YAMANTÜRK MESLEKİ VE TEKNİK ANADOLU LİSESİ 2014 2015 EĞİTİM ÖĞRETİM YILI İŞLETMELERDE BECERİ EĞİTİMİ DERSİ BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ ALANI WEB PROGRAMCILIĞI DALI DERS NOTLARI 1
DONANIM BİRİMLERİ İÇ DONANIM BİRİMLERİ ANA KARTLAR Ana Kart Nedir, Yapısı Nasıldır? Anakart, bir bilgisayarın tüm parçalarını üzerinde barındıran ve bu parçaların iletişimini sağlayan elektronik devredir. Ana Kartın Bileşenleri 1.Yonga Seti (Chipset) Yonga seti (chipset) ana kartın "beynini" oluşturan entegre devrelerdir. Bunlara bilgisayarın trafik polisleri diyebiliriz: işlemci, önbellek, sistem veri yolları, çevre birimleri; kısacası PC içindeki her şey arasındaki veri akışını denetlerler. 2. Veri Yolları (BUS) Ana kart üzerindeki bileşenlerin birbirleriyle etkileşimde bulunmasını sağlarlar. Veri yolları geliştirilme sırası ile ISA (Industry Standard Architecture), PCI (Peripheral Componet Interconnect), AGP (Advanced Graphics Port) ve PCIe (Peripheral Componet Interconnect Express) dir ISA (Industry Standard Architecture): En eski veriyoludur. Günümüzde kullanılmamaktadır. PCI (Peripheral Component Interconnect): Halen sıklıkla kullanılan veriyoludur. Tak ve Çalıştır desteği vardır. PCI Express : Şu anki en hızlı veri yoludur. Ekran kartları da dahil olmak üzere birçok kart takılabilir. AGP (Accelerated Graphics Port) : Ekran kartları için özel olarak yapılmış PCI dan daha hızlı bir veri yoludur. 3. Portlar ve Konnektörler 1. PS/2 Fare Portu: Yeşil renkte olan bu port, PS/2 fareler içindir. 2. Paralel Port: 25-pin li port konnektörlere yazıcı, scanner ve diğer aygıtların takılabilir. 3. LAN (RJ-45) Port: Yerel alan ağlarında ağa bağlanmak için kullanılır. 4. Ses Girişi: Açık mavi renkte olan bu porta teyp, CD, DVD çalar ya da diğer ses kaynakları bağlanabilir. 5. Ses Çıkışı: Açık yeşil renkte olan bu porta kulaklık, hoparlör takılabilir. 6. Mikrofon Girişi: Pembe renkte olan bu porta mikrofon takılabilir. 7 ve 8. USB Port: USB cihazlar yeni yeni yaygınlaşmaktadır. USB portlara neredeyse her tür harici cihaz bağlanabilir. Özelliği, seri ve paralel portlara göre çok daha hızlı olması ve USB aygıtlar üzerindeki yeni USB portları aracılığı ile uç uca çok sayıda cihazın zincirleme bağlanabilmesidir. 9. VGA Port: 15-pin li VGA porta monitör bağlanır. 10. Seri Port:Bu 9-pin li COM porta seri aygıtlar bağlanabilir. 11. PS/2 Klavye Portu: Mor renkte olan bu porta klavye bağlanır. 4. Anakart Üzerindeki Bağlantı Soketleri: 1.Floppy Bağlantısı: 2.IDE Bağlantısı 3.SATA Konnektörleri: 4. Fan Konnektörleri: 5. Dijital Audio Konnektör 6. ATX Güç Konnektörleri 7. USB Konnektörler: 8. Sistem Panel Konnektörleri 9. İşlemci Soketi 10. Bellek Yuvaları 11. Bios ve Bios Pili Ana Kart Çeşitleri 1. XT Ana Kartlar: İlk kişisel bilgisayarlarda kullanılan ana kartlardır. 8086 veya 8088 mikroişlemcileri üzerinde sabit olarak taşıyan bu ana kartın ek donanım birimi sadece 8 bit olmalıdır. 2. AT Ana Kartlar: XT anakartlardan sonra günümüzde kullanılan ATX anakartlara benzeyen ama sadece 5 ve 12 volt güç alan anakartlardır.ps/2 desteği yoktur.isa, PCI ve AGP veri yolları ile değiştirilebilir işlemci desteği sunar. 3. ATX Ana Kartlar: Kendinden önceki ana kart standartlarına göre daha fazla giriş/çıkış birimi sunar. Bellek yuvaları orta kısımda yer alır ve erişimi kolaydır. ATX ana kartları kullanmak için ATX kasalar gerekir. İşletim sisteminin özelliklerine göre güç yönetimi düzenlenebilir. Örneğin Windows işletim sistemi kapatıldığında bilgisayarın otomatik olarak kapatılması sağlanabilir. 2
İŞLEMCİLER İşlemci Nedir? İşlemci, bilgisayarın birimlerinin çalışmasını ve bu birimler arasındaki veri akışını kontrol eden, veri işleme görevlerini yerine getiren elektronik aygıttır. İşlemciye ne yapmasını istediğimizi söyleyen programlar olmadığı sürece işlemci bir işe yaramaz. Bilgisayarda tüm programlar sabit diskte (hard disk) tutulur. İşlemci her saniyede milyonlarca, hatta milyarlarca komutu işleyebilir. Sabit disk, işlemcinin komut işleme hızına ulaşamaz. Bu sorunu ortadan kaldırmak için programlar sabit diskten alınarak RAM e yüklenir. RAM den de işlemciye aktarılır. Verinin sabit disk, RAM ve işlemci arasındaki akışı tek yönlü bir işlem değildir. İşlemcinin yaptığı işlemler sonucunda ürettiği veriler de işlemciden, RAM e ve oradan da sabit diske alınarak, sabit diskte tutulur. ÇIKIŞ BİRİMİ MERKEZİ İŞLEM BİRİMİ GİRİŞ BİRİMİ İşlemcilerin Görevleri Bilgiyi alma Bilgiyi işleme Bilgiyi saklama Bilgiyi gönderme RAM DEPOLAMA BİRİMİ Şekil: Bilgisayarın İç Yapısı İşlemcinin Yapısı: A L U ÇIKIŞ BİRİMİ CORE KONTROL BİRİMİ GİRİŞ BİRİMİ CACHE RAM DEPOLAMA BİRİMİ Şekil: İşlemcinin İç Yapısı İşlemcinin yapısında bulunan birimler aşağıda kısaca açıklanmıştır. A) Çekirdek (Core): Komut çalıştırma işlemlerini yapan bölümdür. Çalıştırma birimi (execution unit) olarak da bilinir. B) ALU (Aritmetik Lojik Unit / Aritmetik Mantık Birimi): İşlemci tarafından gerçekleştirilecek matematiksel ve mantıksal işlemlerin yapıldığı bölümdür. C) Ön Bellek (Cache): Sistem belleğinden gelen veriler, çoğunlukla CPU nun hızına yetişemezler. Bu problemi çözmek için CPU içinde yüksek hızlı hafızalar bulunur. Ön bellek çalışmakta olan programa ait komutların, verilerin geçici olarak saklandığı yüksek hızlı hafızalardır. İşlemcinin komutları daha hızlı yüklemesini sağlayan bu hafıza genellikle L1 (Level 1) ve L2 (Level 2) olmak üzere iki kısımdan oluşur. İşlemci, ihtiyaç duyduğu komutu ilk önce L1 ön bellekte (L1 ön bellek L2 ön bellekten daha hızlıdır.) arar. Eğer işlemcinin aradığı komut burada yoksa L2 önbelleğe bakar. Eğer burada da yoksa sırasıyla RAM ve sabit disk üzerindeki sanal hafıza üzerinde arar. Ön belleklerin kimisi işlemci ile aynı hızda çalışır. D) Kontrol Birimi : İşlemciye gönderilen komutların çözülüp (komutun ne anlama geldiğinin tanımlanması) işletilmesini sağlar. İşlemci içindeki birimlerin ve dışındaki birimlerin eş zamanlı olarak çalışmasını sağlayan kontrol sinyalleri bu birim tarafından üretilir. İşlemciler bilgisayarı yönetmek, kontrol etmek için iletişim yollarını kullanır. Hem işlemci içerisinde hem de işlemciyle diğer birimler arasında iletişim hatları bulunmaktadır. 3
