BİTKİ ANALİZ YÖNTEMLERİ Yrd. Doç. Dr. Hüseyin UYSAL Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarımsal Biyoteknoloji Bölümü 2. Ders
BİTKİLERDE BESİN ELEMENTİ EKSİKLİĞİNİ BELİRLEMEDE KULLANILAN ANLİZ YÖNTEMLERİ -Tarla denemesi metodu -Toprak Analizleri -Su Analizleri -Bitki (Yaprak) Analizleri -Bitkilerde görülen eksiklik belirtilerini teşhis metodu -Radyoizotop metodu 2
Tarla Denemeleri Metodu Bilinen en eski yöntemdir. Gübre ihtiyacının belirlenmesinde en doğru sonucu verir. Ancak özellikle meyve ağaçlarında, çok yıllık oluşları ve uzun sürede verime yatmaları bu yöntemin uygulamasını zorlaştırmaktadır. Öte yandan yöntemin uzun zaman alması da bir başka dezavantajdır. Tarla denemelerinin esası belli parsellerdeki bitkilere farklı gübrelerin değişik dozlarının uygulanması ve en uygun olanının bulunmasıdır. 3
Toprak Analizleri Bitkilerin besin elementi ihtiyacını belirlemek amacıyla en güvenilir yöntemlerden biridir. Gerek çok yıllık bitkilerin yetiştirildiği alanlarda gerekse tek yıllık bahçe veya tarla ürünü yetiştirilecekse öncelikli olarak toprak analizlerinin yapılması gerekmektedir. 4
Sulama Suyunun Analizi Uygulanacak olan besin elementinin miktarının tayini noktasında özellikle çeltik yetiştirilecek alanlar başta olmak üzere diğer bitkiler için de sulama suyunun içermiş olduğu besin elementlerinin tespiti de toprak analizlerine ilave olarak gerçekleştirilebilir. 5
Bitkilerde Eksiklik Belirtilerinin Teşhisi Bitkilerde eksiklik belirtilerinin teşhisi son derece dikkat isteyen bir yöntemdir. Bitkilerde eksiklik belirtilerinin görülmesi besin elementi düzeyinin kritik seviyenin altına düşmesi anlamına gelir ve acil müdahale edilmezse bitkiler ölebilir. 6
Radyoizotop Metodu Son yıllarda kullanılan ve bitkilerin topraktan kaldırdıkları besin elementi miktarını dolaysız olarak veren bir yöntemdir. Yöntemde önce toprağa verilecek besin maddesi spesifik aktivitesi bilinen radyoizotopu ile etkilenmekte ve sonradan bitkide radyoaktivite ölçümleri yapılmaktadır. Meyve ağaçları için uygulanabilir bir yöntemdir. İleri teknoloji gerektirir. 7
Radyoizotop Metodunda verimlilik belirlenmesinde birtakım saksı denemeleri de kullanılmakla birlikte fazla yaygın değildir. Bu yöntemlerde kısa sürede yetişen bitkiler veya mantarların saksılardan kaldırdıkları besin elementi düzeyinden yola çıkılarak yüksek bitkilerin besin elementi ihtiyaçları belirlenmeye çalışılmaktadır. 8
Bitkilerin besin elementlerini alım organları birinci derecede kökleridir. Sınırlı da olsa toprak üstü aksamlarından da besin elementi girişi olabilmektedir. Ancak bu toprak üstü organlardan besin alımı özellikle makro besin elementlerinde (N, P, K, Ca, Mg, S) ve bitkinin çok ihtiyaç duyduğu besinlerde bitkinin ihtiyacını karşılamaktan uzaktır. 9
