Topallık Kontrol Programı AYAK VE TIRNAK PROBLEMLERİNİN NEDENLERİ Doğal yaşam ortamı çayır ve meralar olan sığırların, yoğun yetiştirme programları gereği yaşamlarının büyük kısmını beton zeminler üzerinde geçirmeye zorlanmasının topallık ve ayak problemlerinin başta gelen nedeni olduğu ileri sürülebilir. Ayak ve tırnak problemleri ile topallıklar genetik (kalıtsal) ve çevresel (dış etkilerle oluşan) birçok etmenin ayrı ayrı veya birlikte etkisi sonucu ortaya çıkabilir. Bunların başında: Doğuştan olan bazı tırnak bozuklukları. Bozuk, aşındırıcı ve kaygan beton zeminlerde yürüme ve uzun süreli ayakta durma. Aşırı ıslak, çamurlu, gübre ve idrarla dolu pis ahır içi yollar, yatma yerleri (duraklar) ve gezinti alanları. Yetersiz yataklık kullanımı. Stres. Toprak ve benzeri yumuşak zeminlerden ani olarak beton zeminlere geçiş. Dengesiz beslenme. Hayvanların uzun süre ayakta kalması, yeterince yatıp dinlenememesi. Rasyonda kaba-kesif yem oranının (60/40 veya 50/50) bozulması ve yoğun yem ağırlıklı yemlerle aşırı besleme. Kaba yemlerin çok ince kıyılmış olarak verilmesi. Hayvanın yaşı ve vücut yapısı. Laktasyon (süt verim) dönemi. Doğum sırasındaki hormonel bazı değişikliklerin neden olduğu yan etkiler. Tüm vücut sistemini etkileyen (sistemik) bazı hastalıklar. Travmalar ve darbeler. Düzenli tırnak bakımı yapılmaması. Hatalı tırnak kesimi.
Topallık Kontrol Programı Topallık kontrol planının uygulanması aşağıdaki adımlardan oluşur: 1. Tanı - Sorunun ne olduğunu sürüdeki ne kadar ayak prb. olduğunu hangi ineklerin daha çok etkilendiğini bilmek? İşletmedeki ineklerin topallığına neden olan ortamı (lezyonları) bilmemiz gerekir. - örneğin, taban ülserler ve dijital dermatitin farklı kontrol stratejileri var. Kontrol noktalarının en önemlisi çiftlikteki mevcut kayıtların kalitesine bağlıdır. Eğer herhangi bir kayıt varsa, bir veteriner veya ayak yapan uzman ile ineklerin ayak muayenesini yapılıp kontrol edilmelidir. Bu işletmedeki sürüdeki tüm güncel topal ve ayakları "problemi olan ineklerdeki lezyonların erken aşamalarda tesbit edilmek iyi bir gözlem ve takiple kontrolle gerçekleşir. Ayrıca topallık sorunun sürüdeki ölçeksel büyüklüğünün farkında olmak bilmek için sürekli takipte olmak gerekir. Onları tedavi edilebilir ve sürüyü sağlıklı bir şekilde dönmesini sağlayarak sürü verimliliğine katkı sağlayabiliriz..bunu da yapabilmek için topal ineklerin kimliğinin kayıt, altına alarak topallık için sürünün bütünün topallık skoru ve kaydı oluşturulmalıdır. Puanlama yapılmalıdır. 2. Risk değerlendirmesi Problem ne neden oluşuyor? Ana lezyonlar tespit edildikten sonra, bu sorunlara neden olan etkenler nelerdir, risk faktörlerini dikkatle belirleme zamanıdır. Bu tam bir risk değerlendirmesi formunu kullanarak, çok detaylı bir şekilde yapılması, ya da kontrollü bir şekilde, ana sorunları etkileme olasılığı olan genel alanları dikkate alınarak yapılabilir. 3. Eylem planı - Bu konuda ne yapılabilir? Riskler tespit edildikten sonra, azaltmak veya riskleri kaldırmak için neler yapılabileceğini belirleyiniz. Belirli noktalarda bir eylem planı yapın. Bunu takip edin! 4. İzleme Problemlerde düzelme oluyormu? Durumdaki değişmeleri kaydetmek ve herhangi bir değişen durumun farkında olmak için düzenli takip edilmesi gerekiyor. Aylık lokomosyon (hareket etme) puanlama ve tam bir yorum için en az bir yıllık veri toplanmalıdır.
