İNSAN-ÇEVRE İLİŞKİLERİ

Transkript

1 İNSAN-ÇEVRE İLİŞKİLERİ İnsan, bir canlı varlık olarak çeşitli çevre koşullarına karşı bir ara çevre aracılığıyla kendisini dış etkenlerden korur ve yaşantısını sürdürür (giysi-konut/barınak/bina). ÇEVRE, insanı, onun yaşantısını ve her türlü eylemlerini dışardan etkileyen koşul ve faktörlerin tümüdür.

2 FİZİKSEL ÇEVRE, içinde insanın kısa ya da uzun zaman sürelerinde yaşadığı, karşılıklı ilişkilerde bulunduğu ve çeşitli eylemlere katıldığı her türlü fiziksel yer i ve ortam ı belirleyen, yapay (insan eliyle oluşturulmuş) çevredir. Fiziksel çevre, ülke, bölge, kent, köy, konut yakın çevresi, konut, oda gibi farklı mekan ölçeklerinde karşımıza çıkar. FİZİKSEL ÇEVRE, İNSANIN FİZYOLOJİK GEREKSİNMELERİNE, EYLEMLERİNE VE BUNLAR İÇİN GEREKLİ PSİKO-SOSYAL GEREKSİNMELERİNE UYGUN OLMALIDIR. MİMAR/TASARIMCI, BU AMAÇLA FİZİKSEL ÇEVREYİ BİÇİMLENDİRİR.

3 Fiziksel çevreyi insan yapıcılığının ve yaratıcılığının en büyük anlatımı olan mimari yapıtlar oluşturur. Yapı çevre ile beraber ele alındığında önem kazanır. Her türlü mimarlık ürününü içinde yer aldığı çevre olgusu içinde değerlendirmek gereklidir. Çevre ile birlikte düşünüldüğünde yapının bir bütünün tamamlayıcısı olma niteliği ortaya çıkmaktadır. Bu da mimarlığın daha geniş bir perspektif içinde algılanması gereğini ortaya koyar. Mimarlık basit gibi gözüken, ancak son derece karmaşık ilişkilerin biçimlendirdiği yapı, hem herkesin kolaylıkla anlayabileceği kadar basit, hem de karmaşık bir yapıya sahiptir.

4 MİMARİ TASARIMDA AMAÇ, FİZİKSEL ÇEVRENİN GEREKLİ İŞLEVLER DOĞRULTUSUNDA İNSANA GÖRE DÜZENLENMESİ VE İNŞA EDİLMESİDİR. ÇEVREYİ OLUŞTURAN ORTAMDAKİ İNSAN GEREKSİNMELERİ, İNSANIN DAVRANIŞ VE EYLEMLERİNİN TEMELİNİ OLUŞTURUR.

5 İnsana uyumlu çevreler İnsan-çevre ilişkileri söz konusu olduğunda, İNSANA UYUMLU ÇEVRE kavramı insanın içinde yer aldığı ortamın uygun çevresel koşullarını anlatmaktadır. Yapay çevredeki fiziksel çevre bileşenleri İnsan, içinde yaşadığı binalar ile kendine uygun bir ara çevre yaratarak olumsuz çevre koşullarına karşı korunur ve yaşamını sürdürür. Bu yapay çevre, fiziksel ortam olarak adlandırılır. FİZİKSEL ORTAMIN KULLANICISINA UYGUN KONFOR KOŞULLARINI SAĞLAYABİLMESİ GEREKLİDİR.

6 Yaşadığımız çevreyi oluşturan, ona biçim veren ve nitelik kazandıran her tür nesne ve unsur, fiziksel çevrenin bileşenleridir. BİNANIN DIŞ KABUĞU (örtüsü): Binayı ve mekanı saran büyük ölçekteki örtü ve bu örtüyü taşıyan unsurlar. BİNANIN KİTLESİ (binanın bütünü): çevredeki insanlar tarafından kitle olarak algılanan bütünsel unsurlar. YATAY VE DİKEY YÜZEYLER (duvar-döşeme): mekanı saran iç bölme duvarları, kat döşemeleri, vb. DONATI VE DONATIM ELEMANLARI (eşya-tesisat): mekanların kullanımında gerekli olan her türlü mobilya, sıhhi tesisat, havalandırma ve aydınlatma araçları. ALGISAL UNSURLAR (binayı tanıtıcı unsurlar, vb.): çevreyi ve binayı tanımlayan tüm özellik ve işaretler, biçimsel özellikler gibi kullanıcıya kullanım ile ilgili mesajlar ileten her türlü iletişim unsurları. DOĞAL UNSURLAR (doğal oluşumlar): binanın çevresindeki ağaç, su yeşillik, kayalık, vb. gibi canlı ve cansız varlıklar. ATMOSFERİK UNSURLAR: dış çevrede yer alan ve çevreye özellik kazandıran kar, yağmur, rüzgar gibi atmosferik, ses-ışık-nem-koku gibi çevresel-yerel özellikler.

