T.C. ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İŞLETME ANABİLİM DALI WEB TABANLI UZAKTAN EĞİTİM SİSTEMİ VE ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ ÖĞRETİM ELEMANLARININ YATKINLIKLARI Sinan YALÇINKAYA YÜKSEK LİSANS TEZİ ADANA / 2006
T.C. ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İŞLETME ANABİLİM DALI WEB TABANLI UZAKTAN EĞİTİM SİSTEMİ VE ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ ÖĞRETİM ELEMANLARININ YATKINLIKLARI Sinan YALÇINKAYA DANIŞMAN: Yrd.Doç.Dr. Erkut DÜZAKIN YÜKSEK LİSANS TEZİ ADANA / 2006
Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğüne, Bu çalışma, jürimiz tarafından İşletme Anabilim Dalında YÜKSEK LİSANS TEZİ olarak kabul edilmiştir. Başkan: Yrd.Doç.Dr. Erkut DÜZAKIN (Danışman) Üye: Doç.Dr.Yıldırım Beyazıt ÖNAL Üye: Yrd.Doç.Dr. Neşe ALGAN ONAY Yukarıdaki imzaların, adı geçen öğretim elemanlarına ait olduklarını onaylarım..../.../... Prof.Dr. Nihat KÜÇÜKSAVAŞ Enstitü Müdürü Not:Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu ndaki hükümlere tabidir.
I ÖZET WEB TABANLI UZAKTAN EĞİTİM SİSTEMİ VE ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ ÖĞRETİM ELEMANLARININ YATKINLIKLARI Sinan YALÇINKAYA Yüksek Lisans Tezi, İşletme Anabilim Dalı Danışman: Yrd.Doç.Dr. Erkut DÜZAKIN Temmuz 2006, 89 Sayfa Bu çalışmada web tabanlı uzaktan eğitim sistemi incelenerek, Çukurova Üniversitesi öğretim elemanlarının web tabanlı uzaktan eğitim sistemine yatkınlıkları incelenmiştir. Araştırma sonucunda Çukurova Üniversitesi öğretim elemanları bilgisayarı internette araştırma yapmak, e-posta aracılığıyla iletişim kurmak, elektronik hizmetlerden faydalanmak ve sunum / gösterim yapmak için sıklıkla kullanırken, web tabanlı eğitim için önemli olan forumlara katılım, görüntülü ve sesli sohbet, çoklu ortam oluşturma ve internette ders sunumu için kullanmamaktadırlar. Öğretim elemanları örgün eğitimin uzaktan eğitim araçlarıyla desteklendiği takdirde başarısının artacağını, fakat tek başına uzaktan eğitim sisteminin örgün eğitimin yerini tutmayacağını ifade etmişlerdir. Öğretim elemanları yüksek öğretim sisteminin yeniden yapılandırılması gerektiğini belirtirken teknik işleri yürütecek bir arabirim olduğunda uzaktan eğitim sistemi oluşturma fikrine sıcak bakmaktadırlar. Anahtar Kelimeler: Uzaktan Eğitim, Web Tabanlı Uzaktan Eğitim Sistemi, Öğretim Elemanlarının Bilgisayar Kullanma Alışkanlıkları
II ABSTRACT WEB BASED DISTANCE LEARNING SYSTEM AND DISTANCE LEARNING FAMILIARITIES AMONG MEMBERS OF THE CUKUROVA UNIVERSITY Sinan YALÇINKAYA Master Thesis, Business Administration Department Supervisor: Assistant Prof. Erkut DÜZAKIN July 2006, 89 Pages In the thesis, web based distance learning system and distance learning familiarities among members of the Cukurova University has been researched. As a result of the research it was founded that major purposes of using computer among members of the Cukurova University are researching on the web, telecomunication with e-mail, using some electronic services and presentations. And also they are rarely using computer for chatting, forums, creating multimedia and preparing lecture contents and presenting them via internet. University members were agree on the success of the distance learning system whether it was supported by traditional education systems however it will be out of service if used as sole media. And members supporting the idea of structural renewal on higher the Turkish Higher Education System and they have mentioned that they will create distance learning systems when a stand-alone module is present for conducting technical functions. Keywords: Distance Learning, Web Based Distance Learning System, Learning Familiarities of University Staff