1. Tanı Sürüdeki ineklerde ne gibi sorunlar var? (Ana lezyonlar nelerdir?) 1. Taban Ülserleri Daha çok tırnak tabanı ile ökçe bölgesinin birleşim yerinde görülen lezyonlarla ortaya çıkar. Tırnakların dengeli olmayışı, aşırı uzamış tırnaklar, besleme bozuklukları, stres, beton zeminlerde uzun süre ayakta durma ve kötü tırnak kesimi başlıca risk faktörüdür. (aynı zamanda Rusterholz ülser veya pododermatitis circumscripta olarak da bilinir) Tabanın içindeki yumuşak dokularda hasar oluşur ve normal tırnak dokusu kısmı üretilemediği zaman taban ülserleri ortaya çıkar. "Canlı" yumuşak doku veya deri etkilenir. Ayak tabanında hasara neden olan etkenler. Fiziksel basınç Buzağılama, hastalık veya diyet bağlantılı ineğin fizyolojisi ve metabolizmasında değişiklikler
2. Beyaz çizgi lezyonları Boynuzsu tırnağın ön ve yan duvarının, tırnak Tabanın daki birleşme yerinde beyaz çizgi olarak görülen hattaki bağ dokunun zarar görmesi, taş, kum, çakıl v. b. maddelerin buraya sıkışması gibi nedenlerle apseler oluşması şeklinde görülen bir hastalıktır. Aşırı büyümüş ve dengesiz tırnaklar, boynuzsu tırnak tabakasının aşırı aşınması, kötü tırnak kesimi beslenme bozuklukları, kaygan beton zeminler ve uzun mesafelere yürüme başlıca risk faktörleridir. "beyaz çizgi" hattı üzerinde de oluşan çürükler çökmeler ayrılmalar meydana geldiğinde beyaz çizgi lezyonlar ortaya çıkar. Enfeksiyon bu boşluklardan ayağa girerse etkileri çok ciddi olabilir. 3. Dijital dermatit Çoğunlukla arka ayaklarda, ökçenin yakınında parmaklar arası boşluğun birleşim yerinde görülen çok derin olmayan bir dermatittir. Bakteriyel katılımla oluşan çok faktörlü bir hastalık olduğu belirtilmekle birlikte, hastalığın etkeninin spirochete denilen spiral şekilli bir bakteri olduğu ileri sürülmektedir. (Aynı zamanda Mortellaro hastalığı olarak da bilinir) *Dijital dermatit interdijital yani iki tırnak arası alan ya da topuk üzerinde deri üzerinde bulunan en yaygın bir enfeksiyondur. * organizmalarla bağlantılı spiroket denir. * Ayakları üzerinde ve ortamdaki sıvı gübre bu problemi enfeksiyonu büyütmek için ideal koşulları oluşturur * Lezyon ilerledikçe görünümü lezyonun farklı aşamalarında değişir. *Rutin ayak bakımı D.Dermatiti önlemede en iyi yoldur.