7 İKLİM-YAPI KABUĞU İLİŞKİLERİ Binalara iklimi değiştiren ya da kontrol eden birer aracı filtredir. İnsanoğlunun çeşitli aktivitelerinin türü ve niteliği gereği iklimi kontrol etmek gerektiğinde, bu kontrol eylemi binalar aracılığıyla gerçekleştirilir. Binalar bu görevi kısaca YAPI KABUĞU adı verilen çatıları, duvarları, pencere ve kapıları aracılığıyla gerçekleştirirler. Çatı ve duvarlar iç mekanı dış dünyadan ayıran, pencere ve kapılar ise iç mekanı ve dış mekanı birleştiren elemanlardır. Bu elemanlar istenilen etkenleri (ışık, hava, güneş ışınları) içeri alırken, istenmeyenleri (kar, yağmur, sıcak ve soğuk) dışarıda tutarlar.

8 Filtre konusu, yeterli ve dengeli olmalıdır. Soğuğu ve gürültüyü kesinlikle içeriye almayan bir bina yapımı güç ve maliyeti yüksek olan bir yaklaşımdır. Bu nedenle, binaların bu etkenleri yeterli ölçülerde (belirli standartlar gereği) kontrol etmesi sağlanmaya çalışılır.

9 Filtre yani yapı kabuğunun iklim özelliklerine göre biçimlendirilmesi sırasında, bazı etkenlerin birbirleri ile çelişkide oldukları görülür. Mekanda yeterli aydınlık düzeyinin sağlanabilmesi için açılan bir pencere, aynı zamanda ısı kaybını ve dışardan gelen gürültü miktarını arttırır. Hem gün ışığından maksimum ölçüde yararlanmayı, hem de mekandaki ısı ve gürültü düzeyinin istenilen sınırlar içerisinde tutulmasını sağlayan optimum çözümler üretmek olasıdır. Bu çözümler pencerenin doğru ölçülerde biçimlenmesi ile gerçekleştirilebileceği gibi, kullanılan malzemenin başka bir malzeme ile değiştirilmesi gibi başka çözümler de üretilebilir.

10

11 İklim özelliklerinin binanın ve yapı kabuğunun biçimlenmesine doğrudan etkisi vardır. Gece-gündüz arasındaki ısı farklarının yüksek olduğu doğu ve güneydoğu Anadolu bölgelerinde kalın duvarlar, güneşli mevsimlerin uzun sürdüğü ve parıltının yüksek olduğu Ege ve Akdeniz bölgelerinde küçük pencereler ve beyaz renk, az güneşli bölgelerde geniş pencereler, yağmurlu bölgelerde fazla eğimli çatılar iklimsel etkiler sonucu oluşmuş ve yerel/yöresel nitelikler kazanmışlardır. Nem oranı yüksek olan bölgelerde ahşap konstrüksiyonun yerden kopartılması, iklim özelliklerinin yapı biçimini etkilemesine uygun bir örnektir.

12 İklim özellikleri sadece yapı kabuğunun biçimini etkilemekler kalmaz, aynı zamanda yerleşmenin özellikleri konusunda da belirleyicidir. Akdeniz kıyı yerleşmelerinin yoğunluğu ile Karadeniz bölgesindeki yerleşmeler arasındaki farklar, farklı iklim özelliklerinden kaynaklanır. Birbirine yakın, aralarında çok geniş alanlar bulunmayacak biçimde yoğun olarak düzenlenmiş yapılar grubu, rüzgar, aşırı soğuk ve sıcak etkilerine karşı korunmayı arttıran çözümlerdir. YAPI KABUĞU, İKLİM TEKNOLOJİ ARASINDAKİ MÜCADELENİN VE KARŞILIKLI MEYDAN OKUMANIN SONUCU OLUŞUR/BİÇİMLENİR.

