Araştırma Makalesi HR.Ü.Z.F.Dergisi, 2009, 13(4): 67-72 J.Agric.Fac.HR.U., 2009, 13(4): 67-72 MAKARNALIK BUĞDAYDA BAZI BİTKİSEL ÖZELLİKLERİN KALITIMININ VARYANS ÖGELERİ YARDIMIYLA TAHMİN EDİLMESİ Yalçın COŞKUN *1 Nefise ÜNSAL* İrfan ÖZBERK* Ayşe COŞKUN** Mustafa OKAN* Ömer Emre BALYEMEZ* Yayın Geliş Tarihi: 19.10.2009 Yayın Kabul Tarihi: 07.11.2009 ÖZET Makarnalık buğdayda bazı bitkisel özelliklerin kalıtımının araştırılması amacıyla iki makarnalık buğday çeşidi (Fırat-93, Özberk) ve onlardan türetilen 8 adet F 3 ailesi 2008-2009 sezonunda Şanlıurfa da denemeye alınmıştır. Her bir özellik için varyans analiz tablosundaki kareler ortalaması değerleri kullanılarak anaçlar ve döller için aileler arası varyans ( 2 b) ve aile içi varyans ( 2 w) değerleri hesaplanmıştır. 2 b ve 2 w değerleri kullanılarak dominant varyans V(H), eklemeli varyans V(D), çevresel varyans V(Ç), fenotipik varyans V(F) ve genotipik varyans V(G) tespit edilmiştir. Elde edilen bu değerler aracılığıyla da dar anlamda kalıtım derecesi (h 2 n) ve geniş anlamda kalıtım derecesi (h 2 b) tahminleri yapılmıştır. Geniş anlamda kalıtım derecesi (h 2 b) bitki başına kardeş sayısı (% 46.76), başak boyu (% 54.25), başakta başakçık sayısı (% 80.14), bayrak yaprak alanı (% 70.43) ve bayrak yaprağı sıcaklığı (% 77.05) için tahmin edilirken, dar anlamda kalıtım derecesi (h 2 n) sadece bitki başına kardeş sayısı için (% 46.76 ) tahmin edilebilmiştir. Bu sonuçlara göre bitki başına kardeş sayısı için erken generasyonda seleksiyon yapılabileceği ancak diğer özellikler için seleksiyonun geciktirilmesinin daha doğru olacağı anlaşılmaktadır. Anahtar kelimeler: Makarnalık buğday, kalıtım derecesi, varyans öğeleri ESTIMATION OF HERITABILITY FOR SOME CHARACTERISTICS IN DURUM WHEAT THROUGH VARIANCE COMPONENTS ABSTRACT This study aimed to estimate the heritability for some agronomical characteristics in durum wheat through variance components. This study was conducted with two durum wheat varieties and their cross 8 F 3 families derived from both parent in 2008-2009 crops season in Şanlıurfa. Between families variance ( 2 b) and within family variance ( 2 w) were determined from ANOVA. Dominance variance V(H), additive variance V(D), environmental variance V(E), phenotypic variance V(P) and genotypic variance V(G) were calculated utilizing from 2 b and 2 w. Broad sense heritability (h 2 b) and narrow sense heritability (h 2 n) were estimated utilizing V(H), V(D), V(E), V(P) and V(G). Broad sense heritability (h 2 b) for numbers of tiller per plant (46.76 %), spike length (54.25 %), numbers of spikelets per spike (80.14 %), flag leaf area (70.43 %) and flag leaf temperature (77.05 %) were estimated. Narrow sense heritability (h 2 n) of numbers of tiller per plant (46.76 %) was the only characteristic estimated. Due to the absence of V(D) h 2 n for other characteristics could not be estimated. It was concluded that selection for number of tiller per plant can be predicted at early generations in durum wheat but selection for other characteristics under study must be delayed. Key words: Durum wheat, heritability, variance components *: Harran Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü **: GAP Toprak-Su Kaynakları ve Tarımsal Araştırma Enstitüsü 1 Sorumlu yazar: ycoskun33@hotmail.com