Bitki Analizleri Başta çok yıllık bitki gruplarının yetiştirildiği alanlar olmak üzere gübreleme yapılacak alanda yetiştirilmekte olan bitki varsa bunların da başta yapraklar olmak üzere çeşitli bitki aksamlarındaki besin elementleri miktarı tayin edilebilir ve besin elementleri ihtiyacı bu sayede belirlenebilir. Bu ders kapsamında bitkide besin element eksikliğini belirlemek amacıyla çeşitli bitki aksamlarında uygulanabilecek analizler ve besin elementlerinin eksiklik semptomları ele alınacaktır. 10
Bir bitkide yada bitki dokusunda organik veya inorganik maddelerin analize hazırlanmasında incelenecek maddelerin özelliklerine göre farklılıklar olmakla birlikte genel bir yöntem vardır. Örneklerin temizlenmesi: Topraktan hasat edilen bitkilerde ya da dalından koparılan bitki parçalarında, bulaşmış yabancı maddeler bulunur. Analizden önce bu maddelerin temizlenmesi gerekir. Kirliliğin tipine göre elle, fırçayla yada yıkama ile bu maddeler temizlenebilir. 11
Temizlemede kullanılacak yöntemin seçiminde dikkat edilmesi gereken nokta temizlik maddelerinden örneğe analiz edilecek maddelerin bulaşmamasıdır. Bitki örneklerinin yıkanmasında seyreltik HCl çözeltisi (0.2 N), asetik asit çözeltisi (% 2) veya deterjan çözeltisi (% 0.1) kullanılabilir. Bu maddelerle yıkama yapıldıktan sonra örnekler saf su ile durulanmalıdır. 12
Örneklerin sterilizasyonu: Bazı durumlarda örneklerin sterilizasyonu gereklidir. Bitkilerden alınan ekstraktlar analizden önce uzun süre bekletilecekse mikroorganizmalar ekstraktın organik madde kompozisyonunu değiştirebilir. Bu durumda analizden önce örnekler %1 lik sodyum hipoklorit (çamaşır suyu) içerisinde kısa bir süre tutulur ve steril saf su ile durulanır. Örneklerin saklanacağı kaplarda steril olmalıdır. 13
Örneklerin kurutulması : Bitki örnekleri çoğunlukla bol miktarda su içerirler ve suyun varlığı metabolik aktivitenin devamına neden olur. Bu yüzden örnekler alındıktan sonra süratle kurutulmalıdır. Kurutma ile metabolik aktivite durdurulur ve bitkinin organik madde kompozisyonunun değişmesi önlenmiş olur. Örnek alma ile kurutma arasında uzun bir zaman olacaksa örnekler bir derin dondurucuda korunmalıdır. Bazı analizler taze (yaş) materyalde yapılabilir, bu durumda bitki örneklerinin kurutulması aşamasına gerek yoktur. 14
Çalışılacak maddenin özelliğine göre farklı kurutma yöntemleri uygulanabilir. En çok kullanılan yöntemler şunlardır. 15
1-Kurutma dolabı veya etüvde kurutma: Bu yöntemde örnekler ısıtılarak suyu buharlaştırılır, böylece örneklerin kuruması sağlanır. Bu yöntemde sudan başka buharlaşabilen maddelerde kaybedileceğinden uçucu maddelerin analizi için uygun değildir. Bu işlem için hava sirkülasyonlu kurutma dolapları daha uygundur. Ancak etüv ve fırınlar da, kurutma amacıyla kullanılabilir. Bu tip kurutma mineral madde analizleri için uygundur. 16
2-Desikatörde kurutma: Desikatörler nem çekici kimyasal maddelerle kurutma için hazırlanmış cam malzemelerdir. Desikatörlerde kurutma spesifik olarak suyu bağlayan maddelerle yapıldığı için avantajlıdır, bu sayede diğer uçucu maddeler bitki dokusunda kalırlar. Desikatörde kurutma çok zaman alıcı olduğu için kullanışlı değildir. 17
