İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNDE İŞVERENİN YÜKÜMLÜLÜKLERİ VE HUKUKİ SORUMLULUKLARI

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNDE İŞVERENİN YÜKÜMLÜLÜKLERİ VE HUKUKİ SORUMLULUKLARI DOÇ.DR.ZEKİOKUR ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ HUKUK FAKÜLTESİ İŞ VE SOSYAL GÜVENLİK HUKUKU ANABİLİM DALI

İŞ KAZASI-MESLEK HASTALIKLARI KAYIPLAR DÜNYA Devlet (GSMH %4) İşverenler (Kârın %5-15) İK MS Çalışanlar (5 Bin Ölüm/Gün)

İŞ KAZASI SIRALAMASI DÜNYA Ülkeler % Olarak İş Kazası Kaza Sıklık Oranı Kanada 0,81 3,37 ABD 0,83 3,46 Japonya 0,89 3,71 Almanya 1,50 6,25 Polonya 2,60 10,54 Güney Kore 2,80 11,67 Türkiye 3,00 12,45

ILO nun verilerine göre ölümlü iş kazası oranlarında en iyi olan ülke İngiltere olup, ülkemizdeki iş kazası oranı bu ülkenin oranından yaklaşık 15 kat daha fazladır. ILO rakamlarına göre ölümlü iş kazası oranlarında en fazla orana sahip ülke Türkiye ile birlikte Hindistan ve Rusya dır.

ÜLKELER CİDDİ İŞ KAZASI ÖLÜM RİSKİ İngiltere 211 9 Avusturalya 417 12 ABD 2.800 23 Yunanistan 83 40 Japonya 2.414 46 Fransa 1.082 55 Almanya 2.840 87 Brezilya 3.129 90 TÜRKİYE 798 283

Dönemi Meslek Hastalığına Bağlı Ölümler* İş Kazasına Bağlı Ölümler* İş Kazası ve Meslek Hastalığı Sonucu Toplam Ölüm Sayısı* 2012 1 744 745 2011 10 1 700 1 710 2010 10 1 444 1 454 2009 0 1 171 1 171 2008 1 865 866 2007 1 1 043 1 044 2006 9 1 592 1 601 2005 24 1 072 1 096 2004 2 841 843 2003 1 810 811 2002 6 872 878 2001 1 008 *TUİK-SSK İstatistik Yıllığı

Yüz bin işçide iş kazası oranlarında diğer ülkelere göre ülkemiz metal eşya imalatı sektöründe ilk sıralarda yer alırken, ölümlü iş kazalarında inşaat, imalat ve nakliyat, maden sektörlerinde ilk üç ülke içinde yer almaktadır. (ILO)

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ İşyerlerinde işin yürütülmesi sırasında, çeşitli nedenlerden kaynaklanan sağlığa zarar verebilecek koşullardan korunmak amacıyla yapılan sistemli ve bilimsel çalışmalardır.

İŞ SAĞLıĞı VE GÜVENLIĞININ AMACı Sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamı sağlamak, Çalışma ortamından kaynaklanan sağlık ve güvenlik risklerini önlemek, Çalışanların sağlık, güvenlik ve refahını sağlamak ve geliştirmek, Üretimin devamlılığını sağlamak, Verimi artırmaktır.

İş sağlığı ve güvenliğinin öncelikli hedefi ; çalışanları, iş kazalarından ve meslek hastalıklarından korumaktır.

İş sağlığı ve güvenliği konusunda devlet, işçi ve işveren kesiminin birbirinden farklı ancak birbirini tamamlayan görevleri vardır. DEVLET MEVZUAT YAPMA,TEŞKİLATLANMA, DENETİM,YAPTIRIM UYGULAMA İŞVEREN ÖNLEM ALMA İŞÇİ ALINAN ÖNLEMLERE UYMA

MEVZUAT ANAYASA ULUSLARARASI SÖZLEŞMELER: 155 No'lu İs Sağliği ve Güvenliği ve Çalısma Ortamına İlişkin Sözleşme ve 161 No'lu İş Sağlığı Hizmetlerine İlişkin Sözleşme www.casgem.gov.tr AB 89/391 Direktifi