Adres Yolu (Address Buses): İşlemcinin bilgi yazacağı veya okuyacağı her hafıza hücresinin ve çevre birimlerinin bir adresi vardır. İşlemci, bu adresleri bu birimlere ulaşmak için kullanır. Veri Yolu (Data Buses): İşlemci, hafıza elemanları ve çevresel birimleriyle çift yönlü veri akışını sağlar. Kontrol Yolu (Control Buses): İşlemcinin diğer birimleri yönetmek ve eş zamanlamayı (senkronizasyon) sağlamak amacı ile kullandığı sinyallerin gönderildiği yoldur. Bilginin Getirilmesi: İşlemci tarafından işlenecek bilgi önce ön bellekte aranır. Ön bellekte yoksa işlemci RAM bellekten gerekli bilgiyi ister. İstenen bilgi ön bellekte de yoksa Sabit Diskten getirilir. Bellekler arasındaki hız ilişkisi; Ön Bellek > RAM > Sabit Disk şeklindeyken kapasite ters orantılıdır. Yani Sabit Disk > RAM Bellek > İşlemci. İşlemci tarafından istenen bilgi parçalar halinde sabit diskten RAM belleğe ordan da ön belleğe aktarılarak iletilir. Dolayısıyla işlemci Sabit diske kadar gidip veri almak zorunda kaldığı durumlarda, veriyi beklemesi gerekecek ve bilgisayar yavaş çalışacaktır. İşlemcilerin Soğutulması Üç Çeşit Soğutma Vardır Hava+Fan Soğutma: İşlemcinin üzerinde soğutucu ve onun da üzerinde fan bulunur. Soğutucu alüminyum veya bakır olabilir. Soğutucu işlemci üzerindeki sıcaklığı kanatlarına yayar ve üzerindeki fan da bu ısıyı işlemciden uzaklaştırır. Soğutucu ile işlemci yüzeyi arasına termal macun sürülerek ısı iletiminin daha iyi olması sağlanır. Su İle Soğutma: İşlemci üzerinde bulunan düzenek içerisinde su dolaşmaktadır. İşlemcinin üzerinde ısınan su radyatöre taşını ve fan yardımıyla soğutulan su tekrar işlemcinin üzerinde gönderilir. Böylece işlemcinin sürekli soğuk kalması sağlanır. Isıl Borulu Soğutma: İşlemci üzerindeki düzenek içerisinde çok kolay buharlaşıp tekrar yoğunlaşabilen özel bir sıvı bulunur. Boru içerisindeki sıvı işlemcinin sıcaklığıyla buharlaşarak borunun üst kısmına yükselir. Borunun tavanına çarpan buhar tekrar soğuyarak işlemcinin üzerine düşer böylece işlemci soğuk kalır. BELLEKLER 4
RAM Bellekler Rastgele Erişimli Bellek manasına gelen RAM; işletim sisteminin, çalışan programların veya kullanılan bilginin geçici olarak depolandığı yerdir. RAM, ön bellekten sonraki en hızlı bellektir Geçici Belleklerdir yani bilgisayar kapandığında RAM deki bilgiler silinir RAM ler birbirinden tamamen bağımsız hücrelerden oluşur. Her hücrenin kendine ait farklı bir adresi vardır. Her hücrenin çift yönlü bir çıkışı vardır. RAM genellikle ana kart üzerindeki SIMM (Single Inline Memory Modules) veya DIMM (Dual Inline Memory Modules) adı verilen yuvalara takılır. Yarı İletken Özeliklerine Göre RAM Bellek Çeşitleri SRAM (Static Random Access Memory-Statik Rastgele Erişimli Bellek) SRAM ler DRAM lerden daha hızlıdır. SRAM lerin üretim maliyetlerinin DRAM lerinkine oranla çok daha yüksektir. DRAM ( Dynamic Ramdom Access Memory-Dinamik Rastgele Erişimli Hafıza) DRAM lerin bellek tasarımcılarına çekici gelmesinin, özellikle de bellek büyük olduğu zaman, çeşitli nedenleri vardır. Teknolojik Gelişimlerine Göre Ram Çeşitleri: FPM DRAM (Fast Page Mode DRAM-Hızlı Sayfa Modu DRAM) EDO DRAM (Extended Data Out Genişletilmiş Veri Çıkışı) SDRAM (Senkronize DRAM) DDR SDRAM (Double Data Rate SDRAM) DRD RAM ( Direct Rambus DRAM) ROM ( Read Only Memory ) ROM, RAM'in aksine üzerindeki bilgiler kalıcıdır. ROM birimine bilgi kalıcı olarak yerleştirilmiştir ve içerik kesinlikle değiştirilemez. Bilgisayarınızı kapatsanız bile üzerindeki bilgiler gitmeyecektir ROM'un birkaç versiyonu vardır. PROM (Programable Read Only Memory-Programlanabilir Yalnızca Okunur Bellek) EPROM (Erasable Programmable Read Only Memory Silinebilir Programlanabilir Yalnızca Okunur Bellek) EEPROM (Electrically Erasable Read Only Memory - Elektiksel Olarak Silinebilen Programlanabilen Yalnızca Okunur Bellek) FLASH ROM (EEPROMlar ile aynıdır ancak daha hızlıdır) SABİT DİSKLER Sabit Diskin Görevi Sabit disk adından anlaşılacağı üzere verilerin sürekli olarak saklanması istenen durumlarda kullanılır. Bilgisayarın çevre birimleriyle uyumlu bir şekilde çalışması için gerekli işletim sistemi sabit disk üzerine kurulur. Ayrıca sürekli çalışması gereken yazılımlar da sabit disk üzerinde tutulur. Bir sabit disk kullanılmaya başlanmadan önce formatlanması gerekir (biçimlendirilir). Bir sabit diskin formatlanması demek, üzerine yazılacak bilgilerin nereye ve hangi standartlara göre yazılacağının belirtilmesi demektir. Formatlama işlemi yapılmamış bir sabit diskin üzerine anlamlı bilgi kümeleri yazmak söz konusu değildir. Sabit Diskin Yapısı Sabit diskler dönen disklerden oluşmaktadır. Diskler alüminyum veya cam gibi manyetik özelliği olmayan malzemeden yapılırlar. Her bir diskin yüzeyi manyetik alan etkisine sahip bantlarla kaplanır. Manyetik diskler üzerindeki dairesel çizgilere iz (track) denir Track ler üzerinde ayrılmış alanlara ise sector denir. Pizza dilimi gibi görünen kısımlara ise küme (cluster) adı verilir 5
Sabit Disk Çeşitleri 1. IDE-EIDE (PATA) Advanced Technology Attachment kelimelerinin baş harflerinden oluşan ATA, kişisel bilgisayarlarda harddisk ve CD-ROM gibi depolama aygıtlarıyla bilgisayar arasında veri iletişimi gerçekleştiren bir arayüz standardıdır. ATA kısaltması için farklı kısaltmalar yaygın biçimde kullanılmaktadır (IDE, ATAPI ve UDMA). 2. SCSI SCSI nin sunduğu yüksek veri hızı oranları ve çok sayıda cihaz bağlanabilme özelliği nedeniyle iş istasyonları, sunucular ve yüksek seviyeli sistemlerde SCSI harddiskleri yaygın olarak kullanılmaktadır. 3. Sata ATA teknolojisinin mirasçısı olarak ortaya çıkmış olup, seri veri iletişimine dayalı bir teknolojidir. Öncelikli olarak bilgisayar veri yoluyla harddiskler arasında veri iletişimi için geliştirilmiştir. 4. Firewire 5. Usb 6. Fiber Channel OPTİK DİSK SÜRÜCÜLERİ Verileri okuma ve yazmanın özel bir ışık sistemiyle gerçekleştirildiği optik depolama birimleridir. Bunları okuyan araçlara ise optik sürücüler denir. Üç temel optik disk türü vardır. Bunlar; CD (compact disk), DVD (digital versatile disk / dijital çok yönlü disk) ve BluRay (mavi lazer teknolojili disk) dir. CD-ROM ve CD-Writer sürücüleri CD Çeşitleri CD-ROM: Fabrikada bir kez kaydedilip daha sonra silinip değiştirilemeyen diskler CD-R: Piyasaya boş olarak sürülen bir kez veri kaydedildikten sonra silinip değiştirilemeyen disklerdir. CD-RW: Tekrar tekrar silinip veri kayıt edilebilen disklerdir. Günümüzde en çok kullanılan CD-R ler ve CD-RW ler 700 MB kapasitesine sahiptir. CD-ROM veya CD-writer ın okuma yazma hızları performansını gösterir. Üzerindeki x çarpanıyla ifade edilir. x bu donanım birimi için 150 KB/s anlamındadır. Her CD Writer için üç adet hız değeri vardır bunlar; boş CD yazma hızı, tekrar yazma hızı ve okuma hızıdır. Yazma hızı, her zaman okuma hızına