Esmer S ığı rlar ı n Alt ı ndere Tar ı m i ş letmesi Şartlar ı nda Adaptasyon ve Verim Özellikleri

TARIM BILIMLERI DERGISI 1996, 2 (2) 2131 Esmer S ığı rlar ı n Alt ı ndere Tar ı m i ş letmesi Şartlar ı nda Adaptasyon ve Verim Özellikleri Ali KAYGISIZ 1, Sinan BAŞ 1, Ibrahim GÖRENTA Ş 2 Geli ş Tarihi : 14.02 1996 Özet Bu çal ışma, Ait ındere Tar ı m I şletmesinde yeti ştirilen Esmer ı rk s ığı rlar ın süt ve döl verim özelliklerinin belirlenmesi amac ıyla yap ı lm ışt ı r. Yavru atma ve ölü do ğum oranlar ı % 1.23 ve % 0.62 olarak bulunmu ştur. ilkine buza ğılama ya şına ait genel ortalama 1097.5±21.6 gündür. Servis peryodu, buza ğılama aral ığı, gebelik ba şına tohumlama say ısı, ergin ça ğ süt verimi, laktasyon süresi ve kuruda kalma süresi için en küçük kareler ortalamalar ı s ıras ıyla 149.25±15.94 gün, 434.94±16.15 gün, 1.48±0.08, 2230.48±88.46 kg, 229.68±4.44 gün ve 209.47±22.73 gün olarak bulunmu ştur. Anahtar Kelimeler : Esmer s ığı r, döl verimi, süt verimi The Adaptation and Performance Traits of Brown Cattle Raised at Alt ındere State Farm Abstract : The purpose of this study is to determine the milk and reproductive traits performance of Brown Cattle raised at state farm in Alt ındere. Abortus and stili birth percentage were 1.23% and 0.62%. yerell means of age at first calving were as 1097.5±21.6 days. The least squares means of service period, calving interval, number insemination per pregnancy, mature equivalent milk yield, lactation length and dry periods in the herd were as 149.25±15.94 days, 434.94±16.15 days, 1.48±0.08, 2230.48±88.46 kg, 229.68±4.44 days and 209.47±22.73 days. respectively. Key Words : Brown cattle, reproductive traits, milk yield. Giri ş Türkiye'de süt üretiminin art ı r ı lmas ı nda süt s ığı rc ı l ığı önemli bir yere sahiptir. Yerli ı rklarla yap ı lan süt üretimi yeterli düzeyde olmad ığı ndan hem yüksek verimli kültür irklar ı na sahip olmak, hem de yerli ı rklar ı n genetik ı slah ı nda kullanmak üzere özellikle Cumhuriyetin kurulu şundan bu yana d ış al ı m yoluyla ba şta Esmer olmak üzere çe ş itli kültür ı rklar ı getirilmi ştir. Süt veya sütet yönünde geli ş mi ş bir ı rk olan Esmer s ığı rlar, de ğ i ş ik çevre şartlar ına uyma kabiliyetlerinin yüksek, süt ve et verimlerinin tatmin edici olmas ı sebebiyle Dünyan ı n çe şitli bölgelerine götürülmü şler ve birçok yerli ı rk ı n ı slah ı nda ba şar ı yla kullan ı lm ış lard ı r. Türkiye'de Esmer ı rk s ığı r yeti ştiricili ğ i Orta ve Do ğ u Anadolu'da önem kazanmaktad ır. Hayvanc ı l ığı desteklemek amac ıyla sa ğlanan te şvik kredilerinde Do ğ u bölgelerine öncelik tan ı nmakta, bu da hayvanc ı l ığı n ntansifle şmesine zemin haz ı rlamaktad ır. Bat ı bölgelerinde yeti ştirilen Esmerlerle ilgili olarak çok say ıda ara şt ı rma yay ı nlanm ışken, hayvanc ı l ığı n merkezi olarak kabul edilen Do ğu Anadolu bölgesinde, özellikle Van yöresinde Esmer ı rk ı n performans ı ve adaptasyon durumunu inceleyen çal ışma say ı s ı oldukça s ı n ı rl ı d ı r. Esmer ı rk s ığı rlar ı n süt ve döl verim özellikleriyle ilgili baz ı literatür bulgular ı Çizelge tde özetlenmi ştir. Bu çal ışmada, Mindere Tar ım i şletmesinde yeti ştirilen Esmer s ığı rlar ı n verim özellikleri bak ı m ı ndan seviyelerini ve adaptasyon durumunu belirlemek ve ı rk ı n bu bölgedeki potansiyel verimliliklerini ve yeti ştı rilme imkanlar ı nı ortaya ç ı karmak amaçlanm ışt ı r. Kahramanmara ş Sificii İmam finiv. Ziraat Fak. Zootekni BölümüKahramanmara ş 2 TarnnKnyi şleri Bakanl ığı. Tar ım ll Müdürlin:",nVan

22 TARIM BILIMLERI DERGISI 1996, Cilt 2, Say ı 2 ÇbmIge 1. Esmer s ığı rlar ı n verim Özelliklerine ili şkin baz ı literatür bildiri şleri Literatür IBY SP(gOn) BA(gün) GBAS EÇ(kg) LS(gün) KKS(gün) Kutsal ve Aktaş (1961) 396 286 Saygeçitli (1962) 290297 Gönül (1963) 395 Sönmez ve ark.(1967) 428 304 91 B ıy ıkoğlu (1971) 32.343.0 ay 380455 1.221.91 278376 Kendir ve Ada (1973) 21142724 256283 Sabaz (1973) 3544 298 Juma (1963) 10701150 gün 408427 294297 Alpan ve ark.(1976) Alpan ve Ada (1977) 30.9 ay 26.135.2 ay 14.7 ay 2.1 1 382 37 2869 308 Ilaslan ve ark (1977) 951 gün 126 403 4372 288 92 Ilaslan ve ark.(1978) 954 gün 413 2932 303 114 Çekgül (1980) 2.0 Uludağ (1980) 99 12 7 ay 1.591.67 268287 Güven ve Eker (1980) 1002 1049 gün 118151 404437 40164523 319325 104113 Eker ve ark (1981) 107128 Gökdere (1981) 33.9 ay 157 Ilaslan ve ark.(1982) 1016 gün 148 426 306 192 Cengiz (1982) 10741095 gün 127153 69.8 107128 Turner (1983) 112 406 281342 Turner ve ark.(1985) 112 406 305 91 Ulusan (1986) 30963796 268322 Lak (1987) Inal ve Alpan (1989) 36.75 ay 115.7 12.66 ay 1.44 Akbaş ve Türkmut (1990) 102.89 396.56 Akbulut (1990) 42.3 ay 159 444 2458 302 Ulusan ve Güney (1991) Ulusan (1992) Vanl ı ve ark.(1993) 3234 ay 1097 gün 218.64 101.3 385.9 1.67 Baş ve ark.(1993) _ 287 110 Shumilin ve Kashleva (1975) 291 Fewson ve ark.(1976) Adeneyo ve Adebanjo (1977) 470720 287318 Garkavyi (1978) Jans (1978) 28 ay 500 1 3 1 6 Ma ve Chyr (1978) 188 500 2.5 Bodisco ve ark.(1979) 219238 1 62 336.9 Soldatov ve Rusanova (1979) 95 396 1.9 Pires ve ark.(1980) 43.78 ay 455 Reaves ve ark (1980) 28.04 ay 15 1 294 Pance ve ark.(1980) 33.736.2 ay 99110 315 Plathtii ve Zayats (1980) Kassel (1981) 32.33 ay 85 29 395 Meija ve ark.(1983) 603 Sethi ve Bhatnagar (1983) 29.32 ay 325 Strautmanis ve Brunovskis (1983) 372 Powell (1985) 33.7 ay IBY: Ilk buza ğı lama ya şı ; SP : Servis periyodu; BA: Buza ğı lama aral ığı ; GBAS Gebelik ba şı na a şı m say ı s ı ; EÇ Ergin ça ğ süt verimi; LS : Laktasyon süresi; KKS : Kurumda kalma süresi.

