlı: ENIAC (evet bu bir bilgisayar; henüz klavyesi yok tabii ki) 1946 yılında Amerika Birleşik Devletleri nde Savunma Bakanlığı adına balistik hesaplar için çalışmaya başladığında kimse bu şişman ve hantal delikanlının böylesine hızla gelişeceğini ve yaşamımızda bu kadar önem kazanacağını tahmin etmemişti. Hatta adı henüz bilgisayar (yani İngilizcesi ile Computer) bile değildi. Bu şişman çocuk sık sık da bozuluyordu. İçindeki lambalı transistörler (eski radyoları hatırlayanlar bilir) çok ısınıp bozuluyor ya da içeri sızan böcekler elektronik devrelerde sorun çıkartıyordu; bu iş o kadar baş ağrıtıyordu ki günümüzde program yazılımı sırasında sorun giderme işlemine verilen ad olan debugging (Türkçe deyimiyle böcekten arındırma işlemi) terimi ENIAC ın bilgisayar dünyasına armağanıdır. ENIAC bozulduğu zaman bakımcılar (programcılar henüz ortalarda yoktu) devrelerdeki ölü böcekleri temizlemek için ENIAC ı durduruyorlardı. 22
Şekil 1.4 ENIAC ın bir armağanı olan Debugging kelimesi (böcekten arındırma işlemi) bilgisayar programcılığında hata bulma işlemine denir. Fazlasıyla ısınan ve büyük olan hantal lambalı transistörlerin yerine meşhur AT&T laboratuarlarında geliştirilen yarı-iletken transistörler aldı. Yarı-iletkenler belirli durumlar altında iletken ya da yalıtkan hale gelebilen özel maddelerdir (örneğin silikon). Günümüzde piyasada bulunan sıradan bir PC de milyonlarca transistör bulunduğunu düşünürseniz normal yarı iletken transistörlerin bile çok fazla yer kaplayacağından yetersiz kalacağı malumdur. Yerden kaynaklanan bu sorun 1960 ların ortasında entegre devrelerin bulunması ile çözüldü. Bir entegre ya da tümleşik devre (integrated circuit), tırnağınızın yarısı kadar ufak bir alanda binlerce transistörün bir arada bulunduğu çok özel elektronik parçalardır. Tümleşik devreler zaman içinde küçülürken hızları arttı. Bir kurala göre bilgisayarların hızı her iki senede bir iki katına çıkarken fiyatları yarı yarıya azalmaktadır. Bilgisayarlar almak isteyenlerin azıcık daha bekleyelim ucuzlayacak demelerine nedeni bu kuraldır.. Bilgisayarın yoksul ve şişman delikanlının gösterdiği başarıyı kafanızda canlandırmak için şu örnek sanırım siz yardımcı olabilir; bilgisayarların hızda ve fiyatta gösterdiği gelişmeyi aynı şekilde otomobiller gösterseydi, otomobillerin fiyatı her iki senede, yarıya inerken performansıysa her iki senede bir ikiye katlanacaktı. Bu hesapla beş sene içinde saatte 1.000 km hız yapabilen bir Porsche yi 1.5 milyara alabilecektiniz. 23
1.2. Bir Bilgisayarın Ana Parçaları Masanızın üstünde bulunan sıradan bir PC den, şu anda fiyatı elli milyon dolardan daha fazla olan süper bilgisayar Cray e kadar bütün bilgisayarlar temel olarak aynı basit mimariye sahiptirler. Bildiğiniz bütün bilgisayarlarda; Veriyi işleyecek merkezi işlem birimi ya da birimleri (CPU: Central Processing Unit) Verinin işlem sırasında geçici olarak saklandığı hafıza (memory) Verinin işlemden sonra kalıcı olarak saklandığı saklama birimleri (sabit disk, floppy disket, CD-ROM ya da teyp