GİRİŞ Tek yıllık bir bitki olan buğday geniş adaptasyon yeteneği sayesinde dünyanın hemen her yerinde yetiştirilmektedir. Ülkemizde buğday üretimi yıldan yıla değişmekle birlikte 17-21 milyon ton civarında gerçekleşmektedir (Anonim, 2009a). Buğday verimi ile başakta tane sayısı arasında bir korelasyon olduğu farklı araştırıcılar tarafından bildirilmiştir (Savin ve Slafer, 1991; Fischer, 1993; Sayre ve ark., 1997; Gonzalez ve ark., 2003). Buğdayda tane verimini artırmak için yapılan ıslah çalışmalarında başakta tane sayısının artırılması ile verim artışı elde edilmektedir (Reynolds ve ark., 2004). Türkiye de yapılan bazı çalışmalarda (Genç ve ark., 1992; Özberk ve Özberk 1993; Korkut ve ark. 1993; Akkaya ve ark., 1996; Özberk ve ark., 2002; Özberk ve Özberk 2004) tane veriminin başakta tane sayısı ile yüksek oranda ilişkili olduğu bildirilirken, bazı diğer çalışmalar sonucunda (Özberk ve Özberk 1993, Akkaya ve ark. 1996, Özberk ve ark., 2002, Özberk ve Özberk 2004) ise başakta tane ağırlığı ile tane verimi arasında yüksek oranda ilişki olduğu bildirilmiştir. Merrit (1988), tek saplı ve çok saplı iki ekmeklik buğdayı melezleyerek elde ettiği temel generasyonlar üzerinde sap sayısının kalıtımı çalışmasında; F 1 in anaç ortalamasından belirgin şekilde sapmasının önemli derecede eklemeli olmayan gen etkilerini gösterdiğini, sap sayısındaki varyansa en çok negatif dominans etkinin katkıda bulunduğunu bildirmiştir. Ayeneh ve ark. (2002), New Mexico da 13 buğday çeşidi ile yürüttükleri bir çalışmada; bayrak yaprağı yüzey sıcaklığı ve kanopi sıcaklığı ile tane verimi arasında pozitif ilişkiler tespit ettiklerini bildirmişlerdir. Özberk ve ark. (2008), Fırat-93 ve Özberk anaçları ile onlardan türetilen 8 er adet F 3 ve F 4 ailesi ile 2006-2007 üretim yılında Akçakale de yürüttükleri çalışma sonucunda; geniş anlamda kalıtım derecesi (h 2 b), başakta tane sayısı için F 3 jenerasyonunda % 11.37, F 4 jenerasyonunda % 16.6 ve başakta tane ağırlığı için F 3 jenerasyonunda % 35.13, F 4 jenerasyonunda % 32.77 olarak belirlediklerini bildirmiştir. Farklı araştırıcılar (Camargo ve ark., 2000; Ali ve ark., 2008; Khalil ve Khan, 2008) ekmeklik buğdayda başak boyu için yüksek oranda dar anlamda kalıtım derecesi tespit ettiklerini bildirmiştir. Ali ve ark. (2008) ekmeklik buğdayda başakta başakcık sayısı için yüksek oranda dar anlamda kalıtım derecesi tespit ettiklerini bildirmiştir. Yağdı ve Sözen (2009) makarnalık buğdayda başak boyu ve başakta başakcık sayısı için geniş anlamda kalıtım derecelerini düşük ve sırasıyla % 30.43 ve % 9.38 bulduklarını bildirmişlerdir. Singh ve ark. (2004) ekmeklik buğdayda bitki başına kardeş sayısı için pozitif yönlü heterosiz tespit ettiklerini