Respublikanın ümumtəhsil məktəblərinin 8-ci sinifləri üçün İnformatika dərslik komplekti Müəlliflər: Ramin Mahmudzadə İsmayıl Sadıqov Naidə İsayeva Bakı: YaгNəşr, 2015. Dərslik komplekti ilə bağlı TQDK-вa daбil olmuş və açıq müzakirələrdə bildirilmiş qeydlər, iradlar və təkliflər əsasında haгırlanmış YEKUN RƏY 2
Yekun rəy aşağıdakı meyarlar əsasında formalaşmışdır: 1. Məгmunun işlənməsi baбımından 2. Dil və вaгı üslubu baбımından 3. Dizayn və bədii tərtibat baбımından 4. Tapşırıqların elmi-metodiki uвğunluğu baбımından 5. Müəllim üçün metodik vəsait in (MMV-nin) məгmununun işlənməsi baбımından 1. Məгmunun işlənməsi baбımından Dərslik komplekti dərslik və müəllim üçün metodik vəsaitdən ibarətdir. Dərslik 6 tədris vahidi üzrə ( İnformasiвa, Multimedia, Proqramlaşdırma, Kompüter, Tətbiqi proqramlar, İnformasiвa cəmiyyəti və internet ) 26 mövzu olmaqla, 96 səhifəni əhatə edir. Dərslik komplekti 4 məzmun xətti ( İnformasiвa və informasiya prosesləri, Formallaşdırma, modelləşdirmə, alqoritmləşdirmə və proqramlaşdırma, Kompüter, informasiya-kommunikasiвa teбnologiвaları və sistemləri, Cəmiyyətin informasiвalaşdırılması ) üzrə 8 əsas və 25 alt standarta uyğun tərtib edilmişdir. Dərslikdə mövzular üzrə Maraqoyatma, Fəaliyyət, İгahlar, Bu maraqlıdır, Öyrəndikləriniгi вoбlaвın, Araşdıraq-öyrənək, Sözlük kimi bloklar verilmişdir. Həmçinin hər tədris vahidinin sonunda Ümumiləşdirici sual və tapşırıqlar verilmişdir ki, bu da dərsin qavranılması baxımından müsbət haldır. Verilmiş materiallar şagirdlərin dünyagörüşünün və nitq mədəniyyətinin formalaşmasını təmin edir. Faktların dəqiqliyi, elmiliyi və didaktik tələblər, əsasən, gözlənilmişdir. Fəndaxili və fənlərarası inteqrasiya, əsasən, nəzərə alınmışdır. Gender, irq, din və etnik məsələlər, bəşəri dəyərlərə həssas münasibət gözlənilmişdir. Qeyd etmək lazımdır ki, Təhsil Nazirliyinin rəsmi müraciətinə əsasən dərslik komplektinin qiymətləndirilməsi ilə bağlı Tələbə Qəbulu üzrə Dövlət Komissiyası tərəfindən hazırlanmış rəydə göstərilən irad və təkliflərin xeyli hissəsi bu nəşrdə nəzərə alınmışdır. Lakin bəzi iradlar olduğu kimi qalıb, əlavə və dəyişikliklər zamanı isə yeni səhvlərə yol verilmişdir. Bunlar aşağıdakılardır: 3
Səhifə 6. Dərsliklə necə işləməli? hissəsində təqdim edilmiş Açar sözlər in Sözlük kimi verilməsi tövsiyə edilir. Çünki dərslik boyu mövzular üzrə bu blok Sözlük kimi təqdim edilmişdir. Səhifə 8. Fəaliyyət blokunda ərəb əlifbasında Araz sözündə əlif hərfinin üzərində məd (~) işarəsi qoyulmalıdır. Səhifə 9. 2-ci abzasda Verilən informasiвanı insan heç də həmişə qəbul edə bilmir cümləsinin İnsan qəbul edilən informasiyanı heç də həmişə anlaya bilmir kimi verilməsi tövsiyə edilir (dərsliyin rus dilində olan variantına uyğun olaraq). Yenə həmin səhifədə 3-cü abzasın Təbii dillər şifahi və вa вaгılı formada olan danışıq dilləridir cümləsinin Təbii dillər insanlar arasında şifahi və ya yazılı formada olan danışıq dilləridir kimi verilməsi məqsədəuyğundur (dərsliyin rus dilində olan variantına uyğun olaraq). Səhifə 12. 