TÜRKÝYE BÜYÜK MÝLLET MECLÝSÝ YASAMA DÖNEMİ YASAMA YILI 24 3 SIRA SAYISI: 471 Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Rusya Federasyonu Hükümeti Arasında Türkiye Cumhuriyeti Topraklarında Bulunan Rus Defin Yerleri ile Rusya Federasyonu Topraklarında Bulunan Türk Defin Yerleri Hakkında Anlaşmanın Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun Tasarısı ve Dışişleri Komisyonu Raporu (1/776)
3 İÇİNDEKİLER Sayfa 1/776 Esas Numaralı Tasarının - TBMM Başkanlığına Sunuş Yazısı...........................................4 - Gerekçesi...............................................................4 Dışişleri Komisyonu Raporu..........................................5 Muhalefet Şerhleri.....................................................8 Tasarı Metni...........................................................11 Dışişleri Komisyonunun Kabul Ettiği Metin........................11 Anlaşma Metni........................................................12
4 T.C. Baþbakanlýk Kanunlar ve Kararlar Genel Müdürlüðü 7/5/2013 Sayý: 31853594-101-742-2381 TÜRKÝYE BÜYÜK MÝLLET MECLÝSÝ BAÞKANLIÐINA Dışişleri Bakanlığı nca hazırlanan ve Başkanlığınıza arzı Bakanlar Kurulu nca 28/3/2013 tarihinde kararlaştırılan Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Rusya Federasyonu Hükümeti Arasında Türkiye Cumhuriyeti Topraklarında Bulunan Rus Defin Yerleri ile Rusya Federasyonu Topraklarında Bulunan Türk Defin Yerleri Hakkında Anlaşmanın Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun Tasarısı ile gerekçesi ilişikte gönderilmiştir. Gereðini arz ederim. Recep Tayyip Erdoğan Baþbakan HAVALE EDİLDİĞİ KOMİSYONLAR (1/776) ESAS TALİ Dışişleri Komisyonu Milli Savunma Komisyonu GEREKÇE Birinci Dünya Savaşı yıllarında esir düşen ve esir kamplarında hayatlarını yitirerek Rusya Federasyonu nun Krasnoyarsk bölgesinde defnedilen Türk askerleri için bir Şehitlik Anıtı inşa edilmesi, ayrıca, Vladivostok, Petrovski ve Hirov şehirlerinde bulunan Türk askerlerinin mezarlarının künye tespitlerinin yapılarak bu şehirlerde de birer anıt inşa edilmesi, mezar kalıntıları bulunursa, bulunan yerlerde şehitlik tesis edilmesi yolundaki Milli Savunma Bakanlığımızın talepleri, 2009 yılında Moskova Büyükelçiliğimiz tarafından Rusya Federasyonu makamlarına iletilmiştir. Bu talebimiz üzerine Rusya Federasyonu nca, şehitlikler konusunda, iki ülke arasında bir anlaşma imzalanması önerilmiş, tarafımızdan uygun bulunmuştur. Bu çerçevede hazırlanan, Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Rusya Federasyonu Hükümeti Arasında, Türkiye Cumhuriyeti Topraklarında Bulunan Rus Defin Yerleri ile Rusya Federasyonu Topraklarında Bulunan Türk Defin Yerleri Hakkında Anlaşma, 3 Aralık 2012 tarihinde, Başbakan düzeyinde İstanbul da düzenlenen Türkiye-Rusya Federasyonu Üst Düzey İşbirliği Konseyi nin (ÜDİK) 3. Toplantısı sırasında, iki ülkenin Dışişleri Bakanları tarafından imzalanmıştır. Söz konusu anlaşma ile Rusya Federasyonu nun Krasnoyarsk bölgesinde defnedilen Türk askerlerinin aziz hatıralarına hürmeten bir Şehitlik Anıtı inşa edilmesi, ayrıca Vladivostok, Petrovski ve Hirov şehirlerinde bulunan Türk askerlerinin mezarlarının künye tespitlerinin yapılmasını müteakip, bu şehirlerde de birer anıt inşa edilmesi, mezar kalıntıları bulunursa, bulunan yerlerde şehitlik tesis edilmesi mümkün olabilecektir. Diğer taraftan, Rusya Federasyonu nun Samara bölgesinde Birinci Dünya Savaşı sırasında hayatlarını kaybeden Türk askerlerinin mezarları hakkında Kazan Başkonsolosluğumuz tarafından inceleme yapılmaktadır. İnceleme sonucunda mezar kayıtları ve defin alanlarının bulunması halinde, bu bölgede de bir şehitlik tesis edilmesi ve anıt inşa edilmesi gündeme getirilebilecektir.