III ÖNSÖZ Bu tezin oluşturulmasında, çalışmalarıma titizlikle yön veren ve her aşamasında katkılarını esirgemeyen değerli hocam Yrd.Doç.Dr.Erkut DÜZAKIN a teşekkürü borç bilirim. Çalışmanın hazırlanmasında, katkı ve desteklerini esirgemeyen başta sayın hocalarım, Doç.Dr.Canan MADRAN, Doç.Dr.Yıldırım Beyazıt ÖNAL, Dr.Dilek Yavuz ERKAN, sevgili arkadaşım Tufan ÖZSOY a, anketimize katılan değerli öğretim elemanlarına ve bu çalışmaya herhangi bir şekilde emeği geçmiş kişi ve kuruluşlara teşekkür ederim. Ayrıca tezimi hazırlarken her zaman sabır ve anlayışla beni destekleyen ve bu noktaya gelmemdeki en önemli etken olan babam Yusuf Ziya YALÇINKAYA ve annem Hesna YALÇINKAYA ya müteşekkirim. Bu çalışma, İİBF2005YL4 numaralı proje kapsamında Çukurova Üniversitesi Araştırma Fonu tarafından desteklenmiştir. Sinan YALÇINKAYA Temmuz 2006 Adana
IV İÇİNDEKİLER Sayfa BİRİNCİ BÖLÜM GİRİŞ 1 1.1. Problem 2 1.2. Amaç 5 1.3. Önem 6 1.4. Varsayımlar 6 1.5. Sınırlılıklar 7 1.6. Araştırma Modeli 7 1.7. Evren ve Örneklem 7 1.8. Verilerin Toplanması 8 1.9. Verilerin İşlenmesi ve Çözümlenmesi 9 İKİNCİ BÖLÜM UZAKTAN EĞİTİM SİSTEMİ 10 2.1.Uzaktan Eğitimin Tanımı 10 2.2.Uzaktan Eğitimin Tarihçesi ve Süreçleri 11 2.3.Bilgi Teknolojileri ve Uzaktan Eğitim 14 2.4.Uzaktan Eğitim Sistemi Tasarımı 17 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM WEB TABANLI UZAKTAN EĞİTİM SİSTEMİ VE UYGULAMA ÖRNEKLERİ 19 3.1.Web Tabanlı Uzaktan Eğitim Sisteminin Yararları ve Sınırlılıkları 20 3.2.Web Tabanlı Uzaktan Eğitim Sisteminin İşleyişi 24 3.3.Web Tabanlı Uzaktan Eğitim Sisteminin Temel Öğeleri 26 3.4.Türkiye de Web Tabanlı Uzaktan Eğitim Uygulamaları 31 3.4.1. E-Çukurova Bilgisayar Teknolojisi ve Programlama Programı 32 3.4.2. Sakarya Üniversitesi İDÖ Programı 44 3.4.3. Bilgi Üniversitesi e-mba Programı 48
V Sayfa 3.4.4. Ortadoğu Teknik Üniversitesi Uzaktan Eğitim Programları 49 3.4.5. Ahmet Yesevi Üniversitesi Uzaktan Eğitim Programı 51 3.5.Dünyada Uzaktan Eğitim Veren Üniversiteler 51 3.6.Web Tabanlı Uzaktan Eğitimde Standartlar 56 3.7.Web Tabanlı Uzaktan Eğitim Sisteminin Başarısızlık Nedenleri 60 3.8.E-Dönüşüme Hazırlıkta Türkiye Örneği 62 DÖRÜNCÜ BÖLÜM ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ ÖĞRETİM ELEMANLARININ WEB TABANLI UZAKTAN EĞİTİM SİSTEMİNE YATKINLIKLARI 67 BEŞİCİ BÖLÜM SONUÇ 76 KAYNAKÇA 80 EK 85 ÖZGEÇMİŞ 88
VI KISALTMALAR AB : Avrupa Birliği ABD: Amerika Birleşik Devletleri ADL: (Adavanced Disributed Learning) ADSL: İnternet bağlantı teknolojisi AJAX: Asynchronous JavaScript And XML AICC: Aviation Industry CBT Committee AR-GE: Araştırma Geliştirme BDE : Bilgisayar Destekli Eğitim BIBS: Berkeley Internet Broadcasting System (Berkeley İnternet Yayın Sistemi) BTSP: Bilgi Teknolojileri Sertifika Programı CAL: Bilgisayar Temelli Öğrenim CD: Compact Disc CML: Bilgisayar Temelli Öğrenim CSS: HTML için tasarım kalıbı. (Cascading Style Sheets) EIU: İktisatçı İstihbarat Birimi, (The Economist Intelligence Unit) GRE: Uluslararası bir yabancı dil sınavı. GRID: Ağa bağlı birden fazla bilgisayarların işlem güçlerinin birleştirerek, gerçekleştirilmesi saatler alacak işlemlerin birkaç saniyede hesaplanmasına imkan sağlayan bir teknoloji. GMAT: Uluslararası bir yabancı dil sınavı HTML: Zengin Metin Biçimlendirme Dili (Hyper Text Markup Language) IBM: International Business Machines ICT: Information and Communications Technologies (Bilişim ve iletişim teknolojileri) IDE_A: İnternete Dayalı Eğitim Asekron IEEE: Elektrik ve Elektronik Mühendisleri Enstitüsü. (Institute of Electrical and Electronics Engineers) IMM: On-line İnteraktif Çoklu Medya IMS: Bilgisayar Temelli Öğrenim ION: Informatics Online ISO: Uluslararası standartlar organizasyonu (International Organization for Standardization) KPSS: Kamu Personeli Seçme Sınavı