KANUNLAR: 4857 sayılı İş Kanunu, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu, 1593 sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanunu, 3572 sayılı İşyeri Açma Ve Çalışma Ruhsatlarına Dair Kanun, 5393 sayılı Belediye Kanunu, 3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu, 854 sayılı Deniz İş Kanunu, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu, 3213 sayılı Maden Kanunu, 3194 sayılı İmar Kanunu, 3153 sayılı Radyoloji, Radyum ve Elektrikle Tedavi ve Diğer Fizyoterapi Müesseseleri Hakkında Kanun. www.casgem.gov.tr

YÖNETMELİKLER: İş sağlığı ve güvenliği hizmetleri yönetmeliği, İş güvenliği uzmanlarının görev yetki ve eğitimleri hakkında yönetmelik, İşyeri hekimleri ve diğer sağlık personelinin görev yetki ve eğitimleri hakkında yönetmelik, vb.

İŞVERENIN GÖREV VE SORUMLULUKLARI İşyerlerinde iş sağlığı ve güvenliği önlemlerinin alınması yükümlülüğü, işverenlerin gözetme borcunun doğal sonucudur. Bu borç; İş akdinin içeriğinden, Kamu hukuku kuralı niteliği taşıyan iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin hükümlerden, kaynaklanır.

Gerekli her türlü önlemi alma yükümlülüğü Çalıştırma yasağına uyma Eğitim verme ve bilgilendirme yükümlülüğü Örgütlenme yükümlülüğü Denetleme yükümlülüğü Kayıt ve Bildirim

İŞÇİNİN KİŞİLİĞİNİN KORUNMASI GENEL OLARAK TBK MADDE 417- İşveren, hizmet ilişkisinde işçinin kişiliğini korumak ve saygı göstermek ve işyerinde dürüstlük ilkelerine uygun bir düzeni sağlamakla, özellikle işçilerin psikolojik ve cinsel tacize uğramamaları ve bu tür tacizlere uğramış olanların daha fazla zarar görmemeleri için gerekli önlemleri almakla yükümlüdür.

İşveren, işyerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için gerekli her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansız bulundurmak; işçiler de iş sağlığı ve güvenliği konusunda alınan her türlü önleme uymakla yükümlüdür. İşverenin yukarıdaki hükümler dâhil, kanuna ve sözleşmeye aykırı davranışı nedeniyle işçinin ölümü, vücut bütünlüğünün zedelenmesi veya kişilik haklarının ihlaline bağlı zararların tazmini, sözleşmeye aykırılıktan doğan sorumluluk hükümlerine tabidir. www.casgem.gov.tr

İŞVERENIN GÖREV VE SORUMLULUKLARı İşverenin İşçiyi Koruma Borcu İşveren, hizmet ilişkisinde işçinin kişiliğini korumak ve saygı göstermek ve işyerinde dürüstlük ilkelerine uygun bir düzeni sağlamakla, özellikle işçilerin psikolojik ve cinsel tacize uğramamaları ve bu tür tacizlere uğramış olanların daha fazla zarar görmemeleri için gerekli önlemleri almakla yükümlüdür (Türk Borçlar Kanunu m. 417/I).

GÖZETEME BORCUNUN GÖRÜNÜMÜ: İş Sağlığı ve Güvenliği Önlemleri Alma Yükümlülüğü İşveren, işyerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için gerekli her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansız bulundurmak; işçiler de iş sağlığı ve güvenliği konusunda alınan her türlü önleme uymakla yükümlüdür (Türk Borçlar Kanunu m. 417/II).

4857 İŞ KANUNU İş Sağlığı ve güvenliğine ilişkin çeşitli düzenlemeler öngörülmektedir. Ancak ana düzenlemelerin md.77 vd. nın 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamına taşınmıştır.

ÇALıŞTıRMA YASAĞıNA UYMA Sağlık durumu gece çalışmalarına müsait olmayan işçiler gece postalarında çalıştırılamaz (Sağlık Rapor olmalı). 15 yaşını tamamlamamış ve ilköğrenimini bitirmemiş kişiler çalıştırılamaz. www.casgem.gov.tr

ÇALıŞTıRMA YASAĞıNA UYMA Maden ocakları ile kablo döşemesi, kanalizasyon ve tünel inşaatı gibi yeraltında veya su altında çalışılacak işlerde 18 yaşını doldurmamış erkek ve her yaştaki kadınların çalıştırılması yasaktır. Sanayi kapsamındaki işlerde on sekiz yaşını doldurmamış çocuk ve genç işçilerin gece çalıştırılması yasaktır.

