DOĞRUDAN FAALİYET DESTEĞİ Konusu İstanbul Yenilik Ekosistemi İçerisinde Üniversitelerin Mevcut Durumu Gerekçesi 2014-2023 İstanbul Bölge Planı nın küresel ekonomide söz sahibi, yüksek katma değer üreten, yenilikçi ve yaratıcı ekonomi gelişme ekseni altındaki öncelik alanlarından biri de Artan Ar-Ge ve Yenilik olarak belirlenmiştir. Bölge nin küresel rekabet gücünü artırarak dünya pazarlarında yüksek katma değerli, ileri teknoloji ürün ve hizmetler ile söz sahibi olabilmesi ve ekonomik büyümede sürdürülebilirliği sağlayabilmesi için Ar-Ge ve yenilik çalışmaları ve bu çalışmalardan elde edilen çıktıların ticarileştirilmesi büyük önem taşımaktadır. İstanbul un bu alanlarda ortaya çıkaracağı başarı öyküleri aynı zamanda 2014-2023 İstanbul Bölge Planı nın küresel ekonomide stratejik aktör ve küresel değer zincirinde rekabetçi konum önceliklerine de doğrudan hizmet edecektir. Bu amaçla İstanbul da Ar-Ge, yenilik ve girişimciliğin gelişebileceği yenilikçi ortamların oluşturulması, eko-sistem içerisinde birbirinden bağımsız yenilik faaliyetleri yürüten aktörler arasında paylaşım, etkileşim ve iletişimi güçlendirecek koordinasyon mekanizmalarının oluşturulması, ihtiyaç duyulan konularda aktörlere maddi ya da teknik destekler sağlanması gibi birçok çalışmanın eş zamanlı olarak yürütülmesi gerekmektedir. Bu da ancak Bölge deki tüm yenilik ekosistemlerini ve aktörlerini bir arada değerlendirecek bir bölgesel yenilik stratejisi ile mümkün olabilecektir. Hazırlık çalışmaları İSTKA tarafından koordine edilecek olan İstanbul bölgesel yenilik stratejisi ile İstanbul yenilik ekosisteminin bölgesel ve bütüncül bir bakış açısı ile değerlendirilmesi, İstanbul un mevcut yenilik durumunun ve sahip olduğu yenilik potansiyelinin ortaya konulması ve bu potansiyelin harekete geçirilmesi için ihtiyaç duyulan strateji, hedef ve tedbirlerin oluşturulması hedeflenmektedir. Yenilik ekosisteminin en önemli aktörlerinden biri de hiç kuşku yok ki üniversitelerdir. Ekosistemin ihtiyaç duyduğu nitelikli insan kaynağının yetiştirilmesi; araştırma, geliştirme ve yenilik faaliyetlerinin yürütülmesi; bu faaliyetlerden elde edilen sonuçların özel sektör ile işbirliği içerisinde ürün ve hizmetlere dönüştürülerek ekonomik değer yaratması; bu dönüşümün vazgeçilmez araçları olan fikri ve sınai mülkiyet haklarının yönetimi gibi roller üniversiteleri ekosistem içerisinde diğer aktörlere kıyasla daha farklı bir konuma oturtmaktadır. Bu çalışma ile İstanbul daki üniversitelerin tüm bu alanlarda mevcut durumunu ortaya koyacak kapsamlı bir analizin yapılması hedeflenmektedir. 1
Kapsamı* Ekosistemin ihtiyaç duyduğu nitelikli insan kaynağının yetiştirilmesinde üniversitelerin eğitim fonksiyonları önem kazanmaktadır. Bu araştırma ile İstanbul da eğitim veren üniversite ve yüksekokullardaki fakülte ve bölümler, akademisyen sayıları, araştırma, tasarım, yenilik, girişimcilik gibi alanlarda verilen eğitimlerin miktar ve içerikleri, Ar-Ge ve yenilik öğrenci kulüpleri ve faaliyetleri gibi konuların araştırılarak Bölge nin bu anlamda mevcut durumunun ve kapasitesinin ortaya konması hedeflenmektedir. Üniversitelerin fonksiyonlarından biri de araştırma yapmak, bilgi ve teknoloji üretmektir. Ekosistemdeki diğer oyuncular ile karşılaştırıldığında üniversiteler, laboratuvarları, atölyeleri, enstitü ve araştırma merkezleri ile bu çalışmalar için ihtiyaç duyulan insan kaynağı ve fiziki altyapı olanaklarına en çok sahip olan kurumlardır. Bölge nin Ar-Ge ve