Desikatörde kurutmanın etkinliğini artırmak için önce su çekme kapasitesi yüksek olan maddeler, sonra su çekme etkinliği yüksek olan maddeler kullanılmalıdır. Desikatörlerde kullanılan bazı nem çekici maddelerin etkinlik sırası şöyledir. P 2 0 5 (Fosfor penta oksit)> CaSO 4 (Kalsiyum sülfat)> CaCl 2 (Kalsiyum klorür)> Na 2 SO 4 (Sodyum sülfat) Su çekme kapasitesine göre ise sıralama şöyledir. Na 2 SO 4 (% 127) > CaCl 2 (% 33) > CaSO 4 (% 26) 18
Kurutucu maddelerden fosfor pentaoksit (P 2 0 5 ) suyu irreversibl olarak bağlar. Diğer maddeler ise 125-130 C ye kadar ısıtıldıklarında kururlar ve tekrar kullanılabilirler. Sıvıların kurutulması için bu maddeler doğrudan sıvının içine atılır. Katıların ve gazların kurutulmasında ise ortama bırakılmaları yeterlidir. Bazı desikatörlerde bir musluk bulunabilir, bu desikatöre vakum uygulamak içindir. Vakumlu desikatörler kurumayı hızlandırırlar, ancak su dışında bazı uçucu maddelerinde dokudan uzaklaşmasına neden olurlar. 19
Liyofilizatörde kurutma: Örneklerin, düşük sıcaklık-ta (- 50 - -70 C) donmuş halde ve vakum (10-3 - 10-5 mm Hg) uygulanarak kurutulduğu bir yöntemdir. Liyofilizatörler, özellikle enzimler veya buharlaşma noktası düşük olan organik maddelerle çalışılacağı zaman tercih edilirler. Bu yöntemle örnekler çok sağlıklı bir biçimde kurutulabilirler. Bir soğutma sistemi ve bir vakum pompasından oluşurlar. 20
Örneklerinin öğütülmesi: Bitki örneklerinin öğütülmesi hem ekstraksiyonu kolaylaştırır hem de farklı bitki kısımlarının homojen bir şekilde karışmasını sağlar. Öğütme işlemi genellikle belli çapta elekleri bulunan değirmenlerde yapılır. Örnek değirmende öğütülecek kadar fazla değilse havanda ezmek suretiyle öğütme yapılabilir. Öğütülmüş örnekler saklama kabına alındıktan sonra desikatörlerde yada 60-70 'C lik kurutma dolabında bir süre tutularak nem farklılıkları giderilebilir. 21
Örneklerin yakılması: Organik madde analizlerinde yakma yapılmaz. Ancak mineral madde analizleri için gereklidir. Yakma sonucu organik maddeler uzaklaştırılırken mineraller külde kalır. Yakma için iki yöntem vardır. Çalışılacak maddenin özelliğine göre uygun yöntem seçilmelidir. 22
1-Kuru Yakma: 500-600 C ısıtılabilen özel yakma fırınlarında bitki dokuları gri renkli bir kül bırakıncaya kadar yakılır (2-6 saat) Bu işlemden önce sülfürik asit ve etil alkol ile ön yakma yapılabilir. Bu yöntemle yakılan örneklerde Na, K, Ca, Mg, P analizleri yapılabilir. 23
2- Yaş Yakma: Nitrik asit (HNO 3 ) - perklorik asit (HCl0 4 )karışımı içerisine konan örnekler. 150-200 C de kaynatılır. Tam olarak kurumadan ocaktan indirilir ve soğutulur. Bu yöntemle yakılan örneklerde bor dışında kalan bütün bitkisel elementlerin analizi yapılabilir. 24