5 Dışişleri Komisyonu Raporu Türkiye Büyük Millet Meclisi Dışişleri Komisyonu 7/6/2013 Esas No: 1/776 Karar No: 367 TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ BAŞKANLIĞINA Dışişleri Bakanlığı tarafından hazırlanarak Bakanlar Kurulunca 7/5/2013 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına sunulan ve Başkanlıkça 17/5/2013 tarihinde tali komisyon olarak Milli Savunma Komisyonuna, esas komisyon olarak da Komisyonumuza havale edilen Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Rusya Federasyonu Hükümeti Arasında Türkiye Cumhuriyeti Topraklarında Bulunan Rus Defin Yerleri ile Rusya Federasyonu Topraklarında Bulunan Türk Defin Yerleri Hakkında Anlaşmanın Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun Tasarısı Komisyonumuzun 24 üncü Yasama Dönemi 30/5/2013 tarihli 59 uncu toplantısında Dışişleri Bakanlığı ve Milli Savunma Bakanlığı yetkililerinin de katılımlarıyla görüşülmüştür. Komisyonumuza havale edilen metinler incelendiğinde; Tasarının, Birinci Dünya Savaşı yıllarında hayatını kaybeden ve Rusya Federasyonu nun Krasnoyarsk bölgesine defnedilen Türk askerleri için şehitlik anıtı inşa edilmesini, ayrıca Rusya nın bazı şehirlerinde bulunan Türk askerlerinin mezarlarının künye tespitinin yapılarak bu şehirlerde de birer anıt inşa edilmesini teminen, 3 Aralık 2012 tarihinde İstanbul da imzalanan Anlaşmanın onaylanmasının uygun bulunması amacıyla hazırlandığı anlaşılmaktadır. Komisyonumuzda Tasarının tümü üzerinde yapılan görüşmelerde Hükümet temsilcileri tarafından; - 2009 yılında Millî Savunma Bakanlığımızın talebi üzerine Krasnoyarsk ta bulunan şehitliğimizde bir anıt inşa edilmesi ve Vladivostok ile Petrovski Türk mezarlıklarının künye tespitlerinin yapılması amacıyla Rus makamları nezdinde izin talebinde bulunulduğu, - Bu talep üzerine Rusya Federasyonu nun şehitlik konusunda taraflar arasında bir anlaşma imzalanmasını önerdiği, - Anlaşmanın, tarafların birbirlerinin ülkelerinde şehit olmuş askerlerinin defin yerlerinin bulunmasına, bu amaçla bilgi değişimine, bu yerlerin düzenlenmesine, korunmasına, gerektiği takdirde naaşlarının nakledilmesine ve yeniden defnedilmesine, ayrıca bu yerlerin ziyaret edilmesine ilişkin düzenlemeler içerdiği, - Anlaşmayla Rusya Federasyonunun Krasnoyarsk bölgesinde defnedilen Türk askerlerinin aziz hatıralarına hürmeten bir şehitlik anıtı inşa edilmesinin; ayrıca Vladivostok, Petrosvki ve Hirov şehirlerinde bulunan Türk askerlerinin mezarlarının künye tespitlerinin yapılması ve ardından bu şehirlerde de birer anıt inşa edilmesinin öngörüldüğü, - Kazan Başkonsolosluğumuzca da Birinci Dünya Savaşı nda o bölgede hayatlarını kaybeden askerlerimizin mezarları hakkında bir araştırma başlatıldığı, bu araştırma sonucunda bu bölgede de eğer gerekli koşullar oluşursa bir şehitlik tesis edilmesi ve anıt inşa edilmesinin gündeme gelebileceği, - Ayrıca, anlaşmanın uygulanmasına ilişkin faaliyetlerin eş güdümünün sağlanması ve ortak karar alınması amacıyla da bir ortak komisyon teşkil edileceği, ifade edilmiştir.
