YAPILARDA HASAR TESPĐTĐ-II V.Bölüm BETONARME YAPILARDA Konular 51.ÇATLAKLARIN GENEL ÖZELLĐKLERĐ 5.2. DEPREM ve HASARI 5.1.BETONARME YAPILARDA ÇATLAKLARIN GENEL ÖZELLĐKLERĐ o Hasarlar, betonarme yapı elemanlarında genellikle fazla sehim, seyrek olarak olsa da titreşim olarak belirlenir. o Çatlaklar, çok dikkatli incelendiğinde süreçleri ve sebepleri hakkında bilgi edinmek mümkündür. o Çatlaklar değerlendirilirken, yer, genişlik, yön, yeni ya da eski oluşu parametreleri göz önünde tutulur. o Çatlakların oluştukları yerlere elastik olarak taşınabilen büyük çekme kuvveti etki etmektedir. o Ezilme hasarları basınç bölgesinde oluşur. Fakat bu etkinin dik yönünde tekrar çekme kuvvetleri oluştuğundan yine çatlak ve çekme kuvvetleri oluşur. o Yapı malzemesi olan betonun basınç dayanımları çekme dayanımlarına nazaran çok daha yüksek olduğu için ilk olarak gözlenen çatlaklar çekme çatlaklarıdır 1
Betonarme taşıyıcı elemanlardaki çatlak, çekme kuvvetini taşıyan donatının akma birim deformasyonları üzerinde kalıcı deformasyon yaptığını ve uzadığını gösterir. Çatlakların yeni ya da eski oluşu çatlağın başlamasına sebep olan etkenin sürüp sürmediğinin göstergesidir. Çatlağın içinin kirli, toz, toprak gibi yabancı maddelerle dolu olması, bize çatlağın eski olduğuna dair bilgi verir. Ancak bu tip çatlaklar deprem yükleri altında büyüyüp genişleyebilir. Çatlakların onarılıp, onarımdan sonra tekrar ilerlemesi o çatlağı oluşturan etkinin devam ettiğini gösterir. Çatlağın eski olması ya da ilerlememesi ise o çatlağı ilk olarak başlatan etkinin dengeye ulaştığını ve onun devam etmesini önleyen karşı etkenler oluştuğunu gösterir. Çatlaklarda öteleme olup olmadığı da belirlenmelidir 2
Taşıyıcı olmayan yapı elemanlarında çatlak, çoğunlukla bu taşıyıcı olmayan elemanın üzerine oturduğu ya da taşındığı elemanda aşırı sehim sonucu oluşur. Bu taşıyıcı elemandaki sehim ve deformasyonun daha da arttığı durumlarda elemanın kendisinde de çatlak oluşması kaçınılmazdır. Yani taşıyıcı elemanda çatlak daha ileri bir hasar biçimidir ve daha tehlikelidir. 5.2.BETONARME (BA) YAPILARDA DEPREMDE ÇATLAK VE HASAR BĐÇĐMLERĐ MSK (Mendev, Spouhover, Karnık) MSK şiddeti 1 olursa : Şiddeti duyulmaz. MSK şiddeti 2 olursa : Çok hafif duyulur ve az sayıda insan hisseder. MSK şiddeti 3 olursa : Hafiftir, ev içinde az kişi hisseder. MSK şiddeti 4 olursa : Orta şiddetlidir. Ev içinde çok, dışarıda ise az kişi tarafından hissedilir. Araba içinde hissedilmez. MSK şiddeti 5 olursa :Yapı içinde herkes, dışarıda ise çok az kişi tarafından hissedilir. Ağır bir eşya düşebilir. Ağzı açık kapılarda sıvalar dökülür. A tipi yapılarda hafif hasar olabilir. Bazen kaynak suların miktarı değişebilir. 3