Örneklerin ekstraksiyonu: Kurutulmuş - öğütülmüş yada taze bitki materyallerinden çalışılacak maddenin uygun çözücüler yardımıyla ayrılması ve maddenin bir çözelti halinde elde edilmesi işlemidir. Çalışılan maddeye göre özel yöntemler ve çözücüler kullanılarak ekstraksiyon yapılar. Çöktürme, çalkalama, santrifüjleme, filtrasyon gibi işlemler ekstraksiyon için kullanılabilir. Ekstraksiyonda tam bir saflaştırma yapılmaz, yalnızca madde kendisine benzer özellikleri olan diğer maddelerden ayrılmış olur. 25
Analiz yapılmadan gübre Kullanılırsa!... Bitkinin ihtiyaç duyduğundan daha fazla gübre kullanılabilir Bitkinin ihtiyaç duyduğundan daha az gübre kullanılabilir Kullanılan gübre çeşidi toprak özelliklerine göre yanlış olabilir 26
Analiz yapılmadan gübre Kullanılırsa!... Yanlış gübre kullanımında ürün verimi ve kalitesi olumsuz yönde etkilenebilir. Gübreler doğru olmayan zamanlarda ve yanlış şekilde verilebilir. Toprak özelliklerini bozabilir. 27
BİTKİ NUMUNELERİNİN ALINMASI AMAÇ : Bitki bünyesindeki besin elementi miktarlarını ortaya koymaktadır. Bitkilerin yetiştikleri topraklardaki beslenme durumları ve beslenmelerinde bir olumsuzluk varsa bu durumu belirlemektir. 28
Gelişmesini tamamlamış en genç yapraklar alınmalıdır Kıyaslamada; Sağlıklı ve eksiklik gösteren bitkilerden ayrı ayrı numune alınmalıdır. 29
Genel olarak; O alanda bulunan bitkilerin %20 sinden yaprak numunesi alınmalıdır Bitki numuneleri yaprak ayası ve sapları ile birlikte 60-80 adet olarak alınmalıdır. AYNI GÜN LABORATUVARA GÖNDERİLMELİDİR 30
Tek Yıllık Bitkilerden Numune Alınması 1 m uzunluk ve genişlikteki çerçeveler parsel büyüklüğüne göre tesadüfi olarak tarlanın 3-6 değişik kısmına konur Çerçeve içerisinde kalan ve gelişmesini tamamlamış en genç yapraklardan alınır 31
Tarla bitkilerinden numunelerin alınacağı dönem, kısım ve miktarları Bitki Türü Gelişme Dönemi Numune Alınacak Kısım Adet Mısır Fide <30cm Üst aksamın tümü 20 30 Tepe püskül öncesi Koçan püskül çıkışına kadar Tepe yapraklarının çıktığı noktanın hemen altında gelişmiş en genç yaprağın tümü Koçanın çıktığı boğumdaki yaprağın tümü 15 25 15 25 32
Tarla bitkilerinden numunelerin alınacağı dönem, kısım ve miktarları Bitki Türü Gelişme Dönemi Numune Alınacak Kısım Adet Fasulye grubu Fide <30 cm Üst aksamın tümü 20 30 Çiçeklenme öncesi veya başlangıcı Uçtaki gelişmiş 2-3 yaprak 20 30 33
Tarla bitkilerinden numunelerin alınacağı dönem, kısım ve miktarları Bitki Türü Gelişme Dönemi Numune Alınacak Kısım Adet Tahıllar Fide <30 cm Üst aksamın tümü 50 100 Başaklanma öncesi Tepeye en yakın olgunlaşmış 4 yaprak 40 50 34
Tarla bitkilerinden numunelerin alınacağı dönem, kısım ve miktarları Bitki Türü Gelişme Dönemi Numune Alınacak Kısım Adet Mera ve Yem Bitkileri Başaklanma öncesi En yukarıdaki olgunlaşmış 4 yaprak 40 50 Yonca Çiçeklenme öncesi veya sırasında Bitki boyunun tepeden itibaren 1/3 olgunlaşmış yaprak ayası 40 50 35