6 Komisyonumuzda Tasarının tümü üzerinde yapılan görüşmelerde Komisyon üyelerimiz tarafından; - Türklerle Ruslar arasında çok sayıda savaş yapıldığı ve bunlardan önemli bir kısmının da şu anda millî sınırlarımız dışında kalan topraklarda meydana geldiği, - Rusların kazandıkları büyük zaferleri bir anıtla, bir kiliseyle, kalıcı bir eserle sabitleme konusunda duyarlılıkları bulunduğu, - Ruslar tarafından yapılan anıtlardan en önemlisinin 1876 yılında Ayastefanos Anlaşması nın sonucu olarak bugünkü Yeşilköy civarındaki bir yerde yapıldığı, ancak daha sonra İttihat ve Terakki yönetimi tarafından söz konusu anıtın yıkıldığı, ifade edilmiş ve Hükümet temsilcilerine; - Bu anlaşmanın Yeşilköy de yapılmış olan ve 1914 de yıkılan anıtın yeniden yapılmasına imkan verip vermediği; imkan vermesi durumunda, bunun iki ulusun duyarlılıklarının çatıştığı bir nokta şeklinde karşımıza çıkması ihtimali olup olmadığı; - Rusya Federasyonu içerisinde, Türk şehitliklerinin bulunduğu veya varlığının tahmin edildiği yerleri gösteren bir harita ya da bir envanterin bulunup bulunmadığı, - Iğdır, Kars gibi illerde de bu anlaşma kapsamında herhangi bir anıt vesaire yapılmasının düşünülüp düşünülmediği, sorulmuştur. Hükümet temsilcileri tarafından cevaben; - Yeşilköy deki Rus askerleri anısına yapılmış olan anıtın yeniden inşasıyla ilgili olarak Rus tarafından intikal eden bir talep bulunmadığı, - Bununla beraber Anlaşmada, kararların ortaklaşa alınmasını sağlayan bir ortak komisyon öngörüldüğü, anlaşmanın yorum ve uygulanmasıyla ilgili olarak ortaya çıkabilecek anlaşmazlıkların da bu ortak komisyon tarafından çözümleneceği, - Ruslar tarafından Yeşilköy de bir anıt yapılması yönünde bir talep gelmesi durumunda konunun ortak komisyonun gündemine geleceği ve sorunun taraflar arasında istişare ve müzakere yoluyla bu mekanizma çerçevesinde ele alınabileceği, - Türkiye Cumhuriyeti Devletinin arzusu hilafına bir anıt yapılamayacağı, - Tarafımıza Rus makamları tarafından iletilmiş herhangi bir bilgi, belge ya da envanter olmadığı, ifade edilmiştir. Tasarının tümü üzerindeki görüşmelerin ardından Tasarı ve gerekçesi Komisyonumuzca benimsenerek oy çokluğu ile maddelerin görüşülmesine geçilmiştir. Tasarının 1 inci, 2 nci ve 3 üncü maddeleri ile tümü aynen ve oy çokluğu ile kabul edilmiştir. Komisyon Raporuna muhalefet şerhi koymak isteyen üyelere 3 Haziran 2013 Pazartesi günü saat 18.00 e kadar süre tanımıştır. Komisyon üyelerinden Ankara Milletvekili Emrullah İşler, İstanbul Milletvekili Osman Aşkın Bak ve Rize Milletvekili Hasan Karal, Tasarı ile ilgili özel sözcü seçilmişlerdir.