eşittir ya da ondan daha yavaştır. Optik sürücüyü bilgisayara bağlamak için üç seçenek vardır. Eğer haricî olarak kullanılacaksa USB, dâhilî olarak kullanılacaksa IDE veya SATA ara birimleriyle bağlanabilir. DVD-ROM ve DVD-Writer Sürücüleri DVD disklerinde DVD-ROM, DVD+R, DVD+RW ve DVD-RAM gibi çeşitleri bulunmaktadır. DVD yi en iyi tanımlayan tek kelime kapasitedir. Veri kümeleri burada daha yakın ve daha küçük yapıya kavuşarak aynı büyüklüğe daha çok veri sığdırılmıştır. Tek katmanlı ve tek yüzlü DVD 4.7GB, çift katman çift yüz DVD diskler ise 17 GB veri depolayabilmektedir. CD lerle fiziksel büyüklükleri aynı fakat kapasiteleri farklıdır. DVD diskleri üzerinde 12x, 16x, 24x rakamları maksimum yazma hızını belirtir. Hız ifadesindeki "x" çarpanı DVD ler için yaklaşık 1318 kilobayt değerindedir. DVD- RW ler ise tekrar tekrar yazılıp silinebilen DVD çeşitleridir. Blu-Ray sürücüleri Blu-ray sürücüleri mavi lazer kullanarak diskler üzerinde daha hassas odaklama yapabilmektedir. Blu-ray in de CD ve DVD ye karşılık gelen türleri vardır. BD-ROM, dağıtımlar için sadece okunabilir biçimi, BD-R üzerine veri kaydedilebilir biçimi, BD-RE ise yeniden yazılabilir biçimi ifade eder. Tek katmanda 27 GB, çift katmanda 54 GB veri depolayabilir. DONANIM KARTLARI EKRAN KARTI Ekran kartı, mikroişlemcide (CPU) işlenen verileri monitörde görüntülenmesini sağlayan sinyallere dönüştüren bir Genişleme kartıdır. Ekran kartlarında standart bir monitör (VGA) çıkışı vardır. Günümüzde bazı ekran kartlarında, TV görüntülerini bilgisayar sisteminde görüntülemek için TV-Out, video görüntülerini için Video-In, dijital çıktı aygıtlarını kullanmak için DVI bağlantıları da bulunmaktadır. Ekran Kartının Yapısı 6
1. Grafik İşlemcisi (GPU) Grafik işlemcisi görüntü hesaplamalarını ve görüntü işlemlerini ekran kartında gerçekleştiren bir yongadır. 2. Görüntü Belleği (Video RAM) Görüntü ile ilgili hesaplamaların tutulduğu bellektir. Bilgisayar sistemindeki ana bellek gibi çalışır. Görüntü belleği bilgileri grafik işlemcisinden alır ve bunları saklar. Görüntü belleğinin büyüklüğü ekran kartının performansıyla doğru orantılıdır. Yüksek çözünürlükle kaliteli görüntü alabilmek için görüntü belleği kapasitesinin büyük olması gerekir. 3. Dijital Analog Çevirici (RAMDAC ) Ekran kartının görüntü belleğindeki dijital (sayısal) verileri monitörde görüntülenecek analog sinyallere dönüştürerek ekran kartının monitör çıkışına gönderir. RAMDAC ekran kartı görüntü belleğini saniyede belirli sayıda tarayıp verileri alıp analog sinyallere dönüştürüp monitöre aktarır. 4. Video BIOS Video BIOS, ekran kartı içindeki tüm veri akışını düzenler ve ekran kartı bileşenleri arasındaki koordinasyonu sağlar. Bu işlemleri yapabilmesi için için video bios içinde bir yazılım vardır. 5. Ekran Kartı Çıkış Bağlantıları VGA-OUT: CRT monitörlerin ve projeksiyon aygıtlarının bağlandığı ve bu aygıtlara görüntü aktarıldığı çıkış portudur. DVI-OUT: Dijital cihazlara ve LCD ekranlara görüntü aktaran çıkış portudur. VİDEO-IN/OUT: Televizyon, video, VCD player, DCD gibi aygıtlardan görüntü alan veya aktaran porttur. HDMI: Yüksek Çözünürlüklü görüntü ve ses aktarmak için kullanılan bir çıkış portudur. 6. Z-Buffer (Tampon Bellek) 7. Video Codec Ekran Kartının Çalışması Bilgisayardaki tüm verinin kaynağı mikroişlemcidir. Mikroişlemci görüntülenmesi istenen bilgiyle ilgili verileri önce RAM belleğe aktarır daha sonra ordan alınan veriler anakart üzerinden ekran kartı yuvası yardımıyla ekran kartına aktarılır. Ekran kartına gelen bilgi ilk önce VIDEORAM belleğe alınır. Burada alınan veri GPU tarafından işlenerek elde edilen görüntü verisi tekrar VIDEORAM e yazılır. Eğer kullanılan monitör CRT ise bellekten alınan veri RAMDAC a aktarılır. RAMDAC dijital bilgiyi analog bilgiye çevirerek VGA portu ile monitöre gönderir. LCD monitör ise görüntü direkt olarak DVI porta yönlendirilir. SES KARTI Ses kartı bilgisayardaki dijital ses verilerini analog ses sinyallere, analog ses sinyallerini de bilgisayarda işlenebilecek dijital sinyallere dönüştürür. Bilgisayarda ses kartı olmaması bilgisayarın çalışmasını engellemez. Sadece ses ile ilgili işlemler yapılmaz. Ses kartları anakartın PCI Express veya PCI slotuna takılır. Günümüzde anakartların çoğunda ses kartlarını anakartla bütünleşiktir (onboard). Bazı ses kartları ses kaydederken aynı anda ses de çıkarır, bu tür ses kartları full-duplex olarak nitelendirilir. 7
Ses Kartının Yapısı DSP (Dijital Sinyal İşlemcisi) : DSP seslerin üretilmesini sağlar. Ses kartına gelen dijital sinyalleri işler. DSP, notaları hafızadan değişik hızlarda okuyarak sesin çıkmasını sağlar. İşlenenen sinyalleri bilgisayarın işlemcisine gönderir. DAC (Dijital Analog Çevirici) : Bilgisayardaki dijital ses verileri çıkış birimlerine aktarılırken ses kartındaki dijital analog çevirici bu verileri analog sinyallere dönüştürüp ses kartının çıkışına gönderir. ADC (Analog Dijital Çevirici) : Mikrofon veya diğer müzik aygıtlarından alınan analog ses sinyallerini dijital sinyallere dönüştürür Bellek : Ses ile ilgili dijital verileri depolamak için kullanılan bellektir. DSP tarafından işlenen veriler bu belleğe gönderilir. TAD (Telefon Cevaplama Aygıtı), AUX_IN, CD_IN S/P DIF Ses Kartının Çalışması Ses Girişi Bilgisayarın çevre birimlerinde girilen analog ses sinyalleri ses kartına aktarılır. Ses kartının analog dijital çeviricisi (ADC) tarafından analog ses sinyalleri dijital sinyallere dönüştürülerek belleğe aktarılır. Dijital hale dönüştürülmüş ses sinyalleri DSP tarafından işlenir. DSP verileri MİB ne gönderir MİB ise depolanması için depolama birimlerine aktarır. Ses Çıkışı MİB, depolama birimlerinden ses bilgilerini alır ve ses kartının belleğine aktarır. DSP bellekten bilgileri alarak işler ve belleğe tekrar gönderir DAC tarafından dijital sinyaller analog sinyallere çevrilerek ses kartının çıkışına gönderilir. ETHERNET KARTI Ethernet kartı, bilgisayar ağlarında bilgisayarla ağ arasında iletişimi sağlar. Ethernet kartlarının çıkış noktaları RJ-45 veya BNC konektörlere uygun olarak tasarlanmıştır. RJ-45 konektörler çift bükümlü kablolaları, BNC konektörler koaksiyel kabloları kullanır. Günümüzdeki ethernet kartları R-45 konektörlere uygun olarak üretilmektedir. Ayrıca bazı ankartlarda ethernet kartları anakarta tümleşik olarak üretilmektedir. Bu kartlar 10 Mbps, 10/ 100 Mbps, 1000 Mbps gibi farklı veri iletim hızlarına sahiptir. MAC (Media Access Control) Adresi Her bir ethernet kartında sadece o karta ait olan bir 48 bitlik numara vardır. Buna MAC adresi denir. MAC adresi üretici firma tarafından kartın rom belleğine üretim sırasında kaydedilir ve bu numara değiştirilemez. Bilgisayar ağlarında veri alış-verişi bu MAC adresleri kullanılarak yapılır. MAC adresi ile ethernet kartları birbirlerinden ayırt edilir. GÜVENLİK KARTI Güvenlik kartı, sisteminizi bilgisayar virüslerinin etkilerine, kaza sonucu dosyaların silinmesine ya da bozulmasına, elektrik kesintisinden oluşan yazılım bozulmalarına ve yetkisi olamayan kullanıcıların yapılandırma ayar değişiklerine karşı koruyan kartlardır. Tüm yazılım ve donanımlarıyla hazır hâle getirilen bilgisayar sisteminize en son güvenlik kartı monte edilir. Yazılımı yüklendikten sonra devre dışı bırakabilmek için bir şifre belirlenir. Aktif edildikten sonra çalışma esnasında yapılan bütün değişiklikler, bilgisayar yeniden başlatıldıktan sonra eski hâline geri dönecektir. 8