Tarla bitkilerinden numunelerin alınacağı dönem, kısım ve miktarları Bitki Türü Gelişme Dönemi Numune Alınacak Kısım Adet Şeker Pancarı Mevsim ortası Merkezdeki en genç yaprak ile dıştaki en yaşlı yaprak arasında kalan gelişimini tamamlamış genç yapraklar 30 40 Pamuk Ilk çiçek öncesi veya ilk tarak görülünce Ana gövdede gelişimini tamamlamış en genç yaprak 30 40 Patates Çiçek öncesi veya başlangıcında Büyüme ucundan itibaren 3 6 yaprak 20 30 36
Sebzelerden alınacak numunelerin alınacağı dönem, kısım ve miktarları Bitki Türü Domates Fasulye Gelişme Dönemi Numune Alınacak Kısım Adet Çiçeklenme öncesi veya sırasında İlk çiçek öncesi veya başlangıcında Büyüme ucundan itibaren 3. veya 4. yaprak Bitkinin tepesinde tamamen gelişmiş 2-3 yaprak 20 25 20 30 37
Sebzelerden alınacak numunelerin alınacağı dönem, kısım ve miktarları Bitki Türü Yapraklı sebzeler Bostan Gelişme Dönemi Numune Alınacak Kısım Adet Gelişme dönemi ortası Meyve tutumu öncesi gelişme dönemi başlangıcı Olgunlaşmış en genç yaprak Ana gövdede yukarı doğru bölümündeki en genç olgun yaprak 35 50 20 30 38
Sebzelerden alınacak numunelerin alınacağı dönem, kısım ve miktarları Bitki Türü Bezelye Kök sebzeleri Lahana, marul vs Gelişme Dönemi Numune Alınacak Kısım Adet İlk çiçeklenme sırası veya öncesi Kök ve baş irileşmeden önce Bas oluşumundan önce Tepeden itibaren 3. boğumdaki yaprak Olgunlaşmış en genç yaprak ve sapı Ortadan itibaren dışa doğru olgunlaşmış en genç yaprak 30 60 20 30 10 20 39
Çok yıllık bitkilerin numunelerinin alınacağı dönem, kısım ve miktarları Bitki Türü Gelişme Dönemi Numune Alınacak Kısım Adet Sert ve Yumuşak Çekirdekliler Gelişme dönemi ortası Ayni yılın sürgünlerinden en aşağısına yakın yapraklar ağacın dört yönünden 50-100 Ceviz Çiçeklenmeden 6-8 hafta sonra Terminal sürgünlerdeki yapraklar üzerinde ortadaki yaprakçı çifti 30-45 40
Çok yıllık bitkilerin numunelerinin alınacağı dönem, kısım ve miktarları Bitki Türü Turunçgiller Asma Gelişme Dönemi Numune Alınacak Kısım Adet Gelişme mevsimi ortası (Eylül-Kasım) Çiçeklenme dönemi sonu O yılın en son gelişmiş ve meyvesiz sürgünlerdeki olgunlaşmış genç yapraklar Meyve salkımlarına bitişik yaprakların sapı 20-30 60-100 Gelişme mevsimi ortası Yan sürgünlerdeki en genç olgunlaşmış yapraklar 20-40 41
Çok yıllık bitkilerin numunelerinin alınacağı dönem, kısım ve miktarları Bitki Türü Çay Çilek Zeytin Gelişme Dönemi Numune Alınacak Kısım Adet Çiçeklenme zamanı Gelişme dönemi ortası Çiçeklenmeden 6 hafta sonra Bitkinin tepesindeki ilk 2 4 yaprak ayası Gelişmesini tamamlamış en genç yapraklar Sürgünlerin ortasındaki olgun yaprak çiftleri 30-45 30-45 50-100 42
Çok Yıllık Bitkilerden Numune Alma U-S- 8 veya X yürüyerek bir ağaç atlanmalı O yılın meyvesiz ilkbahar sürgünlerinden gelişmesini tamamlamış ve omuz hizasındaki güneş gören yapraklar 43
Antepfıstığında en uygun yaprak örneği Alma zamanı BEN DÜŞME Dönemi 44
