İHRACAT BEDELLERİNİN YURDA GETİRİLMESİ SERBEST BIRAKILDI ANCAK TAHSİLİ VEYA KAPATILMASI BELLİ ESASLARA BAĞLI I.GİRİŞ Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar ve bu karara ilişkin Tebliğ ler, bu güne kadar bir çok değişikliğe uğramış olup en son değişiklik 8 Şubat 2008 tarih, 26781 Sayılı Resmi Gazete de yayımlanan (Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Kararda Değişiklik Yapılmasına Dair Karar) 2008/13186 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile düzenlenmiş ve yayımı tarihinde yürürlüğe girmiş bulunmaktadır. Eski düzenlemede; her bir gümrük beyannamesi bazında 100.000 USD yi aşan ihracat bedellerinin yurda getirilmesi belli süre ve şartlara bağlanmış ve zamanında getirilmemesi halinde ise kambiyo suçu gereği ceza kesileceği öngörülmüş iken Yeni düzenlemede ticari amaçlarla ihraç edilen malların bedelinin ihracatçılar tarafından yurda getirilerek bankalara, Türk parası olması halinde tevsiki, döviz ise satılması zorunluluğu kaldırılarak, 8 Şubat 2008 tarihinden itibaren ihracat bedellerinin tasarrufu serbest bırakılmıştır. Ancak; ihracat bedellerinin tasarrufunun serbest bırakılması, bu bedellerin hiç getirilmeyeceği, kapatılmayacağı veya ihracatçının bunu dilediği gibi kapatacağı sonucunu doğurmamaktadır. Hazine Müsteşarlığı, Banka Kambiyo Genel Müdürlüğü ve Merkez Bankası nın bu konuda sık sık değişikliklere uğrayan genelgeleri yürürlükte olup, iş bu yazımızda özellikle vergi ve muhasebe mevzuatı açısından konu tekrar gündeme getirilmiştir. II. KONU HAKKINDAKİ SON MEVZUAT A. Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 sayılı Karar: İhracat bedellerinin yurda getirilmesi, Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar ın 8 inci maddesinde aşağıdaki gibi düzenlenmiş bulunmaktadır. İhracat bedellerinin tasarrufu serbesttir. Bakanlık ihtiyaç duyulması halinde ihracat bedellerinin yurda getirilmesine ilişkin düzenleme yapmaya yetkilidir. B. Hazine Müsteşarlığı, Banka ve Kambiyo Genel Müdürlüğü nün 23 Temmuz 2009 Tarihli 2009-1 Sayılı Genelgesi: Genelgenin konumuzla ilgili hükümleri aşağıda belirtilmiş bulunmaktadır. 1
İhracat bedellerinin tahsili 1.1. İhracat bedelleri, Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar, bu Karara ilişkin 2008/32-34 sayılı Tebliğ ve Hazine Müsteşarlığı tarafından buna ek olarak yapılacak düzenlemeler çerçevesinde ihracatçı ile ithalatçı arasındaki sözleşmeye ve uluslararası kurallar ile bankacılık teamüllerine göre firmaların yazılı beyanına istinaden döviz veya Türk Lirası olarak tahsil edilir. Ödeme şekilleri 1.2. İhracat bedelleri, satış sözleşmesinde belirlenen kurallar ve uluslararası ticari uygulamalar çerçevesinde Akreditifli Ödeme, Vesaik Mukabili Ödeme, Mal Mukabili Ödeme, Kabul Kredili Akreditifli Ödeme, Kabul Kredili Vesaik Mukabili Ödeme, Kabul Kredili Mal Mukabili Ödeme ve Peşin Ödeme şekillerine göre tahsil edilir. Döviz Alım ve Satım Belgeleri 1.3. Bankalarca yapılan işlemler sırasında Merkez Bankasınca belirlenen esas ve usuller dikkate alınarak, döviz alım belgesi (DAB), döviz satım belgesi (DSB) ve Türk parası transfer belgesi (TPTB ) düzenlenir. İhracat bedellerinin tasarrufu 1.4.1. Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 sayılı Karar ve anılan Karar a ilişkin 2008-32/34 sayılı Tebliğ çerçevesinde ihracat bedeli dövizler ilgililerce serbestçe tasarruf edilebilir. Bu bedellerin döviz tevdiat hesaplarına alınması veya Türk Lirasına çevrilerek kullanılması mümkün bulunmaktadır. İhracat bedelinin Türk Lirasına dönüştürülmesi halinde bankalarca DAB düzenlenir. Bankalarca ihracat alışı talep eden ihracatçı firmalardan başka bir belge aramaya gerek kalmaksızın sadece firma beyanı ile gümrük beyannamesine (GB) ilişkin bilgilerin DAB'a yazılması mümkün bulunmaktadır. Türk Lirası üzerinden yapılan ihracatta firmanın talep etmesi halinde DAB düzenlenebilir. Ancak, özel fatura ile yapılan ihracatta Maliye Bakanlığı ve Dış Ticaret Müsteşarlığı nın görüş ve talimatlarına göre hareket edilmesi gerekmektedir. 1.4.2. Döviz alışının ihracat bedeli olarak yapılmasının talep edildiği hallerde bankalarca dövizin yurtdışı kaynaklı olması şartı aranır. 1.4.3. Yabancı taşıtlar ile yabancı ülkelere sefer yapan yerli taşıtlara ihracat rejimine göre verilen yağ, yakıt, temizlik maddeleri ve kumanyaya ilişkin mal bedelinin, Türkiye de yerleşik alıcı firmalar tarafından yurt içinden yapılan havalelerle ödenmesi halinde bu ödemenin ihracat bedeli olarak kabul edilmek suretiyle aracı bankalarca alışının yapılması mümkündür. 2
1.4.4. Serbest bölgelerden gelen ihracat bedeli ile ilgili DAB istenilmesi halinde bu dövizlere ilişkin ihracatın serbest bölgelere yapıldığına ilişkin firmaların yazılı beyanı aranır. İhracat bedelinin tahsili 1.5.1. İhracat bedeli; - Bankalar aracılığıyla havale şeklinde, - İthalatçı, ihracatçı veya bunlar adına hareket ettiğini beyan eden Türkiye de veya dışarıda yerleşik üçüncü kişilerce efektif olarak, - İthalatçı, ihracatçı veya bunlar adına hareket ettiğini beyan eden Türkiye de veya dışarıda yerleşik üçüncü kişilerce çek olarak, - Kredi kartı ile tahsil edilebilir. 1.5.2. İhracat bedeli Türkiye deki bankalarca yurt dışındaki bankalar ile gerçek veya tüzel kişilere açılan kredilerden karşılanabilir. 1.5.3. İhracat bedelinin, ihracatçı adına açılacak DTH'ye alınması ve bu hesaptan kısmen veya tamamen ihracat bedeli olarak alışının yapılması mümkündür. 1.5.4. İhracatçı firmanın vekili bulunan kişi veya firma adına yurt dışından gelen dövizlerle açılan DTH'lerden, vekaletnamenin ihraçtan önce düzenlenmesi şartıyla vekili bulunulan ihracatçı firma adına veya imalatçı/tedarikçi firma adına ihracat bedeli alışı yapılabilir. İhracat bedelinin efektif olarak tahsili 1.6.1. Efektif olarak getirilen ihracat bedelinin yurt dışından getirildiğinin tespiti gümrük müdürlüklerince onaylı Döviz Beyan Tutanağı (DBT) ile yapılır. 1.6.2. DBT konusu efektifin ihracat bedeli olarak alışının yapılabilmesi için; - DBT nin Geliş Sebebi bölümünde efektiflerin getirilme sebebinin Ticari olduğunun kayıtlı olması, - DBT yi ibraz eden şahsın kimlik tespitinin yapılması, - ihracatçının yazılı beyanının aranılması gerekir. 1.6.3. Bankalara tevdi edilen efektifler, ilgililerce bankaya satılabilir veya yurt dışındaki alıcı veya Türkiye deki ihracatçı firma adına açılan DTH ye alınabilir. DTH ye alınan bu dövizlerin daha sonra ihracatçı firma adına alışı yapılabilir. 1.6.4. Bankalarca; 3