DIŞ DONANIM BİRİMLERİ Bilgisayarın doğrudan bir parçası olmayan ancak bilgisayara daha sonradan çeşitli portlar vasıtasıyla bağlanan cihazlara dış donanım birimleri ismini veriyoruz. MONİTÖRLER Monitör, bilgisayar içerisindeki bilgilerin kullanıcıya aktarılması amacıyla kullanılır. Monitör çeşitleri Monitörler yapılarına göre CRT (Cathode Ray Tube), LCD (Liquid Crystal Display), plazma ve LED olmak üzere 4 e ayrılır. Bilgisayar monitörlerinde genellikle CRT ve LCD ekranlar kullanılırken Plazma ve LED ekranlar daha çok televizyon ekranı olarak kullanılmaktadır. Ancak özellikle yeni üretilen laptop modellerinde LED ekranlar da kullanılmaktadır. CRT (cathode ray tube) monitörler: LCD (liquid crystal display): Plazma ekranlar: LED ekranlar: Monitör Bağlantıları Monitörlerle ilgili Temel Kavramlar Çözünürlük: Ekranların çıktıları (resim, video, program ara yüzü ) gösterirken kullanacağı nokta sayısını gösterir. Bu noktalara piksel denmektedir. Yaygın çözünürlük değerlerinden 800x600, 1024x768, 1280x1024 değerleri vardır. Masaüstü bilgisayarlarda yaygın olarak 800x600 ve 1024x768 değerleri kullanılmaktadır. Çözünürlük azaldıkça ekrandaki resimler daha büyük ve kalitesiz görülecektir. Ekran boyutu: Ekranın köşegen uzunluğunu (bir köşesinden diğer köşesine olan uzaklığını) gösterir. İnç olarak ifade edilir. 17, 19, 21, 23, 101 gibi değerler vardır. Ekran boyutu için LCD ekranlarda görülebilir alan (kasa hariç) kastedilirken; CRT ekranlarda kasa dâhil edilmektedir. Not: 1 inç = 2.54 cm değerindedir. İki piksel arası uzaklık (dot pitch): Ekranda iki piksel arası en yakın uzaklığı belirler. Uzaklığın az olması daha fark edilebilir, keskin renk geçişlerinin olduğu görüntüler anlamına gelir. Günümüzde 0.21, 0.24, 0.25, 0.27, 0.28 mm gibi değerler vardır. En/boy oranı (aspect ratio): Ekranın en ve boy oranlarını gösterir. Genelde bu oran 4:3 tür. Mesela 1024x768 çözünürlüğe sahip bilgisayarda en boy oranı 4:3 tür. Ama günümüzde 16:9, 16:10 gibi oranlar da mevcuttur. 16:9 oranına widescreen (geniş ekran) ekran denilmektedir. Ekran tazeleme oranı (refresh rate): Ekranın baştan aşağıya saniyede taranma sayısını gösterir. Başka bir deyişle ekrandaki görüntünün saniyedeki oluşurulma sayısıdır. Düşük orana sahip ekrandaki görüntüler titrer ve dolayısıyla kullanıcının gözünü yorar. Ölü pikseller: Ölü pikseller görüntü değiştiği hâlde rengi değişmeyen ekran üstündeki noktalardır (piksel). Tepki süresi: Özellikle LCD ekranların seçiminde önemlidir. Bir pikselin istenen rengi alması için geçen süre onun tepki süresidir. Ekranlardan bu sürenin az olması istenir. Görüş açısı: Ekrana belirli bir açıdan bakıldığında oluşan renk kaybıdır. CRT ve plazma ekranlarda görüş açısı daha iyidir. PROJEKSİYON CİHAZLARI Bilgisayar veya televizyon ekranındaki görüntüyü daha da büyüterek perdeye ya da duvara yansıtan görüntü cihazlarıdır. Projeksiyon Cihazı Çeşitleri Projeksiyon cihazları LCD, LED ve DLP diye üç farklı yapıya sahiptir. Yaygın olarak üretilen ve kullanılan tipler LCD ve DLP çeşitleridir. Projeksiyon cihazlarında duvardaki görüntüyü oluşturmak için kullanılan ışık kaynağı yüksek güçlü lambadan oluşur. Kullanılan lambanın ömrü ve gücü, projeksiyon cihazı seçimi açısından önemlidir. YAZICI (PRINTER) Bilgisayarda hazırladığınız yazı, hesap tablosu, resim ve benzeri içerikleri kâğıda dökmek amacıyla kullanılır. Yazıcıları bilgisayarınıza USB veya LPT bağlantısı kullanarak bağlayabileceğiniz gibi kablosuz bağlantıyla çalışan yazıcılar kurmanız da mümkündür. Bazı ağ cihazlarının ve ADSL modemlerin üzerinde bulunan yazıcı bağlantı noktası ve cihazdaki yazıcı 9
sunucusunu kullanarak bir yazıcıyı birden çok bilgisayarın aynı anda kullanabileceği ağ yazıcısı olarak da kurabilmektesiniz. Yazıcılar renkli ve siyah beyaz olarak yazı ve resim basabilmektedir. Yazıcı Çeşitleri Nokta Vuruşlu (Dot Matrix) Yazıcılar Yazma işlemi, mekanik olarak mürekkepli bir şeride yazma kafasının vurması ile (daktilo gibi) gerçekleşir. Yazılar diğer yazıcı tiplerine göre daha büyük noktalardan oluşur. Sesli çalışır ve aynı anda karbon kâğıdı kullanılarak birden fazla sayfayı yazabilir. Bu yazıcı seçiminde yazıcı kafadaki pin (iğne) ve kolon sayısı önemlidir. Pin sayısı bir anda kâğıt üzerine bırakılabilecek nokta sayısını gösterir. Kolon sayısı ise bir satırdaki basılacak harf adedini gösterir. Nokta vuruşlu yazıcılar, sayfa başına düşük yazdırma maliyeti fakat yüksek yazıcı fiyatına sahiptir. Baskı kaliteleri yüksek değildir. Dolayısıyla sadece metin içeriklerini, genellikle de fatura, irsaliye ve makbuz yazdırmada kullanılır. Ev kullanımı için uygun değildir. Mürekkep Püskürtmeli (Ink Jet) Yazıcılar Mürekkebin kâğıt üzerine püskürtülme esasına dayalı olarak çalışan yazıcılardır. Yazıcı kafası, üzerinde siyah ve renkli mürekkep kartuşlarını taşır. Yazma sırasında, kâğıdı satırın başından sonuna kadar tarar ve sonra alt satıra geçer. Tarama sırasında mürekkep püskürtülecek noktalara mürekkep, bu kafa tarafından kâğıt üzerine bırakılır. Kartuşlar genelde ısı ile damla oluşturma esasına göre mürekkep püskürtür. Tüp içerisinde ısıtıcının ısınarak basıncı artırıp damlanın dışarı çıkmaya zorlanması ile püskürtme işlemi gerçekleşir. Mürekkep püskürtmeli yazıcılar, günümüzde bulundukları konum itibariyle fotoğraf kalitesinde resimlerden düşük çözünürlüklü siyah beyaz yazılara kadar çeşitli türde baskı yapabilmektedir. Ayrıca yazıcı fonksiyonuna ek olarak bünyesinde fotokopi çekebilme ve resim tarayabilme özelliklerini de barındıran çok fonksiyonlu yazıcı modellerinin sayısı oldukça fazladır. Son yıllarda üretilen mürekkep püskürtmeli yazıcılara Bluetooth üzerinden kablosuz bağlantı ile resim gönderebilme, dijital fotoğraf makinenizin hafıza kartını yazıcınıza takarak anında baskı alabilme gibi ilave fonksiyonlar da eklenmiştir. İlk satın alma maliyetleri düşük fakat sayfa başı maliyetleri fazladır. 10