yenilik çalışmalarındaki mevcut durum ve kapasitesinin ortaya konmasında yapılması gereken önemli çalışmalardan biri de üniversitelerin araştırma, tasarım, bilgi ve teknoloji üretme gibi konularda gerek insan kaynağı ve altyapı gerekse gerçekleştirdikleri faaliyetler açısından mevcut durumlarının ortaya konması olacaktır. Gelişmiş ülkelerde yaşanan, geleneksel imalat sektörlerinden tasarım, bilgi ve teknoloji yoğun sektörlere doğru gerçekleşen ekonomik dönüşüm üniversiteleri de etkilemektedir. Günümüz üniversitelerinin eğitim ve araştırma rollerine ek olarak kendilerinden yenilik, girişimcilik ve ticari uygulamalar konularında da faaliyetler beklenmektedir. Bu yeni üniversite anlayışı yeni bir Ar-Ge anlayışını da beraberinde getirmekte ve üniversitelerin artık neticelerinin ticarileştiği, planlı ve programlı Ar-Ge çalışmaları yürütmeleri gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Bu gelişmelere bağlı olarak üniversiteler ile girişimcilik, seri üretim, satış, pazarlama gibi ticari faaliyetlerde daha tecrübeli olan özel sektör firmaları arasındaki işbirlikleri çok daha önem kazanmaktadır. İstanbul da 42 si vakıf 9 u devlet olmak üzere 51 üniversite 1, bu üniversitelerde farklı alanlarda çalışan 18.582 araştırmacı 2, dört yüze yakın araştırma merkezi ve birçok laboratuvar bulunmaktadır. Özel sektörde ise sanayi ve hizmetlerin hemen hemen tüm alt sektörlerinde, yerelden küresele farklı ölçeklerde binlerce firma faaliyet göstermektedir. İstanbul da 40 firma Ar-Ge merkezi belgesine sahip iken 3, Ar-Ge birimine sahip firma sayısı 1.462 4, kalite kontrol birimine sahip firma sayısı ise 5.432 5 dir. Bunlara ek olarak, kuluçka merkezlerinden teknoloji geliştirme bölgelerine kadar farklı yapılarda ve büyüklüklerde birçok teknoloji transfer ara yüz mekanizması da bulunmaktadır. Mevcut durumu ile İstanbul un bu işbirliğinin gerçekleştirilebilmesi için gerekli her türlü kurum, altyapı ve donanım ile insan kaynağına sahip olduğu ortadadır. 1 YÖK, 2012 2 14.11.2013 itibarı ile TÜBİTAK ARBİS e kayıtlı araştırmacı sayısı 3 5746 Sayılı Ar-Ge Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun un Ar-Ge Merkezi Belgesi kapsamında belge alan firma sayısı, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Mart 2013 4 Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, 81 İl Durum Raporu, 2012 5 Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, 81 İl Durum Raporu, 2012 2
Tüm bu olumlu göstergelere rağmen İstanbul da üniversiteler ile özel sektör arasındaki işbirliğinin istenilen seviyede olmadığı, yalnızca ülkemizde değil tüm dünyada örnek olarak gösterilecek başarı öykülerinin ortaya çıkarılamadığı da yadsınamaz bir gerçektir. Bu işbirliğinin önümüzdeki dönemde daha etkin bir biçimde yürütülebilmesi için Bölge deki üniversite-özel sektör işbirliğinin mevcut durumunun ve geleceğe yönelik taşıdığı potansiyelin ortaya konması gerekmektedir. Yenilik faaliyetlerinin yürütülmesinde ve başarıya ulaşmasında taraflar arasındaki işbirliği ve iletişim önemli rol oynamaktadır. Bu bağlamda üniversitelerin özel sektör ile gerçekleştirdikleri işbirlikleri kadar birbirleri, ekosistemin diğer aktörleri, ulusal yenilik sistemi içerisindeki oyuncular, uluslararası kişi, kurum ve kuruluşlar ile iletişimleri ve işbirlikleri de önem kazanmaktadır. Yapılacak çalışmanın İstanbul daki üniversitelerin iletişim ve işbirliği mevcut durumlarını bu bakış açısı ile ortaya koyması beklenmektedir. Araştırma kapsamında ele alınması gereken konulardan biri de sınai ve fikri mülkiyet hakları ve bu hakların yönetimidir. 