~~ HZ. MUHAMMED (SAV) VE

~~ HZ. MUHAMMED (SAV) VE MESAJI Editor Mehmet Mahfuz SOYLEMEZ Dem.No: islauu i:umter Dergisi Yaymlan Ekirn 2014

PEYGAMBERLiK KAVRAMININ TEOLOJi:K DEGERi: -Hz. Muhammed'in Peygamberligi Ekseninde Bir inceleme_- Me.hmet EVKURAN' Peygamberl.ik konusu. gerek islam ve gerekse diger biiyiik kurumsal dinler a~smdan balolcbgmda temelde bir inane ve imt:y sorunu olarak kar~jjdj.za ~ maktadj.r. Biz de bilcl.ii:imi.zde sorunun bu her iki boyutuna degiruneyi ve aralanndaki ilt~kiyi aydmhga kavu~turmayt ama~lamaktaytz. Bildirimi sunarken belirli b~hklar altmda konulan ele almayt daha uygun buldum. 1. Peygamberlik islam teolojisinin ayut e dici ilkesidir. islam inancmm tarthsel ve teolojik a~llardan saglambg-t, sahici ve dayarukh olu~u diger dinlerin yap1sryla kar J..la~tmldlgmda daha iyi anla J..lmaktadJ.r. Bu nedenle islam ile ayru kategoride yer ahp incelen Yahudilik ve HJiistiyanlJk gibi diger iki ibrahimi din ile kar~j..l~t:uma yapmak ka~lilllmaz bir hal ~ br. Bu kar J..l~t:uma hem tarthsel a~tdan hem de teolojik a~tdan zorunludur. Ciinkii en azmdan islam vahyine bakb~da. Kur'an-1 Kerim'de onceki vahiylere ve kutsal kitaplara yogun gondermelere rastlanz. Ayetlerde yer alan onemli mesajlar EhH Kitap killtfuiine ve teolojisine yonelik degerlendirmeler i~erir.. Bazen onay ve ovgii bi~iminde bazen da ele tlri ve su~lama bi~iminde a~iklamalar vardj.r. Bunlan anlayabilmek ve islam'm getirdigi ogretinin ozgiin: liigiinu, degerini ve farkhllgid! anlayabilmek i~in diger iki biiyiik ilahi dine ve kaynaklan ile kar ll~t:umak ka~mj..lmazdj.r. Peygamberl.ik konusu da dinler arasmda kar lla tlrma alarum te kil eden merkezi teolojik konulardan biridir. Niibiivvet, islam inancmm en temel ilkeleri arasmda yer ahr. Allah'a imandan sonra gelir. Bu yiizden islam bilginle Ii niibiivvet meselesini tevhid boliimiinde ele alml lardj.r. Ozelikle kelamcllar islam peygamberinin (Hz. Muh~ed'in) peygamtlerligioin ispatl iizerinde durmu lardj.r. Kur'an-1 Kertm'de Hz. Muhammed'in peygamberligi konusunda one siiriilen delillerin varbgt, islam bilginlerine yeteri kadar ilham ve dayanak saglanu b.r. Kur'an'da Hz. Muhammed'in bir tiiredi olmacbg-t, gonderilen onceki peygamberler gibi bir Allah el~isi oldugu a~~a dile getirilir. ilgili ayet U ekildedir: "(Ey Muhammed!) De lei, 'Ben d@er peygamberlerden jarklt tiiredi biri degilim. Bana ve size ne yaprlacagmt bilm.em. Ben yalmzca bana vahyedilene uyarun. Ben sadec~ ap~tlc b~imd.e bir uyanctyun (AhkM suresi 46/9. ayet) Doc;. Dr.. Hltlt On. ilahiyat Fak.(Kelam) ogretlm Oyesi

H:i. Muhammed tsi:iv) ue Mesq}t 'Buna.gore HZ. Mliha.m.metl'in peygamberligine 1fua2 edenlet, Allah'm ~aha once peygatnberlet gontlennesi keyfiyetini de,yanh~ bulmahydllar-. Oysa o'nlardan pek ~ogu kendi atalanna gonderilen peygamberlere. Tann el~uerli:le sahlp 9ikarlat. Kut'an bu hususa dlkkat ~ekerek onlann ~eu~kiye dii$tu.glln.u bellttir. <;ogu yerde de Ehl-i Kitab'm Hz. Muhammed'i kendi ~ocllklaruu ta:rudikiart glbi t:arudlklaruu buna ragmen hrrs ve inatlanndan dola}'l Hz. Muhammed'ii:l nubuwetlni ln.kar ettiklerini anlabr. Bu nokta U:zerinde duran islam bilginlerl, peygamberllk kurumunu kabul ettikleri halde Hz. Muhamtned'in peygamberliguu reddedenlerin tddialimru ele aj.nu~ ve kar~r delilierle bunlah ~Uriltmeye ~ah~im~latdrr. Islam!nan~ esaslaruu tespit etme ve buna bagh olarak da akli ve nakli delilierle bunlati savunma gorevini ustlenmi~ olan, bu a~rdan da islam'da ch~ i~lerl bakanh~ gibi ~ah~an kdam ilminde. nubuwet konusu birbiriyle butiinle~m1~ i1d ~en;eve"de lncelenir. Birinc'isi; gene! anlamda peygamberilk kurumunun i.mkan ve isbaudrr. Btirada diger peygamberli dinlerle, omegin Yahudilik ve Hlristiyanhk ile yontemsel a~rda:il. bir yakl~rm ve kader birligi 'i~ine girer. ikincisi ise; Hz. Muhammed'in peygamberligmm ve islam vahyinin teqlojik a~rdan tspatlartmasichr. Bu noktada, islam peygamberini me ru kabul etmeyen Yahudi ve