6-cı abzasdakı Ədədlərin bir say sistemindən başqasına keçirilməsi гamanı hesab əməllərini bilmək laгımdır cümləsinin hansı mənada verildiyi aydın olmadığından, dəqiqləşdirilməlidir. Yenə həmin səhifədə cədvəldə yalnız bir ədədin deyil, bütün ədədlərin indeksində 2 yazılması tövsiyə edilir. Səhifə 14. Bir say sistemindən başqasına keçid mövzusunda 1-ci abzasın altında qeyd edilmiş çoxhədlidən sonra 0 a i < p şərti əlavə edilməlidir (dərsliyin rus dilində olan variantına uyğun olaraq). Yenə həmin səhifədə 3-cü abzasdakı Ədədin çoxhədli şəklində göstərilməsinə onun açıq вaгılış forması deвilir. Bu formadan ədədləri bir say sistemindən başqasına keçirmək məqsədilə istifadə oluna bilər fikri istənilən say sisteminə keçmək üçün ödənilmir. Verilmiş fikrin digər say sistemlərindən onluq say sisteminə keçilməsinə aid olduğu qeyd edilməlidir. Səhifə 23. 1-ci cümlədəki çoб genişçeşidli ifadəsinin müxtəlif sözü ilə əvəz edilməsi tövsiyə edilir. Yenə həmin səhifədə 5-ci abzasdakı Müasir rəqəmsal fotokameraların əksəriyyəti maye-kristal ekranla təchiz olunub və onlarla qısa videolar da çəkmək mümkündür cümləsi dəqiqləşdirilməlidir. Çünki qısa videolar da çəkmək 4
mümkündür ifadəsinin rəqəmsal fotokameralar a, və yaxud maye-kristal ekran a aid olması şagirdlərdə çaşqınlıq yarada bilər. Səhifə 24. 2-ci abzasın 4-cü cümləsində Bəzi sözünün Əksər ilə əvəz edilməsi Yenə həmin səhifədə 4-cü abzasdakı Yuбarıda haqqında danışılan o biri qurğular kimi, rəqəmsal audio-pleyerlərin də əksəriyyəti kompüterə USB-portlu kabel vasitəsilə qoşulur cümləsinin Yuxarıda haqqında danışılan o biri qurğular kimi rəqəmsal audio-pleyerlərin də əksəriyyəti kompüterin USB portuna kabel vasitəsilə qoşulur kimi verilməsi Səhifə 25. 3-cü abzasdakı Bir slaвddan başqasına keçid гamanı çoбlu saвda xüsusi effektdən istifadə etmək olar cümləsi Bir slayddan başqasına keçid zamanı çoxsaylı xüsusi effektlərin birindən istifadə etmək olar kimi verilməlidir. Səhifə 29. 1-ci abzasda Adətən, təqdimatın başlıca məqsədi böyük həcmli informasiвanı auditoriвaвa вığcam şəkildə çatdırmaq olur cümləsinin Adətən, təqdimatın başlıca məqsədi böyük həcmli informasiyanı auditoriyaya yığcam, əyani şəkildə çatdırmaq olur kimi verilməsi tövsiyə edilir. Səhifə 35. 4-cü bənddə Kodlaşdırma sona çatdıqda, bəzən isə daha öncədən proqramın testlənmə və sazlanması başlanır cümləsindəki bəzən isə daha öncədən ifadəsinin kodlaşdırma zamanı və ya bitirməzdən öncə ifadələrindən biri ilə əvəz edilməsi tövsiyə edilir (dərsliyin rus dilində olan variantına uyğun olaraq). Səhifə 38 və 39. Səhifə 38-də Fəaliyyət-1 -in 5-ci bəndində və səhifə 39-da Fəaliyyət-2 -nin 1-ci bəndindəki Python interpretatorunu ifadəsi Python örtüyünü kimi verilməlidir. Səhifə 41. Sonda qeyd edilmiş Proqramlaşdırmada dəвişənə nəyinsə вarlığı (etiketi) kimi də baxmaq olar fikri düzgün deyil. Çünki Windows-da yarlıq anlayışı termin kimi tam başqa məna daşıyır. Səhifə 42. 5-ci abzasda dəyişənə orxan2002 adının verilməsi pedaqoji, psixoloji və metodik cəhətdən doğru deyil. Bu, sinifdə ola biləcək Orxan adlı şagirdin həm özünə yaxşı təsir etməyə bilər, həm də onun yoldaşları tərəfindən zarafat obyektinə çevrilmə ehtimalını yaradar. 5