Erken Evre aşaması Digital dermatit 2. aşama Şişme (üreme)aşaması Gerileme aşaması 4. Ayak şekli bozulmuş prb.li ayak Ayak Çürüklüğü (Interdigital flegmon) : Genelde arka ayaklarda parmaklar arası deride ve korona bölgesinde yumuşak dokularda şişkinlik, kızarıklık ve buradaki kıllardaki dökülmelerle ortaya çıkar. Şişkinlik giderek yayılır ve pis kokulu bir akıntı ortaya çıkar. Enfeksiyona Fusabacterium necrophorum adlı bir bakterinin neden olduğu belirtilmekle birlikte iki ayrı bakterinin birlikte etki etmesinin hastalığı
oluşturduğuna dair görüşler de vardır. Bulaşıcıdır. Kısa sürede yayılabilir. Erken dönemde antibiyotiklerle tedavi edilmezse daha derindeki dokulara yayılma olasılığıfazladır. (aynı zamanda parmak arası flegmonunun veya nekrobasılozis olarak da bilinir) Interdijital alan yani 2 toynak arası deri delindiği ve bakteriler Fusobakterium necrophorum bulaştığında ayakta enfeksiyon oluşur. interdijital alanı bulaşma sonucu, Ayak hızla şişer ve ayakta ağrı olur. Laminitis : Ayak dokularının bulaşıcı olmayan iltihabı olarak adlandırılır. Büyük ve modern sığırcılık işletmelerinin en önemli sorunlarından biridir. Tırnaktaki hassas tabakanın herhangi bir etki sonucu iltihaplanması sonucu oluşur. Subklinik ve klinik formları vardır. Ayak tabanının delinmesi, tırnakların çok kısa kesilmesi sonucu hassas dokunun enfeksiyona maruz kalması, tırnak kesiminde kullanılan bazı aletlerin hatalı kullanımı sonucu tırnakta aşırı ısınma, aşırı yoğun yem (fabrika yemi ve benzerleri) tüketimi, kaba yemlerin çok ince kıyılması, asidoz, aşırı terli iken soğuksu içilmesi, pnömoni, metrit, mastitis, ciddi sindirim bozuklukları, kan zehirlenmeleri, alerjik reaksiyonlar, gastrointestinal sistemde üretilen ve kan dolaşımına geçen bazı endotoksinler (zehirli maddeler), kimi hormonel etkiler ile bilinmeyen diğer bazı faktörler hastalığın en önemli nedenleri olarak gösterilmektedir.kronik problemler ayak kemiğinin (ayağın en alt kısmındaki kemik) aşağı sarkmasına ve taban ülserlerine yol açar. Kemiğin hassas tabakalar üzerine baskısı ile 2-4 ay içerisinde ortaya çıkan ezik ve kanamalara neden olur. Laminitisli ayak ağrır ve dokunulduğunda sıcak olarak hissedilir. Kan damarları tıkanır ve ayak parmağı atardamarının tırnağın üzerinde inciğin ön ve yan tarafında sert ve ağır şekilde attığı hissedilir. Hastalık çok ciddi ve sürekli tedavi gerektirir. Korunma çok daha ekonomiktir. değişiklikler Laminitisli ayak tabanı ve oyulması ile gözlemlenen
. TEŞHİS VE TANI İÇİN LEZYON REFERANS TABLOSU AYAK TABANI(TIRNAK) LEZYONLARI KANAMA. KAN LEKELİ AYAK TABANI Ayak tabanında tırnaksı yapıda görülen kan lekesi ayak tabanında 2 katman arasında bulunan kan damarlarının zarar görüp sıkışması sonucu oluşan kanlı lezyon Tırnak tabanı sağlam (yumuşak doku sağlamsa - Bu bir taban ülseri olurdu ülser olurdu) TABAN ÜLSERİ Tipik "taban ülser lezyonlarında " canlı yumuşak dokuları açığa çıkar,yumuşak dokular kendini yenileyemez ve taban tırnağında çürükler,boşluklar oluşur.
DİĞER ÜLSER Ayak tabanının herhangi bir yerinde bozulmuş yumuşak taban dokusu Tırnak duvarı ülseri Tırnak ucu ülseri ÇÜRÜK AYAK (pedal kemik nekrozu) Genellikle kötü koku ile Ayak tabanı(pençe) ayak boşluk çürüme şeklinde görülür. Enfeksiyon tırnak ucundan ayak tabanına girmiş ve kemiklere ulaşmıştır. BEYAZ ÇİZGİ AYRILMASI Ayak tabanındaki tırnaksı Beyaz çizgi kısmının fiziksel baskılardan dolayı ayrılması. Genellikle beyaz çizgi kısmına yabancı madde girişinden dolayı siyah görünür. Topuk ülseri BEYAZ ÇİZGİDE APSE beyaz çizgi kısmındaki ayrılma nedeniyle enfeksiyon sonucu apse oluşumu,enfeksiyonlu kısım açılır ve apse boşaltılır. TOPUK EROZYON Ayak tabanında aşınma taban çökmesi çukurlaşma, yarıklar ya da taban yüzeyinde eksilmeler. TIRNAK DUVARI YARIK VE ÇATLAKLARI Ayak taban tırnağının en iç veya dış tırnak duvarında yatay ya da dikey kumsu çatlaklar. UZAMIŞ AYAK TIRNAĞI Şekilsiz bir ayak ve aşırı uzamış şekilsiz tırnak