kaseti) Veri girişi ya da çıktısı için kullanılan ekran (monitor), yazıcı (printer), klavye (keyboard), fare (mouse), çizici (plotter) vs. gibi çevre birimleri de denilen cihazlar bulunur. Şekil 1.5 Bilgisayarın şematik çalışma prensibi 1.3. Kişisel Bilgisayarlar: Pisi Pisi PC ler... Herhangi bir kişisel bilgisayar, sadece tek bir kullanıcıya hizmet edecek şekilde tasarlanmış olan ve tek bir merkezi işlem birimine sahip bilgisayardır (büyük bilgisayarlarda işlem yükü birçok işlem birimi arasında dağıtılır). PC kelimesi de, İngilizce Personal Computer (Kişisel Bilgisayar) kelimelerini kısaltılmış halidir. Bilgisayarın ortaya çıktığı ilk zamanlarda, çok pahalı olması nedeniyle üniversite, devlet kuruluşları, ordu ya da büyük şirketler gibi bu tür bir 24
ağır masrafın altından kalkabilecek kurumlarda bilgisayar bulunuyordu. Kişisel bilgisayar fikri, bilgisayarların görece ucuzlaması ile 1980 li yılların başında ortaya çıktı. İlk PC, IBM tarafından üretilip piyasaya sürülen 4.77 MHz Intel 8088 merkezi işlemci kullanan ve sabit diski yer almayan PC/XT idi. Bu bilgisayar günümüz PC lerinden çok daha yavaş olmasına ve hatta bir sabit diski bile olmamasına rağmen ilk çıktığında fiyatı 4.000 dolar kadardı! PC ler aynı zamanda mikro bilgisayarlar olarak anılır. Yine de günümüzün PC leri kapasite ve hız açısından bir on yıl önceki sunuculardan daha hızlı ve güçlüdürler. Yani PC deyip küçümsemeyin. Editörün Notu PC ve donanım bileşenleri ve bunların montajı hakkında ayrıntılı bilgiler edinmek istiyorsanız Sistem Yayıncılık tarafından yayınlanan PC Donanımı ve Terfisi adlı kitaptan yararlanabilirsiniz. 1.4. Birden Fazla Bilgisayarın Oluşturduğu Karmaşa: Ağlar (Network) Birden fazla bilgisayarın birbirleriyle iletişime geçecek şekilde bağlanmasıyla oluşan topolojik yapıya ağ ya da İngilizce deyimiyle network denir. Ağların temel amacı, bilgisayarlar arasında bilgi paylaşımı ve iletişimdir. Verinin, donanımın ve diğer kaynakların bilgisayarlar arasında paylaşılması; sıradan bir büroda bulunan üç bilgisayardan oluşan basit bir yerel ağdan (Local Area Network: LAN), tüm dünyayı kaplayan ağların ağı İnternet e kadar tüm ağların temel özelliğidir. Ağların ikinci faydası olan iletişim ise, en önemli kaynak olan bilginin paylaşımı için gerekli teknik alt yapıyı sağlar. Bu faydalarının dışında ağlar bilgisayarların güvenliğini artırırlar. 25
1.5. Ağların Ağı: İnternet Bol vakti ve düş gücü (yaratıcılığın iki hammaddesi) olan bir Amerikalı bürokrat bir gün Şu bilgisayarları birbirine bir bağlayalım, bakalım ne olacak? dedi ve İnternet doğdu desem de siz bana inanmayın. İnternet böylesi saf bir meraktan değil de yaşamımızdaki diğer pek çok buluş gibi belirli bir ihtiyacı karşılamak için doğmuştur. İnternet in atası sayılabilecek sistemler, şu andaki yoğun sivil kullanımın aksine askeri bir ihtiyaca cevap vermek için oluşturulmuştur. Bilgisayar ağlarının sunduğu olanakları savunmada kullanmak isteyen ve her an ısınabilecek soğuk savaşın gerginliğini fazlasıyla üzerinde hisseden ABD