AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI TƏHSİL NAZİRLİYİ BAKI DÖVLƏT UNİVERSİTETİ FƏNN SİLLABUSU Tsdiq edirm (kafedra müdiri) İmza: Tarix: sentyabr 2015 -ci il Kafedra: Torpaqşünaslıq Fakült: Ekologiya v torpaqşünaslıq I. Fnn haqqında mlumat Fnnin adı: Genetika, seleksiya, toxumçuluq Tdris yükü (saat) cmi: 45 mühazir 45 seminar 45_ praktik (laboratoriya) Tdris ili 2015-2016 Semestr payız Bölm azrbaycan Kredit sayı (hr 30 saata 1 kredit) 2 II. Müllim haqqında mlumat: b.e.n. Əhmdova Günel Mhmmd qızı (Soyadı, adı, atasının adı, elmi adı v drcsi) Mslht günlri v saatları: I v III gün saat 12.00 E-mail ünvanı: gunel.akhmedova@rambler.ru İş telefonu: 432-84 - 38 III. Tlb olunan drsliklr v drs vsaitlri: Əsas: 1. Quliyev R. Ə., Əliyeva K. Ə. Genetika. Drslik, Bakı, 2002. 2. Quliyev R. Ə. Genetikanın sasları il bitkilrin seleksiyası. Bakı, 2003. 3. Axundova E. M. Ekoloji genetika. Bakı, 2006. 4. İsmayılov A. S. v b. Genetikadan praktikum. Bakı, 1986. 5. Turabov T. Genetika. Gnc, 1997. 6. Seyidliyev N. Y. Genetika. Drs vsaiti, Gnc, 2005. 1
7. Cfrov N. A. Çkilin seleksiyası. Gnc, 2008. 8. Abbasov S.S. Maldarlıqda hibridlşmnin genetik sasları. Gnc,2008 9. C.Əliyev. Z.Əkprov. A.Mmmdov Biolji müxtliflik. Bakı, 2008 10. İ. Cfrov. Tarla bitkilrini xstliklri, Bakı 2009. 11. C.Əliyev. Z.Əkbrov. A.Mmmdov Biolji müxtliflik. Bakı, 2008 Əlav: 1. Cfrov N. A. Çkilin seleksiyası. Gnc, 2008. 2. Qarayev L. Tarla bitkilrinin toxumçuluğu. Bakı, 1976. 3. Musayev Ə.C.v b. Dnli taxıl bitkilri seleksiyasının metodikası.bakı,2008 4. Seyidliyev N. Y. Genetika. Drs vsaiti, Gnc, 2005. 5. Qurbanov F.H. Knd tsrrüfatı bitkilrinin seleksiya v toxumçuluğu. Bakı 2011 6. N.Y. Seyidliyev Genetika, seleksiya v toxumçuluq, Bakı. 2010. 7. MusayevƏ.C.vb.Dnlitaxıl bitkilri seleksiyasının metodikası.bakı,2008 8. Cfrov İ.H. Taxılın xstliklri,drslik,bakı,2009. 9. Seyidliyev N. Y. Genetika. Drs vsaiti, Gnc, 2005 IV. Fnnin tsviri v mqsdi: Kursun qısa tsviri: Genetika, irsiyyt v dyişknlik hadissini-biokimya, biofızika, sitologiya, embriologiya, mikrobiologiya, zoologiya, botanika, seleksiya, bitkiçilik v heyvandarlıq kimi bioloji elmlrin nailiyytlrin saslanaraq öyrnir. Genetik tdqiqatlar, biologiyanın nzri sahsini v habel zootexnikanı, baytarlığı, knd tsrrüfatı heyvanlarının seleksiyasını, bitkilrin seleksiya v toxumçuluğunu, tibbi xeyli znginlşdirmişdir. Kursun mqsdi: Genetika müasir biologiyada sas yer tutaraq iki mqsd güdür: birincisi irsiyyt v dyişknliyin qanunauyğunluğunu drk etmk v ikincisi - bu qanunauyğunluqların praktiki istifadsi üçün yeni yollar axtarmaq. Hr iki mqsd