T.C ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK EĞİTİM VE ARAŞTIRMA MERKEZİ BELEDİYELERDE BİYOSİDAL UYGULAMALARININ İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ RİSK DEĞERLENDİRMESİ AÇISINDAN İNCELENMESİ Derya Koçak Çalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim Uzmanı
Belediyelerde Biyosidal Ürün Kullanım Alanları İç ortam ve dış ortam ilaçlama Bitkisel üretim Temizlik Su arıtma tesisleri Bakım ve onarım işlemleri 2
Belediyelerde Biyosidal Ürün Kullanım Alanları 1. ANA GRUP: Dezenfektanlar ve genel biyosidal ürünler 2. ANA GRUP: Koruyucular 3. ANA GRUP: Pestisit kontrol 4. ANA GRUP: Diğer biyosidal ürünler 3
30/6/2012 tarihli ve 6331 sayılı Kanunu (10. madde 1. fıkra) İş Sağlığı Ve Güvenliği Yönetmeliği Biyosidal Ürünler Yönetmeliği (7. madde) 4
İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek tehlikelerin belirlenmesi, bu tehlikelerin riske dönüşmesine yol açan faktörler ile tehlikelerden kaynaklanan risklerin analiz edilerek derecelendirilmesi ve kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması amacıyla yapılması gerekli sistematik ve dinamik çalışmaları 5
Risk değerlendirmesi ekibi; İşveren veya işveren vekili İşyerinde sağlık ve güvenlik hizmetini yürüten iş güvenliği uzmanları ile işyeri hekimleri İşyerindeki çalışan temsilcileri İşyerindeki destek elemanları İşyerindeki bütün birimleri temsil edecek şekilde belirlenen ve işyerinde yürütülen çalışmalar, mevcut veya muhtemel tehlike kaynakları ile riskler konusunda bilgi sahibi çalışanlar 6
Risk Değerlendirme Süreçleri Tehlike belirlenmesi Tehlike karakterizasyonu [Doz (konsantrasyon) yanıt (etki) değerlendirmesi] Maruziyet değerlendirmesi Riskleri belirleme ve analiz etme Risk karakterizasyonu Risk kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması Dokümantasyon Güncellenmesi ve gerektiğinde yenileme Risk (Maruziyet) Senaryoları Maruziyet yolları Maruziyet verilerinin kaynağı belirlenmesi 7
8
Risk = Olma Olasılığı (Likelihood) X Olayın Şiddeti/Ciddiyeti (Severity/Consequence) Kontrol Tedbirlerine Karar Verme Önleyici Tedbirler: İhtimali azaltıcı tedbirlerdir. Koruyucu Tedbirler: Şiddeti azaltıcı tedbirlerdir. 9
Risk Algılamasını Etkileyen Faktörler; o o o o o o o Korkutuculuk düzeyi Anlaşılabilirlik düzeyi Etkilenecek kişi sayısı Riskin dağılım şekli Riskin önlenebilip önlenemeyeceği Riskin kişisel olarak kabul edilip edilmediği Kurum-işyeri kültürü 10
Maruziyet Senaryo Geliştirme Çalışan Biyosidal Ürün 11
Kullanılan Maddenin Tehlikelerini Belirleyen Unsurlar 1) Kimyasal ve fiziksel özellikler 2) Maruz kalma şekli ve süresi 3) Maruz kalan şahsın fizyolojik özellikleri 4) Çevresel özellikler 12
Kimyasal ve Fiziksel Özellikler Molekül yapı Toz, sıvı ya da gaz formda olması Molekül ağırlığı Suda veya diğer çözücülerde çözünebilirliği Uçuculuğu 13
Maruziyet Çeşitleri Yutma Soluma Deri yoluyla Tek bir olay sonucu maruziyet Tekrarlanan bir dizi olay sonucu maruziyet Sürekli maruziyet Etkiler Akut toksisite Tahriş Korozyon Sensitizasyon Tekrarlanan doz toksisitesi Mutajenite Kanserojenliği Üreme toksisite 14