VII KPDS: Kamu Personeli Dil Sınavı LES : Lisansüstü Eğitim Sınavı LGS : Lise Giriş Sınavı LMS: Learning Management System (Öğrenim Yönetim Sistemi) LOM: Öğrenme nesnesi üst-verisi (learning object meta-data) MEB: Milli Eğitim Bakanlığı MIT: Massachusetts Institute of Technology SCORM: Shareble Content Object Reference Model (Paylaşılabilir İçerik Nesne Referans Modeli) SPSS: Bir istatistik programı (Statistical Package for Social Science) SQL: Yapısal Sorgulama Dili (Structural Query Language) TBV: Türk Bilişim Vakfı TV: Televizyon TOEFL: Yabancı dil sınavı OCW: Open Course Ware (Açık Kurs Takımı, MIT üniversitesinin serbest uzaktan eğitim projesi) ODTÜ: Orta Doğu Teknik Üniversitesi OKS: Liselere Giriş Sınavı ÖSS : Öğrenci Seçme Sınavı SEM: Sürekli Eğitim Merkezi SPSS: Statistical Package for Social Science (Sosyal bilimler için istatistik paketi) UE: Uzaktan Eğitim XML: Genişletilmiş İşaretleme Dili (extended Markup Language) WAP: Wireless Application Protocol (Kablosuz iletişim protokolü) YDS: Yabancı Dil Sınavı YÖK: Yüksek Öğretim Kurulu
VIII TABLOLAR LİSTESİ Sayfa TABLO 2.1. Dünyadaki Bazı Uzaktan Eğitim Uygulamalarının Başlangıç Tarihleri ve İlk Uygulamalar 11 TABLO 2.2. Uzaktan Eğitim Süreçleri 13 TABLO 3.1. Web Destekli Öğrenim Organizasyonunda Yer Alan Temel Öğeler ve Yeterliliğe Dayalı Özellikleri 31 TABLO 3.2. SCORM Standardına göre Hazırlanmış Nesneler İle SCORM Standardını Kullanmayan Nesnelerin Karşılaştırılması 59 TABLO 3.3. Dosya Türlerinin Öğrenim Yönetim Sistemi Tarafından İzlenebilirliği. 59 TABLO 3.4. E-Dönüşüme Hazır Olma Dünya Sıralaması (e-readiness rankings) 65 TABLO 4.1. Öğretim Elemanlarının Bilgisayar Kullanma Alışkanlıkları 70 TABLO 4.2. Akademik Unvan İle Sunum Gösterim Yapma Arasındaki İlişki 71 TABLO 4.3. Akademisyenlerin Yaşlarıyla Sunum/Gösteri Yapma Sıklıkları Arasındaki İlişki 72 TABLO 4.4. Öğretim Elemanlarının Bilgisayar Kullanma Becerileri 73 TABLO 4.5. Öğretim Elemanlarının Uzaktan Eğitim Hakkında Tutumları 74
IX ŞEKİLLER LİSTESİ Sayfa ŞEKİL 3.1. Ses ve Metin Tabanlı Sohbet ve Sunum Ekranı 30 ŞEKİL 3.2. E-Çukurova Ana Sayfası 34 ŞEKİL 3.3. Öğrenci Ana Sayfası 35 ŞEKİL 3.4. Posta Kutusu 36 ŞEKİL 3.5. Dosyalar 37 ŞEKİL 3.6. Duyurular 38 ŞEKİL 3.7. Tartışma Forumları 39 ŞEKİL 3.8. Sohbet Penceresi 40 ŞEKİL 3.9. Dersler Ana Sayfası 41 ŞEKİL 3.10. Ders Ayrıntıları Sayfası 42 ŞEKİL 3.11. Kişisel Profil Sayfası 43 ŞEKİL 3.12. Sakarya Üniversitesi İnternet Destekli Öğretim Akademik Yapılanma 44 ŞEKİL 3.13. Sakarya Üniversitesi İDÖ Projesi İçerik Geliştirme Süreci 47 ŞEKİL 3.14. OCW Örnek Ders Sunumu 53 ŞEKİL 3.15. OCW Örnek Ders Sunumu 54 ŞEKİL 3.16. Berkeley Üniversitesi Uzaktan Eğitim Programı Örnek Sayfa 55 ŞEKİL 3.17. İnternet Kullanıcı Yoğunluğu 63 ŞEKİL 4.1. Öğretim Elemanlarının Yaş Aralığı 67 ŞEKİL 4.2. Araştırmaya Katılan Öğretim Elemanlarının Akademik Unvanları 68 ŞEKİL 4.3. Öğretim Elemanlarının Günlük İnternet Kullanım Oranı 68 ŞEKİL 4.4. Öğretim Elemanlarının İnternete Bağlı Olma Süresi 69 ŞEKİL 4.5. Sunum ve Gösterim Yapma İle Akademik Unvan Arasındaki İlişki 72
1 BİRİNCİ BÖLÜM GİRİŞ Bilimle teknoloji arasında tabiî bir döngüsel ilişki vardır; bilimsel çalışmalar uygulamaya elverişli bilgi üreterek teknolojik gelişmeye yol açarken, teknolojik gelişmeler de bilimsel araştırmaların daha uygun şartlarda yapılmasını sağlayarak bilimsel gelişmeyi hızlandırmaktadır (Acun, 1998). Matbaanın icadı, insanların bilgi kaynakları olan kitaplara ulaşımını kolaylaştırarak bilginin paylaşımı ve dolayısıyla bilgi üretimi konularında önemli ölçüde etkili olmuştur. Matbaanın icadından bugüne kadar yaşanılan en büyük devrimin internet olduğu iddia edilebilir. Kitle iletişim araçlarının (radyo, televizyon) icadı ve verilerin sayısallaştırılarak elektronik ortamda saklanabilmesi bilgi paylaşımı konusunda önemli buluşlardır. Ancak, internetin yaygınlaşmasını bilgi üretimi ve bilginin paylaşımı konusunda yaşanan en büyük devrim olarak