bildirmişlerdir. Dağüstü (2008) ekmeklik buğdayda başak boyu ve başakta başakcık sayısı için pozitif yönlü heterosiz tespit ettiğini bildirmiştir. Inamullah ve ark. (2008) buğdayda bitki başına kardeş sayısı, bayrak yaprak alanı ve başak boyu için pozitif yönlü heterosiz tespit ettiklerini bildirmişlerdir. Bu çalışmada Güneydoğu Anadolu Bölgesi için geliştirilecek makarnalık buğday çeşitleri için kaynak materyal olan F 3 generasyonu ve ebeveynleri (Fırat-93 ve Özberk makarnalık buğday çeşitleri) aracılığıyla bazı karakterlerin kalıtımının incelenmesi amaçlanmıştır. MATERYAL VE METOT Önceki yıllarda (2003-2004) melezlemesi yapılan makarnalık buğday anaçları (Fırat-93, Özberk) ve onlardan türetilen 8 adet F 3 ailesi 2008-2009 sezonunda Harran Üniversitesi Ziraat Fakültesi Araştırma ve Uygulama Alanında tesadüf blokları deneme desenine göre 3 tekerrürlü olarak ekilmiştir. Parseller 1.5 m x 3 sıra ve tek bitkileri ayırabilmek için 30 cm sıra arası ile 30 cm sıra üzeri mesafede oluşturulmuştur. Her tekerrürde 5 örnekleme yapılmıştır. Ekimle birlikte 6 kg da -1 saf azot ve 6 kg da -1 saf fosfor hesabıyla 20.20.0 kompoze gübre taban gübresi olarak uygulanmıştır. Mart ayı içerisinde 6 kg da -1 saf azot hesabıyla Amonyum nitrat (%33) üst gübre olarak uygulanmıştır. Dar yapraklı ve geniş yapraklı yabancı otlara karşı kimyasal mücadelenin yanı sıra ekimle birlikte, kardeşlenme dönemi ve süt olum döneminde olmak üzere 3 defa sulama yapılmıştır. Araştırmada tane verimi ile doğrudan veya dolaylı olarak ilişkili olan bitki başına kardeş sayısı (adet/bitki), başak boyu (cm), 68
HR.Ü.Z.Dergisi,2009,13(4) başakta başakçık sayısı (adet/başak), bayrak yaprak alanı (cm 2 ) ve bayrak yaprağı sıcaklığı ( o C) gibi özelliklerin kalıtım dereceleri tahmin edilemeye çalışılmıştır. Çizelge 1. Şanlıurfa ili uzun yıllar (1970-2005) ve deneme yılına (2008-2009) ait iklim verileri (Anonim, 2009b). Ortalama sıcaklık ( O C Aylar Uzun yıllar 2008 2009 Ekim 20.2 20.5 - Kasım 12.5 14.1 - Aralık 7.2 7.0 - Ocak 5.7-5.8 Şubat 6.9-8.0 Mart 10.9-10.0 Nisan 16.1-15.8 Aylık toplam yağış (mm) Aylar Uzun yıllar 2008 2009 Ekim 24.5 22.5 - Kasım 49.2 35.3 - Aralık 74.7 37.7 - Ocak 73.7-29.8 Şubat 71.5-56.6 Mart 69.2-55.3 Nisan 47.8-48.8 Deneme alanı toprakları aluviyal ana materyali düz ve düze yakın eğimli derin topraklardır. Tipik kırmızı profilleri killi tekstürlüdür. Tüm profil çok kireçli olup, organik madde içeriği düşük katyon değişim kapasitesi yüksektir (Dinç.1988). Çizelge 1 de görüldüğü gibi deneme yılında gerçekleşen aylık ortalama sıcaklık değerleri uzun yıllar ortalamalarıyla paralellik göstermektedir. Aylık toplam yağış miktarına baktığımızda aralık ocak aylarında uzun yıllar ortalamasına göre daha düşük değerler kaydedilirken diğer aylarda bir paralellik söz konusudur. Karakterlerin kalıtımı varyans öğeleri (Comstock ve Moll 1963) aracılığıyla araştırılmıştır. Varyans öğeleri aracılığıyla kalıtım derecesi tahminlerinde Çizelge 2 deki gibi TARİST istatistik programı (Açıkgöz ve ark., 