Maruz Kalan Şahsın Fizyolojik Özellikleri Yaş Beslenme Cinsiyet Hamilelik Genetik faktörler vb. 15
Çevresel Özellikler Sıcaklık Işık Nem Basınç Radyasyon 16
Gerekli Bilgiler Kimyasal ve fiziksel özellikleri Maruziyet limit değerleri Maddenin nerede, nasıl kullanıldığı ve miktarı Maruziyet koşulları, potansiyel maruz kalma yolları ve maruz kalan sayısı Ölçülen maruziyet verilerin ayrıntısı (Bilgilerin kapsamlı ve güvenilir olabilmesi için istatiksel parametrelere ait bilgiler de dahil olmak üzere) Uygun olan hallerde ilgili olabilecek benzer / yedek ölçüm bilgilerinin ayrıntıları Uygun olan hallerde ilgili proses ve koşulların maruziyet modelleme verileri Duruma genel bir bakış sağlamak için tüm maruziyet ölçümlerini, modellemelerini ve belirsizlikleri de kapsayan 17
Tehlikeli maddeler ve biyosit maruziyeti değerlendirilirken; Maruziyet değerlendirmeleri Sağlam bilimsel yöntemler, Açık ve desteklenebilir sonuçların ve varsayımlar Maruziyet senaryolarını Normal ve en kötü durum, Faaliyeti yürüten kişilere yönelik Geliştirilen senaryolar için Gerçek maruziyet değerleri Maruziyet değerlerinin gerekçeli tahminleri Kapsamlı bilgi (benzer durumlardan veya modellerden elde edilen de dahil) Bilgiler Güvenilirlik, kalite vb. açıdan değerlendirilmesi Maruziyet değerlendirmesi Risk azaltıcı kontrol tedbirler Risk azaltıcı kontrol tedbirler Farklı çalışanlar için farklı risk azaltıcı kontrol tedbirleri 18
Risk Kontrol Adımları 1) Planlama 2) Risk kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması 3) Risk kontrol tedbirlerinin uygulanması İş ve işlem basamakları İşlemi yapacak kişi ya da işyeri bölümü Sorumlu kişi ya da işyeri bölümü Başlama ve bitiş tarihi 4) Uygulamaların izlenmesi İzle Denetle Aksayan yönler tespit Tamamla 19
Risk Kontrol Tedbirleri 1) Tehlike veya tehlike kaynaklarının ortadan kaldırılması 2) Tehlikelinin, tehlikeli olmayanla veya daha az tehlikeli olanla değiştirilmesi (İkame) 3) Riskler ile kaynağında mücadele edilmesi (Mühendislik Önlemleri) Otomasyon Tecrit (ayırma) Uzaklaştırma Havalandırma Ergonomik yaklaşımlardan yararlanma 4) İdari önlemler-güvenlik ve Sağlık İşaretleri Çalışma süreleri İşyeri düzeni Eğitim ve Öğretim Planlı bakım-onarım Mental riskler, monotonluk, iletişim Denetim-Disiplin 5) Kişisel koruma 20
İlaçlama İşlemleri Faaliyet anı İlaçlama makineleri İlaçların depolanması Atık bertarafı Metal İşleme Sıvısı Kullanımı Metal İşleme Sıvı karışımının hazırlanması Faaliyet anı Depolama Atık bertarafı 21
İlaçlama İlaçlama No Sistem/Parça A (Şiddet) O (Olasılık) S (Saptanabilirlik ) RÖS (Risk Öncelik Sayısı) Sorumlu Hareket Tarihi Yeni (A) Yeni (O) Yeni (S) Yeni (RÖS) FMEA TİPİ: Örnek Tarih:?/?/2015 OLASI HATA TÜRLERİ VE ETKİLERİ ANALİZİ (FMEA) RİSK DEĞERLENDİRME FORMU Proses FMEA HAREKET SONUCU Potansiyel Hata Modu Potansiyel Hata Etkisi Hatanın Potansiyel Nedenleri Kontrol Önlemleri Tavsiye Edilen İyileştirmeler/Eylemler İlaçlama yapıldığı sırada Zehirlenme 6 kimyasalın solunması KKD: Maske kullanılmaması KKD: Kullanılan maskenin uygun şekilde takılmaması KKD: Verilen maskenin işe uygun olmaması KKD: Tek kullanımlık maskenin tekrar kullanılması MGBF ının Türkçe olarak çalışanlara ulaştırılmaması ve bu konuda bilgi verilmemesi 4 KKD: Maske verilmiştir 4 96 KKD kullanımı ile ilgili uygulamalı eğitimin verilmesi ve denetimlerin A yapılması Kişisi KKD kullanımı sırasında kişisel maruziyet ölçümlerinin yapılması MGBF üzerinden gerekli bilgilendirmelerin yapılması Etkin sağlık gözetimi?