Hrristiyan teologlann/kelamcllann kar~ryondeki iddialanna ceva:p verirle'r. 2. Peygambeilik kurumunu ilkesel olara:k reddedenler/beriihime ve SiiineniyY'e'il.in gorli!? ve iddialanna cevaplar. islam kelamcllan eserlerinde peygamberlik meselesini "Niibilvvetin imlcdm ve isbdi:j." be19hgryla ele aldjj.ar:. Kavram t.a.ri.h{:u@i a~rsmdan bakllchgmda b1,1 tanimlama daha a~ik ve a:nla~ilir bi~imde ortaya ~Ikmalctadrr. Bu ifade nubiiweti mustahil sayanla:r ve bnti inkar edenlere kar I geli tirilnii tir. Buna gore kelamclla.r oncelikle peygambet'ligin ij:nkaruru. yani miimku.n oldugunu temelleildirmeye ~ah rm~larchr. 'islam du iince gelenegmde ortaya atihp geli tirilen her kavram ve ifadenin kendine ozgu bir tarihsel seriiveni ve anlamh bir geli im siireci varchr. Ozelli.kle _kelam ve felsefe alanmda:ki kavramlar, islam ch r inan~ ve dli iincelerin k.ar rt tezlerine cevap vermek lizere olu turulmu tur. Bu.yiizden bu.kavr.amlan tarumak -ic;in hangi dii llnceye kar r one -siirillduklerini bilmek ge:r-ekir. Ailah'm vaillgrm kabtil et:rneyerileiin nubuvveti yam peygan:iberlik lrururi:itm:u da kaquj etmemdeti notmaldir. Bu yiizden nubuwet taib. malann:fn asil yogurua~bgl nokta, Tatiri'nm va:rllgrm kabtil ettikleri balde p~ygatnberligi kabul etmeyerileiitl teileri cilinu tur. Kda:mclla:r-m atb.kla:n :ba Iiklarda

Hz. Muhammed'! Anlamak -n- 97 bunu gormek }D:umkiindfu. Onlar kitaplanna "Nilbii.vvetin imkiin ve isblitt" ad.iru vermi~lerdli. Bununla Allah'm insanlara peygamber gondermesini miimktin gormeyenlere kar~1 peygamberligm imkaruru yani miimkiin oldugunu savunurlar. Hz. Muhammed bir peygamber, bir Allah el~isi alduguna gore oncelikle peygamberlik kurumunun anaylanmas1, temellendirilmesi gere~tir. Allah'm insanlar arasmdan birini se~erek mesajlarmi iletmek ve a~amak ii.zere anu gorevlendirmesi hi~ de imkanslz degildir. Dinler tarihcileri Benlliirne ad.jru verdikleri bir inan~ grubunun VC!Ihgmdan soz ederler.l. Benlliirne'nin kendine ozgii gorii~ii peygamberlikle ilgili alarudrr. Benlhime grubunun adl, niibiivvetl inkann simgesi haline gelmi~tir. Onlar Al~ lah'm peygamber gondermesini miistahil gorfuler. Biitun p eygamberleri red ~ dederler. DalaJlSIJla oillarm bildirdigi mesajlardan kaynaklanan dini tek:lifi de kabul etmezler. Makdisi, el-bed'u ve't-tarih adh eserinde Berahime sozilniin Hint dinleri hakkmda kullaruldig101 ve bunlarm da ~ak sajlda inan~tan ol~-: tugunu yazar. Bunlarm artak inanc1; tevhide, seyap ve i.kaba (odiillendirilme~ ye ve cezalandlnlmaya) inarup, risaletl inkar etmeleridir. 2 Maturidi kelammm belirgin isimlerinden alan Nureddin es-sabiini, Ehl-i hakkm biiyiik ~agunlugunun (bununla Allah'a islam yasas1 iizerine inanan Miisliimanlar ile temel inan~ ilkelerini benimseyen diger dini gruplan kasd eder.) Allah'm peygamber gondermesini miimkiin bulduklar101, akhn da bunu kabul ettigme inandlklar101 sayler. Diger bazt inan~ sahibi gruplarm da peygamberligin, hikmet geregi vacip olduguna inandlklariru belirtir. Buna kar~1- IJ.k Siimeniyye ile Berahime'nin peygamberligi muhal (akla ve hikmete aykm) bulduklat101 anlab.r.3 Unlii E~arl kelamcllan $ehristani, Bagdadi ve Ciiveyni'nin eserlerinde Berahime grubunun gorii~lerine deginilir ve bunlar ~iiriitillmeye ~ah~ilir. Bu eserlerden yola ~Ikarak Berahime'ye nispet edilen ve risaletl inkar naktasmda yagunla~an gorii~leri ~oylece ozetlemek mu.mkiindfu: Berahime der ki; 1. Resiil ile mfusel ayru cinsten olamaz. Yani Allah be~ eri ba~ka b~ere el~i olarak gondermi~ alamaz. 2. Allah hikmet sahibi hakim bir varl..ikt::lr. DalaJlsiyla hikmete aykm bir i~ yapmak ana yakl~maz. i~lerinden birini el~i se~ip ana ayncahk tanimas1 insanlar arasmdaki e~itligi bazmak anlamma gelir. Oysa Tann boylesi hikmetsiz i ler yapmaz. 1 ~ehrtst!ini, el Milel ue n Nihal. n. s. 250 vd. 2 Makc!Jsi, e! Bed'u ue't Tarlh. N, s. 10 vd. 3 Niireddin es-s*buru, Matwidlyye A.k.dldl ue Terciimesi. ~evtren: Bekl.r Topaloglu. s. 109.