13

14 TEKNOLOJİ VE KAYNAKLAR Kullanıcı gereksinmeleri, insan ölçüleri, fiziksel çevre ve iklim özellikleri gibi özelliklerin yanında, mimari çevreyi biçimlendiren en önemli unsurlardan ikisi de teknoloji ve kaynaklardır. Teknoloji Kaynaklar : yapımı gerçekleştirmek için gerekli bilgiler. : kullanılan malzemeler. Mimari mekanın biçimlenmesinde biçimsel özellikler teknolojiden bağımsız olarak düşünülemez. Geçmişte kubbe ve tonozlar yardımıyla üzeri örtülen açıklıklar bugün betonarme ve çelik konstrüksiyonlarla daha kolay örtülebilmektedir.

15 Pantheon, Roma.

16 Selimiye Camii.

17 Milwaukee Art Museum, S. Calatrava.

18 Calatrava nın yapılarından örnekler

19 Malzeme ve araç gereç herhangi bir üretim etkinliğinde kullanılan nesne ve araçların tümü, bina yapımında kullanılan doğal ve yapay her çeşit maddedir. Malzemeler, yüke direnci açısından uzayabilen (sünek) ve kırılabilen (gevrek) malzemeler olarak incelenir. Uzayabilen malzemeler inşaat çeliği ve yumuşak demir, kırılabilen malzemeler ise taş, tuğla ve beton gibi gereçlerdir. Yapı üretim sürecinde malzeme, yapının strüktürünü kuran ve belli bir biçime ulaşmasını sağlayan ana unsurdur.

20 Teknik, en genel anlamda; Doğadaki hammaddeyi kendi yararına olacak şekilde değiştirmek, yeni maddeler bulmak, Alet yapmak, Enerji ve güç üretmek, Yapılan aleti ve üretilen gücü kullanarak istenilen sonucu sağlamak koşullarının ve yöntemlerinin tümüdür. Alet yapma, güç üretme, onları kullanma ve onlara dayanan teknoloji üretme yeteneği, insan neslini tüm diğer canlılardan ayıran temel niteliktir.

21 Farklı alanlarda toplumda geçerli olan teknik düzeyin yaygınlaşması ve birbirini etkilemesiyle oluşan teknoloji düzeyi, toplumların yaşamını belirler/etkiler. Teknolojinin gelişmesi insanlığın evrimini sağlar. Yapıyı oluşturan; yapı malzemelerinin (taş, tuğla, kiremit, beton, cam, plastik) yapı elemanlarının (duvar, döşeme, doğrama, merdiven, çatı) yapı bölümlerinin (perde duvar, hareketli bölmeler, giydirme cephe) tasarımı ve üretimi, her devirdeki bilgi, birikim, emek ve ekonomi ile ilişkili olan teknik gelişmeler ile sağlanır. Yapı üretme eyleminde en basit malzemenin elde edilmesi de en gelişmiş yapının gerçekleştirilmesi de teknik gerektirir. Teknik düzey ve olanaklar, mimarlık yapıtının gerçekleştirilmesinde etkileyici, yönlendirici ve belirleyici olurlar.

22 Petronas kuleleri, Kuala Lumpur. Kansai Havaalanı, Japonya. Renzo Piano.

23 MİMARİ ÇEVREDE FONKSİYONLAR (İŞLEVLER) İşlev ya da Fonksiyon kavramları, yapıların ve mekanların bir amaca yönelik olarak kullanımları olarak açıklanır. İnsanoğlunun kullandığı tüm diğer nesneler gibi mimarlık ürünleri olan yapılar da bir gereksinim sonucu ortaya çıkmışlardır. Mimari çevre içinde yer alan bütün binaların belirli bir gereksinmeyi ya da gereksinmeleri karşılamak üzere bir ya da birden çok fonksiyonu vardır. Bir binada tek bir fonksiyon bulunmaz, daima ana fonksiyona eşlik eden başka fonksiyonlar vardır. Bu fonksiyonlar fiziksel çevre içinde yan yana yer alırlar ve zaman zaman birbirleriyle ortak özellikler paylaşabilirler. Bazı fonksiyonlar birbiriyle çok ilişkili ve yakındır, bazıları ise birbiriyle ilişkisiz ve uzaktır. Bazen de birbirleriyle iç içe geçerek yeni fonksiyonlar ortaya çıkarırlar.

24 Her binada temel fonksiyonlar ve bunları destekleyen yardımcı (yan) fonksiyonlar birlikte yer alırlar. Konut yaşamak içindir ve yaşama, çalışma, yemek yeme, uyuma ve oturma fonksiyonlarını da barındırır. Bir okul binası temel olarak eğitim ve öğretim amaçlıdır, içinde öğrenme ve öğretme fonksiyonları bulunur. Ancak bunun yanında oyun oynama, yemek yeme, spor yapma, yönetim gibi yan fonksiyonları da vardır. Bütün binalarda yıkanma, wc-lavabo mekanları gibi hijyen ve temizlikle ilgili fonksiyonlar (ıslak hacimler), temel ve yardımcı fonksiyonlarla birlikte yer alır.