- Türkiye de ikamet etmeyenlere özel fatura ile yapılan satış bedeli, - Yabancı taşıtlar ile yabancı ülkelere sefer yapan yerli taşıtlara verilen yağ, yakıt ve temizlik maddeleri ile kumanya bedeli efektiflerin alışında DBT ibrazı aranmaz. 1.6.5. İlgililerce havale olarak gelen ihracat bedelinin, bankadan efektif olarak alınması halinde bu efektifin başka bir banka tarafından ihracat bedeli olarak alışı, bu efektiflerin yurt dışından geldiğine ilişkin aracı banka yazısının ibrazı veya alış işlemini yapacak bankaca efektif konusu dövizlerin havale olarak geldiğinin bankadan teyidinin alınması kaydıyla yapılır. İmalatçı/tedarikçi adına DAB düzenlenmesi 1.7.1. İmalatçı ya da tedarikçi tarafından yazılı olarak talep edilmesi durumunda imalatçı ve/veya tedarikçi adına gelen dövizin alışı yapılarak ihracat bedelinin TL karşılıkları imalatçı ve/veya tedarikçi firmalara ödenirken DAB aracı ihracatçı adına da düzenlenebilir. 1.7.2. Aracı ihracatçı tarafından gerçekleştirilen ihracata ilişkin bedelin imalatçı ve/veya tedarikçiye döviz olarak temlikinden sonra tahsil edilmesi halinde, imalatçı veya tedarikçi tarafından söz konusu bedelin ihracat bedeli olarak alışının yapılmasının talep edilmesi halinde bu dövizlerin ihracat bedeli açıklaması ile imalatçı ve/veya tedarikçi firma adına alışı yapılabilir. III. DEĞERLENDİRME VE SONUÇ Görüldüğü üzere Kambiyo mevzuatına göre, ihracat bedelleri üzerinde 8 Şubat 2008 tarihinden itibaren ihracatçının tasarrufunun serbest bırakılması ile ihracatçılar adına kambiyo dosyalarının düzenlenmesi, ihracat bedellerinin takibi ve ceza uygulamasına son verilmesi ile diğer mevzuatımıza (vergi ve muhasebe) göre ihracat bedellerinin hiç getirilmeyeceği, getirilen dövizlerin Döviz Alım Belgesine (DAB) bağlanamayacağı veya Vergi Usul Kanununa (VUK) göre değerlemeye tabi tutulamayacağı anlamı taşımamaktadır. Bu konudaki Hazine Müsteşarlığı Banka ve Kambiyo Genel Müdürlüğü nün 23 Temmuz 2009 Tarihli 2009-1 Sayılı Genelgesinde yer alan aşağıdaki düzenleme net bir açıklama niteliğindedir; Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 sayılı Karar ve anılan Karar a ilişkin 2008-32/34 sayılı Tebliğ çerçevesinde ihracat bedeli dövizler ilgililerce serbestçe tasarruf edilebilir. Bu bedellerin döviz tevdiat hesaplarına alınması veya Türk Lirasına çevrilerek kullanılması mümkün bulunmaktadır. İhracat bedelinin Türk Lirasına dönüştürülmesi halinde bankalarca DAB düzenlenir. Bankalarca ihracat alışı talep eden ihracatçı firmalardan başka bir belge aramaya gerek kalmaksızın sadece firma 4