Lazer Yazıcılar Lazer yazıcılar, yazım işleminde toner denilen kurumuş mürekkep kullanır. Elektrostatik yükleri üzerinde tutabilen bir tambura sahiptir. Tambur ilk olarak pozitif yüke sahiptir. Lazer ışını bilgisayardan gelen komuta göre istenen noktaları tarayıp negatif yükle yükleyerek elektrostatik baskı resminin negatifini oluşturur. Pozitif yüklü noktalar basılacak Şekil, negatif kısımlar ise arkalandır. Toner tambur üzerinde bu noktalara yapışarak kâğıdın yüzeyine yapıştırılır. Daha sonra kâğıt ısıtılarak toner iyice kâğıt üzerinde kalıcı hâle getirilir. Sonrasında ise tamburdaki baskısı biten elektrostatik resim temizlenir. Lazer yazıcılar, çok hızlı ve fazla miktarda baskı yapmanıza imkân verir. Lazer yazıcıların renkli olanları da vardır. Birim sayfa başına düşen maliyet genelde daha azdır. Yazıcılarla İlgili Temel Kavramlar Çözünürlük: Birim alana bırakılabilecek nokta sayısını gösterir. Birimi inç başına düşen nokta sayısıdır (dpi). Çok olması baskı kalitesini artırır. TARAYICI (SCANNER) Kitap, dergi, gazete, fotoğraf gibi çeşitli basılı dokümanlarda bulunan renkli veya siyah beyaz yazıları, resimleri bilgisayar ortamına aktarmak için tarayıcılar kullanılmaktadır. Tarayıcılar, dokümanın ince bir satır hâlinde ışıklandırılıp yansıyan ışığın algılanması prensibi ile çalışır. Algılanan ışık seviyeleri sensör tarafından gerilime dönüştürülerek ADC üzerinden sayısala çevrilip bilgisayara aktarılır. Burada sensörün boyutları ve ADC nin çözünürlüğü taranan materyalin kalitesi açısından önemlidir. Işık kaynağı doğrusal ve tek boyutlu bir yapıya sahiptir. Tarayıcı içerisinde CCD optik algılayıcı, yansıyan ışığı CCD üzerine toplayan lens, yansıyan ışığı CCD üzerine taşıyan aynalar ve tüm bu sistemi yatay düzlemde ileri geri hareket ettiren step (adım) motor barındırır. Tarayıcıların Bağlantıları Tarayıcıların hangi bağlantı noktası üzerinden bilgisayara bağlandığı, verilerin tarandıktan sonra bilgisayara gönderilmesi aşamasında önemlidir. Bağlantı noktasının bant genişliği ne kadar yüksekse aktarım o kadar hızlı gerçekleşir. Günümüzde paralel port, SCSI, USB ve firewire arayüzüne sahip tarayıcılar bulunmaktadır. KAMERALAR Dijital Kameralar Dijital kameralar vasıtası ile fotoğraf çekip bunları bilgisayara aktarabilir ya da fotoğraf yazıcıları yardımı ile baskı yapabilirsiniz. Dijital kameralarla ilgili temel kavramlar Çözünürlük: Her karede kaç piksel olduğunu gösteren bu değer çektiğiniz fotoğrafın kalitesini belirlemektedir. Çözünürlük değerinin yüksekliği kaliteyi artıracaktır ancak fotoğrafın hafızada kapladığı alanı da artıracaktır. Çözünürlük değerleri sensör tipinin çözünürlük değerleridir. Fotoğraf makinelerinde CMOS ve CCD sensör olmak üzere iki tip sensör kullanılmaktadır. CCD daha çok enerji harcar, kolay ısınır, daha temiz ve kaliteli görüntü elde eder. CMOS ise daha az enerji harcar, ucuzdur, kolay üretilir fakat daha az kaliteli görüntüler elde eder. Genişleme yuvası: Dijital kameraların çözünürlükleri yüksek fakat iç hafızaları düşük olduğundan fotoğraf çekme kapasiteleri tamamen hafıza kartlarına bağlıdır. Yakınlaşma (zoom) özelliği: Yakınlaşma özelliği optik ve dijital olmak üzere iki çeşittir. Optik yakınlaştırma, mercek ile yapılan gerçek yakınlaştırmadır. Dijital yakınlaştırma ise yazılımsal yakınlaştırmadır. Kalite kaybına neden olur. Dolayısı ile bir fotoğraf makinesi alırken en önemli husus dijital zoom oranının yüksekliğinden ziyade, optik zoom oranının yüksekliğidir. Dijital yakınlaştırmanın diğer adı interpolasyon dur. Diyafram: Diyafram; kullanıcının gündüz veya gece, güneşli ya da kapalı havalarda en ideal fotoğrafı çekmesine imkân tanır. Diyaframın özelliği, mercek üzerine düşen ışığın miktarını, kapanıp açılarak ayarlayabilmesidir. Diyafram ışık yoğunluğunun fazla olması durumunda kapanır, az olması durumunda da açılarak genişler. Bu sayede kullanıcı, güneşli ve parlak bir havada da gece karanlıkta da benzer netliği yakalar. 11
BİLGİSAYAR KAMERASI (WEBCAM) Bilgisayara resim ve görüntüyü aktarmak için kullanılan donanım birimidir. WebCam ile evde video ve resimler çekmek, ayrıca internet alt yapısını kullanarak görüntülü konuşmak mümkündür. Bunun için birçok üretici WebCam üzerine tümleşik olarak mikrofon koymaktadır. WebCam ler USB port üzerinden bilgisayara bağlanır. WebCamler de görüntüyü yakalamak için optik sensörler kullanılır. Sensörlerin üzerinde binlerce küçük optik (ışık) algılayıcı vardır. Bu algılayıcılar dışarıdan gelen ışığı elektriksel işarete dönüştürdükten sonra sayısala çevirip bilgisayara gönderir, böylece görüntü elde edilir. Bir sensör üzerinde ne kadar çok algılayıcı varsa görüntüye ait o kadar çok ayrıntı algılanabilir. WebCam ler kullanılan sensör tipine göre CMOS ve CCD olmak üzere ikiye ayrılır. CCD daha çok enerji harcar, kolay ısınır, daha temiz ve kaliteli görüntü elde eder. CMOS ise daha az enerji harcar, ucuzdur, kolay üretilir fakat daha gürültülü (görüntü üzerinde istenmeyen noktacıklar) ve daha az kaliteli görüntüler elde eder. WebCam lerle ilgili temel kavramlar Çözünürlük: Sensör üzerindeki algılayıcı miktarını gösterir. Mega piksel (MP) olarak değerlendirilir. Ne kadar çok olursa o kadar iyi ve ayrıntıların yer aldığı görüntüler elde edilir Gece aydınlatmalı LED ışıklar: Gece görüntü almaya yardımcı çeşitli sayıda LED lambalara sahip WebCam ler, aydınlığı düşük ortamlarda daha iyi görüntüler elde etmek için kullanılabilir. Zoom (Büyütme): Görüntüyü daha da büyütmek için gerekli bir özelliktir FPS (Frame per second): Webcam in saniyede yakaladığı görüntü sayısını gösterir. İŞLETİM SİSTEMLERİ KURULUM BIOS BIOS terimi; Basic Input / Output System (Temel Giriş/ Çıkış Sistemi) kelimelerinin baş harflerinin birleşmesiyle meydana gelmiştir. BIOS, bilgisayar ilk açıldığı anda çalışmaya başlayan küçük bir yazılımdır İlk olarak bilgisayarın donanımını tarar ve test eder. Bu işlem Power On Self Test ( İlk açılışta kendini sınama) veya POST olarak adlandırılır. BIOS Çeşitleri Piyasadaki BIOS çeşitleri şunlardır; Award Software Phoenix BIOS AMI BIOS Award Medallion BIOS ( Phoenix BIOS + Award BIOS ). HATA MESAJLARI Sesli Hata Mesajları Bilgisayar, POST esnasında ekranın açılışını engelleyici bir hata ile karşılaşırsa, bu hatanın ne olduğunu kullanıcıya bildirmek için çeşitli ses sinyalleri gönderir. Çeşitli sayı ve uzunlukta olan bu sinyallere Sesli Hata Mesajları denir. Yazılı Hata Mesajları 1. BIOS ROM checksum error - System halted (BIOS ROM kontrol hatası- Sistem durduruldu). 