KAYGISIZ, A ve ark. "Esmer s ığı rlar ı n alt ındere tar ı m işletmesi şartlar ı nda adaptasyon ve verim özellikleri" 23 Materyal ve Yöntem Ara ş t ı rman ı n materyalini Alt ı ndere Tar ı m i şletmesinde Nisan 1995'de mevcut sa ğmal sürünün 19881994 y ı llar ı aras ı ndaki süt ve döl verim kay ıtlar ı olu şturmu ştur. Ara şt ı rman ı n yürütüldü ğ ü Alt ı ndere Tar ı m İşletmes' Van İli Erci ş ilçesinin do ğ usunda bulun ı naktad ı r. Mer'alama döneminde hayvanlar ın kaba yem ihtiyaçlar ı işletmenin mer'as ı ndan kar şı lanm ışt ı r. Mer'a mevsimi o senenin iklim şartlar ına göre de ğ i şmekle birlikte genellikle May ıs ay ı ndan Ekim ay ı sonlar ı na kadar devam etmektedir. Buza ğı lar analar ı ndan ayr ı olarak bölmelerinde beslenmektedir. Sa ğ mal ineklerin yemlenmesinde günlük olarak 4 kg süt yemi, 15 20 kg m ı s ı r silaj ı ve 2025 g tuz verilmektedir. Kurudaki ineklerin yemlenmesinde 2 kg süt yemi, 1520 kg m ı s ı r silaj ı ve 10 kg kuru ot; düvelerin yemlenmesinde 2 kg kesif yem, 10 kg m ı s ı r silaj ı ve 10 kg kuru ot; di ş i danalar ı n yemlenmesinde 2 kg besi yemi ve 7 kg kuru ot; erkek danalar ı n yemlenmesinde 3 kg kesif yem, 710 kg kuru ot; buza ğı lar ı n yemlenmesinde 34 ayl ığa kadar 4 kg tam ya ğ l ı süt, sütten kesildikten sonra 1.52.0 kg buza ğı besi yemi ve 23 kg kuru ot verilmi ştir. İşletmede k ızg ı nl ı k gösteren inekler suni olarak tohumlanmakta, ancak tabi tohumlamay ı yapacak teknik elaman ı n bulunmamas ı gibi aksakl ı klara kar şı için de iki adet yedek bo ğ a sürekli bulundurulmaktad ı r. Ilkbahar mevsiminde laktasyona ba şlayan ineklerin bak ı m beslenmesinde güçlüklerle kar şı la şı ld ığı ve bu inekler daha dü şük süt verimine sahip olduklar ı için yaz mevsiminde buza ğı layan inekler k ı zg ı nl ı k göstermi ş olsalar bile bo ğaya verilmesi geciktirilmekdir. İşletmede sabah ve ak şam olmak üzere günde iki sa ğı m yap ı lm ışt ı r. Ah ı rlar ı n zeminleri betondur. Ba ğlama asma zincir usulündedir. Duraklar ah ı r içerisinde çift s ı ral ı yap ı lm ış olup hayvanlar ın yüzleri duvara dönüktür. Boru hatl ı sa ğı m tesisi mevcuttur. Her dura ğı n ba şı nda ineğ in rahatl ı kla içebilece ği otamatik suluk ve yalama ta şı mevcuttur. Ah ı r temizli ğ i elle yap ı lmaktad ı r. Ayda bir yap ı lan kontrol günü verimlerinden 305 günlük süt veriminin hesaplanmas ı nda Hollanda metodu kullan ı lm ışt ı r. Günlük süt verimi 0.5 kg'a dü ştü ğ ünde sa ğı ma son verilerek inekler kuruya ç ı kar ı lmaktad ı r. 305 günlük süt veriminin ergin ça ğa göre düzeltilmesinde Eker ve ark.(1981) taraf ı ndan bildirilen ya şa göre düzeltme katsay ı lar ı kullan ı lm ışt ı r. Ara şt ı rmada ele al ınan özellikler en küçük kareler analizine (Harvey 1987) tabi tutulmu ştur. Kullan ı lan matematik model; "Yijkm = p + ai + bj + ck + eijkm" şeklinde olup, bu modelde yer alan terimlerden; Yijk m = herhangi bir verim özelli ğ ini, p = populasyonun beklenen ortalamas ı n ı, ai = i. verim y ı l ı etki miktar ı n ı, bj = j. do ğum s ı ras ı etki miktar ı n ı, ck = k. buza ğı lama mevsimi etki miktar ı n ı, eijkm = normal, ba ğı ms ız ve şansa ba ğ l ı hata'y ı temsil etmektedir. Alt grup ortalamalar ı n ı n karşı la şt ı r ı lmas ı nda Duncan (1955) çoklu kar şı la şt ı rma testi kullan ı lm ışt ı r. İ lkine buza ğı lama ya şı na ait veri say ı s ı yeterli olmad ığı için varivans analizine tabii tutulmam ış ve sadece genel ortalamalar vermekle yetinilmi ştir. Bulgular ve Tart ışma Yavru atma ve ölü do ğ um oranlar ı Ara şt ı rma kapsam ına al ınan 19881994 y ı llar ı aras ı nda i ş letmede 162 canl ı do ğum, 2 yavru atma ve 1 ölü do ğ um olay ı gerçekle ş mi ştir (Çizelge 2). Incelenen zaman aral ığı nda yavru atma oran ı % 1.2, ölü do ğ um oran ı ise % 0.6 olarak gerçekle ş mi ştir. Ölü do ğum ve yavru atma oran ı için tesbit edilen de ğ erler, Türkiye'de Uluda ğ (1980), Gökdere (1981), Türkiye d ışı nda ise Soldatov ve Rusanova (1979) taraf ı ndan bildirilen de ğerlerden dü şük bulunmu ştur. İ lk buza ğı lama ya şı ( İ BY) ( İ BY) beklenen ortalamas ı 1097.5±21.6 gün olarak tesbit edilmi ştir. Bu ara şt ı rmada belirlenen ortalama de ğ er, Alpan ve Ada (1977)'n ı n Çifteler Haras ı nda erken dam ızl ı kta kullan ı lanlarda, Alpan ve ark. (1976)'n ı n Karacabey Haras ı nda, Ilaslan ve ark.(1977, 1978, 1982)'n ı n Mu ş Çay ı r Mer'a Yem Bitkileri ve Zootekni Üretme İ stasyonu, Kars Deneme ve Üretme İ stasyonu ve Afyon Zirai Ara şt ı rma istasyonunda, Güven ve Eker (1980)'in Ankara Şeker Fabrikas ı Çiftli ğ inde, Gökdere (1981)'nin Karacabey Haras ı nda, Ulusan (1992)' ı n Elaz ığ ve Susurluk Şeker Fabrikalar ı Çiftliklerinde, B ı y ı koğ lu (1971)'nun Bursa ve Beydere Ziraat Okulunda bulduklar ı de ğerlerden yüksek; Inal ve Alpan (1989)' ı n Konya Hayvanc ı l ı k Merkez Enstitüsünde yeti ştirilen Karacabey, Alman ve İ sviçre Esmerlerinde, B ıyı koğ lu (1971)'nun Karacabey Haras ı nda bulduklar ı değerlerden dü şüktür. Di ğer taraftan bu ara şt ı rmada elde edilen ortalama de ğ er, Alpan ve Ada (1977)'n ı n Çifteler Haras ı nda geç dam ı zl ı kta kullan ı lanlarda, Inal ve Alpan (1989)' ı n Amerikan Esmerlerinde, Cengiz (1982)'in Malya ve

24 TAR İ M BILIMLERI DERGISI 1996, Cilt 2, Say ı 2 skelge 2. Y ıllara göre doğum olaylar ı I Y ı llar 1988 1989 1990 i 1991 1992 1993 1994 Toplam (%) Canl ı doğum 16 12 18 23 18 40 35 162 98.2 Yavru atma 1 0 0 0 0 0 1 2 1.2 Ölü doğum 0 1 0 0 0 0 0 1 0.6 Toplam 17 13 18 23 18 40 36 165 100 Koça ş Juma (1963)'nin Eski şehir Tohum Üretme Çiftli ğ inde bulduklar ı değerlere oldukça yak ı n bulunmu ştur. Vanl ı ve ark. (1993) ise Van Tar ı m Meslek Lisesi i şletmesinde yeti ştirilen Esmerlerde ( İ BY)'n ı bu araşt ı rma değerinin ayn ı s ı olarak hesaplam ış lard ı r. Yabanc ı bildiri şlere göre; Kassel (1981), Pance ve ark.(1980), Powell (1985), Jans (1978) ve Reaves ve ark.(1980) bu ara şt ı rmada elde edilenden yüksek; Pires ve ark.