beyanı ile gümrük beyannamesine (GB) ilişkin bilgilerin DAB'a yazılması mümkün bulunmaktadır. Türk Lirası üzerinden yapılan ihracatta firmanın talep etmesi halinde DAB düzenlenebilir. Ancak, özel fatura ile yapılan ihracatta Maliye Bakanlığı ve Dış Ticaret Müsteşarlığı nın görüş ve talimatlarına göre hareket edilmesi gerekmektedir. Bununla birlikte konu hakkında; uygulama farklılıkları bulunmakta olduğu, ciddi muhasebe ve vergi hataları ile karşılaşılmakta olduğu, bundan hareketle mükelleflerin olası mali incelemelerde sıkıntılarla karşılaşmamaları için ilgili genelge kapsamında işlem yapmalarında fayda görüldüğü de açıktır. İhracat bedellerinin kambiyo mevzuatına göre tasarrufunun serbest bırakılarak herhangi bir cezai müeyyideye bağlanmamış olması vergi mevzuatı açısından handikaplar doğuracağı görülmektedir. Bize göre: İhracat bedelleri serbestçe tasarruf edilebilir olsa dahi, ihracatçıların ihracat bedellerini yurda getirirken veya hesaplarını kapatırken aşağıdaki prosedüre uymaları gerekmektedir. Banka aracılığı ile getirilmiş ise, DTH (Döviz Tevdiat Hesabı) na alınması, bozdurulması halinde DAB (Döviz Alım Belgesi) düzenlenmesi. Elden getirilmiş ise, DBT (Döviz Beyan Tutanağı) na bağlanması, bozdurulması halinde DAB (Döviz Alım Belgesi) düzenlenmesi. Çek olarak tahsil edilmesi, Kredi kartıyla tahsil edilmesi, İnternet bankacılığı sisteminde bankalara satış yaparak TL ye çevrilmesi. Oysa uygulamada, işletmelerin ihracat bedellerini yukarıdaki yolları izlemek yerine; Ortaklar cari hesabına aktarmak suretiyle veya, Elden alındığını beyan etmek suretiyle, Efektif olarak aldıklarını, efektifleri de TL ye çevirirken, Bankalar dışında özellikle döviz büfeleri ne satış yaparak TL ye çevirdikleri, Gibi, mevzuata uymayan işlemler yapıldığı görülmektedir. 5
Özellikle, ihracatçıların KDV iade mevzuatında özel faturalı ihracat ve hizmet ihracatı dışındaki ihracatlarda DAB (Döviz Alım Belgesi) aranılmamasından sonra, konunun daha da belirsiz, hatalı ve farklı uygulamalar ile karşı karşıya kaldığı da bir gerçek. Durum böyle olmakla beraber,34 Seri No.lu Mesleki Tebliğ ile ihracattan doğan tüm iadeler için YMM (Yeminli Mali Müşavir) raporlarında DAB lar ile ilgili izahat istenmekte ve DAB ların gerçeği yansıttığı ifadesi istenmektedir. Buradaki çelişki veya sıkıntı ise DAB istenme mecburiyeti olmayan ihracatların iade işlemlerinde YMM raporlarında DAB izahatı istenmesidir. 32 Sayılı Kararın değişen 8 inci maddesinin son paragrafına göre; Bakanlık ihtiyaç duyulması halinde ihracat bedellerinin yurda getirilmesine ilişkin düzenleme yapmaya yetkilidir." denilmektedir. İhracatçıların kambiyo mevzuatına göre bir çok sıkıntılı ve bürokratik işlemden kurtulmuş olmaları sonucunu doğuran ve ihracat bedellerinin serbest bırakılması şeklinde algılanmaya müsait olan, ihracat bedellerin serbestçe tasarruf edilmesini öngören düzenlemenin vergi ve muhasebe işlemlerine yönelik uygulamada sıkıntı yaşanmasına yol açmaması için Hazine Müsteşarlığından sorumlu Bakanlık ve Maliye Bakanlığı nca yapılacak yeni bir açıklayıcı düzenlemeye ihtiyaç bulunduğu görüşü ortaya çıkmış bulunmaktadır. 6