2. CMOS battery failed (CMOS pili hatası). 3. CMOS checksum error - Defaults loaded (CMOS kontrol hatası- Varsayılan ayarlar yüklendi). 4. Floppy disk(s) fail (Disket sürücü). 5. Keyboard error or no keyboard present (Klavye hatasıveya mevcut klavye yok). 6. Memory test fail (Hafıza testi hatası). 7. Hard Disk(s) Fail (Sabit disk hatası). 8. Disk boot failure, insert system disk and press enter (Disk başlatma başarısız, Sistem diskini yerleştirin ve Enter tuşuna basın). 9. Non system disk or disk error. Replace and press any key to continue (when ready) (Sistem disketi değil veya disk bozuk. Yeniden yerleştir ve devam etmek için (hazır olduğunda) herhangi bir tuşa bas.) İŞLETİM SİSTEMLERİ GELİŞMİŞ ÖZELLİKLER Sistem Ve Bakım 1. Sistem Geri Yükleme Sistem Geri Yükleme, kişisel bilgisayarın sistem dosyalarını ve programlarını her şeyin yolunda gittiği bir zamana döndürerek sorun giderme için saatlerce çabalamaları potansiyel olarak önler. 2. Disk Birleştirme Disk birleştirme bir birimdeki (örneğin, bir sabit disk veya depolama aygıtı) verilerin birleştirilmesi işlemidir. Bir birime dosya kaydettikçe, değiştirdikçe ve sildikçe zaman içinde parçalanma ortaya çıkar. Bir dosyada kaydedilen 12
değişiklikler, genellikle birimde orijinal dosyadan farklı bir yerde depolanır. Bu durum dosyanın işletim sisteminde göründüğü yeri değiştirmez, yalnızca dosyayı oluşturan bilgi bitlerinin gerçek birimde depolandığı yerleri değiştirir. Zamanla hem dosya hem de birimin kendisi parçalanır ve bilgisayar tek bir dosyayı açmak için farklı konumlara bakması gerektiğinden yavaşlar. Disk birleştirici için aşağıdaki yolları izlenir: Disk Birleştiricisi ni açmak için Başlat arama kutusuna Disk Birleştiricisi yazıp ardından sonuç listesinde Disk Birleştiricisi tıklanır. Yönetici parolası veya onay istenirse parola yazılır veya onay verilir. Zamanlamayı Yapılandırma tıklanıp birleştirmenin saati, sıklığı ve birleştirilmek istenen birimler seçilip ayar yapılabilir. 3. Disk Denetleme Bazı bilgisayar sorunları sürücü veya sürücülerde hataları denetleyerek çözülebilir. Örneğin, bazı performans sorunlarını düzeltmek için bilgisayarın ana sabit diskini denetleyebilir veya bir dış sabit diskin düzgün çalışıp çalışmadığına bakılabilir. Uygulanması gereken adımlar; Bilgisayar Denetlenmesi istenen Sürücü Sağ Tık Özellikler Araçlar Sekmesi Hata Denetimi'nin altında şimdi Denetle kullanılmaktadır. Tarama işleminin algıladığı dosya ve klasörlerle ilgili sorunları otomatik olarak onarmak için Dosya Sistemi Hatalarını Otomatik Olarak Düzelt seçeneğini belirlenir. Aksi durumda disk denetimi sorunları bildirir ama onarmaz. Kapsamlı bir disk denetimi gerçekleştirmek için Bozuk Bölümleri Tarayıp Düzeltmeye Çalış seçeneği belirlenir. Tarama işlemi, sürücüdeki fiziksel hataları bulup onarmaya çalışır ve tamamlanması uzun zaman alabilir. Dosya hatalarını ve fiziksel hataları birlikte denetlemek için hem Dosya Sistemi Hatalarını Otomatik Olarak Düzelt seçeneğini hem de Bozuk Bölümleri Tarayıp Düzeltmeye Çalış seçeneği işaretlenir. 4. Disk Temizle Diskte yer açarak bilgisayarın daha hızlı çalışmasını sağlamak ve sabit diskteki gereksiz dosyaları azaltmak için Disk Temizleme kullanılır. Bu özellik, geçici dosyaları siler, Geri DönüĢüm Kutusu nu boşaltır ve artık gerekmeyen çeşitli sistem dosyaları ile diğer öğeleri kaldırır. 5. Kayıt Defteri İşletim sisteminde bulunan; sistem donanımı, yüklü programlar, ayarlar ve bilgisayardaki tüm kullanıcı hesaplarının profilleri ile ilgili önemli bilgileri içeren bir veri tabanıdır. işletim sistemi ile gelen kayıt defteri düzenleyicisi regedit.exe adlı hizmet programıdır. İşletim sistemi sürekli olarak kayıt defterindeki bilgilere başvurur. Kullanıcı Hesapları ve Aile güvenliği Kullanıcı hesabı oluşturarak kullanıcı hesaplarıyla tek bir bilgisayarı birkaç kişi kolayca paylaşabilir. Herkesin masaüstü arka planı veya ekran koruyucu gibi benzersiz ayar ve tercihleri olan ayrı bir kullanıcı hesabı bulunabilir. Kullanıcı hesapları, kullanıcıların erişebileceği dosya ve programları, bilgisayarda yapabilecekleri değişiklikleri denetler. BİLGİSAYAR AĞLARI Bilgisayar ağları, birçok bilgisayarın iletişim kolaylığı sağlamak, yazılımları, donanımları, veri veya dosyaları paylaşmak amacıyla birbirleriyle iletişim kurmalarıyla oluşan yapılardır. Bilgisayar ağları ile zamandan ve mekandan kazanılırken büyük bir maddi tasarruf da edilir. Bilgisayarların ağ kurabilmeleri için birbirleriyle iletişim kurmaları esastır. İletişim iki yöntemle yapılır: Paralel İletişim: Verilerin paralel hatlardan aynı anda bir bilgisayardan diğer bilgisayara aktarılmasıdır. Veriler tek bir seferde aktarıldığı için hızlıdır. Seri İletişim: Verilerin tek bir hat üzerinden birbiri arkasına sırayla aktarıldığı iletişim şeklidir. Asenkron ve Senkron seri iletişim olmak üzere iki çeşittir. Senkron seri iletişimde veri paketi gönderileceği zaman bir hat oluşur ve transferin ardından hat kapatılır. Asenkron seri iletişimde ise hat her zaman açıktır istenildiği zaman veri gönderilip alınabilir. NOT: Paralel iletişim yöntemi, seri iletişim yöntemine göre daha hızlı olmasına rağmen paralel portlar, seri portlardan daha yavaştır. Bilgisayar Ağları Çeşitleri Bilgisayarı kapladıkları alana (ağın büyüklüğüne) ya da özelliğine göre gruplandırılabilir - LAN (Local Area Network Yerel Alan Ağı) Aynı oda, aynı bina veya komşu binalar arası kurulan küçük ağlardır. Çok sayıda bilgisayar içermez. LAN ağlarının altyapısı, kablolaması, ağ ayarları, malzeme temini ağı kuran kişi tarafından sağlanır. WLAN (Wireless LAN Kablosuz LAN) : Kablosuz özellikli LAN ağlarıdır - MAN (Metropolitan Area Network Metropol Alan Ağı) LAN ağları biraya gelerek MAN ağlarını oluştururlar. Genellikle şehirlerarası veya geniş bir yerleşkede kurulan ağlardır. - WAN (Wide Area Network Geniş Alan Ağı) LAN ve MAN ağlarının birbirine bağlanmasıyla oluşan geniş ağladır. Geniş alanlarda; farklı mahalle, farklı şehir, farklı ülke, farklı kıtalar arasında kurulan ağlardır. Çok fazla bilgisayar dahil olabilir. En geniş WAN internettir. Geniş alan ağlarının tesisatı için servis sağlayıcılardan destek alınır. - VPN (Virtual Private Network Sanal Özel Ağ) 13