98 Hz. Muhammed (sav) ve Mesajt 3. Resiiliin tddialanrun dognuugunu anlamarun yegane yolu alnldrr. Res u llin getir~gi ya akla uygundur, bu durumda ona gerek yoktur. Ya da akla aylanchr, bu durumda da onu reddetmek gerekir. Her iki durumda da resilliin gonderilmesine ihtiya~ yoktur. 4. Resiil oldugunu soyleyenler ~oguruukla akla aylan ~eyler izin veriyorlar. Buna da ritiielleri ve h aec, kurban kesmek, oru~ tutmak ve namaz lolmak to.remden ibada.t-1 mersl1ma achru verdigimiz uygulamalan omek gosterirler. 5. Diger btr delil ~oyledtr: inkar edeceklerini bile bile insanlara peygamber g!'ndermek akla aylan i~lerdendtr. 6. Son delli aklm yeterliligine dayanrr. insan akh ona yeterlidtr. Peygam : here gerek yoktur. 4. islam kelamcj.lan tum bu iddialan kar~1 akli ve nakli delillerle ~ii.nltmeye ve ' peygamberligin dinen ve aiken caiz ve mfunkiin oldugunu gostermeye ~ rm~lardrr. Peygamber-gondermenin Allah'm bir hlifu oldugu soylerler. Yiice Allah insana iyilik ve kotiilugu. yararh ve zararh olaru ayrracak yetenekleri vermi~tir. Ba~ta akll olmak iizere insan bu yeteneklerini kullanarak dogru bir hayat ya ~ayabilir. Ancak tarihin oyle donemleri olmu~tur ki. insanlar gelenekselle~rni ve kurumsalla~rm oldugu i~in kotiiliikler kar~ts~.p.da buyi.ik bir acizlik i~;inde kalrm larchr. i~te boylesi durumlarda yiice Allah tarihe mudahale e~ ve gonderdigi vahiylerle insanm elinden tutmu~ onu karanhklardan aydmhga ~ rru~br. Bu nedenle peygamberler gondermesi, Allah'm insana bir yard.umchr. KelamcLlar, peygamber gondermenin hikmetli bir i oldugunu soylerlerken i te Berab.ime'nin bu gon1 iine kar t durmu~larchr. 5 Maturicli kelamcllannm geli~tirdigi ve bir formiil olarak kitaplarmda ortaya koyduklan peygamberlik savunusunu U ekilde ifade edebillriz. Yiice Allah'tan kull~a ait emir ve yasaklarm ~Llanast, alnllarm idrak edemeyecegi diinya ve ahlret saadetine dair hususlan onlara bildtrmesi mubal degildtr; hatta b u hikmete uygun bir ~ydir. 0 halde kullarmdan bir klsrmru ya s ahih bir ilham ya da apa~tk bir vahiy vasttastyla soz konusu edilen ilimle mfuntaz lolmast alnldan uzak degildtr. i~te bu mfuntaz ki iler Allah'm emrini ba kalarma haber verirler. Yiice Allah da boyle bir zat il;in ilahi alemdeo haber Veri inin dogrulugunu gosteren bir delil yaratrr ki bu da mucizedtr. 6 Miisll1man bilginler, aldlklan ele tirileri de gozeterek Allah'm peygamber araclhg1yla insanlara gonderdigi bilginin manbksal statiisiinu ve degerini befulemeye ~;ah rm larchr. Onlara gore, peygamber, akhn ken?j imkanlanyla bij-. mekten aciz kaldjgt ~eyleri getirebilir. Akhn bir bilgi hakklnda verec;:egi yargllar ise u~ tiirludiir. Bunlar: Vacip (zorunlu). ml1mteni' (olamaz, imkanslz) ve ccllz 4 BaJo.Jlani, Temhid., s. 104 vd. 5 Taftazani..$erhu'l Akdid. s. 293. 6 Sabiini. MaturldiyyeAicdidiueTerciimesl. s. 109. ---.