nitelendirmek yanlış olmayacaktır. Bilgi çağına girmiş olan dünyada, ulusların başarısını etkileyen en önemli faktör bilgi üretimidir. Yer kürede internete bağlı 380 Milyon kişi vardır. İnternet ortamına her gün 170.000 den fazla bilgi aktarılmaktadır. Bu rakam katlanarak artmaya devam etmekle birlikte, bu artış geçici olmayıp sosyal bir devrim olarak kabul edilmektedir (Staudt, 2001). Arama motorlarının hızlı ve etkin olarak kullanılabilmesi ve internet ortamında aynı konuya ilgi duyan bireylerin birbirleri ile iletişimlerinin kolaylıkla sağlanmasıyla birlikte, hızla üretilen bu bilgi yığını içerisinde kullanıcılar ihtiyaç duydukları bilgiye daha önce hiç olmadığı kadar kolay ulaşabilmektedirler. Günümüzde bilgi ve teknoloji alanındaki gelişmeler bugüne kadar görülmemiş bir hıza ulaşmıştır. Bu teknolojik gelişmeler bilgi üretimini hızlandırarak edinilen bilgilerin hızla eskimesine neden olmuştur. Tahminlere göre küresel bilgi günümüzde her beş yılda bir ikiye katlanırken 2020 yılında her 72 günde bir olacaktır (Staudt, 2001). Çalışmanın giriş bölümünde uzaktan eğitim sistemine neden ihtiyaç duyulduğu, örgün eğitim sisteminin hangi açıklarını kapattığı anlatılmış ve araştırma problemine
2 ilişkin yürütülen anket çalışmasıyla ilgili bilgilere yer verilmiştir. Ayrıca, araştırmanın amacı, yöntemi, sınırlılıkları ve varsayımları ortaya konularak araştırma bilimsel bir temel üzerine oturtulmaya çalışılmıştır. İkinci bölümde; uzaktan eğitimin tanımı, özellikleri, tarihçesi, gerekliliği, gibi başlıklarla konuya temel oluşturan noktalar açıklanırken, diğer yandan bilgi teknolojileri konusu üzerinde yoğunlaşılmış, uzaktan eğitim sistemi tasarımı üzerinde durulmuştur. Üçüncü bölümde; Web tabanlı uzaktan eğitim başlığı altında; web tabanlı öğretimin kapsamı, yararlılıkları, kısıtlılıkları, web tabanlı öğretimin temel kategorileri ve temel öğeleri anlatılmaya çalışılmıştır. Türkiye den ve dünyadan çeşitli üniversitelerin uzaktan öğretim programları ayrıntılı olarak tanıtılmış, uzaktan öğretim programlarının işleyişi ortaya konulmaya çalışılmış, web destekli öğretim programlarının değerlendirme ölçütleri ortaya konulmuştur. Ayrıca uzaktan eğitim sistemine hazır oluşluluğu belirleyen etkenler üzerinde durulmuş, web tabanlı uzaktan eğitim sisteminin başarısız olmasına neden olabilecek etkenler belirtilmiş, web tabanlı uzaktan eğitim sisteminde kullanılan standartlardan bahsedilmiş, Türkiye nin e-dönüşüme hazırolma durumuna değinilmiştir. Dördüncü bölümde ise, uygulanan anket çalışması sonuçları değerlendirilmiş, ankete katılan öğretim elemanlarının uzaktan eğitim sistemine yatkınlıkları ve tutumları yapılan istatistik hesaplamaları, tablo ve şekiller aracılığıyla açıklanmaya çalışılmıştır. Çalışmanın sonuç bölümünde ise, genel bir özet verilerek, yürütülen ve açılması muhtemel bir uzaktan eğitim çalışması ile ilgili öneriler geliştrilmeye çalışılmıştır. 1.1. Problem Gelişmiş toplumların en önemli olgularından biri zamandır. İnsanlar çağa ayak uydurabilmek için zamanlarını daha etkin kullanmak zorundadırlar. Yukarıda bahsedilen küresel bilginin katlanarak artmaya devam edebilmesi ancak zamanın ve bilgi teknolojilerinin daha etkin kullanılmasıyla mümkün olabilir. Çağımızdaki hızlı bilgi devrimi ve bilgi ihtiyacı yaşam boyu eğitim ihtiyacını gündeme getirmiştir. Eğitim