1994) aracılığıyla elde edilen varyans analiz tablosundaki Kareler Ortalaması (KO) değerleri bu çizelgedeki Beklenen Kareler Ortalaması (BKO) değerlerine karşılık gelir. Çizelge 2. Kalıtım derecesi tahminlerinde varyans analiz tablosu değerlerine karşılık gelen varyans öğeleri. V.K. S.D. KO BKO Blok r-1 KO1 2 w+s 2 e+st 2 r Aile t-1 KO2 2 w+s 2 e+sr 2 b Blok*Aile (r-1)(t-1) KO3 2 w+s 2 e Hata rt(s-1) KO4 2 w Genel (rts)-1 r: tekerrür, t: aile, s: örnekleme, *:Varyasyon kaynağı, **: Serbestlik derecesi Her bir özellik için Yıldırım ve ark. (1979) a göre varyans analiz tablosundaki kareler ortalaması değerleri kullanılarak beklenen kareler ortalaması sütunundaki formüllerden hem ebeveynler hem de döller için 2 b ve 2 w değerleri hesaplanmıştır. Daha sonra 2 w (döl) - 2 w (anaç) =1/2V(D) + 1/2 V(H), 2 b (döl) - 2 w (anaç) =1/2V(D) + 1/4 V(H) formülleri yardımıyla dominant varyans V(H), eklemeli varyans V(D), çevresel varyans [V(Ç)= 2 w(anaç) + 2 b(anaç) + 2 r + 2 e ], fenotipik varyans [V(F)=V(G)+V(Ç)] ile genotipik varyans [V(G)=V(D)+V(H)] tespit edilmiştir. Elde edilen bu değerler kullanılarak dar ve geniş anlamda kalıtım dereceleri h 2 n=v(d)/v(f), h 2 b=v(g)/v(f) tahmin edilmiştir. BULGULAR VE TARTIŞMA Bitki başına kardeş sayısı (BBKS), başak boyu (BB), başakta başakçık sayısı (BBS), bayrak yaprak alanı (BYA) ve bayrak yaprağı sıcaklığı (BYS) için elde edilen ortalama değerler çizelge 3 te verilmiştir. 69
Çizelge 3. İncelenen özelliklere ait ortalama değerler ve LSD grupları. Genotipler BBKS (adet) BB (cm) BBS (adet) 1 18.200 bc* 8.740 a-c 22.667 ab 2 21.467 a 8.833 ab 21.800 bc 3 14.867 de 8.840 ab 22.400 ab 4 16.333 cd 8.353 c 23.267 a 5 13.400 ef 8.867 ab 22.600 ab 6 14.733 de 8.667 a-c 21.800 bc 7 14.067 ef 8.793 a-c 22.067 a-c 8 12.267 f 8.500 bc 21.067 cd Fırat-93 16.533 b-d 7.480 d 19.867 d Özberk 18.333 b 9.007 a 21.400 bc LSD 1.995 0.461 1.313 Genotipler BYA (cm 2 ) BYS ( o C) 1 50.935 a-c 37.787 öd 2 38.912 e 36.800 3 48.715 b-d 37.960 4 44.951 d 38.880 5 49.693 b-d 36.040 6 46.087 cd 37.920 7 52.660 ab 37.100 8 46.391 cd 39.067 Fırat-93 56.190 a 37.656 Özberk 50.234 b-d 36.013 LSD 5.707 2.541 *:Aynı sütunda aynı harfle gösterilen ortalamalar arasındaki fark istatistiki açıdan (alfa:%5 ) önemsizdir. öd : Bu sütundaki ortalamalar arasındaki fark istatistiki açıdan (alfa:%5 ) önemsizdir. Çizelge 3 ü incelediğimizde F 3 lere ait bitki başına kardeş sayısı değerlerinin genelde, bayrak yaprak alanı değerlerinin hepsinin ebeveyn ortalamasının altında olduğu görülmektedir. Bu özellikler açısından negatif yönde bir baskınlığın varlığından söz edilebilir. Bu bulgumuz bazı araştırıcıların (Singh ve ark., 2004; Inamullah ve ark., 2006) bildirdikleri ile farklılık arz etmektedir. Bu farklılık yapılan özel melez kombinasyonları ve denemenin yürütüldüğü çevre şartlarından kaynaklanabilir. F 3 lere ait başak boyu ve başakta başakcık sayısı değerlerinin hepsinin, bayrak yaprağı sıcaklığı değerlerinin genelde ebeveyn ortalamasının üstünde olduğu görülmektedir. Bu