DERİ VE interdijital ALAN LEZYONLARI Dijital dermatit (DD) veya Mortellaro hastalık Genellikle sadece topuk üstünde deri, iltihabı, ama interdijital uzayda zaman zaman, örneğin diğer sitelerde, bulunabilir. "Spiroket" adı verilen organizmaların bir grup olduğu enfeksiyona neden oldu. Birçok aşamaları ve bu durumun formları görülür - Orta derece D.Dermatit Kabuk bağlamış D.Dermatit Granülomatöz D.D. Genelde arka ayaklarda parmaklar arası deride ve korona bölgesinde yumuşak dokularda şişkinlik, kızarıklık ve buradaki kıllardaki dökülmelerle ortaya çıkar. Şişkinlik giderek yayılır ve pis kokulu bir akıntı ortaya çıkar. Enfeksiyona Fusabacterium necrophorum adlı bir bakterinin neden OLUR Kötü Ayak veya interdijital Flegmonu veya interdijital nekrobasilloz veya ayak çürüğü. TÜYLÜ SİĞİL D.D Ölü Dokulardan Kaynaklanan Kötü Kokusu Olan Ayak Tabanı Çatlakları CİDDİ D.DERMATİT İnterdijital alanın sert dokusunun çıkıntılı şekilde büyümesi. Süper kötü AYAK Belirtisi kötü koku ve geniş ölü doku ve cilt çatlakları, yarıkları şeklindedir. Başlangıçta aşırı. septisemi ve ani ölüme yol açabilir. Bulaşıcı salgınlara sebeb olur.
Yabancı cisim nüfuz etme Taş / diken, vs ile tek veya beyaz çizgi nüfuz etme Derin septmisemi (kan zehirlenmesi) Enfeksiyon Ayak tabanındaki derin çatlak ve kırıklardan giren Enfeksiyon yapılarının, tendon ve ekleme ulaşması Diz içi hasarları - Hafif saç dökülmesi ya da daha şiddetli ülserler, yaralar şişlikler şeklinde görülür.
TOPALLIK SKORLAMA 1-TANI VE TEŞHİS 1. ineklerin Yürüyüşünü izleme Sürüdeki topal inekleri belirlemek için tek yol yürüyüşlerini izlemektir.(sağımhaneye yeme geliş gidiş vs. esnasında) inekleri temiz, düz, kaygan olmayan bir zemin üzerine düz bir çizgide gözlemleyin.sürüdeki ayak rahatsızlığından dolayı rahat yürüyemeyen inekleri.yandan veya arkadan izleyin ve tüm sürüyü bu şekilde gözlemleyin. TOPALLIK SKORU 0 - Topal değil. Vücut ağırlığını Dört ayağı üzerinde eşit zaman aralığında adım atarak yürüyor. Klinik tanımlama: Normal Tanımlama: Sırt düz ayaklar dik ve sağlam yere basar.
TOPALLIK SKORU 1 Topal Uzun adımlarla yürüyorsa ve zaman aralıkları birbirinde farklı ise bir topallama oluşma ya başlayacak demektir. ** Muayene ve tedavi edilmesi gerekmektedir. Klinik tanımlama: Hafifçe topal Tanımlama: Duruş sırasında sırt düz yürürken kavis yapmakta. Dışkı hafif Anormal
TOPALLIK SKORU 2 Ciddi Topallık Yürümeye karşı güçlü isteksizlik,ağırlığını tek bacak üzerine vermek ya da daha fazla ayağında topallık olabilir. **Acilen hemen tedaviye alınıp özel ilgi bakım yumaşak zemine çıkarılmalıdır. ** Çok şiddetli vakalarda, özel solüsyon ve karışımlar kullanılmalıdır. Klinik tanımlama: Orta derecede topal Tanımlama: Sırt yürürken ve dururken kavis yapar. Bir veya birkaç ayakta kısa adımlar gözlenir Klinik tanımlama: Topal Tanımlama: Sırt yürürken dururken kavis yapar. Bir veya birden fazla ayakta görülür, vücut ağırlığını azda olsa diğer ayaklar taşır. Klinik tanımlama: Aşırı topal Tanımlama: Sırt kavisli, bir ayağına kesinlikle basmaz, yatma pozisyonundan kalkmakta zorluk çeker veya kalkamaz.
Unutulmamalıdır ki: Sağlıklı tırnaklar Mutlu inekler Daha yüksek verim Mutlu SÜT işletmeleri demektir.