ÇALıŞTıRMA YASAĞıNA UYMA Kadın işçilerin, doğumdan önce sekiz ve doğumdan sonra sekiz hafta olmak üzere toplam on altı haftalık süre için çalıştırılmamaları esastır. Doktorun onayı ile kadın işçi isterse doğumdan önceki üç haftaya kadar işyerinde çalışabilir, kalan süreyi doğumdan sonra kullanabilir.

6331 SAYıLı IŞ SAĞLıĞı VE GÜVENLIĞI KANUNU BELİRGİN ÖZELLİKLERİ -RİSK DEĞERLENDİRMESİ -ÇALIŞANALRIN KATILIMI -UZMAN KATKISININ SAĞLANMASI --ÇALIŞANALRIN BİLGİLENDİRİLMESİ -ÇALIŞANALRIN EĞİTİMİ -KORUMA ÖNLEME ANLAYIŞI www.casgem.gov.tr

6331 SAYıLı IŞ SAĞLıĞı VE GÜVENLIĞI KANUNU İŞVERENİN YÜKÜMLÜLÜKLERİ 1 - İşverenin Genel Yükümlülükleri İşveren, çalışanların işle ilgili sağlık ve güvenliğini sağlamakla yükümlü olup bu çerçevede; a) Mesleki risklerin önlenmesi, eğitim ve bilgi verilmesi dâhil her türlü tedbirin alınması, organizasyonun yapılması, gerekli araç ve gereçlerin sağlanması, sağlık ve güvenlik tedbirlerinin değişen şartlara uygun hale getirilmesi ve mevcut durumun iyileştirilmesi için çalışmalar yapar. b) İşyerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerine uyulup uyulmadığını izler, denetler ve uygunsuzlukların giderilmesini sağlar.. www.casgem.gov.tr

c) Risk değerlendirmesi yapar veya yaptırır. d) Çalışana görev verirken, çalışanın sağlık ve güvenlik yönünden işe uygunluğunu göz önüne alır. e) Yeterli bilgi ve talimat verilenler dışındaki çalışanların hayati ve özel tehlike bulunan yerlere girmemesi için gerekli tedbirleri alır. İşyeri dışındaki uzman kişi ve kuruluşlardan hizmet alınması, işverenin sorumluluklarını ortadan kaldırmaz. Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği alanındaki yükümlülükleri, işverenin sorumluluklarını etkilemez. İşveren, iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerinin maliyetini çalışanlara yansıtamaz. www.casgem.gov.tr 27/8 0

2 İŞVERENIN İŞ SAĞLıĞı VE GÜVENLIĞI HIZMETLERINE YÖNELIK YÜKÜMLÜLÜKLERI Mesleki risklerin önlenmesi ve bu risklerden korunulmasına yönelik çalışmaları da kapsayacak, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin sunulması için işveren; a) Çalışanları arasından iş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi ve diğer sağlık personeli görevlendirir. Çalışanları arasında belirlenen niteliklere sahip personel bulunmaması hâlinde, bu hizmetin tamamını veya bir kısmını ortak sağlık ve güvenlik birimlerinden hizmet alarak yerine getirebilir. Ancak belirlenen niteliklere ve gerekli belgeye sahip olması hâlinde, tehlike sınıfı ve çalışan sayısı dikkate alınarak, bu hizmetin yerine getirilmesini kendisi üstlenebilir. www.casgem.gov.tr

b) Görevlendirdikleri kişi veya hizmet aldığı kurum ve kuruluşların görevlerini yerine getirmeleri amacıyla araç, gereç, mekân ve zaman gibi gerekli bütün ihtiyaçlarını karşılar. c) İşyerinde sağlık ve güvenlik hizmetlerini yürütenler arasında iş birliği ve koordinasyonu sağlar. www.casgem.gov.tr 29/8 0

d) Görevlendirdikleri kişi veya hizmet aldığı kurum ve kuruluşlar tarafından iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili mevzuata uygun olan ve yazılı olarak bildirilen tedbirleri yerine getirir. e) Çalışanların sağlık ve güvenliğini etkilediği bilinen veya etkilemesi muhtemel konular hakkında; görevlendirdikleri kişi veya hizmet aldığı kurum ve kuruluşları, başka işyerlerinden çalışmak üzere kendi işyerine gelen çalışanları ve bunların işverenlerini bilgilendirir. Tam süreli işyeri hekimi görevlendirilen işyerlerinde, diğer sağlık personeli görevlendirilmesi zorunlu değildir. www.casgem.gov.tr