özellikler açısından da pozitif yönde bir baskınlığın varlığından söz edilebilir. Bu bulgumuz bazı araştırıcıların (Dağüstü, 2008; Inamullah ve ark., 2006) bildirdikleri ile uyum içerisindedir. Çizelge 4. İncelenen özellikler arasında yapılan korelasyon analizi sonuçları. BBKS BB BBS BYA BBKS 1.000 BB -0.082 ns 1.000 BBS -0.058 ns 0.587** 1.000 BYA -0.300** -0.052 ns -0.086 ns 1.000 BYS 0.205* -0.130 ns -0.028 ns -0.221** Çizelge 4 te görüldüğü gibi; başakta başakcık sayısı ile başak boyu ve bayrak yaprağı sıcaklığı ile bitki başına kardeş sayısı arasında istatistikî açıdan önemli pozitif yönlü ilişkiler vardır. Bayrak yaprak alanı ile bitki başına kardeş sayısı ve bayrak yaprağı sıcaklığı arasında istatistikî açıdan önemli negatif yönlü ilişkiler vardır. Bitki başına kardeş sayısı arttıkça bayrak yaprak alanı azalırken bayrak yaprağı sıcaklığı artmaktadır. Başak boyu artışı ile başakcık sayısı artmaktadır. Bayrak yaprak alanı artışıyla bayrak yaprağı sıcaklığı azalmaktadır. Bayrak yaprağı sıcaklığındaki bu azalma bayrak yaprak alanı artışı ile terleme alanının artması ve yaprağın kendini soğutma kabiliyetinin artmasından kaynaklanabilir. Güneydoğu Anadolu bölgesi gibi buğdayın çiçeklenme ve dane doldurma dönemlerinde yüksek sıcaklıkların yaşandığı iklim bölgelerinde çok fazla sayıda kardeş oluşturmayan ve bayrak yaprak alanı yüksek olan tiplerin diğerlerine göre yüksek sıcaklığa karşı daha iyi savunma sistemlerine sahip oldukları anlaşılmaktadır. Başakta tane sayısı artışı ile Reynolds ve ark. (2004) nın da bildirdiği gibi tane verimi artışı sağlanabilir. Buğday verimi ile başakta tane sayısı arasında pozitif ilişki olduğu farklı araştırıcılar (Savin ve Slafer, 1991; Fischer, 1993; Sayre ve ark., 1997; Gonzalez ve ark., 2003) tarafından bildirilmiştir. Bitki başına kardeş sayısı, başak boyu, başakta başakçık sayısı, bayrak yaprak alanı ve bayrak yaprağı sıcaklığı için yapılan varyans analizleri sonucu elde edilen kareler ortalaması değerleri Çizelge 5 te verilmiştir. 70
Çizelge 5. Üzerinde çalışılan özellikler için yapılan varyans analizleri sonucu elde edilen ve varyans öğeleri tahminlerinde kullanılan Kareler Ortalaması değerleri Anaçlar S.D. BBKS BB BBS Blok 2 170.6 1.18 0.23 Aile 1 24.30 17.5 17.63 Blok*Aile 2 27.10 0.26 0.43 Hata 24 6.98 0.42 2.75 F 3 ler Blok 2 81.23 0.18 7.81 Aile 7 131.3 0.51 6.81 Blok*Aile 14 11.77 0.62 3.21 Hata 96 4.46 0.47 4.29 Anaçlar BYA BYS Blok 2 430.53 44.63 Aile 1 264.03 6.53 Blok*Aile 2 3.33 8.23 Hata 24 64.82 8.55 F3 ler Blok 2 527.70 166.63 Aile 7 278.87 14.03 Blok*Aile 14 93.55 23.94 Hata 96 61.26 12.15 Çizelge 5 teki veriler kullanılarak yapılan hesaplamalar sonucunda; bitki başına kardeş sayısı için h 2 n= h 2 b=% 46.76, başak boyu için h 2 b=% 54.25, başakta başakçık sayısı için h 2 b= % 80.14, bayrak yaprak alanı için h 2 b= % 70.43 ve bayrak yaprağı sıcaklığı için h 2 b= % 77.05 olarak tahmin edilmiştir. Bulgularımız bazı araştırıcıların bulguları (Camargo ve ark., 2000; Ali ve ark., 2008; Khalil ve Khan, 