Yenə həmin səhifədə mövzunun izahında dəyişənin adında böyük və kiçik hərflərdən istifadə edilməsində fərqin olması haqqında məlumatın əlavə edilməsi Məsələn, a=5 və A=3 müxtəlif dəyişənlərdir. Səhifə 43. Səhifənin əvvəlindəki cədvəldə Təsviri sütunu üzrə 4-cü sətirdə yazılmış Nümunə: 100/8 12 əvəzinə Nümunə: 100/8 12,5 verilməlidir (dərsliyin rus dilində olan variantına uyğun olaraq). Səhifə 47. 1-ci abzasın sonunda Təkrar-təkrar icra olunan komandalar qrupu dövrün gövdəsi adlanır cümləsinin Dövrün daxilində icra olunan komandalar qrupu dövrün gövdəsini təşkil edir kimi verilməsi tövsiyə edilir. Səhifə 53. 1-ci abzasda İş masasında, adətən, tez-tez istifadə olunan proqramların qısaвol simgələri yerləşdirilir cümləsində proqramların qısaвol simgələri ifadəsinin fayl və qovluqların qısayol simgələri ilə əvəz edilməsi Səhifə 66. Fəaliyyət-1 -in mövzunun izahından sonra verilməsi Səhifə 71. Fəaliyyət-2 -nin başlığı огün uгaqlaşdırılması əvəzinə Üzün silinməsi kimi göstərilməlidir. Çünki 2-ci bənddə verilən Erase əmri silməni yerinə yetirir. Səhifə 79. 1-ci abzasdakı Sətirlərin вarlıqları (başlıqları) 1-dən başlaвaraq tam ədədlər şəklində göstərilir. Sütunların вarlıqları latın əlifbasının hərfləri ilə verilir cümləsinin Sətirlər 1-dən başlayaraq ədədlərlə nömrələnir, sütunlar isə latın əlifbasının hərfləri ilə adlandırılır kimi verilməsi Yenə həmin səhifədə 1-ci abzasda sətir və sütunlar haqqında verilənlərə onların maksimal sayı və adları haqqında da məlumatın əlavə edilməsi Çünki səhifə 84-də Ümumiləşdirici sual və tapşırıqlar dakı 7-ci tapşırıq sətir və sütunların adlandırılması haqqındadır. Səhifə 81. Mövzunun izahının 1-ci abzasının 5-ci cümləsində dəвişənin sözünün verilənin ilə əvəz edilməsi Səhifə 87. 1-ci abzasda İnformasiвanın emalını iki növə aвırırlar cümləsinin İnformasiyanın emal edilməsinin iki növünü fərqləndirirlər kimi verilməsi tövsiyə edilir. Həmçinin 2-ci bənddəki Məгmun saбlanılmaqla formanın dəвişdirilməsi 6
cümləsinin İnformasiyanın məzmununun saxlanılması ilə təqdim olunma formasının dəyişdirilməsi kimi verilməsi məqsədəuyğundur (dərsliyin rus dilində olan variantına uyğun olaraq). Səhifə 91. Fəaliyyət-1 -də 5-ci bənddə mötərizədə verilmiş www.box.az ifadəsinin məsələn, www.box.az kimi yazılması Səhifə 96. Sonuncu səhifədə çapa imzalanma tarixi 06.06.2015 kimi qeyd edilsə də, dərsliyin 1-ci səhifəsində təsdiqolunma tarixi 08.06.2015 kimi verilmişdir. Dərsliyin rus dilində olan variantında aşağıdakı qüsurlara rast gəlinir: Səhifə 6. ч hissəsində verilmiş 2, 4 və 6-cı bəndlər dərsliyin Azərbaycan və rus dillərində olan variantında fərqli verilmişdir. Uyğunsuzluğun aradan qaldırılması Səhifə 16. П ь ч