3 hizmetleri bahsedilen değişimin hızına eşit bir hızda sunulmak zorundadır. Oysaki örgün eğitim yöntemleri ile bunlar mümkün değildir. Çalışma hayatına giren bireylerin örgün eğitime zaman ayırmaları beklenemez. Bu bireyler için internetin istenilen zamanda ve istenilen yerde bilgiye erişim şansı vermesi internetin önemli bir avantajıdır. Eğitim kalitesinin yükseltilmesi ve eğitim imkânlarının yaygınlaştırılması tüm dünyanın önceliğidir. Eğitim konusunda tekerleği yeniden keşfetmek yerine, bu konuda politika ve çözüm üreten kurumlarla işbirliği yapmak maliyetleri düşürecek, zaman kazandıracak ve hataları azaltacaktır. Baş döndürücü bir hızla gelişen bilişim teknolojileri, sorunların çözülmesinde yeni olanak ve seçenekler sunmaktadır. Uluslararası platformda, bu çalışmalara katılmak ülkemize stratejik ve rekabetçi bir avantaj sağlayacaktır (Şimşek ve diğerleri, 1998). Türkiye nin eğitim ihtiyacını karşılamada e-teknolojilerin sağladığı eğitsel potansiyelden yeterince yararlanılamamaktadır (Özkul, 2004). Ülkemizde çeşitli uzaktan eğitim uygulamaları yapılmakta, ancak yapılan çalışmalar yeterince verimli olamamakta, hazırlanan web tabanlı uzaktan eğitim programlarının pek çoğu ders notlarının web sitesinden indirilmesinden öte bir anlam ifade etmediği düşünülmektedir (Gülnar, 2003). Gerçekleştirilen uzaktan eğitim programlarının ortak bir standarda uygun olarak hazırlanmaması, programlar arasında içerik ve öğrenci kayıtlarının paylaşılmasına engel olmaktadır. Yürütülen web tabanlı uzaktan eğitim çalışmalarında başarı sağlanabilmesi, öğretim elemanlarının ve öğrencilerin internet teknolojilerini kullanabilme becerilerine bağlıdır. İletişim çoğunlukla yazılı olarak kurulduğu için öğretim elemanlarının yazı diline hakim olmaları gerekmektedir. Eğitim yönetim sistemi öğrenci tarafından kolaylıkla kullanılacak şekilde tasarlanmalı, arama işlevi öğrencinin aradığı konuya kolaylıkla ulaşabilmesi için özenle geliştirilmiş olmalıdır. Ders içeriğine öğrencinin dikkatini dağıtmayacak şekilde bağlantılar yerleştirilmeli, gerekli yerler görsel öğelerle desteklenmelidir.
4 Web tabanlı uzaktan eğitim, hazırlanılan programa göre bir okul, şirket, sınıf, bölüm ve hatta kişiye göre kişiselleştirilebilir. Örnek vermek gerekirse; bu amaçla internete dayalı çevrimiçi soru bankası programında, kullanıcıların sorulara verdikleri cevapları dikkate alarak öğrencilerin kendilerine has deneme sınavı olmaları sağlanabilmektedir. Böylelikle kullanıcılar, daha önce yanlış yaptıkları sorular ağırlıklı olacak şekilde gerçek deneme sınavı yapısına uygun bir deneme sınavına girebilmekte, kendilerine has başarı grafiklerini görüntüleyebilmektedirler. Uzaktan eğitim, kullanılan eğitim aracı ile birlikte düşünülmelidir. Mektup, televizyon, radyo gibi araçlar kullanılarak gerçekleştirilen uzaktan eğtim çalışmaları ile web tabanlı uzaktan eğitim çalışmalarını ayrı değerlendirmek gerekmektedir. Web tabanlı uzaktan eğitim, diğer uzaktan eğitim türlerinin sunmadığı bir etkileşim fırsatı sağlar. Örneğin yazarın bahsedilen projesine bağlı soru bankalarında, öğrencilerin çözemedikleri soruları tek bir tıklama ile tartışma forumlarına gönderip diğer öğrenciler ve eğitmenlerden yardım isteme, sorulara yorum ekleme hakları vardır. İlgili soru ile bağlantılı açılan tartışma konusu, daha sonra o soruyu çözenler tarafından incelenerek etkileşim sağlanmaktadır. Basılı materyallere nazaran web tabanlı sistemlerin en önemli özelliği kolay güncellenebilir olmasıdır. Örneğin satın alınan bir gazetede sadece düne ait haberlere ulaşılabilirken aynı gazetenin web sitesinde son dakika haberlerine ulaşmak mümkündür. Örgün eğitim sistemlerinde genellikle öğrenciler edilgen durumdadırlar. Derse müdahale etmeleri özel durumlar dışında çok fazla istenilmemektedir. Ancak web tabanlı uzaktan eğitim sistemlerinde öğrenciler tamamen etkin bir görev alırlar. Uzaktan eğitim programlarının maliyetlerinin daha çok sabit maliyetler olması ve bu sabit maliyetlerin büyük bir çoğunluğunun bir kereye mahsus yapılmasından dolayı, birim başı maliyete fazla duyarlı olmayarak öğrenim maliyetlerinin azaltılmasında katkısı olacaktır. Uzaktan eğitim programları, tanınmış araştırmacı ve eğitimcilerin daha büyük kitlelere ulaşmasını sağlayarak yetişmiş eleman sıkıntısını azaltıcı etkide bulunacaktır.