ordusunun isteği üzerine İnternet in hikayesi başlar. Washington daki çocuklardan istenense herhangi bir olası nükleer savaşta, birbirlerine bağlı bilgisayarların paylaştığı verilerin korunmasıdır. Böylece Ruslar tepenize atom bombası patlatırken siz, ağa bağlı herhangi bir bilgisayarda keyifle Tetris oynamaya devam edebilecektiniz. (bilmeyenler için söyleyeyim Tetris gerçekten bağımlılık yaratan bir oyundur aman uzak durun), ABD Savunma Bakanlığı nın bir alt birimi olan DARPA (Defence Advanced Research Agency: Gelişmiş Savunma Sistemleri Ajansı) yönetiminde üniversitelerle birlikte çalışmalar başlatıldı ve 1969 yılında ARPANET adı verilen ve İnternet in ilk hali diyebileceğimiz büyük bilgisayar ağı kuruldu. Ağa bağlı olan ve değişik işletim sistemleri kullanan değişik markalardaki bilgisayarların birbirleri ile veri alışverişini sağlayacak, daha doğrusu konuşabilecekleri bir protokolün geliştirilmesiyle önce üniversitelerin ve daha sonra ise ticari kuruluşların ve kişilerin bilgisayarlarının bağlanması ile İnternet hızlı bir gelişme gösterdi. Askeri amaçlı olarak başlatılan İnternet bir anda veri iletişiminin hızlı, güvenli ve ucuz bir yolu haline geldi. Daha sonra e-posta ve İsviçre 26
deki Yüksek Enerji Fiziği Araştırma Merkezi nde (CERN) bilimsel makalelerin hypertext (hipermetin) formatında İnternet üzerinde okunmasını sağlamak için MOSAIC yazılımını geliştirilmesi ile İnternet katılımcı ve yapı olarak devasa boyutlara ulaştı. Sahneye Internet Explorer ın, Netscape in, sanal alışverişin ve IRC nin çıkmasıyla İnternet günümüzdeki halini aldı. Her yıl İnternet e bağlanan bilgisayar sayısı katlanarak artmaktadır, tıpkı bir kartopu gibi. 1.6. Nasıl Oluyor da Oluyor: İnternet in Teknik Alt Yapısı İnternet e bağlı milyonlarca bilgisayar ve bunları kullanan milyonlarca insan var. Bu kadar fazla bilgisayarı birbirinden nasıl ayırıyorlar? Ve nasıl birbirleriyle iletişime geçiyorlar? İnternet e bağlı bilgisayarları birbirinden ayırt etmek için her birine dört rakamdan oluşan bir kimlik verilir. Bu kimlik o bilgisayarın aynı zamanda adresidir. İnternet üzerideki bir bilgisayara erişmek, bu bilgisayardan veri almak ve veri göndermek için bu adres kullanılır. Bu adresleme ve tanımlama sistemine Domain Name System (Alan Adı Sistemi) denir ve kısaca DNS olarak adlandırılır. Bu sistemde her bir bilgisayara bir IP (Internet Protocol) numarası atanır, örneğin 160.34.253 gibi. Bu adres sadece ve sadece İnternet üzerindeki bir bilgisayara karşılıktır. Birbirinden nokta ile ayrılmış her bir rakam 0 ile 255 arasında bir değer alır (bilgisayarlar ikili sayı sistemi kullandığı için). Bu adresleme sistemi oldukça basittir. Örneğin şehirde bulunan evlerin posta adreslerine benzetebiliriz. Şehirde 255 mahallede, her mahallede 255 sokak, her sokakta 255 blok ve her blokta 255 ev olduğunu düşünürseniz toplam ev sayısı yaklaşık olarak dört milyar civarındadır (256x256x256x256). İnternet e bağlı bilgisayar sayısı bu kadar değildir. 27