Geniş alan ağı üzerinde tanımlanan daraltılmış, sınırlandırılmış özel ağlardır. - SAN (Storage Area Network Depolama Alan Ağı) Depolama alan ağları, büyük ağ kullanıcılarına hizmet vermek üzere farklı tipteki veri depolama cihazlarını birbirine bağlayan ve bu cihazlar arasında veri alışverişine olanak veren özel amaçlı, yüksek hızlı bir ağdır. Ağ Topolojileri Ortak Yol (Bus) Topolojisi: Şekilde görüldüğü gibi ana bir yol (bus) üzerine T-Konnektörler ile bağlantı yapılan topolojidir. Hattın başına ve sonuna sonlandırıcı (terminatör) takılmalıdır. Çok kablo kullanılmadığından ve özel bir cihaza gerek duyulmadığından kurulması kolay ve ucuzdur. En fazla 30 bilgisayar bağlanabilir. Hatta veya bilgisayarlardan herhangi birinde oluşan arıza tüm ağı etkiler ve iletişim kesilir. Dolayısıyla arıza tespiti de zordur. Yıldız (Star) Topoloji Merkezi bir birim vardır. Tüm ağ iletişimi o merkezi birim tarafından sağlanır. Yeni bir bilgisayar eklemek kolaydır. Bilgisayarlardan birinin bağlantısının kesilmesi sadece o bilgisayarı devre dışı bırakır, ağın kalanının iletişimi devam eder. Dolayısıyla arıza kolay tespit edilir. Her bilgisayara ayrı kablo çekildiğinden ve merkezi birim zorunlu olduğundan daha kurulum maliyeti fazladır. Merkezi birimin arızalanması durumunda tüm ağ iletişimi kesilir. Ağaç (Tree) Topoloji Genellikle yıldız topolojideki ağları birbirine bağlayarak ağı genişletmek için kullanılır. Ortak Yol ve Yıldız topolojinin birleşmesiyle oluşur denilebilir. Ağacın gövdesi backbone olarak anılır ve yıldız topolojiye ait merkezi birimler bu gövde sayesinde birbiriyle iletişim kurar. Backbone da meydana gelecek arıza tüm ağın iletişimini koparırken, merkezi birimlerden bilgisayarlara ulaşan kablolardaki arıza sadece o bilgisayarı devre dışı bırakır. Hiyerarşik ağların kurulmasında kullanılan bir topolojidir. 14
Halka (Ring) Topoloji Bilgisayarların birbirine halka şeklinde bağlandığı topolojidir. Her bilgisayar komşu bilgisayara bağlıdır. Tek yönlü veri akışı mevcuttur. Bilgisayarlar hattı kullanıp veri gönderebilmek için token (jeton) kullanırlar. Tokeni alan bilgisayar yayın yapmak hakkına sahip olur. Gelen ve giden veriler ayrı hatlardan yapıldığı için ağ hızlıdır ve çarpışma olasılığı düşüktür. Halka içinde oluşabilecek bir arıza tüm ağın iletişimini koparır. Karmaşık (Mesh) Topoloji Ağdaki tüm bilgisayarların birbirine direkt kablolarla bağlandığı topolojidir. Noktadan noktaya bağlantı olduğu için oldukça ağ çok hızlıdır. Çok fazla kablo kullanıldığı için maliyet fazladır. Ağ karmaşık yapıda olduğu için bilgisayar sayısı arttıkça kurulum zorlaşır. Ağ Cihazları - Ethernet Kartı Bilgisayarın ağa bağlanmasını sağlayan RJ45 portunu üzerinde bulundurur. Her Ethernet kartının 48 bitlik ve birbirinden farklı olan MAC adresi vardır. - Hub (Dağıtıcı) En aptal merkezi birimdir. Ağdaki hiçbir bilgisayarın MAC adresini tutmaz. Gönderilecek veri paketini bilgisayarları tek tek dolaşarak ulaştırır. - Switch (Anahtar) Hub dan daha akıllı bir merkezi birimdir. Ağdaki tüm bilgisayarların MAC adresini kendi listesinde tutar. Veri paketini direkt bilgisayara göndererek ağı meşgul etmez. - Router (Yönlendirici) Switch ten daha yeteneklidir. Ağ üzerinde veri paketi bir bilgisayardan diğerine giderken en kısa yolu hesap ederek paketi gönderir. - Gateway (Geçit Yolu) Farklı topolojilerdeki ağlar arasındaki iletişimini ve veri akışını düzenler. - Repeater (Tekrarlayıcı) Ağın bir ucundan diğer ucuna zayıflayan sinyali kendisine geldiğinde yükselterek (tekrar ederek) kendisinden sonrasına gönderir. - Access Point (Erişim Noktası) Kablolu internet bağlantısını kablosuza çevirmek için kullanılan bir cihazdır. Kendisine kablo ile ulaşan bağlantıyı kablosuz olarak yayın yapar. 15
- Modem Bilgisayarların telefon hatlarını kullanarak iletişim kurmalarını sağlar. Modemin görevi, bilgisayardan aldığı digital (sayısal) veriyi analog veriye çevirerek göndermek ve aynı şekilde karşı taraftaki bilgisayardan gelen analog veriyi tekrar digital veriye çevirerek bilgisayara iletmektir. Dial Up (Çevirmeli) Modemler: Günümüzde çok kullanılmayan modemlerdir. İnternet bağlantı hızları çok düşüktür. İnternete bağlanıldığında telefon hattı meşgul çalar. Dahili (Internal) veya Harici (External) olabilir. ADSL Modemler: Günümüzde kullanılan modemlerdir. İnternet bağlantı hızları yüksektir. Telefon sinyali ile internet sinyalini ayırmak için splitter kullanılır. Dolayısıyla internet ve telefon aynı anda kullanılabilir. Ethernet, PCI veya USB uyumlu olabilirler. Kablosuz (Wireless) modemler de ADSL modemdir. VDSL Modemler: ADSL modemlerden çok daha hızlıdırlar. Ancak uzun mesafelerde kullanma sakıncalarından dolayı yüksek hızlı kısa hatlarda kullanılırlar. AĞ OLUŞTURMA MODELLERİ OSI Modeli Ağ altyapısındaki donanım ve yazılımlar arasındaki standardı ifade etmek için kullanılan bir modeldir. Bu model sayesinde karmaşıklık azaltılmıştır ve belli katmanlarda uzmanlaşılması için referans olmuştur ve 7 katmandan oluşturulmuştur. Bu katmanların sırası önemlidir. 7. Uygulama katmanı (Application Layer): Yazılımların anlaşabileceği katmandır. Örneğin: HTTP, FTP, TFTP, Telnet... 6. Sunum katmanı (Presentation Layer): Verinin sunum şeklinin belirlendiği katmandır. Örneğin; JPG, MPEG, GIF, ASCII 5. Oturum katmanı (Session Layer): İletişim kuran bilgisayarlar arasında oturum açan ve sonladıran katmandır. Örneğin: SQL, NFS, Netbios adları 4. Taşıma katmanı (Transport Layer): Verinin nasıl gönderileceğinin belirlendiği katmandır. Örneğin: TCP, UDP 3. Ağ katmanı (Network Layer): Bir veri paketinin ağ içindeki hareketini sağlayan katmandır. Verinin en kısa yoldan hedefe gitmesinin, donanımların (ip) adreslenmesinin yapıldığı katmandır. Bu katmanda kullanılan protokollere örnek olarak : IP, ARP, ICMP, RARP, BOOTP 2. Veri bağı katmanı (Data Link Layer): Fiziksel adreslemenin tanımlandığı ve network ortamında verinin nasıl taşınacağının tanımlandığı katmandır. Örnek protokolleri: ATM, PPP, frame relay, HDLC 1. Fiziksel katman (Physical layer): Bu katman verinin sayısal rakamlara dönüşerek aktarıldığı katmandır. Örneğin, kablolar, hub, repeater. Bu katmanda herhangi bir protokol yoktur. TCP/IP Modeli ABD savunma bölümü tarafından OSI referans modelinin uyarlanmış halidir. 4. Uygulama Katmanı(Application Layer): Farklı sunucular üzerindeki süreç ve uygulamalar arasında olan iletişimi sağlar. 3. Taşıma Katmanı(Host to host or Transport Layer): Noktadan noktaya veri akışını sağlar. 