(1980) ise dü şük de ğ erler bildirmi ş lerdir. [ İ BY) hayvan ı n verimlilik döneminin ba ş lang ı c ı olmas ı bak ı m ından önem ta şı maktad ı r. Incelenen i ş letmede hayvanlar ın geç buza ğı lad ı klan görülmektedir. Bu da i şletmedeki hayvanlar ı n büyüme dönemindeki bak ı m, besleme ve idare şartlar ı n ı n yetersiz oldu ğ unu göstermektedir,bununia birlikte, Türkiyenin çe ş itli yörelerinde yap ı lan ara şt ı rmalarda Esmerlerin genellikle yabanc ı literatürde bildirilen bulgular ı n üzerinde ilk defa buza ğı lad ı klan görülmektedir. Verim özellikleri Verim özelliklerine ili şkin en küçük kareler ortalamalar ı ile önemlilik ve çoklu kar şı la şt ı rma testi sonuçlar ı Çizelge 3'de verilmi ştir. Gebelik ba şına tohumlama say ısı (T/G) Bu ara şt ı rmada gebelik ba şı na tohumlama say ı s ı n ı n en küçük kareler ortalamas ı 1.48±0.08 olarak bulunmu ştur. Türkiye'de yap ı lan çeşitli ara şt ı rmalar ı n sonuçlar ı na göre; bu ara şt ı rman ı n bulgular ı, B ı y ı koğ lu (1971)'nun Bursa ve Beydere Ziraat Okulunda, Inal ve Alpan (1989)' ı n Konya Hayvanc ı l ı k Merkez Ara şt ı rma Enstitüsünde yeti ştirilen İsviçre, Alman, Amerikan Esmerinde bulduklar ı de ğ erlerden yüksek; Çekgül (1980)"ün Lalahan Zootekni Ara şt ı rma Enstitüsünde, Alpan ve Ada (1977yn ı n Çifteler Haras ı nda, Alpan ve ark (1976yn ı n Karacabey Maras ı nda, Ulusan ve Güney (1991)'in Göle Tar ı m. i şletmesinde, Uluda ğ (1980)' ı n Çifteler Haras ında, B ı y ı ko ğ lu (1971)'nun Karacabey Haras ı nda bulduklar ı değ erlerden dü ş üktür_ Yabanc ı bildiri ş lere göre; bu ara şt ı rmada bulunan ortalama değer, Jans (1978)' ı n kaydetti ği değerden yüksek; Ma ve Chyr (1978), Soldatov ve Rusanova (1978), Bodisco ve ark. (1979), Badinga ve ark.(1985) taraf ı ndan bildirilen de ğerlerden dü ş üktür. (T/G) döl verim gücünün bir göstergesidir. Bu say ı ne kadar küçük olursa, ba şar ı o kadar yüksek olur. Türkiye şartlar ı nda 1.5 rakam ı n ı n alt ı ndaki de ğerler çok iyi, 1.52.0 aras ı vasat, 2.0'nin üzerindeki tohumlama say ı lar ı ise problemli olarak kabul edilebilir (Alpan 1993). Buna göre, bu ara şt ı rmada hesaplanan 1.48 de ğ eri ba şar ı l ı bir sonuç olarak ortaya ç ı kmaktad ı r. Verim y ı llar ı (TIG)' ı nda istatistiki olarak önemli bir variyasyon meydana getirmemi ştir. Ancak yap ı lan çoklu kar şı la şt ı rma testi sonuçlar ı na göre birbirlerinden farkl ı altgruplar tesbit edilmi ştir. Inal ve Alpan (1989) y ı llar ı n (T/G) üzerinde etkisini 0.005 düzeyinde önemli bulmu şlard ı r. Bu sonuç, bu ara şt ı rman ı n bulgular ı yla uyum göstermemektedir. Y ı llara göre ortalamalar incelendi ğinde, (T/G)'nin en dü şük (1.06±0.23) 1989 y ı l ı nda, en yüksek (1.76±0.17) 1991 y ı l ı nda gerçekle şti ğ i tesbit edilmi ştir. Do ğ um s ı ras ı (T/G)' ı nda istatistiki olarak önemli bir variyasyon meydana getirmemi ştir. Inal ve Alpan (1989) do ğum s ı ras ı n ı n (T/G) üzerine etkisinin 0.01 seviyesinde çok önemli bulmu şlard ır. Do ğum s ı ras ı na göre ortalamalar incelendi ğinde, (T/G)'nin en dü ş ük (1.16±0.23) 7. do ğumda, en yüksek (1.69±0.20) 6. doğ umda gerçekle şti ği tesbit edilmi ştir. Inal ve Alpan (1989) (T/G)'nin 6 ve 7. do ğ umlara kadar düzenli bir şekilde artt ığı n ı, sonra azald ığı n ı bildirmektedir. Mevsim etkisi (T/G)' ı nda istatistiki olarak önemli bir variyasyon meydana getirmemi ştir. Servis peryodu (SP) Servis peryodunun en küçük kareler ortalamas ı 149.25±15.94 gündür. Uiusan (1992) Elaz ığ ve Susurluk Şeker Fabrikalar ı kas ı Çiftli ğine getirilen 2. parti Esmerlerde, Uluda ğ (1980) Çifteler Haras ı nda, Cengiz (1982) Koça ş DÜÇ'de, Inal ve Alpan (1989) Konya

KAYG1S2, A ve ark. "Esmer s ığı rlar ı n alt ı ndere tar ı m işletmesi şartlar ı nda adaptasyon ve verim özellikleri" 25 Çizelge 3. Verim özelliklerine ili şkin en küçük kareler ortalamalar ı GBTS N Servis Peryodu Buza ğ slama Ar. EÇ2X305 Süt Vr. Laktasyon Sür. Kur.kal.Sür. 162 1.48± 0.08 123 149.25±15.94 434.94 16, S 1 2230.48± 88.46 229.68±4.44 209.47±22.73 SIRA 0.5 0.5 0.6 0.5 Ö.S Ö.S 1 35 182.44±21.49 470.0 _ 1.77 2377.23±118.15 220.25± 5.93 239.00±27.44 2 33 1.64± 0.15 23 173.51± 23.81 457.16± 4.13 2484.07±147.58 237.54± 7.41 228.00±31.70 3 23 1.63± 0.17 19 149.64± 26.15 434.71± 6.50 2343.04± 171.07 235.04± 8.59 205.58±31.52 4 18 1.52± 0.19 17 114.84± 28.99 400.94± 9.38 2070.66± 168.24 237.07 ± 8.45 171.56±34.18 5 17 1.34± 0.20 16 144 7± 28.56 429.55± 8.94 2073.34± 177.03 228.10± 8.89 216.22±34.09 6 16 1.69± 0.20 t 3 130.92± 32.38 417.26± 2.80 7 13 1.16± 0.23 MEVSIM 0.5 1 73 1.46± 0.09 58 107.18± 13.61a 393.14± 3.79a 2 38 1.72± 0.12 27 140.98±19.64 a 425.00± 9.90a 3 9 1.39± 0.26 3 233.21± 53.99b 522.75± 4.71b 2287.82± 267.61a 235.84±13.44a 265.48±66.41 4 42 1.35± 0.12 35 115.64± 17.52a 398.89±17.75a 2525.46± 102.85a 248.70± 5.16a 162.14±21.76 Y.. ıö.s 88 16 1.30± 0.21bc 7 204.04± 40.25c 481.98±40.78a 2358.65± 291.00bc 272.57±14.61a 244.09±44.17 89 12 1.06± 0.23c 13 107.35± 31.67a 392.53±32.09b 2126.03± 181.50bc 237.05± 9.11bc 208.40±33.14 90 18 1.47± 0.18abc 16 152.33± 27.41b 440.72±27.77a 1620.09± 181.02d 202.99± 9.09d 174.43±30.12 91 23 1.76± 0.17a 17 168.72± 26.69b 457.48±27.04a 1912.34± 160.74cd 193 20± 8.07d 228.35±26.88 92 18 1.72± 0.19a 16 154.86± 28.89b 441.49±29.28a 2157.73± 146.43bc 216.33± 7.35cd 229.46±29.76 93 40 1 58± O 14ab 23 151.50± 23 69b 436 76±24.01a 2591 68± 160.38ab 243.59± 8.05b 194.77±26.40 94 35 1.46± 0.15abc 31 105.97± 22.86a 393.64±23.16b 2846.83± 127.63a 242.03± 6.41b 183.76±23.13 *P<0.05, **P<0.01, a,b,c,d; Ayn ı sutunda farkl ı harflerle gösterilen ortalamalar aras ı ndaki farklar önemlidir. Hayvanc ı l ı k Merkez Ara şt ı rma Enstitüsünde, Tümer (1983) ve Akba ş ve Türkmut (1990) Ege Tar ı msal Ara şt ı rma Enstitüsünde, Vanl ı ve ark.(1993) Van Tar ı m Meslek Lisesi i şletmesinde, İ laslan ve ark. (1977, 1978) Mu ş Çay ır Mer'a Yem Bitkileri ve Zootekni Üretme İ stasyonu ile Kars Deneme ve Üretme istasyonunda yeti ştirilen Esmerlerde bu ara şt ı rma bulgular ı ndan daha dü şük, Gökdere (1981) Karacabey Haras ı nda, Güven ve Eker (1980) Ankara Şeker Fabrikas ı çiftli ğine getirilen 1. parti Esmerlerde, Cengiz (1982) Malya DÜÇ'de, İ laslan ve ark.(1982) Afyon Zirai Ara şt ı rma İstasyonunda yeti ştirilen Esmerlerde bu ara şt ı rmada elde edilenden daha yüksek değ erler tesbit etmi şlerdir. Ulusan ve Güney (1991)'in Göle Tar ı m i şletmesinde tesbit ettikleri 218 günlük (SP) oldukça yüksek bir de ğ erdir. Yabanc ı bildir ışlere göre bu ara şt ı rma bulgular" Soldatov ve Rusanova (1979), Pance ve ark.(1980), Kassel (1981)'in bildirdikleri de ğ erlerden yüksek: Bodisco ve ark. (1979), Reaves ve ark.