Hz. Muhammed'i Anlamak -n- 99 (olabilir de olmayabilir de). insan akh vacip ve miimteni' hakkmda kolayca hiikllm verebilir. Ancak li<:lincii alana gtren (cruz olanlar) hakkmda ise olumlu ya da olumsuz bir hiikllm vermede oldulwa zorlarur. Bunun i<:ln o eylerin sonu<:lanna balonas1 ve buna gore bir hiikllm vermesi gerekir. Eger iyi bir sonu<:la kar Ila rrsa onun yararh ve guzel, zararh bir sonu9ia kar Ila bgm da ise onun kotii oldugunu anlar. Yuce Allah cruz alamna giren 9eylerden bazilannm sonu<:laruu peygambere verdigi bilgilerle dogrudan a<:ikland.igmda lnsan, mutluluga neden olacak eylerln bilgislne <:abucak ula rr. Burada lnsan i<:ln kolayhk ve rahmet gizlidir. Zira insan pek <:ok 9eyln yararuu ve zararuu ancak uzun tecrubelerden soma ogrenecek ve bu arada pek ~;ok zarar da gorebilecektir. DolaYJSiyla peygamberin ogrettigi vahyln varh~. insam pek <:ok me akkat ve zorluktan kurtarmaktadrr. Niteki.m bazi islam teologlan "Biz seni alemlere rahmet olasm diye gonderdik." (Enbiya suresi 21/107. ayet) ayetini bu dogrultuda yorumlaiill lardrr. 7 Aynca bir lnsarun peygamber olarak gonderilmesi neden insanlar arasmdak:i e itligi bozsun ki? Karumca bu anlayj, peygamberligine dair abarwrm9 bir yanh anlayj m urunudlir ve bu kurumun Tannsal bir makam olarak algllanmasmdan kaynaklanmaktadrr. Niteki.m peygamberlik; ilahi bir ustiinliik, keyif yapma ve bir yan gelip yatma makaiill degildir kit Aksine Kur'an-1 Kerim'in kullandj~ bir ifadeyle "olduk9a agrr bir yiilctiir." 6nceden basit, sade ve problemsiz ya ayan peygamber bir anda i<:inde ya ad.i~ toplumunu, kendini yeti tlrtp biiyiiten akrabalaruu, gii<:lii gelenekleri kar tsma alml, biiyiik slkmblan gogiisleme zorunda kaluu9trr. Yani bu 1 eger e9itligi bozmu sa peygamber olarak gorevlendirilen insana, ta mmast <:ok zorlu agrr bir yiik yiiklemek suretiyle onu gorevlendirmek eklinde olmu tur. Aynca insanda potansiyel halde bulunan bazi ilke ve degerlerin bilince ta- 9mmas1 ve gorlinlir hale gelmesi a<:1smdan, teklife ihtiya~; duyulmu tur. Allah inancl insanda teu.fikidir. Yani dogu tan gelmektedir. Onun bu halden teuhidf diizeye <:lkanlmas1 i<:in telclijlaztmdrr. i te ilahi mesajlar sonucu ortaya 9lkan dinler, insandak:i bu teolojik bilincin geli imini saglamakta ve insanoglunun dogasmda belli belirsiz bir potansiyel bi<:iminde var olan a kmhk ve Tann'ya yonelme ihtiyacrru sistemli bir anlayj a donli turmektedir. Bu konudak:i en onemli etkiyi de peygamberin ya:;;am1, talimatlan ve omekligi olu turmaktadrr. Yani din ve peygamberlik yoluyla insan, dogal dindarhktan bilin<:li dindarhga adnn a~ olmaktadrr. 3. islam dini peygamberlik anlayt ll11 tashih etmi tir. islam'm diizelttigi en onemli teolojik meselelerden biri niibuwet ilkesi olmu tur. Peygamberlik kurumu bilindigi gibi Tann ile insanlar arasmdak:i el- 7 Sab(lnj, age. s. 110.

. I 100 Hz. Muhammed (sav) ve Mesqjl ~ilik anlammda islam'dan once de bilinen bir inan9 ogesiydi. Bir dini sistem a91smdan peygamberlik kurumunun ta tdjgi onem olduk~a merkezidir. islam vahyiyle birlikte peygamberlik ger~ek anlamma kavu mu tur. Unlu Miisliiman dli iiniir ve filozof Muhammed ikbal'in dedigi gibi, islam dini peygamberlikle ba lar. islam vahyi kendisini onceki vahiylerle me rula tmr. Ancak paradoksal bi~imde peygamberligi de ortadan kaldmr. islami ogreti peygamberlik geleneginin sona erdigi.ni a~lk9a due getirir. ikbal'e gore islam'm dogu u, istikrru aklm dogmas1 anlamma gelir. istikrru alol, insanm yeryiiziinde daha anlamh ve giivenli bir hayat siinnek i9in 9evresiyle yava yava kahc1 bir mantlksal ili ki kurmaya ba lamasrm ifade eder. Unlii islam bilgini Isfaharu, bu dununu U ekilde due getirmi tir: "Yilce Allah ins ana do ruyu gosteren iki e~i gonde~tir. Birisi d~anda peyganlber, d@eri ise ~erde akddtr." ' islam'da peygamberlik kema.j.e ve yetkinlige ula Im ve kendi kendini ortadan kaldmnanm gerekli oldugunu kavrarm hr. Zira kema.ie ula an her varltk gorevini yerine getirmi oldugundan kendinden daha iistiin ba ka bir eye yerini brrakmak iizere ortadan kalkar. Bu a~tdan insan akh ve deneyimi yeterli bir yetkinlik seviyesine ula tjgmdan islam vahyi ile birlikte peygamberlik de son bulmu tur. insan hayatjm sonsuza kadar yukarldan idare etmek miimkiin degildir. Dii iince ve sorgulama giiciinii iyice geli tirip sorumlulugunun geregini yerine getirebilmesi i9in insan, sonunda kendi i.mkanlartyla ba ba a kalmahdrr. 8 i te peygamberligin nihailigi ilkesi de bu sorumluluk bilincinin oniinii a9mak: i~indir. islam'da peygamberlik hayabn donii tiiriilmesine dair derin bir bilin~lenmeyi de ifade eder. Bir islam mutasavvi1irun oyle dedigi rivayet edilir: "Hz. Muhammed mir~ta goklerin en yiilcsegine ve cennetin en yilcesine ~rp geri dondil. Allah' a yemin ederim lei eger ben boyle bir mertebeye ulcl ml. olsaydun ~ir daha. asla geri donmezdim." Burada bu sozlerin dini degerini tarb mak: niyetinde degilim. Sadece islam'm peygamberlik anlayi rmn i9erdigi toplumsalllk ve hayata doniikliik ilkesini belirginle tirmek amac1yla naklettlm. Peygamberlik, hayah ongoriilen yiiksek ama9lar dogrultusunda sorgulama ve onu donii tiinne yolundaki 1srarh bir bilinci ifade eder. Tarihe yon vermek, hayata yeni ama9lar tayin etmek bu bilincin temel hedefidir. Yoksa mistik hazlar, ruhsal heyecanlar i9inde kaybolup gitmek ve bu arada tarihe ve topluma yabanclla mak:, peygamberlik bilincine uygun dii meyen durumlardrr. islam peygamberinin durumunda da ayru eyi a91k9a gormek miimkiindiir. ilk vahiyler gelene kadar Hz. Muhammed slk stk Hira dagmdaki Nur magarasma 9ekilir orda derin tefekkiirlere dalardl. Ancak: vahiylerden sorrra bir daha o magaraya gitmemi tir. Qiinkii gelen Uahi mesajlar ondan, toplum 8 ikbaj, Muhammed. is!am'da Deni Dl4lincenin Yeniden Dog~ s. 174.