bir-biri il sıx bağlıdır. Yuxarıda qeyd ediln birinci mqsdin hlli üçün genetika dörd sas problemi öyrnir: Birincisi - genetik mlumatın saxlanılması problemi, yni hüceyrnin hansı maddi strukturunda genetik mlumat saxlanılır. İkincisi - genetik mlumatın ötürülmsi problemi. Genetik mlumatlar hüceyrdnhüceyry, nsildn-nsl hansı mexanizmlr v qanunauyğunluqlar sasında ötürülür. Üçüncüsü - genetik mlumatın realiz olunması problemi. Burada genetik mlumatın, inkişafda olan orqanizmin konkret lamtlrind, xarici mühitin tsiri il mübadil sasında nec tzahür olduğu öyrnilir.dördüncüsü - genetik mlumatın dyişilmsi problemi. Burada genetik mlumatın dyişknliyinin tiplri, onu yaradan sbblr v mexanizmlr müy-ynlşir. Genetikada bütün bu problemlr müxtlif sviyylrd - molekulyar, hüceyr, orqanizm v populyasiya sviyylrind öyrnilir. 2
V. Fnnin tqvim planı: Hftlr Mövzunun adı v qısa icmalı Mşğl Sa Tarix at Mövzu 1 Genetika bir elm kimi, onun üsulları, sas inkişaf mrhllri v msllri. 2 21.09.15 Qısa icmalı: Genetikanın biologiya elmind yeri.genetikanın tdqiqat üsulları.genetikanın sas inkişaf mrhllri. Genetikanın sas msllri Oxu materialları (kitabın adı, mülliflr v Drslik, Bakı, 2002.sh. 10-18 Quliyev R. Ə. Genetikanın sasları il bitkilrin seleksiyası. Bakı, 2003.sh. 8-17 Mövzu 2 Qeyri-cinsi çoxalmanın sitoloji sasları. Mitoz. 2 23.09.15 Mitoz-cinsiyytsiz çoxalma.mitoz bölünmnin mrhllri. Mitoz- tbii seçmd möhkmlnmiş bir mexanizmdir. Oxu materialları (kitabın adı, mülliflr v Drslik, Bakı, 2002. sh. 20-31 Quliyev R. Ə. Genetikanın sasları il bitkilrin seleksiyası. Bakı, 2003 sh. 23-34 Hftlr Mövzunun adı v qısa icmalı Mövzu 3 Cinsiyytli çoxalmanın sitoloji sasları. Meyoz. Meyoz-cinsiyytli çoxalma.meyoz I- mrhlri. Meyoz II- mrhllri. Reduksionekvasion bölünm. Oxu materialları (kitabın adı, mülliflr v Drslik, Bakı, 2002. sh. 31-41 2. Quliyev R. Ə. Genetikanın sasları il bitkilrin seleksiyası. Bakı, 2003. sh. 35-47 Mövzu 4 Monohibrid v polihibrid çarpazlaşma. Qısa icmalı: İrsiyyt haqqında ilk tsvvürlr. Mendel üsulları.dominantlıq v ressesivlik.monohibrid çarpazlaşma.dihibrid Mşğl Sa Tarix at 2 28.09.15 2 05.10.15 3
çarpazlaşma.polihibrid çarpazlaşma Oxu materialları (kitabın adı, mülliflr v Drslik, Bakı, 2002. sh. 43-57 2. Quliyev R. Ə. Genetikanın sasları il bitkilrin seleksiyası. Bakı, 2003 sh. 48-54 Mövzu 5 Modifikasiya v Mutasiya dyişknliyi Qısa icmalı: Modifikasiya dyişknliyi haqqında anlayış.reaksiya norması.mutasiya dyişknliyi. Süni mutasiya prosesi v onun qanunauyğunluğu Oxu materialları (kitabın adı, mülliflr v Drslik, Bakı, 2002. sh. 58-64 2.Quliyev R. Ə. Genetikanın