Yaprak Örneği Alınırken Dikkat Edilecek Hususlar Örnekler aynı tür ve çeşitten olmalı Farklı yaşlardaki ağaçların yaprakları karıştırılmamalı Hastalık/noksanlık yada hastalık/zararlı etkisine maruz kalmış yapraklar alınmamalı Toprak yapısı farklı olan yerler ayrı örneklenmeli içerisinde yeni ilaçlanmış yerden örnek alınmamalı 45
Toprak analiz sonuçları mutlaka yaprak analiz sonuçları ile birlikte ele alınmalıdır 46
Toprak ve Yaprak Analizleri Besin maddelerinin Tekrar toprağa kazandırılması Toprakların verim düzeylerinin korunması Kaliteli ürün alınması EN UYGUN GÜBRE TAVSİYESİ YAPILMAKTADIR. 47
ANALİZ YAPILMADAN GÜBRE KULLANILIRSA!... Toprak kalitesinde kayıplar Bitki beslemede problemler Çevre Kirliliği... EMEK ve VERİM KAYBI DEMEKTİR! 48
YAPRAK VE TOPRAK ANALİZLERİ SONUCU Üretim faaliyetlerimize uygun toprak ve bitki isteklerinin neler olduğu Hangi gübrelere ne kadar ve hangi zamanda ihtiyaç duyulduğu gübrelerin ne şekilde verilmesi gerektiğine Karar verilir 49
Besin ve besleme Canlıların hücresel bileşenlerinin yapımı ve enerji kaynağı olarak kullanılmak üzere, gerek duyduğu kimyasal maddelere "besin" denir Büyüme ve metabolizma (enerji sağlayıcı) için gerek duyulan besinlerin canlıya sağlanmasına ise beslenme Bitki besinleri bazı kimyasal elementlerden oluşur. Dolayısiyle yeşil bitkilerce gerek duyulan besinler, proteinler ve yağlar gibi organik besinlere gerek duyan hayvanlardan farklı olarak inorganik niteliklidir. 50
Bitki besin elementi Bir kimyasal elementin bitki besini sayılabilmesi için aşağıdaki ölçülere uyması gerekir. Bunlar; - Bulunmadığı veya noksan olduğu durumda bitki normal yaşam döngüsünü tamamlayamıyorsa; - Gerekli bir bitki besininin yerini ve işlevini başka bir kimyasal element üstlenemiyorsa - Beslenme ile ilişkisi dolaylı değil doğrudan ise. 51
BİTKİ BESİN ELEMENTLERİ Makro besin elementleri yapısal: C, O, H birincil: N, P, K ikincil: Ca, Mg, S Mikro besin elementleri B, Mn, Zn Cu, Fe, Mo, Cl, Ni,Si, Se,Cs Na,.. 52
Makro Besin Elementleri Karbon, Oksijen, Hidrojen Hava, içerisinde %21 oksijen, %79 azot ve %0.03 karbondioksit bulunan bir gazdır. Bitkiler, ihtiyaçları olan karbon ve oksijeni hava içerisinde bulunan karbondioksit gazından alırlar. Bu gaz solunum yoluyla canlıların ciğerlerinden çıktığı gibi; kömür, odun ve diğer organik materyalin yanması veya çürümesi yoluyla da oluşur. Havanın %0.03 gibi çok az bir kısmını teşkil ederse de bu miktar hemen her zaman bitki büyümesine yetecek seviyededir. Hidrojen, bitki tarafından topraktan alınan suyoluyla sağlanır. Karbon, oksijen ve hidrojen bitkinin kuru ağırlığının onda dokuzundan fazlasını teşkil eder. 53
Azot (N) (Dal) :Azot, bitkilerde yaprak ve gövde oluşumunu teşvik eder. Bitki bünyesindeki önemli fizyolojik fonksiyonları, ürün miktarını ve ürün kalitesini etkiler. Bitkilerde proteinin ana maddesi olup güneş enerjisini bitki için yarayışlı enerji haline dönüştüren klorofil maddesinin temel yapı taşıdır. Bitki yeşil aksamının gelişme döneminde fazla miktarda azot kullanır. 54