7 Raporumuz, Genel Kurulun onayına sunulmak üzere Yüksek Başkanlığa saygı ile arz olunur. Başkan Başkanvekili Sözcü Volkan Bozkır Muhammed Çetin Osman Aşkın Bak İstanbul İstanbul İstanbul (Bu raporun özel sözcüsü) Kâtip Üye Üye Gönül Bekin Şahkulubey Emrullah İşler Tunca Toskay Mardin Ankara Antalya (Bu raporun özel sözcüsü) (Muhalifim, muhalefet şerhi ektedir) Üye Üye Üye Mehmet Ali Ediboğlu Sinan Oğan Ahmet Berat Çonkar Hatay Iğdır İstanbul (Muhalifim, (Muhalifim, muhalefet şerhi ektedir) muhalefet şerhi ektedir) Üye Üye Üye Osman Oktay Ekşi Harun Karaca Osman Taney Korutürk İstanbul İstanbul İstanbul (Söz hakkım mahfuzdur, (Muhalefet şerhi eklidir) muhalifim, muhalefet şerhi ektedir) Üye Üye Üye İsmail Safi Faik Tunay Aytuğ Atıcı İstanbul İstanbul Mersin (Muhalefet şerhim ektedir) (Karşı oy yazımız ektedir) Üye Üye Üye Hasan Karal Şaban Dişli Akif Çağatay Kılıç Rize Sakarya Samsun (Bu raporun özel sözcüsü) Üye Burhan Kayatürk Van
8 KARŞI GÖRÜŞ YAZISI 30.05.2013 tarihinde Dışişleri Komisyonu nda görüşülen Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti İle Rusya Federasyonu Hükümeti Arasında Türkiye Cumhuriyeti Topraklarında Bulunan Rus Defin Yerleri İle Rusya Federasyonu Topraklarında Bulunan Türk Defin Yerleri Hakkında Anlaşmanın Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun Tasarısı na karşı oyumuzun gerekçesi aşağıda belirtilmiştir. Anlaşmanın Defin Yerlerinin Konumu başlıklı 3. maddesinin 3. fıkrası, taraflardan birinde defin yerlerinin düzenlenmesinin ardından defnedilen askerlerin sahibi olan taraf için yeniden defin ve anıtsal bir yapının nakli için arazi tahsisini düzenlemektedir. Anlaşmanın 2. maddesi 1. fıkrasında ise tarafların I inci ve II nci Dünya Savaşları ve diğer askeri savaşlar sonucu hayatını kaybetmiş askerlerin naaşlarının nakledilmesi ve yeniden defnedilmesine ilişkin konuların çözüme kavuşturulması öngörülmektedir. Bu haliyle bakıldığında anlaşmanın Türkiye ile Rusya nın tarih boyunca birbirleriyle yapmış oldukları savaşlarda kaybettikleri askerlerin yekdiğeri nezdindeki defin yerlerinin düzenlenmesi, bu defin yerlerinde yatan askerlerin ebedi istirahatgâhlarının tanzim edilmesi amacıyla yapıldığı izlenimi edinilmektedir. Uzun bir tarih içinde pek çok kez tekrarlanmış Türk - Rus savaşları sırasında şehit olmuş askerlerimize, kendilerine layık şehitlikler yapılması tabiatıyla bizlerin de tüm kalbimizle desteklediğimiz bir girişimdir. Ancak, anlaşmanın çeşitli maddelerinde üstü kapalı şekilde yer alan hükümlerin işaret ettikleri bir başka husus vardır ki, o da, bu anlaşmanın asıl amacının Türkiye de gömülü Rus askerlerine uygun defin yerleri; Rusya da gömülü Türk askerlerine kendilerine layık şehitlikler yapılmasından ziyade, 1877-78 Osmanlı - Rus Harbi sonrasında, Osmanlıların Rusya karşısında uğradıkları ağır yenilginin nişanesi olarak Rusya İmparatorluğu tarafından Rusların Türkiye içinde geldikleri son nokta olan Yeşilköy de inşa ettirilen ve daha