MSK şiddeti 6 olursa : Ev içinde ve dışında da hemen hemen herkes tarafından hissedilir. Bazı kişiler dengesini kaybeder. Çok kişi korkar. Tabak, çanak, cam gibi eşyalar kırılabilir.raftaki kitaplar düşebilir. Ağır mobilyalar yer değiştirir. A tipi yapılar çok, B tipi yapılar az hasar görür. A tipi az yapıda orta hasar olur. Zeminde 1 cm genişliğinde çatlaklar olabilir. Dağlarda rastgele yamaç kaymaları, kaynak suları ve yer altı sularında değişiklikler görülebilir. MSK şiddeti 7 olursa : Hasar yapıcıdırlar. Herkes korkar ve kaçar. Pek çok kişi oturduğu yerden kalkmada zorlanır. Araç içinde hissedilir. C tipi çok binada hafif hasar. B tipi çok binada orta hasar. A tipi çok binada ağır hasar. A tipi az binada yıkıntı olur. Sular çalkalanır ve bulanır. Kaynak suyunun debisi değişir. Kum, çakıl birikintilerinde kaymalar olur. Taş duvarlarda çatlamalar olur. MSK şiddeti 8 olursa : Yıkıcı depremlerdir. Korku ve panik yaratırlar. Araç kullanan kişi rahatsız olur. Ağaç dalları kırılıp düşer. En ağır mobilyalar hareket eder, lambalar hasar görür. C tipi çok yapıda orta hasar. C tipi az yapıda ağır hasar. B tipi çok yapıda ağır hasar. A tipi çok yapıda yıkıntı olur. Abide ve heykeller hareket eder. Mezar taşları burkulur ve devrilir. Taş duvarlar yıkılır. Vadi ve yol kenarlarında küçük yer kaymaları olabilir. Göl suları bulanır. Yeni su kaynakları (geçici) ortaya çıkabilir. Kurumuş olan kuyular sulanır. (YASS) değişir. 4
MSK şiddeti 9 olursa : Çok yıkıcı, genel panik, mobilyalarda önemli hasarlar olur. Hayvanlar kaçışır ve bağrışır. C tipi çok yapıda ağır hasar, C tipi az yapıda yıkıntı, B tipi çok yapıda yıkıntı, B tipi az yapıda fazla yıkıntı, A tipi çok yapıda fazla yıkıntı görülür. Heykel ve abideler yıkılır. Bentlerde önemli hasar olur. Toprak altındaki borular kırılır. Raylar eğrilir. Yollar bozulur. Düzlük yerlerde çokça su, kum, çamur fışkırır. Zeminde 10 cm ye varan çatlaklar oluşur. Dağ kaymaları, sularda büyük dalgalanmalar (tusunami, süpürgen) olur. Kuru kuyular sulanır ve sulu olanlar da kurur. MSK şiddeti 10 olursa : C tipi çok yapıda yıkıntı, C tipi az yapıda fazla yıkıntı, B tipi çok yapıda fazla yıkıntı, A tipi pek çok yapıda fazla yıkıntı görülür. Baraj, bent, köprü ve raylar bozulur, yıkılırlar. Yer altındaki borular kırılır veya eğrilir. Asfalt ve parkelerde kasisler oluşur. Zeminde birkaç desimetre çatlaklar, 1 m genişliğinde çatlaklarda olabilir. Büyük yamaç kaymaları (YASS ) değişir. Kanal, göl ve nehir suları karalar üzerine taşar yani göller oluşur. 5
MSK şiddeti 11 olursa : Çok ağır yıkıcıdır. Đyi yapılmış yapılarda, köprülerde, su bentlerinde, barajlar ve raylarda tehlikeli hasarlar oluşur. Yol ve caddeler kullanılmaz hale gelir. Yer altındaki bütün borular kırılır. Yatay ve düşey doğrultudaki hareketler nedeniyle geniş yarılma ve çatlaklar tarafından önemli biçimde bozulur. Çok sayıda yer kayması ve kaya düşmesi meydana gelir. Kum, çakıl ve çamur fışkırmaları görülür. MSK şiddeti 12 olursa : Yok edicidir. Manzara değişir. Toprağın altında ve üstünde tüm yapılar yıkılır. Yer yüzeyi büsbütün değişir. Geniş çatlaklarda ve yapılardaki yatay ve düşey hareketlerin yön muhtevaları izlenebilir. Kaya düşmeleri ve göçmeler çok geniş bir bölgeyi kaplarlar. Yeni göller ve çağlayanlar oluşur. 6