t. Hz. Muhammed'i Anlamak -n- 101 i~inde insanl\u" arasmda etkinlik gostermesini istiyordu. ilk inen ayetlerden. Miiddessir suresillin ba~langlclid habrlayahm: "Ey i5rtilye biirilniip sannan! Kallc ve uyar. Elbiseni temiz tut..." Bu tablonun sonradan Miisliiman kiiltiirii it;inde dogup geli~en ve i~e kapanmac1 mistik din anlayt~mdan temelde fark Wa tlgl at;lk bir gert;ektir. islam vahyiyle birlikte at;lkllga kavu~an onemli bir konulardan biri de peygamberligin bir elt;ilik gorevi oldugu gert;egidir. Burada islam ile Huistiyanhk arasmdaki farka deginmek gereldr. Vahiy anlayt~l dinleri karakterize etmektedir. Bugiin resrni Huistiyan gorii iine gore vahiy, isa'nm kendisidir, yeryiiziine inmesicj.!.r. Bu ki i merkezli vahiy aillayt ldrr. Oysa islam' a gore vahiy onerme merkezlidir. 9 Allah'm mesajlariid peygamberine bildirmesine vahiy denir. islam'da vurgu ilahi mesajadrr. Buna kar~lhk Huistiyanllkta gordiigiimiiz ki imerkezli vahiy anlayt~mda vurgu ve odak nokta, peygamberin tikel ve tarihsel ki iligine dogru kayrm~br. _Bu yiizden Hz. isa'nm yiiceltildigirli gormekteyiz. Oysa ilahi mesajlarm gonderili~ amac1, tam da bu yanb~ ve saplon egillmleri ve bunlarm iiriinleri olan kiiltleri ytkmak olmu~tur. Yeri gelmi~ken peygamberlikle ilgili olarak yapuan t:.art:i~malarda islam diinyasmda goriilen bazi sorunlu benzetmelere de i~aret etmek gerekir. Kur'an-1 Kerim'irl ortaya koydugu yalm ve at;lk riscilet kavrammi yeterli bulmayan bazi Miisliiman gruplar, tarihte de kendileri gibi dii~iinen bazi referanslan da arkalarma alarak ilmi iislubun smrrlar1n1 zorlayan kimi retoriklere ba~~duklan goriilmektedir. Kullandlklan bazi kavramlarla rakiplerinin gorii ve iddialar1n1 oldugundan farkh gosterme gayreti i~ine giren bu yaki~rm sahipleri genellikle sele.fi bir akll yiiriitme t;ert;evesinde dii iinmektedirler. Peygamberligi, Kur'an'm smrrlar1n1 t;izdigi elt;ilikten daha fazla yetkilerle donatan bu anlayt~m popiiler soylemi "Ne yani, peygamber sadece bir postac1 rmydl?" eklinde bir formiille itirazlar1n1 etkinle tirmeye ~ maktadlrlar. Bu kavrarm ve kavrarmn konuyla olan ilgisini t:.art:i mak isterim. 6ncelikle postaclhk i levinin zaten peygamberlik makammln temelini olufjturdugunu belirtmek gerekir. Diger yandail Yiice Allah'm mesaj1n1 emanet edecek derecede giivendigi bir elt;i olmak, bir insan it;in en biiyiik onurlaidan biridir. Dolayt SlJla Allah'm mesajlid aktaran bir postac1 olmak, yerilecek ve kiit;iimsenecek bir makam olmasa gerektir. Kavrarmn itiraza at;lk zaylfyonii, analojiyi yanh kurmasmda yatmaktadlr. Postac1 ile peygamber arasmdaki farkm ne oldugunu irdeledigimizde belirgin bir ayriidla kar l kar 1ya kahnz. ~oyle ki; postacx tafjlffil oldugu mesajm/ mektubun it;erigini bilmemektedir. Bilmesi de gerekmez. Hatta tafjldl@ fieyln i~erigini o@'enmeye ~ mas1 onun guvenirliligini azaltan yanh bir davram - 9 Onenne merkezll ve ki~l merkezll vahly anla}'l~lanrun ~~brmah blr degerlendlrmesl lc;ln ~u c;ah~maya ~alolabllir: Kilic;. Recep. Modem Batt D~iincesinde Vahiy. s. 159 vd.