5 1.2. Amaç Bu çalışmanın temel amacı; uzaktan eğitim kavramının açıklanması, çeşitli uzaktan eğitim uygulamalarının incelenmesi, Çukurova Üniversitesi öğretim elemanlarının web tabanlı uzaktan eğitim araçlarına yatkınlıklarının ölçülmesi ve web tabanlı uzaktan eğitim sistemine karşı tutumlarının ortaya çıkarılması olarak belirlenmiştir. Bu genel amaç çerçevesinde aşağıdaki sorulara cevaplar aranmaktadır: 1. Uzaktan eğitim nedir? 2. Uzaktan eğitimin gelişimi nasıl olmuştur? 3. Akademisyenlerin uzaktan eğitime bakış açıları nasıldır? 4. Uzaktan eğitime duyulan gereksinimler hangi nedenlerden kaynaklanmaktadır? 5. Uzaktan eğitim süreçleri nelerdir? 6. Uzaktan eğitim sistemi tasarımında dikkat edilecek hususlar nelerdir? 7. Uzaktan eğitim sisteminde etkileşimin önemi var mıdır? 8. Uzaktan eğitim teknolojileri arasında internetin yeri nedir? 9. Bilgi teknolojisindeki değişim eğitim sistemini nasıl etkiler? 10. Türkiye nin bilgi teknolojileriyle ilgili hedefleri nelerdir? 11. Avrupa Birliği nin uzaktan eğitim harekat planında neler var? 12. Web tabanlı uzaktan eğitim sistemi nasıl işlemektedir? 13. Web tabanlı uzaktan eğitim projelerinde kullanılan içerik standartları nedir? 14. Web tabanlı uzaktan eğitim sistemlerinin başarısızlık nedenleri nelerdir? 15. Ç.Ü. Öğretim elemanlarının bilgi ve iletişim teknolojilerini kullanım düzey ve sıklıkları nedir? 16. Öğretim elemanlarının uzaktan eğitime yönelik tutumları nasıldır? 17. Öğretim elemanlarının uzaktan eğitime yönelik tutumları yaşlarına göre farklılık göstermekte midir?
6 1.3. Önem Web tabanlı uzaktan eğitim sisteminin avantajları, üniversitelerin ilgisini bu alana yöneltmelerini sağlamıştır. Bir çok üniversite, alt yapısının uzaktan eğitim sistemine hazır olup olmadığını incelemeden uzaktan eğitim denemelerinde bulunmuştur. Özellikle web tabanlı uzaktan eğitim sisteminin, ders notlarının internete yüklenmesi olarak algılanıp uygulanması eğitim kalitesini düşürmektedir. Web tabanlı uzaktan eğitim sisteminde öğretim elemanını yalnız başına içerik hazırlayıcı veya öğretici olarak görmek yanlış olur. Öğretim elemanı bu sistemde daha çok danışmanlık görevini üstlenmektedir. Öğretim elemanı sistemi takip edebilmeli öğrenciye hızlı ve etkili destek olup yön gösterebilmelidir. Eğitim, gelecek için yapılan uzun vadeli bir yatırımdır. Bunun için insan kaynaklarının gelecek için hazırlanması gerekir. Bu yatırımı yaparken geleceğin nasıl olacağını tahmin etmek ve buna göre nasıl bir eğitim politikası uygulanacağını belirlemek gerekir. Bu kadar önemli olan bir konuda Bilgi teknolojilerinin kullanılması kaçınılmaz olmaktadır (Çallı, 2002). Uygun yaklaşım ve modeller kullanıldığında, e-öğrenmenin yüksek öğretimde kapasite, verimlilik ve kalite artışı sağlama potansiyeli kanıtlanmıştır ve tüm dünyada giderek yaygınlaşmaktadır. Bu çalışma ile, web tabanlı uzaktan eğitim uygulamasına geçmeyi planlayan kuruluşlara rehber olunması, uygulamayı yürüten, veya hayata geçirmeyi düşünen kuruluşların, elemanlarının sisteme yatkınlıklarının ölçülmesi bakımından örnek oluşturulması umulmaktadır. 1.4. Varsayımlar Öğretim elemanlarının web tabanlı uzaktan eğitim sistemine yatkınlıklarının belirlenmesinde; Çukurova Üniversitesi nde çalışan tüm öğretim elemanlarının internet erişiminin bulunduğu ve e-posta kullandığı varsayımından hareket edilmiştir.