(1980), Ma ve Chyr (1978)'in bildirdikleri de ğ erlerden clu ş uktur. Yap ı lan variyans analizi sonucunda verim y ı llar ı n ı n (SP)'nda önemli bir variyasyon meydana getirmedi ğ i tesbit edilmi ştir. Ancak yap ılan çoklu karşı la şt ı rma testi sonuçlar ı na göre birbirlerinden farkl ı (P<0.05) alt gruplar tesbit edilmi ştir. Bu bulgular, Inal ve Alpan (1989)' ı n ve Vanl ı ve ark. (1993)'n ı n bulgulanyla uyu şmaktad ı r. Doğum s ı ras ı n ın (SP)'na etkisi istatistiki olarak önemsiz bulunmu ştur. Bu bulgular, Inal ve Alpan (1989)' ı n ve Vanl ı ve ark. (1993)'n ın bulgulanyla uyu şmaktad ı r. Servis peryodu doğum s ıras ı na göre düzensiz bir da ğı l ı m göstermi ştir. Benzer şekilde, Inal ve Alpan (1989) (SP)'nun do ğum s ı ras ı na göre düzensiz bir da ğı l ı m gösterdi ğ ini, 3. do ğumda en dü şük, 5. do ğ umda en yüksek ortalama elde edildi ğ ini bildirmektedirler. Pance ve ark.(1980) Meksika'da yapt ı klar ı ara şt ı rmada buna benzer bir sonuç bildirmektedirler. 4. do ğ um hariç tutuldu ğunda, (SP)'nun 1. do ğ umdan itibaren azalma e ğ ilimi gösterdi ği ve en dü şük (SP)'nun 7. do ğ um s ı ras ı nda elde edildi ğ i dikkati çekmektedir. Bu beklenen bir sonuçtur Çünkü, ya ş ilerledikçe hayvanlar ı n döl

26 TARIM B ı LIMLERI DERGISI 1996, Citt 2, Say ı 2 verim özellikleri iyile ştiği gibi, döl verim kusuru olan hayvanlar erken ya şta sürüden ayr ı lmakta ve dolay ı s ıyla ileri ya şlarda performans ı yüksek hayvanlar kalmaktad ı r. Doğ um mevsiminin (SP)'na etkisi istatistiki olarak önemsiz bulunmu ştur. Bu etkiyi, Vanl ı ve ark.(1993) önemsiz, Plakht ıı ve Zayats (1980) ise önemli olarak bildirmi şlerdir. Ancak yap ı lan çoklu karşı la şt ı rma testi sonuçlar ı na göre yaz mevsiminde buza ğı layan inekler di ğer mevsimlerde buza ğı layanlara göre daha uzun (P<0.05) (SP)'na sahip olmu ş lard ı r. Çizelge 3'ün incelenmesinden de anla şı laca ğı gibi, ilkbahar mevsiminde laktasyona ba şlayan ineklerin bak ı m beslenmesinde güçlüklerle kar şı la şı lmakta ve bu inekler daha dü şük süt verimine sahip olmaktad ı rlar. Bu nedenle, doğ umlar ın ilkbahar mevsiminde olmamas ı Için yaz mevsiminde buza ğı layan inekler k ı zg ı nl ı k göstermi ş olsalar bile tohumlanmalar ı geciktirilmekdir. Bu durum yaz mevsiminde buza ğı layan ineklerin daha yüksek servis peryoduna sahip olmalar ı sonucunu do ğ urmaktad ı r. Nitekim, (T/G) nin mevsimlere göre da ğı l ı m ı n ı n önemsiz bulunmu ş olmas ı da a şı mlar ın kasten geciktirildi ğ i sonucunu doğrulamaktad ı r. Vanl ı ve ark.(1993) Van Tar ı m Meslek Lisesi i şletmesinde yeti ştirilen Esmerlerde (SP)'nu en yüksek k ış ve en dü ş ük yaz mevsiminde buza ğı layanlarda tesbit etmi ştir. Plakht ıı ve Zayats (1980) k ış mevsiminde buza ğı layanlar ı n sonbahar mevsiminde buza ğı layanlardan 26 gün daha uzun servis peryodlar ı na sahip olduklar ı n ı bildirmektedirler. Buzağı lama aral ığı (BA) Buza ğı lama aral ığı na ili şkin en küçük kareler ortalamas ı 434.94±16.15 gündür. Yerli bildiri ş lere göre; Gönül (1963) Bursa ve Beydere Ziraat Okulunda, Vanl ı ve ark.(1993) Van Tar ı m Meslek Lisesi I şletmesinde, Uluda ğ (1980) Çifteler Haras ı nda, Güven ve Eker (1980) Ankara Şeker Fabrikas ı Çiftli ğ indeki Il. parti Esmerlerde, Tümer (1983) ve Akba ş ve Türkmut (1990) Ege Bölgesi Tar ı msal Ara şt ı rma Enstitüsünde, B ı y ı ko ğlu (1971) Bursa ve Beydere Ziraat Okulunda, Kutsal ve Akta ş (1961) Karacabey Haras ı nda, Ilaslan ve ark.(1977, 1978) Mu ş Çay ı r Mera Yem Bitkileri ve Zootekni Üretme İ stasyonu ve Kars Deneme ve Üretme Istasyonunda, Inal ve Alpan (1989) Konya Hayvanc ı l ı k Merkez Ara şt ı rma Enstitüsünde bu ara şt ı rmada belirlenen buza ğı lama aral ığı ndan dü ş ük: Juma (1963) Eski şehir Tohum üretme Çiftli ğ inde, İ laslan ve ark.(1982) Afyon Zirai Ara şt ı rma istasyonunda benzer; Sönmez ve ark.(1967) Ege üniversitesi Ziraat Fakültesinde, B ı y ı ko ğ lu (1971) ve Alpan ve ark. (1976) Karacabey Haras ı nda, Güven ve Eker (1980) Ankara Şeker Fabrikas ı Çiftli ğ indeki I. parti Esmerlerde yüksek de ğ erler tesbit etmi şlerdir. Yabanc ı bildiri ş lere göre bu ortalama de ğ er, Kassel (1981), Soldatov ve Rusanova (1979)'n ı n kaydettikleri de ğ erlerden yksek; Pires ve ark.(1980), Meija ve ark. (1983), Ma ve Chyr (1978)'in kaydettikleri de ğ erlerden dü şük bulunmu ştur. Verim y ı llar ı (BA) üzerine istatistiki olarak önemli bir variyasyon meydana getirmemi ştir. Ancak yap ı lan variyans analizi sonuçlar ı na göre y ı llar aras ı nda önemli farkl ı l ı klar (P<0.05) bulunmu ştur.!nal ve Alpan (1989), Vanl ı ve ark.(1993) (BA) üzerine verim y ı llar ı n ı n etkisinin önemli oldu ğ unu bildirmi şlerdir. Incelenen sürüde do ğ um s ı ras ı (BA) üzerine istatistiki olarak önemli bir variyasyon meydana getirmemi ştir. Inal ve Alpan (1989), Vanl ı ve ark.(1993) bu ara şt ı rmada elde edilen sonuca paralel olarak, buza ğı lama aral ığı üzerine do ğum siras ı n ı n etkisini önemsiz olarak bildirmi şlerdir. (BA) en yüksek 1. doğ umda. en dü şük 5. do ğ umda gerçekle ş mi ştir. Vanl ı ve ark.(1993), Inal ve Alpan (1989) ve Adeneye ve Adebanjo (1977) bu ara şt ı rmada elde edilen sonuçlara benzer sonuçlar bildirmi ş lerdir. Do ğum mevsimi (BA)'n ı etkilememi ştir. Ancak yap ı lan çoklu kar şı la şt ı rma testi sonuçlar ı na göre, mevsim altgruplar ı aras ı ndaki fark istatistiki olarak önemli (P<0.05) bulunmu ştur. Vanl ı ve ark. (1993) (BA) üzerine do ğ um mevsiminin etkisini önemsiz, Meija ve ark. (1983) Honduras'ta yeti ştirilen Esmerlerde önemli olarak bildirmektedirler. (BA) en yüksek yaz mevsiminde, en dü ş ük k ış mevsiminde buza ğı layanlarda gerçekle ş mi ştir. Vanl ı ve ark. (1993) Van Tar ı m Meslek Lisesi i şletmesinde yeti ştirilen Esmerlerde yaz ı n buza ğı layanlar ı n, ilkbaharda buza ğı layanlardan 20 gün daha k ı sa buza ğı lama aral ığı na sahip olduklar ı n ı bildirmektedirler. Incelenen sürüde yaz ı n buza ğı layanlar ı n sahip olduklar ı buza ğı lama aral ığı oldukça uzundur. Ancak, hayvan say ı s ı n ı n azl ığı ve standart hatan ı n yüksekli ğ i elde edilen de ğ ere güvenirli ğ i azaltmaktad ı r. Servis peryodununda ayn ı mevsimde buza ğı layanlarda oldukça uzun olmas ı benzer yorumlar ı dü ş ündürebilir. Bu durum, i şletmede buza ğı laman ı n mevsimlere normal da ğı lmad ığ in ı, dolay ı s ı yla a şı mlar ı n belli mevsimlere topland ığı n ı ve ilkbahar mevsiminde buza ğı lamadan kaç ı n ı ld ığı n ı göstermektedir. EÇ2X305 gün süt verimi Ergin ça ğ süt verimi (EÇ2X305 gün)'ne ili ş kin ili ş kin en küçük kareler ortalamas ı 2230.48±88.46 kg'cl ı r. Türkiye'de çe şitli yörelerde yap ı lan ara şt ı rmalardan, Sabaz (1973), A.Ü. Tar ı m i şletmesinde, Alpan ve ark.