blokunda dərsliyin Azərbaycan dilində olan variantında qeyd edilmiş 1 və 2-ci suallar verilməmişdir. Uyğunsuzluğun aradan qaldırılması Səhifə 18 və 19. Səhifə 18-də verilmiş cədvəl, səhifə 19-da ч blokunun 2-ci bəndi dərsliyin Azərbaycan dilində olan variantına uyğun deyil. Səhifə 22. Sonuncu abzasda qeyd edilmiş 3-cü cümlənin yeni abzasda verilməsi tövsiyə edilir. Səhifə 23. Dərsliyin Azərbaycan dilində olan variantında 2-ci abzasdakı кəkilən hər bir şəklin görüntüsü işığa həssas elementlərdən təşkil olunmuş matrisin köməвi ilə formalaşır cümləsi dərsliyin rus dilində olan variantında verilməmişdir. Səhifə 24. 2-ci abzasda Н ь х - ь щ cümləsində sözündən sonra в с в ifadəsinin əlavə edilməsi tövsiyə edilir. 2. Dil və вaгı üslubu baбımından Dərslik əsasən aydın və sadə elmi dildə yazılıb ki, bu da şagirdlərin yaş səviyyəsinə uyğundur. Söz ehtiyatı və nitqin inkişafı baxımından yeni söz və terminlərə aid Sözlük blokunun verilməsi müsbət haldır. Bununla yanaşı, dərslikdə müəyyən qüsurlara da rast gəlinir. Bunlar aşağıdakılardır: 7
Səhifə 1. Dərsliyin rus dilində olan variantında qeyd edilmiş Уч 8 ifadəsinin Уч VIII kimi verilməsi tövsiyə edilir. Səhifə 20. Ümumiləşdirici sual və tapşırıqlar da 9-cu tapşırıqda Hansı saв sistemlərində 51 onluq ədədi 3 rəqəmlə qurtarır cümləsində 3 rəqəmlə qurtarır ifadəsinin 3 rəqəmi ilə qurtarır? kimi verilməlidir. Səhifə 45. 1-ci abzasda Onda şərt yalan olduqda heç nə yerinə yetirilməyəcək cümləsinin Bu halda şərt yalan olduqda heç nə yerinə yetirilməyəcək kimi verilməsi tövsiyə edilir. Həmçinin 5-ci abzasda Bu məqsədlə and (və) və or (və ya) açar sözlərindən istifadə olunur cümləsinin Bu məqsədlə and və or məntiqi əməllərindən istifadə olunur kimi verilməsi Səhifə 48 və 89. Səhifə 48-də 1-ci abzasın 8-ci cümləsində asılı olaraq, səhifə 89-da isə 1-ci cümlədəki asılı olmaвaraq ifadəsindən sonra vergül işarəsi qoyulmalıdır. Səhifə 52. Sonuncu cümlənin yeni abzasdan verilməsi Səhifə 53. Sonuncu abzasda uгaqlaşdırmaq sözünün pozmaq və ya silmək kimi verilməsi tövsiyə edilir. Bu irad səhifə 71-də Fəaliyyət-2 blokunda 2-ci bəndə, səhifə 73-də 13-cü hissəyə də aiddir. Səhifə 80. Araşdıraq-öyrənək bölməsində ədədin kəsr hissələrində ifadəsinin əvəzinə ədədin kəsr hissəsində verilməlidir. 3. Dizayn və bədii tərtibat baбımından Dərsliyin bədii, texniki tərtibatı səliqəli və qənaətbəxşdir. İstifadə olunan şriftlərin tipi, ölçüsü, rəngi (həm başlıqlar, həm də əsas mətnlər), şəkil və illüstrasiyaların tərtibatı, rənglərdən istifadə müasir standartlara cavab verir. Tədris vahidləri üzrə şmustitulların yerləşdirilməsində, başlıqların yazılışında, sözlüklərin, cədvəllərin tərtibatında vahidlik prinsipi gözlənilmişdir. Bununla yanaşı, aşağıdakı qüsura da rast gəlinir: Bəzi səhifələrdə (səh. 40, 55) Fəaliyyət blokunda mətnlər blokun çərçivə kənarlarına çox yaxın verilmişdir. Bu isə səliqəsiz görüntü yaradır. 8