3 İŞVERENIN RISK DEĞERLENDIRMESI YAPARKEN DIKKAT EDECEĞI HUSUSLAR VE YÜKÜMLÜLÜKLERI a) Belirli risklerden etkilenecek çalışanların durumu. b) Kullanılacak iş ekipmanı ile kimyasal madde ve müstahzarların seçimi. c) İşyerinin tertip ve düzeni. d)genç, yaşlı, engelli, gebe veya emziren çalışanlar gibi özel politika gerektiren gruplar ile kadın çalışanların durumu. www.casgem.gov.tr

İşveren, yapılacak risk değerlendirmesi sonucu alınacak iş sağlığı ve güvenliği tedbirleri ile kullanılması gereken koruyucu donanım veya ekipmanı belirler. İşyerinde uygulanacak iş sağlığı ve güvenliği tedbirleri, çalışma şekilleri ve üretim yöntemleri; çalışanların sağlık ve güvenlik yönünden korunma düzeyini yükseltecek ve işyerinin idari yapılanmasının her kademesinde uygulanabilir nitelikte olmalıdır. İşveren, iş sağlığı ve güvenliği yönünden çalışma ortamına ve çalışanların bu ortamda maruz kaldığı risklerin belirlenmesine yönelik gerekli kontrol, ölçüm, inceleme ve araştırmaların yapılmasını sağlar. www.casgem.gov.tr 32/8 0

4 İŞVERENIN ACIL DURUM PLANLARı, YANGıNLA MÜCADELE VE İLK YARDıM KONULARıNDAKI YÜKÜMLÜKLERI a) Çalışma ortamı, kullanılan maddeler, iş ekipmanı ile çevre şartlarını dikkate alarak meydana gelebilecek acil durumları önceden değerlendirerek, çalışanları ve çalışma çevresini etkilemesi mümkün ve muhtemel acil durumları belirler ve bunların olumsuz etkilerini önleyici ve sınırlandırıcı tedbirleri alır. b) Acil durumların olumsuz etkilerinden korunmak üzere gerekli ölçüm ve değerlendirmeleri yapar, acil durum planlarını hazırlar. www.casgem.gov.tr

c) Acil durumlarla mücadele için işyerinin büyüklüğü ve taşıdığı özel tehlikeler, yapılan işin niteliği, çalışan sayısı ile işyerinde bulunan diğer kişileri dikkate alarak; önleme, koruma, tahliye, yangınla mücadele, ilk yardım ve benzeri konularda uygun donanıma sahip ve bu konularda eğitimli yeterli sayıda kişiyi görevlendirir, araç ve gereçleri sağlayarak eğitim ve tatbikatları yaptırır ve ekiplerin her zaman hazır bulunmalarını sağlar. d) Özellikle ilk yardım, acil tıbbi müdahale, kurtarma ve yangınla mücadele konularında, işyeri dışındaki kuruluşlarla irtibatı sağlayacak gerekli düzenlemeleri yapar. www.casgem.gov.tr 34/8 0

5 İŞVERENIN İŞ KAZASı VE MESLEK HASTALıKLARıNıN KAYıT VE BILDIRIMI KONULARıNDAKI YÜKÜMLÜKLERI a) Bütün iş kazalarının ve meslek hastalıklarının kaydını tutar, gerekli incelemeleri yaparak bunlar ile ilgili raporları düzenler. b)işyerinde meydana gelen ancak yaralanma veya ölüme neden olmadığı halde işyeri ya da iş ekipmanının zarara uğramasına yol açan veya çalışan, işyeri ya da iş ekipmanını zarara uğratma potansiyeli olan olayları inceleyerek bunlar ile ilgili raporları düzenler. İşveren, aşağıdaki hallerde belirtilen sürede Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirimde bulunur: a)iş kazalarını kazadan sonraki üç iş günü içinde. b) Sağlık hizmeti sunucuları veya işyeri hekimi tarafından kendisine bildirilen meslek hastalıklarını, öğrendiği tarihten itibaren üç iş günü içinde. İşyeri hekimi veya sağlık hizmeti sunucuları; meslek hastalığı ön tanısı koydukları vakaları, Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucularına sevk eder. www.casgem.gov.tr