102 Hz. Muhammed (SQJJ) ve Mesqjt br. 0, sadece madcli olarak bir nesneyi bir yerden allp adresine teslim eder. Bunu yap~flmda gorevini yaprru~ sayllir. Buna kar~ilik peygamber, ~rcbgt mesajm ir;erigini bilmek durumundadrr. Herkesten daha iyi bir;imde mesajm anlamuu kavrarru olmak durumundadrr. Kur'an'm peygamberllk makarruna, gorev alanma ve onun smrrlarma dair olarak belirttigi onemli ey, sadece aktarmak degil anlatmak, a~amak, ogretmek ve uygulamakbr. Dola}'lsryla peygamber sadece pasif bir aktarrcr degil ayru zamanda mesaj kar 1smda sorumlu bir ki idir. Burada peygamberin de akll sahibi her insan gibi bildirdigi ilahl vahiy kar rsmda sorumlu oldugu gerr;egini goz arch etmemek gerekir., Peygamberlik ile postaclhk arasmda bir baglanb kuranlar, peygamberi daha fazla yiiceltmek ve ona kutsal nitelikler yiiklemek ir;in b6ylesi bir kr krrbcr analojiye ba vurmaktadrrlar. Ancak Kur'an-r Kerim'in mesajr oldukr;a cic;:tk ve net:tir. Yuce Allah, peygambere degil mesaja dikkat c;;ekmektedir. Buna kar lhk mesajm safbgrm golgede brrakacak diizeyde bir peygamber idealizasyonu, onceki din mensuplarmm ir;ine du tukleri temel bir yarulgt olmu tur. Biz Hz. Muhammed'i once bir insan sonra da ilahi mesajlan irlsanlara aktaran, anlatan. ogreten ve ya ayan bir Allah elr;isi olarak gordiigiimiizde vahyin ogretisiyle uyumlu bir teolojik anla}'l geli tirmi oluruz. Peygamber, d1rl ic;;inde yer alan bagtffisrz bir otorite degildir. Aksine me ruiyetini Allah'tan alan ve yine yetkileri onun tarafindan a~c;;a ortaya konmu olan bir gorev insarudrr. Bunu boyle belirlemek peygamberin degerini ortadan kalcbrmak anlarruna gelmez. Sadece vahyin hangi amar; ir;in gonderildiginin goz arch edilmemesi saglannn olacakbr. 4. insanm Kutsalla ili~kisinin diizenlenmesi a~1smdan peygamberlik ~urumu temel bir oneme sahiptir. Bir dini sistemde Tarm ve peygamber kavramlan arasmdaki ili kinin dogru. bic;:imde kurulmasr buyiik onem ta rr. Yaratan (Allah) ile yarablml olan (peygamber) arasmdaki farkm birbirlerinden ayrrt edilecek bir;imde belirginle tirilmesi gerekir. Bu ili kinin net olarak ortaya konmamasr, teolojik sistemde bir yetki ve alan karma asma yol ar;ar. Kur'an'm onceki kitabi dinleri ele tirirken dikkat c;;ektigi husus tam olarak budur. Onceki d1rl mensuplanrun ir;ine du tukl.eri a kmlrklarm temelinde Tann-peygamber ili kisinin geregi gibi dogru anla llamamasr yatar. Baz1 dinlerde Tann inancr yer almakla birlikte, Tarm'nm varll@. eylemleri ve nitelikleri oylesine belirlisizdir ki, burada vahim ve tehlikeli bir belirsizlik ortaya c;;rkar. insanlar bu tuhaf durumun yol ac;;hgr gerilimi tela:fi etmek amacryla peygamberlerini ya da bilginlerini Tanrlla brmaya yonelmi lerdir. /....

Hz. Muhammed'! Anlamak -ll- 103 Buna kar~llfk bazj. dinlerde de peygamber algllanmast zaylfve onun ~ehresi ~ok silik, bellrsiz oldugundan sistemde bir otorite bol?lugu ortaya ~lkar. B~ msanlar hi~ de hak ve yetkileri olmadjgt halde peygamber roliine soyunurlar. Hatta onun da yetkilerini al?arak sanki. bir din kurucusu gibi davranmaya ba~larlar. Kutsalla ba~ etme problemi her dindar toplumun ya da tarihinde dinle soo bir ili~kiye ge~mil? her toplumun temel problemi olmu tur. Bu konu onceki peygamberlere indirilmi olan eski vahiylerin dejenerasyonu/tahrif ile de yalondan ilgillcllr. Bir toplumda kutsala dair yalan ilgi uyandjgtnda aslmda biitun teolojik~ sorunlar ~oziilmu saylhnaz. Aksine her sfue~ gibi bu ili ki sfuecinin de uygun bi~imde insarun ve toplumun haynna uygun du ecek bi~imde yonetilmesi zorunlulugu a~ga ~lkar. Yoksa insarun kutsalla olan ilil}kisi tarihe baklldjgmda ~ogu zaman tela.fisi gu~ problemlerin ortaya ~Ikhgt gorillfu. Bu itibarla insarun ve toplumun dindarhg101 kabul edilebilir ve saghkll bir lovama kavu~turmak ve dengede go"tiirebilmek i~in yine din tarafindan kurulan bir mekani.zmaya ihtiya~ vardrr. Bu mekanizma peygamberlik kurumudur. Vahyin ahcist ve ~CISl olan peygamberin varhgt. sozleri, eylem)eri, ya~antlst, omekligi kutsahn ve dini heyecarun kontrol edilmesini saglamaktadrr. Kutsalla olan ili~kinirl gerilimden uzak, sakin ve fuetici bir ~izgide ilerlememesi halinde bundan kutsal zarar gormez. Aks.ine insanla ileti im kurmayt. ve onu y11celtmeyi murad eden, kutsal kar tsmdaki insan gorfu. 