sasları il bitkilrin seleksiyası. Bakı, 2003. sh. 55-67 Mövzu 6 Biotexnologiya v gen mühndisliyi Qısa icmalı: Genlrin sintezi.genlrin genomdan ayrılması.xromosom v genom sviyysind genetik mühndislik.allofen heyvanların alınması Oxu materialları (kitabın adı, mülliflr v Drslik, Bakı, 2002. sh. 66-79 2. Quliyev R. Ə. Genetikanın sasları il bitkilrin seleksiyası. Bakı, 2003. sh. 67-84 Mövzu 7 Knd tsrrüfatı bitkilrinin seleksiyası. Qısa inkişaf tarixi, nailiyytlri Qısa icmalı: Seleksiyanın genetik sasları.seleksiyanın qarşısında duran msllr.intensiv kinçilikd seleksiyanın rolu.seleksiyanın genetika, toxumçuluq v digr elmlrl laqsi.k/t-ı istehsalatında sortun hmiyyti. Seleksiyanın qısa inkişaf tarixi v sas mrhllri a) keçmiş dövrlrd primitiv seleksiya b) xalq seleksiyası c) snaye seleksiyası ç) elmi seleksiya Ç.Darvin, Miçurin, Vavilov, Mustafayev, Əlizad.Azrbaycanda seleksiya işinin qısa tarixi v tşkili. Oxu materialları (kitabın adı, mülliflr v 2 07.10.15 2 12.10.15 2 19.10.15 4
Qısa icmalı: Sort haqqında anlayış v tsrrüfatın sorta tlbatı.bitkilrin yaxşılaşdırılma proqramlarında v rzaq thlüksizliyind sortun rolu. Sortların mühafizsi.müasir seleksiya sortlarının müxtlifliyi. Transgen bitki sortları Oxu materialları (kitabın adı, mülliflr v 1. Qurbanov F.H. Knd tsrrüfatı bitkilrinin seleksiya v toxumçuluğu. Bakı 2011. sh. 45-67 2. N.Y. Seyidliyev Genetika, seleksiya v toxumçuluq, Bakı. 2010. sh. 40-76 Drslik, Bakı, 2002. sh. 115-123 2. Quliyev R. Ə. Genetikanın sasları il bitkilrin seleksiyası. Bakı, 2003. sh. 114-135 Mövzu 8 Bitki seleksiyasında başlanğıc material Qısa icmalı: Seleksiya üçün başlanğıc material.mdni bitkilrin ekoloji-coğrafi sistematikası.bitkilrin lamt v xüsusiyytlri.sort v istehsalatda onun hmiyyti.başlanğıc materialın növlri, alınma üsulları.mdni bitkilrin mnşyinin mrkzlri.bitkilrin introduksiyası Oxu materialları (kitabın adı, mülliflr v Drslik, Bakı, 2002. sh. 134-156 Quliyev R. Ə. Genetikanın sasları il bitkilrin seleksiyası. Bakı, 2003. sh. 138-145 Mövzu 9 Sortun knd tsrrüfatında hmiyyti v onun intensivlşdirilmsind rolu Mövzu 10 Növdaxili hibridlşdirm Qısa icmalı: Hibridlşdirmd valideynlrin düzgün seçilm prinsipi.hibridlşmnin tiplri.qeyri-qohum çarpazlaşdırmaautbridinq.çarpazlaşdırmanın üsulu v texnikası Oxu materialları (kitabın adı, mülliflr v 1.Qurbanov F.H. Knd tsrrüfatı bitkilrinin 2 21.10.15 2 26.10.15 2 02.11.15 5