7 1.5. Sınırlılıklar Çalışmanın uygulama kısmı zaman ve maddi olanaklar çerçevesinde Çukurova Üniversitesi nde çalışan öğretim elemanları ile sınırlıdır. 1.6. Araştırma Modeli Araştırma tarama modelindedir. Uzaktan eğitim değişkeni varolan şekliyle betimlenmeye çalışılmıştır. Çukurova Üniversitesi nin mevcut öğretim elemanlarının uzaktan eğitime yatkınlıkları, geliştirilen bir anket formu ile saptanmaya çalışılmıştır. 1.7. Evren ve Örneklem Çalışmanın evrenini Çukurova Üniversitesi ne bağlı tüm fakülte ve yüksek okullardaki öğretim elemanları oluşturmaktadır. Araştırmada e-posta sayesiyle tüm evrene ulaşılmaya çalışılmıştır. Evren, Çukurova Üniversitesi ne bağlı fakülte, yüksekokul ve meslek yüksekokullarda görev alan 1.899 akademik personelden oluşmaktadır. Araştırmada Ç.Ü. web sayfasında belirlenen 4.721 sayfa taranarak öğretim elemanlarına ait 1.860 e-posta adresine ulaşılmış, bu adresler içerisinden 1.620 adedinin tekrarsız ve geçerli olduğu belirlenerek çalışmada kullanılmıştır. Gönderilen anketlere 179 öğretim elemanından cevap gelmiş (%11) ancak 1 öğretim elemanının göndermiş olduğu anket analize uygun olarak kabul edilmemiştir. Bu durumda örneklem büyüklüğü 178, örnekleme yöntemi ise oransız eleman örneklemedir. Bu örneklem ve anakütle büyüklükleri ile elde edilen rakamsal bulguların, örnekleme hatasına bağlı olarak ne kadarlık bir sapma gösterebileceği hesaplanabilir (Düzakın, 2005). Anketten elde edilen tüm oransal değerlerin en kötü ihtimalle %95 güven düzeyinde ± 0,07 sapabileceği hesaplanmıştır. Bu bağlamda örneğin %18,85 şeklindeki bir bulgunun %5 olasılıkla %11,85 ile %25,85 arasında oynayabileceği anlaşılmalıdır.
8 1.8. Verilerin Toplanması Araştırmada veri toplama yöntemi olarak anket yöntemi kullanılmış ve anketler hem e-posta aracılığıyla öğretim elemanlarına gönderilmiş, hem de web sayfası üzerinden yayınlanarak öğretim elemanlarının bu sayfayı ziyaret ederek anketi cevaplamaları sağlanmıştır. Ek 1 de yeralan anket, zengin metin biçimi HTML olarak, ISO-8859-9 Türkçe karakter kodlaması ile belirlenen e-posta adreslerine gönderilmiş ancak bazı öğretim elemanlarının e-posta üzerinden soruları cevaplayamadıkları anlaşılmıştır. Öğretim elemanlarının kullandıkları e-posta görüntüleme yazılımının HTML e-posta görüntüleme özelliğinin güvenlik nedenleriyle kapalı tutulması veya bulunmaması durumu göz önüne alınarak anketin içerisine üst veri (meta-data) yerleştirilmiş olup bu tip durumlarda da anketin doldurulabilmesi için anket bir web sayfası üzerinde de yayınlanarak öğretim elemanlarının bu web sayfasına ulaşarak anketi cevaplamaları sağlanmıştır. Araştırma evreninin tamamına ulaşmak amacıyla öncelikle Çukurova Üniversitesi duyuru merkezi kullanılmak istenilmiş, bu doğrultuda resmi dilekçe ile başvuru yapılmıştır. Ancak Çukurova Üniversitesi Bilgisayar Bilimleri Uygulama ve Araştırma Merkezi Başkanlığı, bu tip e-postaları spam (Çöp posta, gereksiz) olarak değerlendirdiklerini, akademik çalışmaların bu yolla desteklenmesinin kullanım ilkelerine aykırı olduğunu bildirmek suretiyle başvuruyu reddetmişlerdir. Bunun üzerine Çukurova Üniversitesi ve bağlı fakültelerin web sayfaları kaynak olarak kullanılmış, araştırmacı tarafından hazırlanılan robot program aracılığıyla 1.7 başlığı altında belirtildiği gibi e-posta adresleri temin edilmiştir. İnternet üzerinden gerçekleştirilen anketlere ilişkin en önemli kısıtlardan birisi, geri dönüş oranının oldukça değişken oluşudur (İnan, 2002). Genel olarak, posta ile gerçekleştirilen anketlerde geri dönüş oranı %27 ila %56 arasında değişirken, internet üzerinden gerçekleştirilen anketler de ise geri dönüş oranı %6 ila %73 arasında değişkenlik göstermektedir (İnan, 2002). Bu açıdan incelendiğinde toplanan verilerin kabul edilebilir olduğu sonucuna varılabilir.
9 1.9. Verilerin İşlenmesi ve Çözümlenmesi Araştırmada toplanan bu veriler araştırma problemine kuramsal ve pratik öneriler getirecek şekilde işlenerek çözümlenmiş ve daha sonra yorumlanarak son aşamada da değerlendirilmiştir. Verilerin bu biçimde işlenip çözümlenmesi ve ardından da yorumlanması, araştırmada bulunması gereken özgünlük ilkesinin de yerine getirilmesini sağlamıştır. Anketi oluşturan sorular temelde üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölüm, öğretim elemanlarının internet kullanma alışkanlıklarının belirlenmesidir. İkinci bölüm, bilgisayar kullanma alışkanlıklarının, üçüncü bölüm ise; Uzaktan eğitim sistemine yönelik tutumlarının belirlenmesi ile ilgilidir. Anket çalışmasından elde edilen veriler SPSS (Statistical Package for Social Science), NCSS ve Excel programı ile işlenmiştir. Bilgisayarda işlenen bu veriler daha sonra istatistiksel yöntemlerle çözümlenerek problem konusuna daha net çözüm önerileri sunulacak şekilde yorumlanmıştır. Bütün bu yapılan çalışmalardan sonra veriler araştırma yöntem ve tekniklerine uygun olarak raporlanmıştır.