sonra 14 Kasım 1914 te devrin Osmanlı Hükümeti tarafından yıktırılan görkemli Ayastefanos Anıtı nın, Rusya Federasyonu nun talebi üzerine yeniden inşa edilmesi olduğu kuşkusudur. Bilindiği gibi sözkonusu anıt Osmanlı yenilgisinin ardından Rusya tarafından 3 Mart 1878 de baskı altında imzalatılan Ayastefanos Anlaşmasının hükümleri içerisinde savaşta hayatını kaybeden Rus askerlerin anısına insani amaçlarla yapıldığı gerekçesiyle Osmanlı tarafının ödeyeceği savaş tazminatı hükümlerine eklenmiş, dolayısıyla bedeli Osmanlı Devleti tarafından karşılanmıştır. Osmanlı yetkilileri Ayastefanos müzakerelerinde bu konuyu teknik bir teferruat gibi görerek üzerinde durmamışlardır. 1895 te yapımına başlanan anıtın abartılı ölçüde görkemli bir kilise şeklinde inşası Osmanlı kamuoyunda rahatsızlık yaratmış, dönemin padişahı II. Abdülhamit bu konuda devreye girmiş, Rus yetkililerini ancak anıtın nispeten daha mütevazı ölçülerde inşasına razı etmiştir. Ancak, anıt bu tadil edilmiş haliyle bile çok büyük boyutlarda ve çok görkemli bir kilise şeklinde ortaya çıkmıştır. Uluslararası uygulamada sürekli işgal yaşamamış hiçbir ülkede başka bir ülkenin zafer abidesi inşa edip bunu koruduğu görülmemiştir. Nitekim, Osmanlı İmparatorluğu nun kalbinde halkın ulusal gururunu rencide eden, haysiyet kırıcı bir yapı olduğu şeklinde yaygın bir kanıya ve memnuniyetsizliğe konu teşkil eden bu anıt 14 Kasım 1914 tarihinde, Hükümet tarafından Rusya İmparatorluğuna yeni bir savaş ilanının hemen ertesinde yıktırılmıştır,
9 Bundan bir süre önce, Türk basınına yansıyan bazı haberlerde Rusya Federasyonu Başkanı Vladimir Putin in Türkiye ye Aralık 2012 de yapacağı ziyaret öncesinde bu anıtın tekrar inşası için AKP Hükümeti yetkilileriyle görüş alışverişinde bulunacağı bildirilmiş; buna karşılık Türkiye ye de Moskova da bir cami yaptırma izninin verileceği kaydedilmiştir. Takdir edileceği gibi karşılığı ne olursa olsun, zamanında ve güçsüz olduğumuz devirlerde dahi ne halkımızca ne yönetimde bulunanlarca varlığına tahammül edilebilmiş olan böyle bir anıtın bugün Türkiye de yeniden inşa edilmesi kabul edilebilir bir husus değildir. Söz konusu anlaşmanın komisyonda müzakeresi sırasında tarafımızdan Hükümet temsilcilerine, işbu anlaşmanın Ayastefanos Rus Abidesi nin yeniden inşasına yönelik olup olmadığı; doğrudan yönelik değil ise buna imkân verip vermeyeceği açık ve seçik şekilde sorulmuş; bu sorularımıza olumsuz yanıt vermeleri hâlinde anlaşmaya onay vereceğimiz; aksi takdirde Ayastefanos Abidesi nin inşasına imkân verecek bir anlaşmaya muhalif kalacağımız bildirilmiş; ancak bu sorularımıza bu anlaşmayı onaylamamıza imkân verecek açıklıkta bir cevap alınamamıştır. Bu nedenlerle, Yeşilköy de 1877-78 Rus zaferini halkımızın gözüne sokacak bir zafer abidesi yapılmasına yol açabilecek bu anlaşmaya muhalifiz (31 Mayıs 2013). Oktay Ekşi Osman Korutürk Aytuğ Atıcı İstanbul İstanbul Mersin Faik Tunay Mehmet Ali Ediboğlu İstanbul Hatay