Eksikliğinde yapraklar küçük ve yaprak rengi sarı-yeşil portakal sarısından kırmızıya kadar değişebilir. Yapraklar sanki sonbahardaki dökülmeye benzer renk alırlar. Ve aşağıdan yukarıya doğru bir yön takip edip dökülür. Yaşlı yapraklar esmerleşir ve kuruyup erken dökülür. Sürgünler kısa ince kalır. Çiçek teşekkülü iyi olmaz çiçek sayısı azalır. Çiçekler küçük ve renkleri bozuktur. Bitkilerde tohum ve meyve azalmaktadır. 55
Fosfor (P) (Döl) :Bitkinin ilk gelişim döneminde çok önemlidir. Bitkinin fotosentez, solunum, enerji depolama ve transferi, hücre bölünmesi ve genişlemesi işlemlerinde rol oynar. İlk kök oluşumunu ve gelişmesini teşvik eder. Bir çok meyve ve sebzenin kalitesini iyileştirir. Tohum oluşumunda etkili olup bitkinin diğer bölümlerine göre tohumdaki içeriği yüksektir. 56
Köklerin ve fidelerin daha hızlı gelişmesine yardım eder. Olgunlaşmayı hızlandırır. Bazı bitkilerde hastalıklara karşı direnç sağlar. Fosfor eksikliğinin ilk işareti, gelişimi durmuş bir görünümdür. Eski yapraklar genç yapraklardan daha önce etkilenir. Eksikliğinde çiçeklenme ve meyve tutumu sınırlanır. Erken doğum meyvelerde dökülme olur. 57
Potasyum (K) (Bal) : Potasyuma genellikle kumlu topraklarda ve organik topraklarda ihtiyaç vardır. Bitkilerde kök sisteminin gelişmesini artırır. 58
Bitkide nişasta ve şeker teşekkülünde rol oynar. Bitkinin hastalıklara karşı dayanıklılığını artırır. Danelerin, dolgunluğunu sağlar. Noksanlığında bitkilerde büyüme yavaşlar. Yapraklarda kıvrılma, renk değişimi olur. 59
Kalsiyum (Ca) : Uygun kök ve yaprak gelişimi için gereklidir. Hücre duvarının yapı taşlarını oluşturur. Eksikliği, yüksek asidik topraklarda meydana gelir. Bazı enzim sistemlerini aktive eder, bitkilerde organik asitleri nötralize eder, aynı zamanda mikrobiyal aktiviteyi düzenler. 60
Molibden elementinin kullanılabilirliğini ve diğer besin elementlerinin alımını artırır. Eksikliği durumunda kök sistemi çok zayıflar, gelişme çok zayıflar veya tamamen durur, meyveler yumuşar, dayanıklılıkları azalır. Fazlalığı demir, çinko ve magnezyum alımını engeller 61
Magnezyum (Mg) : Klorofilin ana bileşenidir. Bitkide fotosentez için çok önemlidir. Bu nedenle, eksikliği sonucunda bitkilerde gelişme zayıflar, tohum ve meyve oluşumu zayıflar, meyve dökülmesi fazlalaşır. Fotosentezi ve bazı enzim reaksiyonlarını aktive eder. Eksikliğinde bitkinin eski yapraklarında sarımsı, bronz ve kırmızı benekler oluşur, bazı bitkilerin gövde ve dallarında zamklaşma görülür. 62
Magnezyumun en önemli görevi, klorofil molekülünde merkez katyon olmasıdır. Bitki yeterli magnezyum alamazsa, yeterli klorofil üretemeyecek, yeşil renk kaybolacak ve fotosentez yapamayacaktır. Zayıf gövde, uzun saçaklı kökler, yapraklarda yukarı doğru kıvrılma ve hasat öncesi meyve dökülmesi görülecektir. 63
Kükürt (S) : Proteinin ana bileşenidir. Enzim ve vitaminlerin gelişmesine yardım eder. Metabolizma aktivasyonunda klorofil, fotosentez, nişasta oluşumu ve şeker dolaşımında gereklidir. Amino asitlerin ana elemanıdır. 64