KAYGISIZ, A ve ark. "Esmer s ığı rlar ın alt ındere tar ım işletmesi şartlar ında adaptasyon ve verim özellikleri" 27 (1976) Karacabey Neresinde, Ilaslan ve ark.(1978) Mu ş Çay ır Mera Yem Bitkileri ve Zootekni Üretme istasyonunda, Yener (1979) Orta Anadolu DOÇ'lerde, Uluda ğ (1980) Çifteler Haras ı nda, Güven ve Eker (1980) Ankara Şeker Fabrikas ı çiftli ğ inde, 'Tamer ve ark.(1985) Ege Bölgesi Zirai Ara şt ı rme Enstitüsünde bu ara şt ı rmada tesbit edlen (EÇ2X305 gün) ortalamas ı ndan daha yüksek de ğerler bldirmektedirler. Bu ara şt ırmada bulunan de ğer, yurt d ışı nda Esmerlerle yap ı lan çal ışmalardan, Bodisco ve ark.(1979), Pance ve ark.(1980), Reaves ve ark.(1980), Sethi ve Bhatnagar (1983), Fewson ve ark. (1977), Strautmanis ve Brunovsk ıs (1983), Garkav ıı (1978), Shumilin ve Kashleva (1975) 'n ın bildirdikleri de ğerlerden dü şük, Adeneye ve Adebanjo (1977)'nun bulmu ş olduklar ı değerlerden yüksektir Literütür bilgileri ışığı nda değerlendirildi ğinde incelenen i şletmede tesbit edilen (EÇ2X305 gün) ortalamas ı n ı n genel olarak gerek Türkiye gerekse Türkiye d ışında yap ılan ara şt ı rma bulgular ı n ı n çoğundan dü şük oldu ğ u anla şı lmaktad ı r. Do ğ u Anadolu'da ve özellikle Van yöresinde yeti ştirilen Esmerlerde (Ba ş ve ark. 1993) daha yüksek süt veriminin elde edilmesi adaptasyon güçlü ğünden ziyade i şletme şartlar ı ile ilgili bir tak ı m problemler oldu ğunu dü şündürmektedir. Buna göre, i şletmede bak ım, besleme ve idare şartlar ı n ı n yetersiz olduğ u ve yeti ştiricili ğh iklim ve mer'a şartlar ına ba ğı ml ı kald ığı n ı söylemek mümkündür. Süt verim kontrollerinin yap ı ld ığı 198894 y ı llar ı n ı kapsayan verim y ı llar ı (EÇ2X305 gün) veriminde çok önemli (P<0.01) variyasyon meydana getirmi ştir. Ineklerin süt verimlerindeki bu farkl ı l ı k y ı ldan y ıla değ i şen iklim, bak ı m, besleme ve idare şekillerinin etkisi alt ındad ı r. Y ı llar ı n süt verimine etkisini, Gönül (1963) Bursa Bölgesi Ziraat Okulunda yeti ştirilen Esmerlerde çok önemli, Beydere Ziraat Okulunda önemsiz, Uluda ğ (1980) Çifteler Haras ı ndaki Esmerlerde çok önemli, Güven ve Eker (1980) Ankara Şeker Fabrikas ı Çiftli ğ indeki Esmerlerde önemsiz, Ba ş ve ark. (1993) Van Tar ı m Meslek Lisesi i ş letmesinde yeti ştirilen Esmerlerde çok önemli bulmu şlard ır Bu ara şt ırmalardan elde edilen sonuç, Çifteler Haras ı, Bursa Bölgesi Ziraat Okulu ve Van Tar ı m Meslek Lisesi i ş letmesinde yap ı lan ara şt ı rmalarla uyum göstermekte, Ankara Şeker Fabrikas ı ve Beydere Ziraat Okulunda yap ılan ara şt ırmalarla uyu şmamaktad ı r. Verim y ı llar ı ergin ça ğ süt verimini çok önemli (P<0.01) seviyede etkilemi ştir. Y ıllar aras ı nda ortalama fark ın büyük olmas ı o i şletmede bak ım ve beslemenin düzenli yap ı l ıp yap ı lmad ığı n ı n bir ölçüsüdür. En dü şük verimin elde edildi ği 1990 y ı l ı, iklim verileri incelendi ğinde, en kurak y ı l olarak göze çarpmaktad ı r. Bu y ılda ya ğışın büyük bir k ı sm ı da mer'a mevsimi kapand ıktan sonra dü şmüştür. Ayn ı şekilde, ikinci en dü şük verimin tesbit edildi ği 1991 y ı l ı da yine ikinci en dü ş ük ya ğış ortalamas ı na sahip y ı ld ı r. Bu bak ı mdan, süt veriminin bu y ıllarda dü şük olmas ı n ın nedenini ya ğış yetersizli ğinden kaynaklanan vejetasyon süresinin k ı sal ığına yormak gerekir. Son y ı llarda görülen verim art ışı nda i şletmede nisbi bir iyile şmeden söz edilebilir. Bu sonuç, incelenen i şletmede uygulanan bak ı m, besleme ve idare şeklinin yetersiz oldu ğunu, y ı ldan y ıla değ i şiklik gösterdi ğini, çevre şartlar ı n ın kontrol edilmedi ğini ve yeti ştiricili ğin iklim ve mer'a şartlar ı na ba ğı ml ı kald ığı n ı ortaya koymaktad ı r. Verim y ı llar ı n ı n çok önemli (P<0.01) bir variyasyon kayna ğı olarak tesbit edilmesi bu yarg ı y ı do ğ rulamaktad ı r. Do ğum mevsimi ergin ça ğ süt veriminde 0.01 seviyesinde etkiye sahip olmu ştur. ilkbahar mevsiminde buza ğı layan inekler di ğer mevsimlerde buza ğı layanlardan daha dü şük süt verimine sahip olmu şlard ır. Bu ara şt ı rmada elde edilen sonuç Parker ve Underwood (1959)'un sonuçlar ıyla uyum göstermekte, Bak ı r (1981), Ba ş ve ark (1993) ve Lak (1987)'m bulduklar ı sonuçlarla uyu ş mamaktad ı r. Meysimier aras ı nda süt veriminin farkl ı ç ı kmas ı bak ımbeslemenin mevsimlere göre düzenlenmemesi ve mer'a mevsiminde hayvanlar ı n mer'adan alm ış olduklar ı yemin di ğer mevsimlerde hayvanlar ın alm ış olduklar ı yemden farkl ı l ı k göstermesinden kaynaklanmaktad ır. Bu durum, i şletme içerisinde bak ı m ve besleme sistemlerinin mevsim farkl ı l ı klar ı dikkate al ı narak düzenlenmedi ğini, meradan hayvanlar ın yeterince istifade edememesine ragmen gerekli ek yemlemenin yap ı lamad ığı n ı göstermektedir. Nitekim laktasyon e ğrisinin normal seyri dikkate al ı nd ığı nda, sonbaharda buza ğı layan hayvanlar süt veriminin yüksek oldu ğu sonbahar ve k ışta i şletmenin idare program ı gereğ i yemlemeye tabi tutulmakta, günlük süt veriminin azalmaya ba ş lad ığı ilkbahar mevsiminde ise mer'aya vejetasyonun en iyi oldu ğu dönemde ç ı kmas ı dolay ıs ıyla süt verimi yüksek kalmaktad ır. Benzer mülahazay ı k ışın buza ğılayanlar için de yürütmek mümkündür. İ lkbaharda buza ğılayanlar için ise tersi bir durum söz konusu olup, laktasyon vejetasyonun kayboldu ğ u ve yeterince ek yemlemenin yap ı lmad ığı yaz ve sonbahar ın ba şlang ıç aylar ı na rastlamaktad ı r. Yaz ı n buza ğilayanlarda ise k ısmen sonbahar ve k ış yemlemesinden istifade ettiklerinden ilkbahar k ıyasla nisbi bir üstünlük sa ğ lami şlard ı r.