Bu rakam çeşitli nedenlerden dolayı yine de yakında yetersiz kalacaktır). nasa.gov adresi mi kolay akılda kalır yoksa 212.43.53.123 sayısı mı? Tabii ki nasa.gov akılda daha kolaylıkla tutulur ve ezberlenir. Her IP numarasına karşılık gelen bu sembolik isme domain name (alan adı) adı verilir. İnternet üzerindeki bazı bilgisayarlarda her bir alan adına karşılık gelen IP numarasını içeren büyük tablolar vardır bu bilgisayarlara Domain Name Server (Alan Adı Sunucusu) adı verilir. Siz bir ismi gönderdiğinizde bu bilgisayar size o bilgisayarın IP numarasını gönderir. Bu basit sistemi okullardaki isim ve okul numarası olarak düşünebilirsiniz. Uyarı: İnternet Çocuklarınıza Zarar Verebilir! İnternet in sunmuş olduğu içerik, yapısından dolayı tamamen kontrolsüz ve sansürsüzdür yani İnternet teki Web sayfalarının içeriğini denetleyecek RTÜK benzeri bir kurum yoktur. Daha önce belirttiğimiz gibi İnternet in bir sahibi ya da bir kontrol mekanizması da yoktur. Alan adı almak için her ülkede belirli kurumlara başvurulmaktadır fakat bu kuruluşlar Web sayfalarının içeriğini ve biçimini kontrol etmezler. Bu yüzden çocuklar ve tabii ki büyükler için olumsuz içeriğe sahip (pornografik, şiddet içeren, suça teşvik eden vs.) birçok sayfa İnternet te bulunmaktadır. Bu sayfalara çocuğunuz tarafından erişilmesi, onun psikolojik gelişimi için zararlı olabilir. Bu tür sayfalar, tıpkı filmler gibi X rating sistemiyle kategorize edilmişlerdir. XXX li bir site içerik açısından 15 yaşındaki bir çocuk için uygun değil demektir. Bu tür sitelerin siz evde değilken bile çocuğunuz tarafından görülmesini istemiyorsanız aşağıdaki adreslerdeki İnternet Dadıları na başvurunuz. 28
http://www.netnanny.com http://www.safenet.com http://www.cyberpatrol.com/ Bu dadılar, (örneğin NetNanny) Web tarayıcınızın sakıncalı içerikli Web sitelerini göstermesini engeller. Böylece bir nebze olsa da çocuklarınızı İnternet in zararlı yönünden koruyabilirsiniz. Bu adreslemeyi ve IP numarası her ülkede NIC ın (Network Information Center) yetkilendirdiği kurumlarca verilmektedir. Ülkemizde sonu.tr ile biten alan adlarını Ortadoğu Teknik Üniversitesi ve TÜB İTAK ın birlikte oluşturdukları grup tahsis etmektedir (http://dns.metu. edu.tr). Bu konuyu ileride ayrıntısıyla inceleyeceğiz. Acele etmeyin. Not İnternet üzerinde alan adı vermeye yetkili kurumlar İnternet in sahibi ya da yöneticisi değildirler. İnternet e bağlı her bir ağın yöneticisi olabilir (örneğin NASA daki bilgisayarların oluşturduğu ağın bir sistem yöneticisi vardır) ama tüm olarak İnternet üzerinde kontrole sahip hiç bir kişi, kurum ya da devlet yoktur. İnternet in tek sahibi siz kullanıcılarsınız.. İnternet anarşik bir ortamdır. Belki bu yüzden bu kadar çekicidir Örnek bir alan adı olarak cilek.com.tr adresini verebiliriz. Alan adı sistemi, ağaç dallarına benzer belli bir hiyerarşik yapıya sahiptir. Yukarıdaki örnekte ağacın kök kısmını sağdan başlayarak tr (yani Türkiye nin uluslararası kodu), daha sonra ise sırası ile com ve cilek den oluşmaktadır. Alan adında kullanılan birçok kısaltma vardır. Bunlar sırasıyla; 29