2014-2023 İstanbul Bölge Planı hazırlıkları çerçevesinde 09.05.2013 günü gerçekleştirilen Ar-Ge ve Yenilik çalıştayından elde edilen sonuçlar üniversitelerdeki araştırmacıların bu konularda yeterince bilgi sahibi olmadıkları, bu bilgi eksikliğinin araştırmacıları işbirliği konusunda daha pasif ve çekingen davranmaya ittiğine yönelik ipuçları ortaya koymuştur. Bu veriden yola çıkarak, yapılacak araştırmanın üniversitelerdeki araştırmacıların fikri ve sınai mülkiyet hakları konularında mevcut durumu, hangi alanlarda desteklenmeleri gerektiği ve sahip oldukları potansiyelin ne tür destekler ile harekete geçirilebileceği gibi sorun alanlarını da kapsaması gerekmektedir. Bu çalışma ile İstanbul üniversitelerinin yenilik mevcut durumlarının ortaya çıkarılması kadar bölgesel yenilik stratejileri ve yenilik ekosistemlerinde üniversitelerin oynadıkları roller açısından Türkiye deki ve Dünya daki başarı öykülerinin araştırılması ve başarılarının altında yatan etkenlerin incelenmesi; İstanbul özelinde uygulanabilirliklerinin değerlendirilerek İstanbul için bir model önerisinde bulunulması da beklenmektedir. Dünyadaki uygulamalar incelenirken Avrupa Birliği, OECD, WIPO, WEF gibi farklı kurumlar tarafından hazırlanan girişimcilik, rekabetçilik ve yenilik endekslerinde ilk sıralarda yer alan ülkeler seçilebileceği gibi, teknoloji odaklı inovasyon ile ön plana çıkan, teknoloji yoğun ürün ihracatında Dünya nın önde gelen ülkelerindeki örneklerin de incelenebileceği düşünülmektedir. 3
Yöntemi* Masa Başı Çalışma: İstanbul yenilik ekosistemi içerisinde üniversitelerin verdikleri eğitim, Ar-Ge, yenilik, tasarım ve girişimcilik faaliyetleri, sahip oldukları insan kaynağı ve fiziksel altyapı, gerek üniversiteler gerekse diğer aktörler ile gerçekleştirdikleri yerel, ulusal ve uluslararası işbirlikleri, ara yüz mekanizmaları, fikri ve sınai mülkiyet hakları vb. alanlarda ikincil verilerin toplanması ve bu verilerin üniversitelerin mevcut durum ve kapasiteleri ile taşıdıkları potansiyeli ortaya koyması amacı ile analiz edilmesi gerekmektedir. Buna ek olarak üniversitelerin ekosistem içerisindeki bu çok yönlü rollerine yönelik literatürün taranması, daha önce yapılmış benzer çalışmalardan elde edilen sonuçların sunulması, Türkiye ve Dünya daki başarı örneklerinin de incelenmesi beklenmektedir. Anket: İkincil kaynakların taranması ve masa başı çalışmalar ile ulaşılamayan bilgilerin anket yolu ile elde edilmesi ve bu şekilde katılımcıların konular ile ilgili görüşlerine de başvurulması beklenmektedir. Bu amaçla üniversitelerde araştırma, yenilik ve girişimcilik dersleri veren, Ar-Ge, yenilik, tasarım ve girişimcilik faaliyetleri yürüten, şirket kurmuş, daha önce özel sektör ile işbirliği yapmış ya da yapma potansiyeli taşıyan akademisyen ve araştırmacılara yönelik olarak bir anket çalışması yapılması ve anket formunun Ajans ın sonuç raporundaki beklentilerinin tamamını karşılayacak bir içerik ile hazırlanması gerekmektedir. Anket çalışmasının İstanbul daki tüm üniversiteleri kapsaması, sadece teknik ya da mühendislik değil, sosyal bilimler, ekonomi-işletme, hukuk, iletişim, güzel sanatlar gibi farklı bölüm ve disiplinler ile araştırma görevlisi, yardımcı doçent, doçent, profesör gibi farklı unvanlardaki akademisyenleri içermesi beklenmektedir. Bire bir görüşme/mülakat: Anket yolu ile ulaşılamayacak kişilere ya da elde edilemeyecek