28 TARIM BILIMLERI DERGISI 19 Cilt 2. Say ı 2 Doğ um s ı rasinin (EÇ2X305 veriminde önemli bir variyasyon meydana getirmedi ği yap ı lan variyans analizi sonucu anla şı lm ışt ı r. Verimlerin ya ş a göre düzeltilmi ş olmas ı sebebiyle bu zaten beklenen bir durumdur. Laktasyon süresi Laktasyon süresinc ili şkin en küçük kareler ortalamas ı 229.68±4.44 gün olarak bulunmu ştur. Bu değer, Türkiye'de çe şitli ara şt ı r ı c ı lar (Saygeçitli 1962, Juma 1963, Alpan 1969, B ı y ı ko ğ lu 1971, Sabaz 1973, İ laslan ve ark. 1977, İ laslan ve ark. 1978, Yener 1979, Güven ve Eker 1980, Uluda ğ 1980, Tümer 1983, Tümer ve ark. 1985, Ba ş ve ark. 1993) taraf ı ndan bildirilen 268 326 gün değer aral ığı ndan dü şüktür. Yurt d ışında Esmer s ığı rlarla yap ı lan çal ışmalarda, Pance ve ark.(1980), Adeneye ve Adebanjo (1977), Bodisco ve ark.(1979), Shumilin ve Koshleva (1975) bu ara şt ı rmada belirlenen ortalamadan daha uzun laktasyon süresi bildirmi şierdir. Görüldü ğ ü gibi incelenen sürüde hesapianan laktasyon süresi, gerek Türkiye içinde gerekse Türkiye d ışı nda Esmer s ığı rlar için bildirilen laktasyon süresinden daha k ı sad ı r. Incelenen sürüde süt verim kontrollerinin yap ı ld ığı 198894 y ı llar ı n ı kapsayan verim y ı llann ı n laktasyon süresinde çok önemli (P<0.01) variyasyon meydana getirdi ği yap ılan variyans analizi sonucu tesbit edilmi ştir. Baş ve ark.(1993) Van Tar ı m Meslek Lisesi i şletmesinde yeti ştirilen Esmerlerde verim y ı llar ı n ı n laktasyon süresinc etkisini çok örtiemli bulmu ş lard ır. Bu sonuç, bu ara şt ı rmada elde edilen sonuçla uyum göstermektedir. En uzun laktasyon süresi (272.57±14.61 aün) 1988 y ı l ı nda, en k ı sa laktasyon süresi ise (193.20±8.07 gün) 1991 y ı l ı nda tesbit edilmi ştir. Maksimum ve minimum laktasyon süresi aras ı ndaki fark 79.37 gündür. Laktasyon süresi bak ı m ı ndan y ı llar aras ı nda farklar bulunmas ı i şletmede yeti ştiricili ğin iklim ve mera şartlar ı na ba ğ l ı kald ığı n ı n bir göstergesidir. Nitekim, olumsuz iklim şartlar ı n ı n hakim oldu ğ u 1990 ve 1991 y ı llar ı nda laktasyon süresinin dü ş ük bulunmas ı bu ili ş kiyi ortaya koymaktad ı r. Do ğum mevsim laktasyon süresinde 0.01 düzeyinde çok önemil variyasyon meydana getirmi ştir. Bu etkiyi Ulusan (1986) Elaz ığ Şeker Fabrikas ı çiftl ığ indeki Esmerlerde önemsiz, Eski ş ehir Şeker Fabrikas ı çiftli ğindeki Esmerlerde ise önemli olarak bulmu ş tur. Di ğer yandan Van Tar ı m Meslek Lisesi i şletmesinde yeti ştirilen Esmerlerde verim y ı llar ı n ı n faktasyon süresinc: etkisi çok önemli bulunmu ştur (Ba ş ve ark. 1993). Sonbahar ve yaz aylar ı nda buza ğı layanlar, k ış ve ilkbahar aylar ı nda buza ğı layanlardan daha uzun bir laktasyon süresinc sahiptir. Ulusan (1986) en uzun laktasyon süresini, Eski şehir Çiftli ğ inde yeti ştirilen Alman ve İsviçre Esmerieri ile Susurluklaki Eski şehir Esmerlerinde sonbaharda, Elaz ığ ve Eski şehir Çiftli ğ inde yeti ştirilen Avusturya Esmerlerinde k ışı n, Eski şehir Çiftli ğ inde yeti ştirilen Eski şehir Esmerlerinde yaz ı n, en k ı sa laktasyon süresini ise Elaz ığ ve Eski şehir Çiftli ğ inde yeti ştirilen Eski şehir Esmerlerinde sonbaharda, Eski şehir Çiftli ğinde yeti ştirilen Alman Esmerlerinde yaz ı n, Avusturya ve İ sviçre Esmerlerinde ilkbahar ve yaz ı n, Susurlukta'ki Eski şehir Esmerlerinde ilkbahar mevsiminde buza ğı layanlarda tesbit etmi ştir. Ba ş ve ark.(1993) Van Tar ı m Meslek Lisesi i ş letmesinde yeti ştirilen Esmerlerde laktasyon süresini en uzun yaz ı n, en k ı sa k ış mevsiminde buza ğı layanlarda bulmu ştur. Doğ um s ı ras ı n ı n laktasyon süresinc etkisi önemsiz bulunmu ştur. Ba ş ve ark.(1993) Van Tar ı m Meslek Lisesi i şletmesinde yeti ştirilen Esmerlerde do ğum mevsiminin laktasyon süresinc etkisini önemsiz bulmu şlard ı r. Kuruda kalma süresi Kuruda kalma süresinc ili şkin en küçük kareler ortalamas ı 209.47±22.73 gün olarak bulunmu ştur. Incelenen sürüde kuruda kalma süresi için belirlenen bu de ğer, Türkiye'de çe ş itli ara şt ı r ı c ı lar (Sönmez ve ark. 1967, İ laslan ve ark. 1977, İ laslan ve ark. 1978, Güven ve Eker 1980, İ laslan ve ark. 1982, Cengiz 1982, Tümer ve ark. 1985, Ba ş ve ark. 1993) taraf ı ndan bildirilen 69128 gün değer arali ğı nin hepsindende uzun bulunmu ştur. Incelenen sürüde verim y ı llar ı, do ğ um mevsimi ve doğ um s ı ras ı n ı n etkisi kuruda kalma süresi için önemsiz (P>0.05) bulunmu ştur. Sonuç Etkileri incelenen faktörlerden verim y ı l ı, do ğ um s ı ras ı ve buza ğı lama mevsimi ele al ı nan döl verim özelliklerinin hiçbirini etkilememi ştir (P>0.05). Ancak yap ı lan çoklu kar şı la ş t ı rma testi sonuçlar ı na göre birbirlerinden istatistiki olarak farl ı altgruplar gözlenmi ştir. Süt verim özelliklerinde ise > etkileri incelenen takterlerden verim y ı l ı ergin ça ğ süt verimi ve laktasyon süresini önemli (P<0.01) seviyede etkilemi ş, kuruda kalma