10 MUHALEFET ŞERHİ Dışişleri Komisyonu Başkanlığına, Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Rusya Federasyonu Hükümeti Arasında Türkiye Cumhuriyeti Topraklarında Bulunan Rus Defin Yerleri ile Rusya Federasyonu Topraklarında Bulunan Türk Defin Yerleri Hakkında Anlaşmanın Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun Tasarısı ile ilgili anlaşmanın onaylanmasına; Rus tarafının ülkemizde hangi yörelerde nasıl bir çalışma yürüteceği konusunun muğlak olması, Ayastefanos ta 1876 savaşı sonrası Rusların yaptırdıkları ve sonra yaktırılan anıtın ve kilisenin tekrar yapılabileceği endişesi doğurur düzenlemelerin bulunması sebebiyle muhalifiz. Tunca Toskay Antalya Sinan Oğan Iğdır
11 HÜKÜMETİN TEKLİF ETTİĞİ METİN TÜRKİYE CUMHURİYETİ HÜKÜMETİ İLE RUSYA FEDERASYONU HÜKÜMETİ ARASINDA TÜRKİYE CUMHURİYETİ TOPRAKLARINDA BULUNAN RUS DEFİN YERLERİ İLE RUSYA FEDERASYONU TOPRAKLARINDA BULUNAN TÜRK DEFİN YERLERİ HAKKINDA ANLAŞMANIN ONAYLANMASININ UYGUN BULUNDUĞUNA DAİR KANUN TASARISI MADDE 1- (1) 3 Aralık 2012 tarihinde İstanbul da imzalanan Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Rusya Federasyonu Hükümeti Arasında Türkiye Cumhuriyeti Topraklarında Bulunan Rus Defin Yerleri ile Rusya Federasyonu Topraklarında Bulunan Türk Defin Yerleri Hakkında Anlaşma nın onaylanması uygun bulunmuştur. MADDE 2- (1) Bu Kanun yayımı tarihinde yürürlüğe girer. MADDE 3- (1) Bu Kanun hükümlerini Bakanlar Kurulu yürütür. DIŞİŞLERİ KOMİSYONUNUN KABUL ETTİĞİ METİN TÜRKİYE CUMHURİYETİ HÜKÜMETİ İLE RUSYA FEDERASYONU HÜKÜMETİ ARASINDA TÜRKİYE CUMHURİYETİ TOPRAKLARINDA BULUNAN RUS DEFİN YERLERİ İLE RUSYA FEDERASYONU TOPRAKLARINDA BULUNAN TÜRK DEFİN YERLERİ HAKKINDA ANLAŞMANIN ONAYLANMASININ UYGUN BULUNDUĞUNA DAİR KANUN TASARISI MADDE 1- Tasarının 1 inci maddesi Komisyonumuzca aynen kabul edilmiştir. MADDE 2- Tasarının 2 nci maddesi Komisyonumuzca aynen kabul edilmiştir. MADDE 3- Tasarının 3 üncü maddesi Komisyonumuzca aynen kabul edilmiştir. Recep Tayyip Erdoðan Baþbakan Başbakan Yardımcısı Başbakan Yardımcısı Başbakan Yardımcısı B. Arınç A. Babacan B. Atalay Başbakan Yardımcısı Adalet Bakanı Aile ve Sosyal Politikalar Bakanı B. Bozdağ S. Ergin F. Şahin Avrupa Birliği Bakanı Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanı Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı E. Bağış N. Ergün F. Çelik Çevre ve Şehircilik Bakanı Dışişleri Bakanı Ekonomi Bakanı E. Bayraktar A. Davutoğlu M. Z. Çağlayan Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Gençlik ve Spor Bakanı Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanı T. Yıldız S. Kılıç M. M. Eker Gümrük ve Ticaret Bakanı İçişleri Bakanı Kalkınma Bakanı H. Yazıcı M. Güler C. Yılmaz Kültür ve Turizm Bakanı Maliye Bakanı Milli Eğitim Bakanı Ö. Çelik M. Şimşek N. Avcı Milli Savunma Bakanı Orman ve Su İşleri Bakanı Sağlık Bakanı V. İ. Yılmaz V. Eroğlu N. Avcı Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanı V. E. Bayraktar
12
13
14
15
16