6 İŞVERENIN SAĞLıK GÖZETIMI KONUSUNDAKI YÜKÜMLÜLÜKLERI a) Çalışanların işyerinde maruz kalacakları sağlık ve güvenlik risklerini dikkate alarak sağlık gözetimine tabi tutulmalarını sağlar. b) Aşağıdaki hallerde çalışanların sağlık muayenelerinin yapılmasını sağlamak zorundadır: 1) İşe girişlerinde. 2) İş değişikliğinde. 3)İş kazası, meslek hastalığı veya sağlık nedeniyle tekrarlanan işten uzaklaşmalarından sonra işe dönüşlerinde talep etmeleri hâlinde. 4) İşin devamı süresince, çalışanın ve işin niteliği ile işyerinin tehlike sınıfına göre Bakanlıkça belirlenen düzenli aralıklarla. www.casgem.gov.tr

Tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde çalışacaklar, yapacakları işe uygun olduklarını belirten sağlık raporu olmadan işe başlatılamaz. Sağlık gözetiminden doğan maliyet ve bu gözetimden kaynaklı her türlü ek maliyet işverence karşılanır, çalışana yansıtılamaz. Sağlık muayenesi yaptırılan çalışanın özel hayatı ve itibarının korunması açısından sağlık bilgileri gizli tutulur. www.casgem.gov.tr 37/8 0

7 İŞVERENIN ÇALıŞANLARı BILGILENDIRMESI KONUSUNDAKI YÜKÜMLÜLÜKLERI İşyerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması ve sürdürülebilmesi amacıyla işveren, çalışanları ve çalışan temsilcilerini işyerinin özelliklerini de dikkate alarak aşağıdaki konularda bilgilendirir: a) İşyerinde karşılaşılabilecek sağlık ve güvenlik riskleri, koruyucu ve önleyici tedbirler. b) Kendileri ile ilgili yasal hak ve sorumluluklar. c)ilk yardım, olağan dışı durumlar, afetler ve yangınla mücadele ve tahliye işleri konusunda görevlendirilen kişiler. www.casgem.gov.tr

İşveren; a) 12 nci maddede belirtilen ciddi ve yakın tehlikeye maruz kalan veya kalma riski olan bütün çalışanları, tehlikeler ile bunlardan doğan risklere karşı alınmış ve alınacak tedbirler hakkında derhal bilgilendirir. b) Başka işyerlerinden çalışmak üzere kendi işyerine gelen çalışanların birinci fıkrada belirtilen bilgileri almalarını sağlamak üzere, söz konusu çalışanların işverenlerine gerekli bilgileri verir. c) Risk değerlendirmesi, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili koruyucu ve önleyici tedbirler, ölçüm, analiz, teknik kontrol, kayıtlar, raporlar ve teftişten elde edilen bilgilere, destek elemanları ile çalışan temsilcilerinin ulaşmasını sağlar. www.casgem.gov.tr 39/8 0

8 İŞVERENIN ÇALıŞANLARıN EĞITIMI KONUSUNDAKI YÜKÜMLÜLÜKLERI a) İşveren, çalışanların iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerini almasını sağlar. Bu eğitim özellikle; işe başlamadan önce, çalışma yeri veya iş değişikliğinde, iş ekipmanının değişmesi hâlinde veya yeni teknoloji uygulanması hâlinde verilir. Eğitimler, değişen ve ortaya çıkan yeni risklere uygun olarak yenilenir, gerektiğinde ve düzenli aralıklarla tekrarlanır. b) Çalışan temsilcileri özel olarak eğitilir. c) Mesleki eğitim alma zorunluluğu bulunan tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işlerde, yapacağı işle ilgili mesleki eğitim aldığını belgeleyemeyenler çalıştırılamaz. d) İş kazası geçiren veya meslek hastalığına yakalanan çalışana işe başlamadan önce, söz konusu kazanın veya meslek hastalığının sebepleri, korunma yolları ve güvenli çalışma yöntemleri ile ilgili ilave eğitim verilir. Ayrıca, herhangi bir sebeple altı aydan fazla süreyle işten uzak kalanlara, tekrar işe başlatılmadan önce bilgi yenileme eğitimi verilir. www.casgem.gov.tr

e) Tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde; yapılacak işlerde karşılaşılacak sağlık ve güvenlik riskleri ile ilgili yeterli bilgi ve talimatları içeren eğitimin alındığına dair belge olmaksızın, başka işyerlerinden çalışmak üzere gelen çalışanlar işe başlatılamaz. f) Geçici iş ilişkisi kurulan işveren, iş sağlığı ve güvenliği risklerine karşı çalışana gerekli eğitimin verilmesini sağlar. g) Bu madde kapsamında verilecek eğitimin maliyeti çalışanlara yansıtılamaz. Eğitimlerde geçen süre çalışma süresinden sayılır. Eğitim sürelerinin haftalık çalışma süresinin üzerinde olması hâlinde, bu süreler fazla sürelerle çalışma veya fazla çalışma olarak değerlendirilir. www.casgem.gov.tr 41/8 0

9 İŞVERENIN ÇALıŞANLARıN GÖRÜŞLERININ ALıNMASı VE KATıLıMLARıNıN SAĞLANMASı KONUSUNDAKI YÜKÜMLÜLÜKLERI İşveren, görüş alma ve katılımın sağlanması konusunda, çalışanlara veya iki ve daha fazla çalışan temsilcisinin bulunduğu işyerlerinde varsa işyeri yetkili sendika temsilcilerine yoksa çalışan temsilcilerine aşağıdaki imkânları sağlar: a)iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili konularda görüşlerinin alınması, teklif getirme hakkının tanınması ve bu konulardaki görüşmelerde yer alma ve katılımlarının sağlanması. b) Yeni teknolojilerin uygulanması, seçilecek işekipmanı, çalışma ortamı ve şartlarının çalışanların sağlık ve güvenliğine etkisi konularında görüşlerinin alınması. www.casgem.gov.tr

İşveren, destek elemanları ile çalışan temsilcilerinin aşağıdaki konularda önceden görüşlerinin alınmasını sağlar: a)işyerinden görevlendirilecek veya işyeri dışından hizmet alınacak işyeri hekimi, iş güvenliği uzmanı ve diğer personel ile ilk yardım, yangınla mücadele ve tahliye işleri için kişilerin görevlendirilmesi. b) Risk değerlendirmesi yapılarak, alınması gereken koruyucu ve önleyici tedbirlerin ve kullanılması gereken koruyucu donanım ve ekipmanın belirlenmesi. c) Sağlık ve güvenlik risklerinin önlenmesi ve koruyucu hizmetlerin yürütülmesi. d)çalışanların bilgilendirilmesi. e)çalışanlara verilecek eğitimin planlanması. Çalışanların veya çalışan temsilcilerinin, işyerinde iş sağlığı ve güvenliği için alınan önlemlerin yetersiz olduğu durumlarda veya teftiş sırasında, yetkili makama başvurmalarından dolayı hakları kısıtlanamaz. 43/8 0 www.casgem.gov.tr

10 İŞVERENIN ÇALıŞAN TEMSILCISI KONUSUNDAKI YÜKÜMLÜLÜKLERI İşveren; işyerinin değişik bölümlerindeki riskler ve çalışan sayılarını göz önünde bulundurarak dengeli dağılıma özen göstermek kaydıyla, çalışanlar arasında yapılacak seçim veya seçimle belirlenemediği durumda atama yoluyla, aşağıda belirtilen sayılarda çalışan temsilcisini görevlendirir. a) İki ile elli arasında çalışanı bulunan işyerlerinde bir. b)ellibir ile yüz arasında çalışanı bulunan işyerlerinde iki. c)yüzbir ile beşyüz arasında çalışanı bulunan işyerlerinde üç. d)beşyüzbir ile bin arasında çalışanı bulunan işyerlerinde dört. e)binbir ile ikibin arasında çalışanı bulunan işyerlerinde beş. f)ikibinbir ve üzeri çalışanı bulunan işyerlerinde altı. Birden fazla çalışan temsilcisinin bulunması durumunda baş temsilci, çalışan temsilcileri arasında yapılacak seçimle belirlenir. www.casgem.gov.tr

Çalışan temsilcileri, tehlike kaynağının yok edilmesi veya tehlikeden kaynaklanan riskin azaltılması için, işverene öneride bulunma ve işverenden gerekli tedbirlerin alınmasını isteme hakkına sahiptir. Görevlerini yürütmeleri nedeniyle, çalışan temsilcileri ve destek elemanlarının hakları kısıtlanamaz ve görevlerini yerine getirebilmeleri için işveren tarafından gerekli imkânlar sağlanır. İşyerinde yetkili sendika bulunması hâlinde, işyeri sendika temsilcileri çalışan temsilcisi olarak da görev yapar. www.casgem.gov.tr 45/8 0