KAYGISIZ, A ve ark. "Esmer s ığırlar ı n alt ı ndere tar ım i şletmesi şartlar ında adaptasyon ve verim 15zellilderi" 29 süresini ise etkilememi ştir. Buza ğı lama mevsimi; etkileri incelenen özelliklerden ergin ça ğ süt verimi ile laktasyon süresini çok önemli (P<0.01) seviyede etkilemi ştir. Do ğum s ı ras ı ele al ı nan süt verim özelliklerini etkilememi ştir (P>0.05). Ait ı ndere Tar ım i şletmesi şartlar ı nda yeti ştirilen Esmerlerin ortalama ilk buza ğı lama ya şı, servis peryodu ve buza ğı lama aral ığı gerek Türkiye içinde, gerekse Türkiye d ışı nda bildirilen değerlerin üzerindedir. Gebelik ba şı na a şı m say ı s ı na ait ortalama de ğer ise literatür bildiri şlerine uygundur. Buna göre, hayvanlar ı n geli ş melerinin büyük oranda iklim ve mera şartlar ı na ba ğ l ı kald ığı i ş letmede, bak ı m, besleme ve idare şartlar ı n ı n optimize edilmesi ile daha düzenli ve tatmin edici bir üretim art ışı n ı n sa ğ lanabilece ğ i söylenebilir. Ara şt ı rmada tesbit edilen süt verim de ğ erlerinin Türkiye genelinde tesbit edilenden dü ş ük olu ş u, incelenen i şletmedeki bak ı m, besleme ve idare ş ekillerinin yeterli durumda olmad ığı n ı göstermektedir. Kuruda kalma süresinin, çok uzun olu ş u, sürüde servis peryodunun uzun olmas ı na atfedilebilir. Bu durum, sürüde k ı zg ı nl ı k ve a şı m gibi üreme ile ilgili do ğ rudan ili ş kili fizyolojik olaylar ı n etkili bir denetim alt ı nda tutulmamas ı n ı n bir sonucu olabilir. Meraya dayal ı hayvanc ı l ı k yap ı lan i ş letmelerde verirr ı lerin büyük ölçüde y ı ldan y ı la de ğ i şen mera durumu ve iklim tesirinde kald ığı anla şı lmaktad ı r. Nitekim, ele al ı nan süt verim özeliklerinin tümünde en dü ş ük ortalama 1990 y ı l ı nda gerçekleşti ğ i tesbit edilmi ştir. Iklim verileri incelendi ğ inde, 1990 y ı l ı en kurak y ı l olarak göze çarpmaktad ı r. Mevsimler aras ı farkl ı l ı klar ı n önemli bulunmas ı, i şletmede bak ı m ve beslenmenin mevsimlere ba ğ l ı oldu ğunu göstermektedir. Sonbahar ve k ış mevsiminde buza ğı layanlar ı n, yaz ve ilkbaharda buza ğı layanlardan daha iyi yerime sahip olduklar ı belirlenmi ştir. Sonuç olarak; bu ara şt ı rmada, süt verim özelliklerinde tesbit edilen ortalamalar Türkiye geneline göre dü şük olmakla beraber, Do ğ u Anadolu bölgesinde elde edilen de ğ erlere yak ı n de ğ erler belirlenmi ştir. Buna göre, Esmer s ığı r sürüsünde bak ı m, besleme ve idare şartlar ı n ı n mevsimlere göre optimize edilmesi ile tatmin edici bir üretim art ışı sa ğ lanabilir. Ayr ı ca sürü buyüklu ğ ünün a ıt ı r ı larak etkin bir seleksiyon program ı n ı n uygulanmas ı ve sun:ini) yüksek verimli genotiplerie devaml ı takviye edilmesi halinde verimierin daha da iyile ş mesi sa ğ lanabilir. Kaynaklar Adeneye, T.A. and A.K. Adebanjo, 1977. Production Traits Among Brown Swiss Cattle in Westem Nigerla Ghana. J. Agric. Sc ı, 10:181189. Akba ş, Y. ve L. Türkmut, 1990. Siyah Alaca, Simmental ve Esmer S ığırlarda Akrabas ı Yeti ştirme Katsay ıs ı İle Baz ı Verim Özellikleri Aras ı ndaki ili şkiler. 1.Döl Verim Özellikleri. Doğa Tr. Vet. Hay. Dergisi. 14 (2) : 247255. Akbulut, O., 1993. Atatürk Üniversitesi Tar ım i şletmesinde Yeti ştirilen Esmer, ileri Kan Dereceli Esmer Melezleri ile Siyah Alaca S ığırlar ın Süt Verim özellikleri ve Laktasyon Eğrisi Parametrelerine Etkili Faktörler. Atatürk e*. Fen Bilimleri Enst. (Doktora Tezi), Erzurum. Alpan, 0., 1969. Karacabey Esmer S ığırlannda Bazi Büyüme Vas ıflar ın ın Birbirleriyle ve İlk Laktasyon Süt Verimi İle ili şkileri. A.Ü. Vet. Fak. Dergisi. 16 : 90108. Alpan, O.. H. Yosunkaya. ve K. Al ıç, 1976. Türkiye'ye ithal Edilen Esmer, Hol ştayn ve Simmental S ığırlar Üzerinde Kar şı la şt ı rmal ı Bir Adaptasyon Çal ışmas ı. L.Z.A.E. Dergisi 16 : 317. Alpan, O. ve H. Ada. 1977. Esmer Irk Düvelerin Erken S ıfata Al ı nmas ı n ın Baz ı Verim Özellikleri Üzerine Etkisi TUBITAK Vi. Bilim Kongresi, Veteriner ve Hayvac ı lik Ara şt ı rma Gurubu Tebligleri, 1721 Ekim 1977, S: 595605, Ankara. Alpan, O., 1993. S ığır Yeti ştiriciliği ve Besiciliğ i. Yay ı nevi, 3. Baski, 297 Sy, Ankara, Medisan Bad nga, L.. R.J. Collier, W.W. Thatcher and C.J. Wilcox, 1985. Effect Of Climatic And Management Factors On Conseption Rate Of Dairy Cattle in Subtropical Environment. J. Dairy Sci., 68 : 7885. Bak ır, A. 1981. Çifteler Haras ı Esmerlerinde Buza ğılama Aylar ı n ın, Laktasyon Süresi, Süt Verimi, Ya ğ Verimi ve Her Gebelik Say ısına Etkisi. (Uzmanl ık Tezi). A.Ü. Vet. Fak. Uzm. Yük. Ok Ankara Ba ş, S., B. sögut. ve Y. Vanl ı, 1993. Van Tar ım Meslek Lisesinde Yeti ştirilen Esmer S ığırlarda Süt Verimi ile ilgili Özelliklerin Fenotipik Parametre Tahminleri. Y.Y.Ü. Ziraat Fak. Dergisi. 3: 8798, B ıy ı koğlu, K. 1971. Türkiye Devlet Müesseselerinde Yeti ştirilen Saf Ve Muhtelif Kan Dereceli Esmer S ığırlar ın Yeti ştirme, Vücut Yap ıs ı ve Çe şitli Verimleri üzerinde Bir Araşt ırma. Atatürk Ü., Zir. Fak. Yay. No: 43, Ara şt ırma Serisi No : 21, Erzurum. Bodisco, V., V.A. Rodriguez, E.L. Alfaro and S. Mendoza, 1979. The First Lactation in Three Generations Of Holstein Friesians And Brown Swiss in Maracay, Venezuela. Anim Breed Abst 47 4723. Cengiz, F 1982. Mafya ve Koça ş D.Ü. Çiftlikleri Ko şullar ında Siyah Alaca ve Esmer S ığı rlar ın Çe şitli Özellikler Bak ım ından Kar şı la şt ırılmas ı. Ankara Gniv. Ziraat Fak. (Doktora Tezi) Ankara. Cekgül, E. 1980. Lalahan Zootekni Ara şt ırma Enstitüsü'deki Esmer, Hol ştayn ve Jersey Irk ı ineklerin Kimi Döl Verim Özellikleri. L.Z.A.E Dergisi, 20 : 113131.