Eksikliğinde, genellikle genç yapraklar üzerinde açık yeşil renkler gösterir. Eksikliği, kumlu ve organik maddece zayıf topraklarda görülür. Bitki yeterli kükürt alamazsa, meyve olgunluğunda gecikme görülür. Yaşlı yaprakların uçlarında kahverengiye dönen görünüm kükürt eksikliğini azot eksikliğinden ayıran en önemli göstergedir. 65
Mikro besin elementleri Demir (Fe) :Bitkilerin gelişimini destekleyen önemli bir biofil elementtir. Yeşil bitkilerde kloroplast (Klorofil içeren canlı hücre ) oluşumunda etki gösterir. Eksikliğinde yapraklarda sararmaya ve ileride kurumaya neden olur, gelişme geriler, kalite ve verim azalır. Kireç oranı yüksek topraklarda bitki tarafından alımı zorlaşır. 66
Çinko (Zn) : Çinko bitkilerde klorofil oluşumu ve gelişmeyi teşvik eden hormonların faaliyetleri için gereklidir. Suyun bitkiye alınımı ve kullanımında görev alır. Fazla miktarlarda yapılan fosforlu gübreleme, potasyumu yüksek topraklar ve kireçli topraklar çinko noksanlığına neden olmaktadır. 67
Noksanlığı durumunda bitki gelişiminde gerileme, yaprak boyunda azalma ve şeklinde bozulma, meyve boyu ve gelişiminde azalmalar görülür. Yaprak kenarlarındaki sınır boyunca gelişen yeşil bölge ve iç bölgelerdeki sararma çinko eksikliğinin belirgin bir görüntüsüdür. 68
Mangan (Mn) : Bitki gelişimi için önemlidir. Demir ile birlikte klorofil oluşumuna yardım eder. Bu nedenle fotosentez için gereklidir. Bitkilerde çeşitli enzimlerin işleyişinde etkilidir ve aynı zamanda protein ve karbonhidrat oluşumunda rol oynar. Bitki gelişmesine yardımcı olmak için bakır, demir ve çinko ile kombinasyonlar oluşturur. Eksikliğinde yapraklarda sarı lekeler görülür. 69
Bor (B) : Bor çiçek ve meyve tutumu ile oluşumuna katkıda bulunur, polenlerin varlığını sürdürmelerini sağlar. Hücre zarlarının dayanıklılığını artırarak bitkilere direnç kazandırır. Noksanlığı durumunda çiçeklenme, tohum ve meyve tutumu azalırken büyüme noktalarında ölümler görülmektedir, birkaç tomurcuk bir arada oluşur. Yapraklar küçük olur. Öz çürüklüğü ve mantarlaşma görülür. 70
Bakır ( Cu ) : Bakır, bitkilerde klorofil üretimi için gereklidir ve fotosenteze yardımcı olur. Bitkide su hareketinin dengelenmesine yardımcı olmaktadır ve tohum üretimi için gereklidir. Eksikliği durumunda gelişme ve verim azalmaktadır. 71
Molibden (Mo) : Azotun bitkiler tarafından alımı ve kullanımında etkilidir. Demir ve fosforun kullanılmasında rol oynamaktadır. Noksanlığında toprak kaynaklı hastalıklar bitkide daha kolay ilerler, çiçekler solar, bitki boysuzlaşır. Bitkide C vitamini oluşumu engellenir, klorofil miktarında azalma ve dolayısıyla gelişme çok zayıflar. 72
Klor ( Cl ) : Kökler vasıtasıyla bitkinin oksijen alımını kolaylaştırması, toprak üstü yeşil aksamının ve kök gelişiminin sağlanması, azot alımının uygunlaştırılması en önemli özellikleridir. 73
74