2008; Özberk ve ark., 2008; Yağdı ve Sözen, 2009) ile benzeşmektedir. İncelenen özelliklerden başak boyu, başakta başakçık sayısı, bayrak yaprak alanı ve bayrak yaprağı sıcaklığı için eklemeli varyans (D) hesaplanamadığından dolayı dar anlamda kalıtım derecesi (h 2 n) tahmin edilemezken geniş anlamda kalıtım dereceleri tahmin edilmiştir. Her hangi bir özellik için seleksiyonun erken generasyonda yapılabileceği kararını geniş anlamda kalıtım derecesine bakarak verirsek yanılgıya düşebiliriz. Elde ettiğimiz sonuçlara göre kardeş sayısı için erken generasyonda seleksiyon yapılabileceği ancak diğer özellikler için seleksiyonun geciktirilmesinin daha doğru olacağı anlaşılmaktadır. Bu bağlamda 3, 4, 5, 6, 7 ve 8 no lu hatlar bitki başına kardeş sayısını azaltmak için, 1, 3, 4, 5 ve 7 no lu hatlar başakta başakcık sayısını artırmak için ve 1 ile 7 no lu hatlar bayarak yaprak alanını artırmak için seçilebilir. Ayrıca üzerinde çalışılan özellikler açısından birbirinden farklı olan ebeveynlerin kullanılması ve mikro-çevresel varyasyonun kontrolü varyans öğeleri metodunun daha doğru ve kullanışlı sonuçlar vermesini sağlayabilir. KAYNAKLAR ANONİM, 2009a. Türkiye İstatistik Kurumu (www.tuik.gov.tr). ANONİM, 2009b. Şanlıurfa Meteoroloji Bölge Müdürlüğü, Şanlıurfa. AÇIKGÖZ, N., AKKAŞ, M.G., MOGHADDAM, A., ÖZCAN, K., 1994. TARİST: PC`ler için veri tabanı esaslı Türkçe istatistik paketi. Tarla Bitkileri Kongresi 25-29 Nisan, Bitki Islahı Bildirileri, İzmir, s: 264-267. AKKAYA, A.,DOKUYUCU, T., KAYA, A.R., İSPİR, B., 1996. Determination of yield and yield components of some durum wheat varieties in Kahramanmaraş conditions. Proceedings of 5th International Wheat Congress. June 10-14, Ankara, Turkey ALI, Y., ATTA, B.M., AKHTER, J., MONNEVEUX, P., LATEEF, Z., 2008. Genetic variability, association and diversity studies in wheat (Triticum aestivum L.) germplasm. PAKISTAN JOURNAL OF BOTANY 40(5):2087-2097. AYENEH, A., VAN GINKEL M., REYNOLDS, M.P. and AMMAR, K., 2002. Comparison of leaf, spike, peduncle and canopy temprature deppression in wheat under heat stress. Field Crops Research 79: 173-184. CAMARGO, C.E.D., FERREIRA, A.W.P., FELICIO, J.C., 2000. Variance, heritability and correlations in wheat hybrid populations for grain yield and other agronomic characteristics. PESQUISA AGROPECUARIA BRASILEIRA 35(2):369-379 COMSTOCK,R.E., MOLL, R.H.,1963. Genotype x environment interactions. Statistical genetics and Plant Breeding. NAS- NRL Publ. 164-196. DAĞÜSTÜ, N., 2008. Combining ability analysis in relation to heterosis for grain yield per spike and agronomic traits in bread 71