30 TARIM BILIMLERI DERGISI 1996, Cilt 2, Say ı 2 Duncan, D.B. 1955. Multiple Range and Multiple F Tests. Biometrics, 11 : 142 Eker, M., T. Kesici, E. Tuncel, S.M. Yener ve F. Gürbüz, 1981. Orta Anadolu D.U.Ç.'nde Yeti ştirilen Esmer S ığırlarda Süt Veriminin Ergin Çağ ve 305 Güne Göre Düzeltme Katsay ılarının Saptanmas ı. Tübitak Veteriner Ve Hayvanc ı l ık Araşt ı rma Grubu. VHAG376 Nolu Proje Raporu. Fewson, D., A. Ott and H. SchutteCoerne, 1976. Crossing The Württernberg Brown Breed With Brown Swiss Cattle From The USA. Anim. Breed. Abst. 44:296. Garkavyi, F.L. 1978. The Improvement Of The Latvian Brown Breed. Anim. Breed. Abst. 40: 1128. Gökdere, M.A. 1981. Karacabey Haras ın'da Karacabey Esmer Irk ı Sığırlarda Baz ı Döl Verim Özellikleri. A.Ü. Vet. Fak. Hayvan Yetiştiriciliği Ve Sağ l ık Bilimleri Yüksek Okulu, Ankara. Gönül, T. 1963. Beydere Teknik Ziraat Okulu ve Bursa Bölge Ziraat Okulu'nda Esmer S ığır Yetiştiriciliği Üzerinde Araşt ırmalar. Ege Ü. Zir. Fak. Yay ınlar ı No : 76, Izmir. Güven, Y. ve M. Eker, 1980. Ankara Şeker Fabrikas ı Çiftliğinde Yetiştirilen Siyah Alaca ve Esmer S ığırlarda Süt ve Döl Verimi Üzerinde Karşılaşt ırmal ı Araşt ırmalar. A.Ü. Zir. Fak. Diploma Sonras ı Yüksek Okulu, Doktora Tez Ozetleri, Cilt : 1, Ankara. Harvey, W.R., 1987. User's Guide For LSMLMM. PC1 Version lova. The Ohio State University. Columbus. Ohio. Ilaslan, M., C. Geliyi ve I. Yilmaz, 1977. Mu ş Çay ır Mera Yem Bitkileri ve Zootekni Üretme istasyonunda Yeti ştirilen Esmer S ığırlarda Süt ve Döl Verimi ile ilgili Özellikler. Kars Deneme ve Üretme Istasyonu Yay ı nlar ı No:2. Ilaslan, M., Y. A şkin, C. Geliyi ve 1. Alata ş, 1978. Kars Deneme ve Üretme istasyonunda Yeti ştirilen Esmer ve Simmental S ığırlarda Vücut Yap ıs ı, Süt ve Döl Verimi ile ilgili Özellikler. Kars Deneme Ve Üretme Istasyonu Yay ı nlar ı No:5. Ilaslan, M., A. Karabulut, A.N. Izgi, N. Özer ve B. Deltevan, 1982. Afyon Zirai Ara şt ırma istasyonunda Yeti ştirilen Esmer S ığırlarda Süt Verimi ile ilgili Özellikler Uzerinde Araşt ırmalar. Afyon Zirai Ara şt ı rma Istasyonu Yay ı nlar ı No:12, Afyon. Inal, Ş. ve O. Alpan, 1989. Konya Hayvanc ı l ık Merkez Ara ştirma Istasyonunda Yeti ştirilen Esmer S ığırlar ın Döl Verimi Performans ı. L.Z.A.E. Dergisi, 29 : (14) 120, Ankara. Jans, F., 1978. Rearing Experiments With Simmental And Swiss Brown Cattle. Anim. Breed. Abst. 46 : 4267. Juma, K.H., 1963. Türkiye Şeker Fabrikalari A. Ş. Eski şehir Tohum Üretme Çiftli ğinde Yeti ştirilen Safkan ve Melez Esmer S ığırlarin Yeti ştirme Neticeleri, Çe şitli Verimleri ve Vücut Yap ılar ı Üzerinde Ara şt ırmalar. Yarg ıçoğlu Mat. Ankara. Kassel, K.F., 1981, Study Of Fertility in Dairy Cattle Within A Veterinary Practice In The Lower Allgau. Anim. Breed. Abst. 49:5154 Kutsal, A. ve G. Akta ş, 1961. Karacabey Harasi İsviçre Esmer Irk ineklerinde Süt Ya ğ Verimleri ve Sa ğım Süreleri üzerinde Ara şt ırmalar. L.Z.A.E. Dergis ı, 89: 6184. Lak, A., 1987 Ankara Şeker Fabrikas ı Çiftliği Esmer S ığırlar ın ın Genetik Analizi. Ankara Üniv. Zootekni Anabilim Dal ı (Doktora Tezi). Ma, R.C.S. and S.0 Chyr, 1978. The Reproductive Performance Of A Dairy Herd In Northern Taiwan. Anim. Breed. Abst. 46 : 3290. Meija, N.A., J.C.Milagres, M.DE. A.E. Silva and A.C.G. Castro, 1983. Effect Of Genetic And Environmental Factors On Calving Interval In Brown Swiss And Holstein Friesian Cows In Central America (Honduras). Anim. Breed. Abst. 51:4253. Parker, J.B. and P.C. Undurwood, 1959. Care And Management Of Dairy Cows. USDA Farmes Bull, No:1470. Pance, R., F.E. Cabello and C.J. Wilcox, 1980. Milk Yield Of Holstein Friesian, Brown Swiss And Jersey Cows In A Tropical Climate. Anim. Breed. Abst. 48:1070. Pires, F.L., M.A.R. Freitas and W. Dupas, 1980. Reproductive Performance Of Brown Swiss X Guzerat Cows. Anim. Breed. Abst. 48: 4610. Plakhtii, P.D. and A.M. Zayats, 1980. Reproductive Performance Of Cows in The Podolian Region, In Relation To Age, PostPartum Insemination Interval And Season. Anim. Breed. Abst. 48:4612. Powell, R.L., 1985. State And National Standardized Lactation Average By Breed For Cows On Offıcialtest, Calving In 1982. Anim. Breed. Abst. 53: 2652. Reaves, C.W., C.J. W ılcox, J.N. Salazar and R.W. Adkinson, 1980. Factors Affecting Productive and Reproductive Performance Of Dairy Cows in ElSalvador. J. Of Dairy Sci. 68:31043109. Sabaz, S., 1973. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi işletmesinde İsviçre Esmeri, Do ğu K ırm ız ıs ı ve Bu İki Irk ın Değ işik Dereceli Melezlerinin Çeşitli Özellikleri. Atatürk Üniv. Ziraat Fak. (Doktora Tezi), Erzurum. Sayge9itli, S., 1962. Karacabey Montafon ve Saf Montafon Ineklerinin Baz ı Morfolojik ve Fizyolojik Vas ıflar ı Üzerinde Ara şt ırmalar. L.Z.A.E. Dergisi. 2 : 1724. Sethi, S.K. and D.S Bhatnagar, 1983. Lactation Performance Index For Karan Swiss Cows. Anim. Breed. Abst. 51:779. Shumilin, D.M. and T.M. Kasleva, 1975. Milk Production And Food Conversion For Milk In Russian Brown And Red Steppe Cows. Anim. Breed. Abst. 43: 2799. Soldatov, A.P. and G.E. R usanova, 1979. Repeatability Of Reproductive Traits Breed. Abst. 47:1734. Heritability And In Cattle. Anim. Sönmez, R., T Gönül ve Ç. Koçak, 1967. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Çiftli ğ inde Yeti ştirilen Esmer ve Siyah Alaca S ığı r Yeti ştiricili ği Üzerinde Ara şt ırmalar. Ege Üniv. Zir. Fak. Derg., 4:1926. Strautmanis, D.A. and 1.A. Brunovskis, 1983. Use Of Related Breeds In The Improvement Of The Latwian Brown. Anim. Breed. Abst. 51:92. Turner, S., 1983. Siyah Alaca ve Esmer S ığırlarda Az Sütle Büyütme ve Erken Dam ızl ıkta Kullanma imkanlar ı. Ege Only. Zir. Fak. (Doktora Tezi), Izmir.

KAYGISIZ, A ve ark. "Esmer s ığı rlar ı n alt ı ndere tar ı m i şletmesi şartlar ı nda adaptasyon ve verim özellikleri" 31 Turner, S., A. K ı rcal ıoğlu ve M. Nalbant, 1985. Ege Bölgesi Zirai Ara ştirma Enstitüsünde Yeti ştirilen Siyah Alaca, Esmer ve Simmental S ığırlar ın Çeşitli Verim özellikleri üzerinde Araştrmalar. Ege Böl. Zirai Ara ş. Yayinlari, No:53. Uluda ğ, N., 1980. Değ i şik Orijinli Esmer S ığı rlar ın Süt ve Yavru Verim özellikleri Üzerinde Kar şıla şt ırma. TOSITAK 7. Bilim Kongresi VHAG Tebli ğleri, 29 Eylül3 Ekim 1980. Ulusan, ı.o.k., 1986. Esmer S ığı rlarda Buza ğı lama Zaman ını n Süt Verimi Je Laktasyon Süresinc Etkisi. Doğ a Bilim Dergisi, Vete iner ve Hayvanc ı l ı k. 10:8594. Ulusan, H.O.K. ve H.Ö. Güney, 1991. Göle Tar ım İşletmesindeki Karacabey Esmer Si ğı rlarin ın Döl Verim Performans ı. A.O. Vet. Fak. Dergisi, 38:7483. Ulusan, H.O.K 1992. Elaz ığ ve Susurluk Şeker Fabrikalar ı Çiftliklerinde Yeti ştirilen Esmer S ığırlarda Mil Verim Performans ı, S.G. Vet. Fak. Dergisi, 8:2832. Vanl ı, Y., B. Söğüt ve S. Ba ş, 1993. Van Tar ım Meslek Lisesinde Yeti ştirilen Esmer S ığırlarda Döl Verimi ile ilgili Özelliklerin Fenotipik Parametre Tahminleri. Y.Y.O Zir, Fak. Derg. 3 : 99110. Yener, S.M., 1979, Orta Anadolu Devlet üretme Çiftliklerinde Yeti ştirilen Esmer S ığırlar ın Süt Verimindeki Genetik Yönelimler A.U. Zir. Fak. Hayvan Yeti ştirme ve Islah ı Kürstisü, (Doçentlik Tezi), Ankara.