seleksiya v toxumçuluğu. Bakı 2011. sh. 45-67 2.N.Y. Seyidliyev Genetika, seleksiya v toxumçuluq, Bakı. 2010. sh. 40-76 Mövzu 11 Uzaq hibridlşm Qısa icmalı: Uzaq hibridlşdirmnin seleksiya hmiyyti.uzaq hibridlşmnin seleksiya istifadsi.hibridlşdirmd valideynlrin düzgün seçilm prinsipi.hibridlşmnin tiplri.qeyri-qohum çarpazlaşdırmaautbridinq.çarpazlaşdırmanın üsulu v texnikası.müxtlif növlrin çarpazlaşmaması.dölsüzlük.dölsüzlüyü yaradan sbblr.sterilliyin aradan qaldırılması yolları Oxu materialları (kitabın adı, mülliflr v 1.Qurbanov F.H. Knd tsrrüfatı bitkilrinin seleksiya v toxumçuluğu. Bakı 2011. sh. 69-87 2.N.Y. Seyidliyev Genetika, seleksiya v toxumçuluq, Bakı. 2010. sh. 77-98 Mövzu 12 Eksperimental mutagenez v onun seleksiyada istifadsi Qısa icmalı: Tbii mutasiyaların seleksiyada istifadsi. Mutasiya tsnifatının prinsiplri.generativ v somatik mutasiyalar.uyğunlaşma hmiyytin gör mutasiyaların tsnifatı.süni mutasiyaların seleksiyada istifadsi.kimyvi maddlrl mutant formaların alınması. Oxu materialları (kitabın adı, mülliflr v 1.Qurbanov F.H. Knd tsrrüfatı bitkilrinin seleksiya v toxumçuluğu. Bakı 2011. sh. 87-95 2.N.Y. Seyidliyev Genetika, seleksiya v toxumçuluq, Bakı. 2010. sh. 98-104 Mövzu 13 Poliploidiyanın bitki seleksiyasında istifadsi Qısa icmalı: Avtopoliploidiya. Allopoliploidiya. Heteropoliploidiya. Poliploid formaların alınma üsulları 2 04.11.15 2 09.11.15 2 16.11.15 6
Oxu materialları (kitabın adı, mülliflr v 1.Qurbanov F.H. Knd tsrrüfatı bitkilrinin seleksiya v toxumçuluğu. Bakı 2011. sh. 96-110 2.N.Y. Seyidliyev Genetika, seleksiya v toxumçuluq, Bakı. 2010. sh. 106-124 Mövzu 14 Heterozis v onun seleksiyada istifadsi Qısa icmalı: Heterozis haqqında anlayış. Heterozis nzriyysi.heterozis hadissinin praktiki istifadsi Oxu materialları (kitabın adı, mülliflr v 1.Qurbanov F.H. Knd tsrrüfatı bitkilrinin seleksiya v toxumçuluğu. Bakı 2011. sh. 112-134 2.N.Y. Seyidliyev Genetika, seleksiya v toxumçuluq, Bakı. 2010. sh. 124-135 Mövzu 15 Seçm üsulları Qısa icmalı: Seçmnin seleksiya hmiyyti.tbitd olan seçm növlri.hrktedici seçm.stabillşdirici seçm.sünü seçm üsulları.frdi seçm.kütlvi seçm Oxu materialları (kitabın adı, mülliflr v 1.Qurbanov F.H. Knd tsrrüfatı bitkilrinin seleksiya v toxumçuluğu. Bakı 2011. sh. 137-156 2.N.Y. Seyidliyev Genetika, seleksiya v toxumçuluq, Bakı. 2010. sh. 136-167 Mövzu 16 Sort v hibridlrin rayonlaşdırılması, dövlt sort sınağı Qısa icmalı: Dövlt sort sınağının tşkili.dövlt sort sınama mntqlrind sortların istehsalat üçün sınaqdan keçirilmsi.yeni sortların Dövlt sort sınağına daxil edilmsi qaydası.sortların rayonlaşdırılması. Oxu materialları (kitabın adı, mülliflr v 1.Qurbanov F.H. Knd tsrrüfatı bitkilrinin seleksiya v toxumçuluğu. Bakı 2011. sh. 2 18.11.15 2 23.11.15 2 30.11.15 7