bilgi, görüş ve önerilere ulaşılabilmesi için gerekli görüldüğü durumlarda akademisyen ve araştırmacılarla bire bir görüşülerek mülakatlar yapılması gerekmektedir. Üniversitelerde araştırmacı kimliğine ek olarak bölüm başkanı, enstitü müdürü, dekan, rektör, teknoloji transfer ofisi yetkilisi gibi yönetici pozisyonunda bulunan kişiler ile de birebir görüşmeler yapılması; bu kişilerin yöneticilik tecrübelerini de içerecek şekilde araştırmaya katkıda bulunmalarının sağlanması beklenmektedir. Dünyadaki başarı örneklerinin incelenmesine ek olarak konuya uluslararası bakış açısı kazandırmak amacı ile yurtdışındaki üniversitelerde araştırma merkezi, teknoloji transfer ofisi, teknoloji geliştirme bölgesi vb. ara yüz yapılarında görev yapan ve alanında uluslararası tanınırlığı olan araştırmacı ve akademisyenler ile görüşmeler yapılarak konu ile ilgili düşünce ve katkılarının rapora yansıtılması tercih edilmektedir. 4
Beklenen Çıktılar* Sonuç Raporu ve Yayını: Araştırma sonucunda elde edilecek çıktıların değerlendirildiği bir sonuç raporunun yayın formatında hazırlanması ve basılması gerekmektedir. Basılacak raporun aşağıdaki hususları içermesi beklenmektedir: Ekosistemin ihtiyaç duyduğu yenilikçi, yaratıcı ve girişimci insan kaynağının yetiştirilmesi amacı ile üniversiteler tarafından gerçekleştirilen eğitim ve kariyer geliştirme faaliyetlerine dair göstergelerin incelenmesi, Özellikle araştırma, tasarım, yenilik, girişimcilik alanlarında verilen derslerin içerik açısından değerlendirilmesi, eğer varsa eksik veya geliştirilmesi gereken yönler ile ilgili çözüm önerilerinin ortaya konması, Üniversitelerin araştırma, bilgi, teknoloji ve yenilik üretme faaliyetlerine yönelik insan kaynağı, teknolojik ve fiziki altyapı kapasitelerinin belirlenmesi, bu faaliyetlerden elde edilen çıktılara ait verilerin derlenerek performans değerlendirmelerinin yapılması, Üniversitelerin girişimcilik ve ticari faaliyetleri ile üniversite-özel sektör işbirliğindeki mevcut durumun sistem içerisindeki aktörler, yapılar, araçlar, gerçekleştirilen işbirliklerinin türleri, sıklığı vb. unsurları içeren sayısal ve nitel analizlerin yapılması; işbirliğinin geliştirilmesi amacı ile atılması gereken adımların neler olduğunun belirlenmesi, sadece mevcut durumun ve sorunların ortaya konması değil aynı zamanda üniversitelerin çözüm ve model önerilerinin sunulması, Üniversiteler bünyesinde faaliyet gösteren teknoloji geliştirme bölgeleri, teknoloji transfer ofisleri gibi ara yüz mekanizmalarına ait veriler toplanarak, sahip oldukları insan kaynağı, uzmanlaştıkları sektörler, proje yürütme kapasiteleri, Ar-Ge, yenilik ve girişimcilik performansları gibi açılardan mevcut durumlarının ortaya konması, Bu ara yüz mekanizmalarının yapılarının ve faaliyetlerinin Dünya daki başarılı ara yüz örnekleri ile karşılaştırmalı olarak incelenerek sorun alanlarının belirlenmesi; daha etkin ve verimli çalışmalarına yönelik çözüm önerilerinin ortaya konması; İstanbul yenilik ekosistemine özgün örnek ara yüz modellerin sunulması, Akademisyenlerin fikri ve sınai mülkiyet hakları konularındaki mevcut durumlarının ortaya konması; varsa desteklenmeleri gereken alanların belirlenmesi ve sahip oldukları potansiyelin ne tür destekler ile harekete geçirilebileceğinin ortaya konması, Üniversitelerin yerel, ulusal ve uluslararası işbirliği ağlarına katılımlarının incelenmesi, varsa bu ağlara katılımın önündeki engel ve zorlukların neler olduğunun belirlenmesi ve işbirliklerini geliştirecek önerilerinin sunulması, Bölgesel yenilik stratejileri ve yenilik ekosistemlerinde üniversitelerin oynadıkları roller açısından Türkiye deki ve Dünya daki iyi uygulama örneklerinin ve bu örneklerdeki başarıların altında yatan etkenlerin incelenmesi, İstanbul özelinde uygulanabilirliklerinin değerlendirilmesi. 5