4. Tapşırıqların elmi-metodiki uвğunluğu baбımından Dərslikdəki tapşırıqlar elmi-metodiki baxımdan məzmuna uyğundur. Burada biliklərin tətbiqini tələb edən, müqayisəli təhlil üzərində qurulmuş, idrakı bacarıqların formalaşdırılmasına yönəlmiş tapşırıqlara üstünlük verilmişdir. Tapşırıq və çalışmalar şagirdlərin yaş səviyyəsinə uyğundur. Nəzəri məlumatlarla praktik tapşırıqlar arasında mütənasiblik gözlənilmişdir. Səhifə 10. Öyrəndikləriniгi вoбlaвın blokunda 5-ci tapşırıqdakı atalar sözü ( Əməksiz yemək olmaz ) kiçik hərflə verilməlidir. Çünki bu tapşırığa aid cədvəldə böyük hərflər verilməmişdir. Səhifə 32. Ümumiləşdirici sual və tapşırıqlar da 4-cü tapşırıqdakı Təqdimat proqramına hansı komponentlər əlavə etmək olar? cümləsi Elektron təqdimata hansı komponentlər əlavə etmək olar? kimi verilməlidir. Səhifə 84. Ümumiləşdirici sual və tapşırıqlar da 7-ci tapşırıqda cavab variantlarının dəyişdirilməsi tövsiyə edilir. Çünki mövzunun izahında (səhifə 79) sətir və sütunların adlandırılmasının kənar həddi qeyd edilməmişdir. Həmçinin 10-cu tapşırıqdakı Elektron cədvəldə SUM funksiвasını nə vaxt istifadə etmək olar? cümləsinin Elektron cədvəldə SUM funksiyası hansı məqsədlə istifadə olunur? kimi verilməsi 5. Müəllim üçün metodik vəsait in (MMV-nin) məгmununun işlənməsi baбımından Müəllim üçün metodik vəsait 96 səhifədən ibarətdir. Burada Dərslik komplekti haqqında, Dərslik komplektinin mövzular üzrə strukturu, VIII sinif üzrə informatika fənn kurikulumu, Fənn üzrə məгmun standartlarının reallaşma cədvəli, İllik planlaşdırma nümunəsi, Fənlərarası inteqrasiвa cədvəli öz əksini tapmışdır. Vəsaitdə, həmçinin İçindəkilər, Praktik dərslərin təşkili, Şagird nailiyyətlərinin qiymətləndirilməsi prinsipləri və üsulları verilmişdir. MMV-də aşağıdakı qüsurlara rast gəlinir: 9
Səhifə 3. 4-cü abzasın sonuncu cümləsinin yeni abzasdan verilməsi Səhifə 21. Dərs 2 -də 1-ci abzasda Lakin sözündən sonra vergül işarəsi silinməlidir. Səhifə 29. C bəndində multimedia qurğularına aid qurğular içərisində verilmiş media-pleyer çıxarılmalıdır. Səhifə 34. II tədris vahidi üzrə kiçik summativ qiymətləndirmə də 5-ci tapşırıqda menyu sözü menyusu kimi, 9-cu tapşırıqda menyunun sözü menyusunun kimi yazılmalıdır. Həmçinin 9-cu tapşırığın D bəndində Slide Show əvəzinə View Show verilməlidir. Əks halda test tapşırığında 2 doğru cavab alınır. Səhifə 64. B bəndində Dartma sözünün itələ/dart ilə əvəz edilməsi Səhifə 89. 1-ci şəkildə son üçlüyün ( 101 2 ) altında 5 rəqəmi əlavə edilməlidir. 2-ci şəkildə alt-alta toplama və vurma ilə bağlı şəkillərdə sürüşmə əmələ gəldiyindən nəticəni görmək çətinləşir. 3-cü şəkildə isə Nəticə sütununda A -nın indeksləri oxunmur. Vəsaitin rus dilində olan variantında aşağıdakı qüsurlara rast gəlinir: Vəsaitin Azərbaycan və rus dilində olan variantları arasında bəzi tərcümə uyğunsuzluqları (səhifə 4-də sonuncu abzas, səhifə 5-də 1-ci abzas və 2-ci abzas) vardır. Səhifə 13. Səhifə boyu abzasların ayrılması tövsiyə edilir. Səhifə 22. 1-ci abzasın sonunda 2 3 =8 ifadəsi artıq olduğundan, çıxarılması 10