156-175 2.N.Y. Seyidliyev Genetika, seleksiya v toxumçuluq, Bakı. 2010. sh. 169-185 Mövzu 17 Seleksiya prosesinin tşkil edilmsi v texnikası Qısa icmalı:seleksiya prosesind tcrübnin tipikliyi, dqiqliyi v biramilli frq prinsipi. Seleksiya spinlri v sort sınağı üçün sahlrin seçilmsi, öyrnilmsi v hazırlanması. Seleksiya spinlrind v sort sınağında tcrüb dqiqliyinin yüksldilm üsülları. Seleksiya prosesind çox zhmt tlb edn işlrin mexaniklşdirilmsi. Sah işlrinin texnikası.seleksiya növbli kinlri.seleksiya spinlri v onların tyin edilmsi. Seleksiya prosesinin sürtlndirilmsi üsulları.sortsınağı Oxu materialları (kitabın adı, mülliflr v 1.Qurbanov F.H. Knd tsrrüfatı bitkilrinin seleksiya v toxumçuluğu. Bakı 2011. sh. 176-185 2.N.Y. Seyidliyev Genetika, seleksiya v toxumçuluq, Bakı. 2010. sh. 185-194 Mövzu 18 Seleksiya v toxumçuluğun qısa inkişaf tarixi, sas inkişaf mrhllri v msllri Qısa icmalı: Seleksiya v toxumçuluğun qısa inkişaf tarixi.seleksiya işinin tarixi inkişafının sas mrhllri.seleksiya işinin istiqamtlri.quraqlığa davamlılıq istiqamtind seleksiya işi. Qışa davamlılıq istiqamtind seleksiya işi.soyuğadavamlılıq istiqamtind seleksiya işi.xstlik v ziyanvericilr davamlı knd tsrrüfatı bitkilri yaratmaq istiqamtind seleksiya işi. Suvarma şraiti üçün intensiv tipli sortların yaradılması. Yüksk keyfiyyt istiqamtind seleksiya işi.maşınla becrilmy uyğun istiqamtd seleksiya işi.payızlıq taxılların mhv olma sbblri, bu istiqamtd seleksiya işi. Bitki seleksiyasının sas bölmlri. Dövlt v özl seleksiya Oxu materialları (kitabın adı, mülliflr v 2 02.12.15 2 07.12.15 8
1. C.Əliyev. Z.Əkprov. A.Mmmdov Biolji müxtliflik. Bakı, 2008 sh.35-45 2. İ.Cfrov. Tarla bitkilrini xstliklri, Bakı 2009 sh. Sh. 46-67 3. Qurbanov F.H. Knd tsrrüfatı bitkilrinin seleksiya v toxumçuluğu. Bakı 2011. sh. 185-194 Mövzu 19 Toxumçuluq v onun tşkili Qısa icmalı: Toxumçuluğun mqsd v vziflri. Toxumçuluğun obyektlri v subyektlri.toxumçuluğun sas prinsiplri. Toxumçuluqda nzart. Toxumçuluğun nzri sasları Toxumçuluğun sistemi. Sort dyişm v sort tzlm. Oxu materialları (kitabın adı, mülliflr v 1. İ.Cfrov. Tarla bitkilrini xstliklri, Bakı 2009 sh. Sh. 70-87 2. Qurbanov F.H. Knd tsrrüfatı bitkilrinin seleksiya v toxumçuluğu. Bakı 2011. sh. 200-215 Mövzu 20 Tarla bitkilri toxumçuluğunun aqrotexnikası Qısa icmalı: Toxumçuluq tsrrüfatlarına olan aqrotexniki tlbat. Tarla işlrinin hyata keçirilmsi.toxumların qurudulması.toxumların saxlanması. Oxu materialları (kitabın adı, mülliflr v 1. İ.Cfrov. Tarla bitkilrini xstliklri, Bakı 2009 sh. Sh. 88-95 2. Qurbanov F.H. Knd tsrrüfatı bitkilrinin seleksiya v toxumçuluğu. Bakı 2011. sh. 216-237 Mövzu 21 Toxumun spin keyfiyytinin tyini. Qısa icmalı: Müasir knd tsrrüfatında yüksk keyfiyytli toxumun ttbiqi:toxumun tsdiqlnmsi (sertifikatlaşdırması): Toxumun spin keyfiyytinin tyini.toxumun tmizliyinin tyini.1000 dnin kütlsi.dnin dolğunluğu.dnin forması.dnin natura çkisi, balla.dnin şüşvariliyi.spin 2 14.12.15 2 16.12.15 2 21.12.15 9