Başvuruda İstenilen Faaliyete Özel Belgeler* Aşağıdaki belgelerin başvuru esnasında sağlanması gerekmektedir: Literatür taraması: Faaliyeti gerçekleştirecek ekibin konuya hakim olduğunu ve faaliyetin başlamaya hazır olduğunu gösteren, araştırmaya esas konunun incelendiği ve sentezlendiği, birincil referanslar içeren sistematik bir literatür taraması Yöntem: 1. Önerilen araştırma yönteminin, kullanılacak veri türleri ve veri kaynaklarının, veri toplama ve analiz yöntemlerinin, bilimsel referanslar içerecek şekilde, tüm aşamaları ve prosedürleriyle gerekçeli açıklaması, 2. Araştırmada kullanılacak tüm ölçme-değerlendirme araçlarının (anket, test, mülakat soru listesi, görüşme formu, vb.) kullanıma hazır veya çok az değişiklik gerektirecek taslak hali, 3. Kullanılacak veri kaynaklarının (görüşülecek kişi ve kurumlar, kullanılacak veri tabanları vb.) taslak listesi ve diğer destekleyici belgeler Alt yüklenici: Eğer araştırma alt yüklenicilerden hizmet alımı yolu ile yapılıyorsa - İşin tarifi: Araştırmada alt yüklenicinin üstleneceği işler, rol ve sorumlulukları - Bütçe: Alt yüklenici detaylı bütçesi ve açıklamaları - Kilit personel: Alt yüklenicinin araştırmada kullanacağı kilit personelde aranacak nitelikler Yukarıda yer almayan ancak başvuruyu güçlendireceği düşünülen destekleyici belgeler ayrıca eklenebilir. Nihai Teslimde İstenilen Faaliyete Özel Belgeler* Faaliyet süresince ve sonrasında verilerin kaydedilmesi, korunması, bütünlüğü ve gizliliği araştırmacının sorumluluğundadır. Faaliyet boyunca üretilmiş ham, yarı-işlenmiş ve tamamen işlenmiş verilerin tümü metaveri ile birlikte faaliyetin bitimini takiben ajansa teslim edilecektir. Teslim edilen veri setlerinin, araştırmayı ve orijinal analizi tekrar etmek, eksik veya kusurlu bir uygulama ile ilgili soruların yanıtlamak, kayıtların doğruluğunu teyit etmek, müdahalelerin tarih ve yerini belgeleyebilmek, araştırmanın sonuçların bilimsel geçerliliğini ispat etmek gibi durumlarda gerekecek tüm veriyi içermesi gerekmektedir. Sahada kullanılmış olan doldurulmuş anket formları, gözlem formları, görüşme formları, süpervizyon formları, saha günlüğü gibi belgeler, elektronik ortama aktarıldıktan sonra metaverisini de içerecek şekilde dosyalanacak ve fiziksel olarak teslim edilecektir. Elektronik ortama aktarılmış olan ham veriler ile yarı-işlenmiş ve işlenmiş verilerin tümü bilgisayar ortamında CD/DVD olarak üç nüsha halinde teslim edilecektir (Ses kayıtları ve transkripsiyonları, araştırmaya katılanların demogafik özellikleri, kullanılmış olan istatistiksel veriler, analiz için yapılan 6
tüm hesaplamalar ve işlemler, tablo ve grafikler, şekil dosyaları vb.). Kullanılan tüm kodlar metadata içerisinde ayrıntılı olarak açıklanmalıdır. Faaliyetin nihai raporunun ve çağrıda öngörülüyorsa faaliyet yayınının elektronik ortamda teslim edilen işlenmiş verilerin içerisinde yer alması, bununla birlikte basılı olarak üç nüsha halinde çoğaltılması ve teslim edilmesi gerekmektedir. *Asgari koşulları tanımlamaktadır. Faaliyetin gerektirdiği şekilde kapsam, yöntem ve faaliyet sonuçları genişletilebilir ve çeşitlendirilebilir. 7