11 İŞVERENIN İŞ SAĞLıĞı VE GÜVENLIĞI KURULU KONUSUNDAKI YÜKÜMLÜLÜKLERI 1) Elli ve daha fazla çalışanın bulunduğu ve altı aydan fazla süren sürekli işlerin yapıldığı işyerlerinde işveren, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili çalışmalarda bulunmak üzere kurul oluşturur. İşveren, iş sağlığı ve güvenliği mevzuatına uygun kurul kararlarını uygular. www.casgem.gov.tr

2) Altı aydan fazla süren asıl işveren-alt işveren ilişkisinin bulunduğu hallerde; a) Asıl işveren ve alt işveren tarafından ayrı ayrı kurul oluşturulmuş ise, faaliyetlerin yürütülmesi ve kararların uygulanması konusunda iş birliği ve koordinasyon asıl işverence sağlanır. b) Asıl işveren tarafından kurul oluşturulmuş ise, kurul oluşturması gerekmeyen alt işveren, koordinasyonu sağlamak üzere vekâleten yetkili bir temsilci atar. c) İşyerinde kurul oluşturması gerekmeyen asıl işveren, alt işverenin oluşturduğu kurula iş birliği ve koordinasyonu sağlamak üzere vekâleten yetkili bir temsilci atar. ç) Kurul oluşturması gerekmeyen asıl işveren ve alt işverenin toplam çalışan sayısı elliden fazla ise, koordinasyonu asıl işverence yapılmak kaydıyla, asıl işveren ve alt işveren tarafından birlikte bir kurul oluşturulur. 3) Aynı çalışma alanında birden fazla işverenin bulunması ve bu işverenlerce birden fazla kurulun oluşturulması hâlinde işverenler, birbirlerinin çalışmalarını etkileyebilecek kurul kararları hakkında diğer işverenleri bilgilendirir. www.casgem.gov.tr 47/8 0

İŞ KAZALARı/MESLEK HASTALıKLARıNıN HUKUKI SONUÇLARı 1. SGK TARAFINDAN SİGORTALIYA VE HAK SAHİPLERİNE SAĞLANAN EDİMLER a. Sigortalı İşçiye Sağlanan Edimler -Sağlık Yardımları (5510 SK md.63) - Geçici ve Sürekli İş Göremezlik Ödenekleri (md.18-19) b. Sigortalının Ölümünde Hak Sahiplerine Sağlanan Edimler Hak sahiplerine gelir bağlanması (md.20).

2. İŞ KAZASI-MESLEK HASTALIĞINDA İŞVERENİN VE ÜÇÜNCÜ KİŞİLERİN KURUMA KARŞI HUKUKİ SORUMLULUĞU İş Kazasını/meslek hastalığı bildirme yükümlüğünü yerine getirmeyen, kasten eksik ve yanlış bildiren işverene, yapılan masraflar ve ödenen geçici iş göremezlik ödenekleri için Kurumca rücu edilebilir.

İş Kazasının Meslek hastalığının işverenin kastı veya iş sağlığı-güvenliği mevzuatına aykırı davranışı sonucu ortaya çıkması durumunda, işveren Kuruma karşı sorumlu olur. Kurumca sigortalıya veya hak sahiplerine mevzuat gereğince yapılan veya ileride yapılması gereken ödemeler ile bağlanan gelirin başladığı tarihteki ilk peşin sermaye değeri toplamı, sigortalı ve hak sahiplerinin işverenden isteyebilecekleri tutarlarla sınırlı olmak üzere Kurumca işverene ödettirilir(5510 SK md.21/i).

Kaçınılmazlık durumunda işverenin iş kazasından/meslek hastalığı sorumluluğu, iş kazası tamamen kaçınılmazlık sonucu ortaya çıkmışsa, hakim işverenin sorumluluğunu Türk Borçlar Kanunu 43.md. uyarınca hakkaniyet ölçüsünde tespit eder.

İş Kazası/meslek hastalığı üçüncü bir kişinin kusuru nedeniyle meydana gelmişse, sigortalıya veya hak sahiplerine yapılan veya ileride yapılması gereken ödemeler ile bağlanan gelirin başladığı tarihteki ilk peşin sermaye değerinin yarısı zarara sebep olan üçüncü kişilere ve şayet kusurları varsa bunları çalıştıranlara rücu edilir(md.21/iv).