2. İnternet Katmanı: Routerlar ile birbirine bağlanmış ağlar boyunca verinin kaynaktan hedefe yönlendirilmesini sağlar. 1. Ağ Erişim Katmanı: Uç sistem ile alt ağ arasındaki lojik arabirime ilişkin katmandır. KABLOLAMA Kablo genellikle çevresi koruyucu tabakalar ile kaplanan, iletimin mümkün olduğunca az veri kayıpla gerçekleşmesini sağlayan araçlardır. Ağ yapısına göre farklı özelliklerde kullanılabilecek birçok çeşit kablo standardı vardır. - Koaksiyel Kablo: Eş eksenli kablo da denilir, ses ve video iletiminde kullanılır. Elektromanyetik kirliliğin yüksek olduğu ortamlarda düşük güçte sinyalleri iletmek için kullanılır. Televizyon uydularında kullanılan kablodur. - Çift Bükümlü (Twisted Pair) Kablolar: Birbirine bükülmüş ve koruyucu bir tabaka içine yerleştirilmiş bir veya daha fazla yalıtılmış kablo çiftidir. İki çeşittir. UTP (Unshielded Twisted Pair-Korumasız Çift Bükümlü): En çok kullanılan kablo türüdür. Bükümlü yapısı sayesinde elektrik sinyallerinin birbiri üzerindeki etkisini nötrleştirir. Performanslarına göre Cat-1 ile Cat-7 arasında kategorileri vardır. Bilgisayar ağlarında en çok Cat-5 ve Cat-6 kablolar kullanılır. STP (Shielded Twisted Pair-Korumalı Çift Bükümlü): Her bükümlü çift kablonun etrafı korumalıdır. Bu koruma yüzünden maliyet artmaktadır. Ayrıca eğer koruma zırhının topraklanması gerekir aksi halde elektromanyetik dalgaları toplayarak sinyalin bozulmasına sebep olur. Bu sebeplerden dolayı çok kullanılmaz. 16
- Fiber Optik Kablolar: Fiber optik kablolar verileri ışık hızıyla ileten ileri teknoloji iletim ortamlarıdır. Fiber optik kablolar yüksek veri iletimi için uygun kablolardır. Konnektör: Koaksiyel kabloların uçlarına BNC konnektörler takılırken, çift bükümlü kabloları sonlandırmak için RJ (Registered Jack) serisi konnektörler kullanılır. Telefon sistemlerinde RJ-11 veya RJ-12 kullanılırken UTP veya STP kablolar için RJ-45 konnektörü kullanılır. Fiber optik kablolar için ise ST-SC konnektörleri kullanılmaktadır. UTP veya STP Kablolara RJ-45 Konnektör Takılması UTP veya STP kabloların içinde çift bükümlü toplam 8 adet kablo bulunmaktadır. Bu kablolar şu renklerdedir: Turuncu (T), Turuncu-Beyaz (TB), Yeşil (Y), Yeşil-Beyaz (YB), Mavi (M), Mavi-Beyaz (MB), Kahverengi (K), Kahverengi-Beyaz (KB). Kabloları RJ-45 konnektörüne yerleştirirken belirli bir sıraya dikkat etmek gerekir. Bu sıralama için iki adet standart bulunmaktadır. Bu standartlar 568-A ve 568-B standartlarıdır. Eğer kablonun iki ucuna da aynı standarda uygun konnektör takılırsa düz kablo; birisi 568-A, diğeri 568-B standardına göre takılırsa çapraz kablo yapılmış olur. Standartlara göre kabloların dizilişleri aşağıdaki gibidir. 568-A Standardı: YB-Y-TB-M-MB-T-KB-K 568-B Standardı: TB-T-YB-M-MB-Y-KB-K 17
PROGRAMLAMA TEMELLERİ Akış şemalarında kullanılan semboller ve anlamları Simge Simgenin Adı ve Anlamı Elips Akış şemasının başlangıç ve bitiş yerlerini gösterir. Başlangıç simgesinden çıkış oku vardır. Bitiş simgesinde giriş oku vardır. Paralel Kenar: Programa veri girişi ve programdan elde edilen sonuçların çıkış işlemlerini gösterir.(oku, Yaz) Dikdörtgen Aritmetik işlemler ve değişik atama işlemlerinin temsil edilmesi için kullanılır.(a=a+1, Final=100 vb..) Eşkenar Dörtgen Bir karar verme işlemini temsil eder. (Eğer sayi<0 ise Yaz Sayı negatif vb ) Altıgen Program içinde belirli blokların ard arda tekrar edileceğini gösterir.(döngü kurmak için kullanılır) Oklar Diyagramın akış yönünü,yani her hangi bir adımdaki işlem tamamlandıktan sonra hangi adıma gidileceğini gösterir. Ayrıntılı bir akış şeması, yazılımı oluşturan işlemleri ve ilişkilerini en küçük detayına kadar belirler. Bir bilgisayar programının geliştirilmesinde kullanılan programlama dili ne olursa olsun bu programların akış diyagramlarında genel olarak yalnız üç basit mantıksal yapı kullanılır. Bu mantıksal yapılardan en basiti sıralı yapıdır. Sıralı yapı, hazırlanacak programdaki her işlemin mantık sırasına göre nerede yer alması gerektiğini vurgular. Bu yapı sona erinceye kadar ikinci bir işlem başlayamaz. Şekil 1.2 Sıralı Yapı Mantıksal yapılardan ikincisi Karar Verme yapısıdır (Şekil 1.3). Programlama sırasında If...Then... Else (Eğer. <şart>.ise.)yapısı ile tanıyacağımız bu mantıksal yapılar, birden fazla sıralı yapı seçeneğini kapsayan modüllerde, hangi şartlarda hangi sıralı yapının seçileceğini belirler. 18
Şekil 1.3 Karar Verme Yapısı Üçüncü mantıksal yapı çeşidini tekrarlı yapılar oluşturmaktadır. Yani döngü oluşturmak için kullanılan yapıdır. Döngüler aynı işlemin bir çok kez yapılmasını sağlar.söz konusu üç değişik yapı, değişik kombinezonlarda kullanılarak istenilen işlevleri yerine getirecek programlar hazırlanabilir. Programların bu üç basit yapı ile sınırlandırılması program modüllerinin daha kolay tasarlanmasını sağlar. a b Şekil 1.4. Tekrarlı Yapı 19
ÖRNEK ALGORİTMA VE AKIŞ ŞEMALARI Örnek 1: Klavyeden girilen 2 sayının toplamını bulan programın algoritma ve akış şemasını yapınız. Bu problemi çözerken yapmamız gereken ilk iş problemi iyice anlamaktır. Problemi çözümlersek yapılacak olan işlemler şunlardır: 1. Klavyeden 2 adet sayı girilecek. O zaman bellekte 2 odacık açmalıyız. Yani veri girişi için 2 tane değişken kullanmak zorundayız. 2. Klavyeden girilen ve ram belleğe aktarılan bu iki değişken toplanacak. Toplam sonucunu yine ram belleğe aktarılmalıdır. Bu yüzden ram bellekte bir odacık daha açmalıyız. 3. Bulduğumuz toplam sonucunu ekrana yazdırmalıyız. Aksi taktirde toplam sonucu sadece ram bellekte bulunur ve sonucu kullanıcı göremez. Şimdi bu açıklamalar ışığında algoritma ve akış şemasını yazalım: 1. Oku Sayi1, Sayi2 2. Toplam=Sayi1+Sayi2 3. Yaz Toplam 4. Dur 9 ve 6 değerleri için bellekteki durum şöyledir: Sayi1 Sayi2 Toplam 9 6 15 Basla Oku Sayi1, Sayi2 Toplam=Sayi1+Sayi2 Yaz Toplam Örnek-2: Klavyeden girilen 3 sayının aritmetik ortalamasını bulan programın algoritma ve akış şemasını yazın. Değişkenler S1(1. sayı),s2, S3, Toplam, Ort (Ortalama) olmalıdır. S1,S2 ve S3 değişkenlerinin değerleri klavyeden okutulacaktır. Toplam ve Ort değişkenleri ise program içinde hesaplatılacaktır. Sonuç olarak ekranda Ort değişkenin içeriği görüntülenecektir. 1.Oku S1,S2 ve S3 2. Toplam=S1+S2+S3 3. Ort=Toplam/3 4. Yaz Ortalama= ;Ort 5.Dur Yerine Ort=(S1+S2+S3)/3 yazılabilir. Bitir Başla Oku S1,S2,S3 10,15,8 değerleri için bellekteki durum ve ekran çıktısı: S1 S2 S3 Toplam Ort 10 15 8 33 11 Toplam=S1+S2+S3 Ort=Toplam/3 Yaz Ort Ekran Çıktısı Ortalama=11 Bitir 20