norması.toxumun tsrrüfat yararlılığı. Oxu materialları (kitabın adı, mülliflr v 1. Cfrov İ.H. Taxılın xstliklri,drslik,bakı,2009. Sh. 212-218 2. Seyidliyev N. Y. Genetika. Drs vsaiti, Gnc, 2005.sh. 115-135 Mövzu 22 Mhsulun yığılması v hesaba alınması Qısa icmalı: Mhsulun yığılması v hesaba alınması.birbaşa hesaba alınma.dolayı hesaba alma metodu.xtli metr metodu Oxu materialları (kitabın adı, mülliflr v 1. Cfrov İ.H. Taxılın xstliklri,drslik,bakı,2009. Sh. 110-134 2. Seyidliyev N. Y. Genetika. Drs vsaiti, Gnc, 2005. Sh. 105-113 Mövzu 23 Aprobasiya Qısa icmalı: Aprobasiya haqqında anlayış.aprobasiya prosesinin sas vziflri.aprobasiyada sas anlayışlar.aprobasiyanın mrhllri.aprobasiya drzlrinin thlili.buğdanın aprobasiyası.qarğıdalının aprobasiyası.pambığın aprobasiyası. Oxu materialları (kitabın adı, mülliflr v 1. Cfrov İ.H. Taxılın xstliklri,drslik,bakı,2009. Sh. 134-167 2. Seyidliyev N. Y. Genetika. Drs vsaiti, Gnc, 2005. Sh. 90-103 2 28.12.15 2 30.12.15 VI. İmtahanın keçirilmsi forması yazılı v ya test VII. Semestr rzind qiymtlndirm v bal bölgüsü: Balların maksimum miqdarı 100 bal. A) Semestr rzind toplanan maksimum bal 50 (imtahana keçid balı 17) Drs davamiyyt gör 10 bal 10
Tlblrin srbst işin (referat, prezentasiya, tdqiqat işi v s.) gör Qeyd: Plagiat halları qti qadağandır! Srbst işl laqdar bütün tapşırıqların qısa tsviri, tqdim olunma şrtlri, vaxtı v qiymtlndirm üsulu dqiq göstrilir. Seminar (mşğl) v ya laboratoriya drslrinin nticlrin gör (eyni fndn hm seminar (mşğl), hm d laboratoriya drslri nzrd tutulduğu halda onların hr birin 10 bal ayrılır). Kurs işinin hazırlanmasına v müdafisin gör (fnn üzr kurs işi (layihsi) nzrd tutulmayıbsa, ona ayrılan 10 bal seminar (mşğl) v ya laboratoriya drslrin lav olunur). 10 bal 20 bal 10 bal B) Semestr imtahanı nticsin gör - maksimum 50 bal Hr biletd 5 sual, hr suala 10 bal verilir Qeyd: Tlbnin imtahandan topladığı balın miqdarı 17-dn az olmamalıdır. C) Semestr nticsin gör qiymtlndirm (imtahan v imtahana qdr toplanan ballar sasında): 91 100 bal la A 81 90 bal çox yaxşı B 71 80 bal Yaxşı C 61 70 bal Kafi D 51 60 bal qnatbxş E 51 baldan aşağı qeyri-kafi F Müllim: Əhmdova Günel Mhmmd qızı (soyadı, adı, atasının adı) İmza: Tarix: sentyabr 2015 -ci il 11