3. SİGORTALININ KURUMA KARŞI SORUMLULUĞU Sigortalı nedensiz ve mazeretsiz olarak uğradığı iş kazası gerektirdiği hekim tarafından bildirilen tedavi ve tedbirlere uymazsa, bu nedenle tedavi süresi uzar, sürekli iş göremezlik derecesi artarsa, malul kalırsa, maluliyet derecesi artarsa bu durum hekim raporuyla belgelenirse sürekli iş göremezlik gelirinin dörttebirine kadar oranı eksiltilebilir(md.22/i-a). Sigortalı kendi ağır kusuru nedeniyle iş kazasına uğrar ve bu durum belgelerle tespit edilirse, kusur derecesinin üçte-biri oranında bağlanan gelir eksiltilebilir(md.22/i-b). İş Kazasına sigortalının kendi kasti davranışları yol açmışsa, Kurumun önerdiği tedaviyi kabul etmezse, gelirin yarısı eksiltilebilir(md.22/i-c).

4. İŞ KAZASI/MESLEK HASTALIĞINDAN DOĞAN MADDİ VE MANEVİ TAZMİNAT DAVALARI İşçinin iş kazasından/meslek HASTALIĞINDAN doğan tüm zararını bazı hallerde doğrudan doğruya işveren ödemek zorunda kalır (Y.9HD, 22.2.1979, 15418/2433; YHGK, 18.1.1969, 9-11/49). Her şeyden önce, 5510 SK kapsamı dışında kalan (md.6) iş akdiyle çalışanlara kurumca herhangi bir yardım ve ödeme yapılmayacağından, bunlar tüm zararlarının tazmini için işverene başvurabilirler.

Öte yandan 5510 SK md.97 gereği, iş kazaları ve meslek hastalıkları nedeni ile hak kazanılan gelir ve aylıkların, hakkın kazanıldığı tarihten itibaren beş yıl içinde istenmezse zamanaşımına uğrayacağı düzenlenmiştir. Ancak işverenin gözetme borcuna aykırı davranışından doğan tazminat davaları 10 yıllık zamanaşımına tabidir. Yasal süresi içerisinde Kuruma başvurmaması nedeniyle zamanaşımı süresini geçiren işçi, on yıllık zamanaşımı süresi içinde (TBK md.146) zararının tümünü işverenden talep edebilir.

Öncelikle İş ve Sosyal Güvenlik mevzuatımızda, sigortalı veya hak sahiplerinin Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile sağlanan haklar dışında kalan zararlarını işverenden isteyip isteyemeyecekleri konusunda bir düzenleme yer almamıştır. Ancak genel hükümlere göre, mağdurun zararının zarar veren tarafından karşılanması gerekir. Bu nedenle, işçinin veya ölümü halinde destekten yoksun kalanların SGK tarafından karşılanmayan zararları için işverene başvurabilecekleri hem öğreti hem de yargısal içtihat tarafından kabul edilmektedir (Y.21HD, 27.06.2007, 8888/10428; YHGK, 19.11.1975, 10-398/1315; Y.21 HD, 3.2.2009, 831/71333).

Yargıtay, işçi veya hak sahiplerinin haklarını almak için öncelikle Sosyal Güvenlik Kuruma başvurmaları ve mahkemece tazminata hükmedilmeden bunun sonucunun beklenmesi gerektiğini karara bağlamaktadır. Bunun için hak sahiplerine önel vermektedir (Bkz. Y.21HD, 27.06.2007, 8888/10428; Y.21.HD, 28.09.2006, 5863/9097).

İşçi, işverenin gözetme borcuna aykırı davranışı sonucunda meydana gelen iş kazası nedeniyle uğradığı bedensel zararlarının tazminini talep edebilir (TBK md.54-55). Bunun gibi, işçi bu tazminat yanında koşulları varsa işverenden ayrıca manevi tazminat da isteyebilir (TBK md.56). Bunun dışında, işçinin ölümü halinde onun desteğinden yoksun kalanlar da maddi tazminat zararlarının tazmini talep edebilirler (TBK md.53). Ayrıca manevi tazminat talep edebilirler (TBK md.56).

Teşekkürler zekiokur@hotmail.com