5: Peyga.m.berlerin idealizasyonu sonmu. Tarihe mal olmu~ ve kitleler tarafind~ ~ok sevilen, ogretileri benimsenip uygulanan her buyuk insan ve liderin ba~ma oldiikten sonra gelen idealizasyon sfueci islam'm peygamberi Hz. Mubam.med'in de ba ma gelmi~ti.r. Bunun nedenleri olduk~a farkh kaynaklardan beslenir. Bir kez bir toplumun zihninde kutsala dair bir kap1 a~dlgmda bunu yonetmek ustahk ister. c;u.nkii insarun kutsala olan yonelimi kontrols~ bir diinyarun kapuarid1 da aralayabilmektecllr. Bab ile Dogu arasmdaki farklarmdan biri de i~te bu ayrnn noktasmda ya~aktadrr. islam;m oraya ~tktlgt cog- ' rai}ra, kutsal ile din-dj t diinya goru~lerinin kesi~tigi yercllr. Dogu'da yer ~an ve Dogu'ya daha da gidildik<;e artan bir ~ekilde goze ~arpan mistik kiiltiirler. dini bir sistem olmaktan <;ok evrene yayll..rm~ bir yal}am eneijisi bic;iminde gorfuler. Bab'da ise tum. diinya,otesi vurgusuna ragmen sonuna kadar diinyevile mi~. kurumsalla~mll? siyasal guce entegre olmu~ bir dinsel paradigma bizi kar~i.lar. islam hem ogretlsel anlamda hem de cografi arllamda bu iki kltanm. arlla Yl bi<;i.mini.n ortasmda yer allr. 0 ; inan~. du iince ve davr~ a~1smdan da itidali temsil eder.

104 Hz. Muhammed (sav) ve Mesqjt Soruna bu a~1dan bakan iinlii Miisliiman dft ftn:iir ve filozofu Muhammed ikbal. islam peygamberinin esk:i diinya ile yeni modem diinya arasmda durdugu degerlendirmesini yapar. Hz. Muhammed bildirmi oldugu vahyin kayna~ goz oniinde tutuldugunda eski diinyaya ve onceki peygamberler ~~na mensuptur. Ancak lrurmayi ama~ladlg1 diinya a~1smdan islam vahyi eski diinyadan s1ynlmayl ve onu a ma iradesini temsil eder. Peygamberler arasmdan cliger yandan da onun peygamberligini kabul etmeyenler a~1smdan diinyaya yon veren buyiik liderlerden, ~ehresi en tanidlk olam. simas1 en net olam Hz. Muhammed'dir. Onun hayatl tiim detaylarjyla tarih kitaplarmda ve siyer literatii.riinde kayithdrr. Aynca Batlll bilim adamlarl, ve islamiyat~liarm bile itiraf ettigi gibi insan!jgm elinde bulunan en muteber ~ ve mevsftk ilahi kitap olan Kur'an-1 Kerim, Hz. Muhammed'in hayatlna a~lk ya da dolayh gondermelerle doludur. Onun hayatlru Kur'an ile birlikte okumak, ; onun ne i~ miicadele vercligini ve nasll ya adlgin1 tiim ~1plakh~yla gozler oniine serecektir. islam dirli teolojik balamdan butiinciil ve ogeleri butiinle mi gu~lii bir yaptya sahiptir. 6yle ki bu ogelerden yalruzca birini dogru ve ogretiye uygun bi~imde tarumak bile ki iyi sahib ve sagbkh bir dini bilince ula trrabilir. Hz. Muhammed'in peygamberligirun dogru bi~imde tanmmas1 da bunun gibidir. Onun hayatmi, yaptlklarllll, yapmak istecliklerini ve getircligi mesaj1 kavramak bizi islam vahyinin saglam bir algllamasma gotiirftr. I Kabul ebnek gerekir ki, cliger d.inlere k.ar 1 kendi sistem.lerini savunma ya da ona kar l ol~iisiiz a m sevgi gosterisinde bulunma gibi nedenlerden dolayj Miisliimanlar islam peygamberi haklonda abartlll ve batta mitolojik baz1 algllamalar ve efsanevi imajlar ortaya koymu lardrr. Bunun ele tirilmesi ve diizeltilmesi bilim adamlarmm sorum.lulugundadrr. Ancak digez: dinlerden farkh olarak islam'm ta Idlgt en biiyiik avantaj Udur: temel kaynakl~a inerek tarihsel sftre~te olu an hatall inan~ ve motilleri ayjkla.rilak mllmkimdftr. Hz. Muhammed Allah el~isi bir insandrr. Ustiin karakterli. erdemli, giizel ahlakh, kendisini en az Hz. isa kadar davasma ve insanbga adami fedakar bir liderd:l. Onu anlamak demek getirdigi mesaja sahip ~lkmak, bu mesajm guniimiizdeki anlaidldl ve kar iligllll be).irglnle tirmek ve hepsinden onemlisi de inan~ ve ahlakh bir hayat sftrmeyi diinyadaki her eyden ustiin tutm.akla mllmkimdiir. Kiiltiiriimiizde derin yer tutmu olan Salavat gelinnenin anlami da kanaatimce bundan ibarettir. Ayette buyrulur ki ~Allah ve melekleri peygambere sal.at getirirler. (yani ona d.estelc olurlar. Onu koruyup gozetirler.) 0 halde ey iman edenler! SiZ de peygambere d.estelc olun ve onun davasma sahip 9tlan. " Allah'm varl.jgma, iradesine ve kudretine inanan bir insan a~tsmdan bu soziin anlamj oldukca, a~lktlr. Eger Yiice Allah, bir insam ve onun davasmi destekli-....