/?/?? Aylık periyot B Kişisi?/?/? C Kişisi?/?/? 6 2 3 36 Kimyasalın göz ile teması Gözde tahriş 6 KKD: Göz koruyucu kullanılmaması Kimyasal bulaşmış eldiven yada elin göz ile temas etmesi 3 KKD: Gözlük verilmiştir. Kimyasalın güvenli kullanım talimatı Personele tebliğ edilmiştir. 4 72 KKD kullanımı ile ilgili uygulamalı eğitimin verilmesi ve denetimlerin A yapılması Kişisi Etkin sağlık gözetimi?/?/?? Aylık periyot B Kişisi?/?/? 6 2 3 36 22
Depolama Depolama No Sistem/Parça A (Şiddet) O (Olasılık) S (Saptanabilirlik) RÖS (Risk Öncelik Sayısı) Sorumlu Hareket Tarihi Yeni (A) Yeni (O) Yeni (S) Yeni (RÖS) FMEA TİPİ: Tarih:?/?/2015 OLASI HATA TÜRLERİ VE ETKİLERİ ANALİZİ (FMEA) RİSK DEĞERLENDİRME FORMU Örnek Proses FMEA HAREKET SONUCU Potansiyel Hata Modu Potansiyel Hata Etkisi Hatanın Potansiyel Nedenleri Kontrol Önlemleri Tavsiye Edilen İyileştirmeler/Eylemler Depolama alanında kimyasalın solunması Kolay alev alan kimyasallar ile diğer tutuşabilir malzemelerin bir arada depolanması Zehirlenme 6 Patlama /yangın sonucu yaralanma Patlama/Yangın sonucu Ölüm 6 Havalandırma sisteminin olmaması Havalandırma sisteminin yeterli olmaması Malzemelerin doğru istiflenmemesi Depolama alanının temizliğinin yapılmaması KKD: Maske kullanılmaması KKD: Verilen maskenin işe uygun olmaması Kimyasal maddelerin talimatlara uygun yerlerde muhafaza edilmemesi 4 Depolama alanının düzenli havalandırması sağlanmaktadır KKD: Maske verilmiştir 4 96 Depolama raflarına tehlikeli madde sınıfı --- 10 sembollerinin etiketlenmemesi 3 4 120 Elektrik tesisatının, aydınlatmanın exproof olmaması 3 4 72 Havalandırma sisteminin kurulması Düzenli periyotlarda ortam ölçümlerinin yapılması A Kişisi?/?/? B Kişisi?/?/? Çalışanlara depolanan malzemelerin güvenli taşınması ve kullanımı ile ilgili uygulamalı eğitimlerin verilmesi C Kişisi?/?/? Olası tehlike hakkında çalışanların bilgilendirilmesi Tüm elektrik tesisatının ve aydınlatmaların exproof malzemeden yapılması 6 2 3 36 A Kişisi?/?/? 6 2 3 36 23 B Kişisi?/?/? 10 2 3 60
Atölye Genel Metal İşleme Atölye Genel Metal İşleme No Sistem/Parça A (Şiddet) O (Olasılık) S (Saptanabilirlik ) RÖS (Risk Öncelik Sayısı) Sorumlu Hareket Tarihi Yeni (A) Yeni (O) Yeni (S) Yeni (RÖS) FMEA TİPİ: Tarih:?/?/2015 OLASI HATA TÜRLERİ VE ETKİLERİ ANALİZİ (FMEA) RİSK DEĞERLENDİRME FORMU Örnek Proses FMEA HAREKET SONUCU Potansiyel Hata Modu Potansiyel Hata Etkisi Hatanın Potansiyel Nedenleri Kontrol Önlemleri Tavsiye Edilen İyileştirmeler/Eylemler Metal işleme akışkanlarının ciltle teması Hava yoluyla gelen buğunun solunması Dermatit 6 Solunum yolu rahatsızlıkları 6 Metal işleme akışkanının salım sisteminin uygun şekilde tasarlanmaması KKD: Nitril eldiven kullanılmaması