wheat (Triticum aestivum L.). TURKISH JOURNAL OF FIELD CROPS 13(2): 49-61. DİNÇ, U., 1988. Güneydoğu Anadolu Bölgesi Toprakları (GAP) 1. Harran Ovası. TÜBİTAK Güdümlü Araştırma Projesi Kesin Sonuç Raporu, Proje NO: TOAG- 534, Adana FISCHER, R.A., 1993. Irrigated spring wheat and timing and amount of nitrogen fertilizer. II. Physiology of grain yield response. Field Crops Res. 33, 57 80. GENÇ, İ., KIRTOK, Y., YAĞBASANLAR, T., KOÇ, M., KILINÇ, M., ÖZKAN, H. 1992. Güneydoğu Anadolu Bölgesi sulu koşullarda uygun ekmeklik ve makarnalık buğday çeşitlerinin tespiti üzerine araştırmalar. Kesin Sonuç Raporu, Proje Bileşeni No:5.2.4. Ç.Ü.Z.F. Yayın No:30, GAP yayın No:59, Adana. GONZALEZ, F.G., SLAFER, G.A., MIRALLES, D.J., 2003. Grain and floret number in response to photoperiod during stem elongation in fully and slightly vernalized wheats. Field Crops Res. 81, 17 27. INAMULLAH, AHMAD, H., MOHAMMAD, F., SIRAJ-UD-DIN, HASSAN, G., GUL R., 2006. Evaluation of the heterotic and heterobeltiotic potential of wheat genotypes for improved yield. PAKISTAN JOURNAL OF BOTANY 38(4) : 1159-1167. KHALIL, I.H., KHAN, I., 2008. Genetic parameters and selection response for yield traits in bread wheat under irrigated and rainfed environments. INTERNATIONAL CONFERENCE ON MATHEMATICAL BIOLOGY 2007 Book Series: AIP CONFERENCE PROCEEDINGS Volume: 971 Pages: 274-284 KORKUT, K., BAŞER, İ., BİLİR, S. 1993. Makarnalık buğdayda korelasyon ve path katsayıları üzerinde çalışmalar. Makarnalık Buğday ve Mamülleri Sempozyumu 30 Kasım-3 Aralık, Ankara. MERRIT, R.G., 1988. Inheritance of culm number in two uniculm x multiculm wheat crosses. Euphytica 38(2): 105-111. ÖZBERK, İ., ÖZBERK, F. 1993. Makarnalık buğdayda verim ve verim öğeleri arası ilişkiler. Makarnalık Buğdayve Mamülleri Sempozyumu 30 Kasım-3 Aralık 1993. Ankara. ÖZBERK, İ, ÖZBERK, F., ÖKTEM, A. 2002. Harran ovası koşullarında ekmeklik buğday bölge verim denemelerinde bazı istatistik analizler. Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Dergisi, 17(3), 111-118. ÖZBERK, İ., ÖZBERK, F., 2004. Harran Ovası Koşullarında Makarnalık Buğday (Triticum durum Desf) Bölge Verim Denemelerinde Bazı İstatistik Analizler. HR.Ü.Z.F. Dergisi 2004, 8 (2):75-81 ÖZBERK, I. COŞKUN, Y., ÖZBERK, F., 2008. Inheritance of Some Yield Components Through F3 and F4 in Durum Wheat ( T. durum Desf). World Wheat Meeting (From Seed to Pasta), Bologna/Italy REYNOLDS, M., CONDON, A.J., REBETZKE, G.J., RICHARDS, R.A., 2004. Evidence for excess photosynthetic capacity and sink-limitation to yield and biomass in elite spring wheat. In: Proceedings of the 4th International Crop Science Congress, Brisbane. SAYRE, K.D., RAJARAM, S., FISCHER, R.A., 1997. Yield potential progress in short bread wheats in northwest Mexico. Crop Sci. 37, 36 42. SAVIN, R., SLAFER, G.A., 1991. Shading effects on the yield of an Argentinian wheat cultivar. J. Agric. Sci., Camb. 116, 1 7. SINGH, H., SHARMA, S.N., SAIN, R.S., 2004. Heterosis studies for yield and its components in bread wheat over environments. HEREDITAS 141(2):106-114. YAĞDI, K., SÖZEN, E., 2009. Heritability, variance components and correlations of yield and quality traits in durum wheat (Triticum durum Desf.). Pakistan Journal of Botany 41(2):753-759. YILDIRIM, M.B., ÖZTÜRK, A., İKİZ, F., PÜSKÜLCÜ, 1979, Bitki Islahında İstatistik- Genetik Yöntemler. Ege Bölge Zirai Araştırma Enstitüsü Yayın No:20 Menemen 72