Hz. Muhammed'! Anlamak -II- 105 yorsa yapllacak en alo.hca ve dindarca davraru, o ki inin yarunda yer almak degil micl.h'? o 'olaytstyla peygambere saygt ve tazim gostermek, onun davasma. ve getirdigi Uabi mesaja sabip ~t.kmak, onun geli tirm~ ve yaygmla brmaya ~ mak olmahchr. Yoksa salavat olayuu sadece dille baz1 sozlerin soylenmesine indirgemek dogru degildir. Yapllacak itirazlara kar 1 ~unu one siirmek istiyorum: acaba bu ayet indigmde sahabe bizim yapbgm:uz gibi ~salavat getirmek" eylemini mi anlacli ve uygulacli? Hi~ de boyle olma<hguu kayn~ardan ogreniyoruz. Bununla birlikte peygambere saygmm bi~imsel olarak da korunmasmdan sakmca yoktur. Ancak diilln gonderilmesindeki temel amacm goz arcli edilmesi halinde bu kabil bi<;:imsel uygulamalar da ele tiriden nasibini ahr ve zorunlu olarak sorgulama konusu olur. Bizim de~erlendirmemiz Mtislfunan ktilttirde peygamberlik konusunda yanh~ bir anlayt~m geli tigi ve gelenekselle ti~ yolundad!r. Mehmet.Akif Ersoy'un ~iirlerindeki derin bir hassasiyeti ve hazen de Mtislfunanlan uyarmayt hedefleyen ozele~tirilerini biliriz. Akif. ~yedi yiiz yrlhlc eserlerle avarewc yapmalcta" oldugumuzu bir a~tdan yan gelip yatbgm:uzt sayler. Arbk peygamberlik bittigme gore insanlarm kendi akillanyla ~e vahyin yol gostericiligiyle yol almaktan ba ka izleyebilecekleri bir yol bulunmamaktachr. Risatetln nlhaili~ fik:ri, bize bu ger~egi a~~a ifade etmektedir. Sozlerimi Akirin dizeleriyle bitirmek istiyorum: Bir de inmez gokten bir ~ey bii.tiln y erden tll.$ar Kendi ahlakt ile bir millet oliir yahut y~ar. Ger~ekten de Allah'm ilabi mesajuu alma ltitfuna sabip olmu~ bir toplum bundan boyle arbk tisttinlti~den ~ok sorumlulugundan soz etmek gerekecektir. Aldtgt mesajla dtinyada nasll bir gtizellik sergilemeyi ba ardlgt sorgulanacaktlr. Zira dindar bir toplumun teolojik ba~ans1, ana verilen mesajdan ~ok mesajm yaruna neleri koydu~uyla ol~tilecektir. Bu bakundan peygamberlik konusunu hem genel teolojik sistem a~1smdan hem de Hz. Muhammed'in risaleti a~tsmdan de~erlendirdigimizde konunun, islam ktilttirtintin en onemli ve duyarh konusu oldugunu soyleyebiliriz. Bu konu biz Mtislfunanlarm hem en zaylf hem de en gti~ti yam.id1z1 olu turur. Bu nedenle Hz. Muhammed'in dogru tarunmas1 her~eyden daha ~ok oncelenmesi gereken bir gtindemdir.. Beni sabrrla dinleme inceligi gosterdiginiz i~in hepinize ~ok te ekktir ederim. Saygtlanmla...

106 Hz. Muhammed (sav) ue Mesajt Y.ARARI..AND..J\ KAYNAKLAR 1. AbdulceW Isa-Peygamberimizin i~tiho.tl.an. (ictihliclu'r-rasul), ~eviren: M. Hilmi Merttiirkmen. Abdulvehhab Ozt:Urk. Ankara 1976. 2. Ahmet Akbulut, NiibO.uuet Meslesi Uzerine, Birle~lk Yaymcilik, Ankara 19~2. 3. Fahreddln Razl, el Muhassal (Kellun'a G~). c;eviren: Huseyin Atay, TC Kiiltiir Bakan1Jg1 Yaymlan. Ankara 2002. 4. Fazlurrahman, Ana Konulanyla Kur'an. c;eviren: Alparslan Ac;l.kgenc;, Fecr Yaytnevi. Ankara 1993. 5. hhan Kutluer, Aktl ue itilcad-kellun Felsefe ili.$1cileri. Ozerine Ar~trmalar-, iz Yaymcilik, istanbul 1996. 6. izzet Derveze, Kur'an'a GOre Hz. Muhammed'in Hayah. cilt l-id. c;eviren: Mebmet Yolcu, YOneli~ Yaymlan, istanbul 1989. 7. Muhammed ikbal, islam'da Dint Dil$imcenin Yeniden Dogw;u., c;eviren: Ahmet Asrar, Birle~ik Yaymclhk, Ankara tsz. 8. Muhammed Hamidullah, isllun Peygamberi-Hayatt ue Faaliyetleri-, cilt I-ll, c;eviren : Sailll1\tg. 1\tg Yaymlan. 9. Sa'duddln Ta.ftazani. $erhu'l-akliid (Kellun ilmi ue islam Akaidi), hazrrlayan: Suleyman Uludag. 3. basla, Dergah Yaymlan, istanbul1991.