Metal işleme akışkanlarının doğru karıştırılmaması Makinelerin sıçrama/sprey korumasının olmaması Genel havalandırmanın yetersiz kalması KKD: solunum koruması 4 3 KKD: eldiven verilmiştir Genel havalandırma mevcut Makine koruyucusu mevcut 4 96 4 72 Metal işleme akışkanının salım sisteminin uygun şekilde tasarımında iyileştirme yapılması Etkin izalasyon sağlanması KKD kullanımı ile ilgili uygulamalı eğitim verilmesi ve denetim yapılması Metal işleme akışkanlarının doğru karıştırılması için gerekli bilgilendirmenin sağlanması MSDS formlarına çalışanların ulaşımı sağlanmalı Makinelerin korumalarının takılması ve etkin kullanımının sağlanması A Kişisi?/?/? B Kişisi?/?/? C Kişisi?/?/? A Kişisi?/?/? B Kişisi?/?/? Gerekli ortam ölçümleri yapıldıktan sonra Etkin lokal egzoz havalandırma A sisteminin kurulması Kişisi?/?/? KKD: solunum koruması kullanımının takip C edilmesi Kişisi?/?/? Etkin sağlık gözetimi D Kişisi?/?/? 6 2 3 36 24 6 2 3 36
Örnek Sağlık Açısından Tehlikeli Kimyasalların Kontrolü (COSHH) & Uluslararası Kimyasalların Kontrol Sistemi (ICCT) COSHH ICCT HSE, AB R risk ibareleri ILO, AB R ibareleri ve Küresel Uyumlaştırma Sistemi (GHS) tehlike sınıfları 25
Örnek COSSH Adımları 1) Tehlike sınıflandırmasının bulunması ve verilen tablo kullanılarak tehlike kontrol bandının tespit edilmesi 2) Kullanılan maddenin miktarının tespiti (kullanım seviyesi) 3) Maddenin havaya karışma kolaylığının tespiti 4) Kontrol yöntemi risk derecesi tespiti 5) Faaliyet bağlı kontrol tedbirlerinin belirlenmesi 26
COSHH Yönteminde Kullanılan R İbareleri Ve Ait Olduğu Tehlike Grubu Örnek 27
COSHH Yönteminde Kullanılan R İbareleri Ve Ait Olduğu Tehlike Grubu Örnek 28
Örnek Sıvıların Uçuculuk Düzeyini Katıların Toz Oluşturma Eğilimi 29
Örnek Kimyasal Maddenin Kullanım Düzeyi Kimyasal Madde Risk Derecesi Belirleme Tablosu 30
Örnek 31
Örnek Risk Derecesi 1 Maruziyet az Yasal düzenlemelerde varsa önleme ölçümleri yapılır Genel havalandırma Risk Derecesi 2 Özel Önlemler Uzmanlar tarafından teknik önlemler Kimyasal madde konsantrasyonunu limit değerlerinin altına çekilmeli 32
Risk Derecesi 3 Kimyasal maddenin işyeri atmosferine karışması engellenmeli Otomasyon, izolasyon vb. Detaylı nicel değerlendirme Periyodik ölçüm ve analiz Örnek Risk Derecesi 4 Çok toksik kimyasal madde ve çok fazla miktarda kullanılan orta düzeyde toksik kimyasal madde içeren prosesler Kanserojen madde Kullanılan kimyasal maddeler kanserojen ise ulusal ve uluslar arası mevzuatlar göz önünde bulundurulmalı Riski ortadan kaldıracak veya çalışanın maruziyetini ortadan kaldıracak tüm önlemler Periyodik kontroller ve ölçüm yaptırma sıklığı diğer gruplara göre daha fazla 33
34
35
36
TEŞEKKÜRLER 37
İletişim Bilgileri Çalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim ve Araştırma Merkezi (ÇASGEM) www.casgem.gov.tr Tel : 0312 527 51 27 derya.atmaca@csgb.gov.tr Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı www.csgb.gov.tr Genel Müdürlüğü www.isggm.gov.tr Tel: 0 312 296 60 00 www.guvenlebuyuturkiye.com Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Danışma Hattı ALO 170 38