10 İKİNCİ BÖLÜM UZAKTAN EĞİTİM SİSTEMİ Ülkemizde çok da köklü bir geçmişe sahip olduğu söylenemeyen uzaktan eğitim kavramsal olarak zaman zaman karıştırılmaktadır. Bilimsel çalışmalarda kavramsal temelin üzerine daha ileri düzey çalışmaların inşa edildiği düşünülürse, uzaktan eğitim ve ilgili kavramların açıklanma gerekliliği daha iyi anlaşılmış olacaktır (Gülnar, 2003). 2.1. Uzaktan Eğitimin Tanımı Uzaktan eğitim sistemi en genel anlamda eğitimci ile öğrencilerin aynı mekânda olmadan gerçekleştirdikleri eğitim olarak tanımlanmaktadır (Berk, 2004). Bu tanımdan yola çıkarak kitapların da uzaktan eğitim aracı olarak kabul edilebileceği söylenebilir. Uzaktan eğitim sistemiyle ilgili tanımlar toplandığında uzaktan eğitimin Uydu, ses ve görüntü kasetleri, mektup kursları, grafik araçları, bilgisayar, internet ve çoklu ortam araçları vb, yöntem ve araçlar kullanılarak eğitimin uzaktaki öğrencilere ulaştırılması olduğu söylenebilir (Usdla, 2005; Unm, 2005). Avrupa Birliği uzaktan eğitim harekât planında uzaktan eğitim sistemi Eğitim faaliyetlerinin kalitesini artırmak için internet ve çoklu ortam teknolojileri kullanılarak kaynaklara erişim, bilgi değişimi ve işbirliğinin sağlanması olarak tanımlanmıştır (Europa, 2001). Geleneksel yöntem ile uzaktan eğitim sistemi arasındaki en önemli fark öğretmen ve öğrencinin aynı yer ve zamanda bir arada bulunma zorunluluğunun bulunmamasıdır. Başta sunulan en genel tanım bu açıdan uzaktan eğitim sistemini tanımlamakta yetersiz kalmaktadır. Durum gözönüne alınarak uzaktan eğitim sistemi öğretmen ve öğrencinin farklı yerlerde, farklı zamanlarda öğrenme-öğretme ilişkilerini iletişim teknolojileri veya posta ile gerçekleştirdikleri bir eğitim sistemi olarak tanımlanabilir (İşman,1998).
11 2.2. Uzaktan Eğitimin Tarihçesi ve Süreçleri Dünyada ilk uzaktan eğitim uygulamasının 1840 yılında mektupla uzaktan eğitim yöntemiyle, Isaac Pitman tarafından başlatıldığı kabul edilmektedir. Isaac Pitman mektupla stenografi eğitimi vermiştir. Almanya da 1856 yılında Charles Toussaint ve Gustav Langenscheid tarafından kurulan ve Langenscheid adıyla öğretim malzemeleri yayınlayan Langenscheid Dil Okulu, ilk örgütlü uzaktan eğitim hizmeti olarak kabul edilir. 1870 li yıllarda Illinois Wesleyan Üniversitesi lisans ve yüksek lisans alanlarında başarılı bir evde öğrenim programı başlatmıştır. 1914 yılında çıkarılan bir yasa ile ABD de uzaktan eğitimin yaygınlaştırılması geliştirilmiştir (Uluslararasiegitim, 2005). Tablo 2.1 de bazı ülkelerin ilk uzaktan eğitim çalışmalarına değinilmiştir. Tablo 2.1 Dünyadaki Bazı Uzaktan Eğitim Uygulamalarının Başlangıç Tarihleri ve İlk Uygulamalar Yıl Ülke Açıklama 1840 İngiltere Pittman, Mektupla steno eğitimi 1856 Almanya Langenscheid Dil Okulu 1874 Amerika Illinois Wesleyan Üniversitesi 1898 İsveç Hans Hermod Lisesi 1910 Avustralya Qucesland Üniversitesi 1922 Yeni Zelanda Mektupla öğretim okulu 1956 Türkiye Ankara Ünv. Banka ve Tic. Huk. Araştırma Enstitüsü 1972 İspanya Ulusal Uzaktan Eğitim Üniversitesi Kaynak: Kaya, 2002 Türkiye de 1926-1960 yılları uzaktan eğitim konusunda tartışma ve öneriler oluşturma evresi olarak değerlendirilir. 1933 1934 yılları arasında mektupla uzaktan eğitim düşüncesi, 1950 yılında Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi, Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsünün çalışmaları ve 1960 yılında orta dereceli meslek okulu mezunlarına üniversite olanağı sağlamak amacıyla mektupla öğretim yönteminin kullanılması Türkiye deki uzaktan eğitim uygulamalarının ilk örnekleri olarak gösterilir (Egitek, 2005).