25 Ayrıca, yatay ve düşey dolaşım (sirkülasyon) fonksiyonları da binalar içinde merdiven, hol, rampa ve koridorlarda gerçekleşir. Farklı bina türlerinde temel ve yardımcı fonksiyonlar kendi içlerinde değişim ve önemli farklılıklar gösterirken, temizlik ve dolaşım fonksiyonları ve bu mekanlar biçim ve organizasyon açılarından benzerliğe sahiptirler. Bina içerisindeki fonksiyonların anlamlı bütünler oluşturmak üzere en uygun biçimde ve doğru olarak ilişkilendirilmesi ve organize edilmesi gerekmektedir.

26 FONKSİYONLARINA GÖRE BİNALARIN SINIFLANDIRILMASI Dini amaçlı binalar: tapınak, kilise, cami, sinagog, şapel, mescid, külliye, manastır, tekke, zaviye, türbe, vb. Askeri amaçlı binalar: Kale, ordugah, kent surları, askeri okul, kışla, vb. Konut-barınma amaçlı binalar: Saray, tek ev, sıra ev, ikiz ev, villa, apartman, lojman, toplu konut, yaşlı yurtları, vb. Turizm amaçlı binalar: otel, motel, hostel, kamp alanları, han, kervansaray, pansiyon, tatil köyü, vb. Sağlık amaçlı binalar: hastane, klinik, sağlık ocağı, dispanser, vb. Eğitim amaçlı binalar: okul, üniversite, kampus, kreş, ana okulu, kolej, akademi, medrese, kütüphane, laboratuar, vb. Kültür amaçlı binalar: müze, sanat galerisi, tiyatro, sergi salonu, opera, sinema, konser salonu, kültür merkezi, vb.

27 Sanayi binaları: fabrika, imalathane, vb. Ticari amaçlı binalar: alışveriş merkezi, bedesten, büro, banka, çarşı, kapalı çarşı, pazaryeri, arasta, han, depo, dükkan, katlı mağaza, market, vb. Yönetim amaçlı kamu binaları: belediye, valilik, meclis, bakanlık binaları, adliye, hapishane, vb. Spor ve eğlence amaçlı binalar: stadyum, kapalı spor salonu, bowling salonu, oyun sahası (futbol, voleybol, basketbol, tenis, golf, vs.), açık-kapalı yüzme havuzu, jimnastik salonu, gece kulübü, kafeterya, bar, restoran, disko, kumarhane, lunapark, pastane, piknik alanı, sirk, vb. Ulaşım ve iletişim amaçlı binalar: otobüs terminali, tren garı, havaalanı, katlı otopark, garaj, metro ve benzin istasyonu, köprü, tv istasyonu, vb. Su yapıları: Baraj, su deposu, şadırvan, çeşme, sarnıç, hamam, vb. Diğer: Anıtlar, taşlar, kemer, saat kulesi, gözlem kulesi, paraşüt kulesi, tv yayın kulesi, vb.

28 Mimarlık tarihi incelendiğinde, geleneksel fonksiyonlar ile çağdaş fonksiyonlar arasındaki farklılaşma görülebilir. Korunma amaçlı olarak yapılmış kaleler ve kent surları gibi bazı geleneksel fonksiyonlar günümüzde geçerli değildir ve bu nedenle bu tür yapılar inşa edilmemektedir. Kütüphaneler, sağlık, eğitim, kültür ve alışveriş yapıları ve bu yapıların fonksiyonları ise alanlarındaki gelişmelere bağlı olarak çok büyük değişikliklere uğramışlardır. Bugün fabrikalar, nükleer enerji santralleri, medya binaları gibi geleneksel fonksiyonlardan farklı tamamen yeni fonksiyonlar da ortaya çıkmıştır. Yaşama/barınma amaçlı konutların fonksiyonları, geçmişten bu yana çok fazla değişime uğramamıştır. Günümüz konutlarının biçimlerinde, boyutlarında ve düzenlenişinde geleneksel konutlara göre farklılıklar görülse bile, temel fonksiyonları aynıdır.

29 Bina içi fonksiyon dağılımı Bina içindeki fonksiyonlar iki özellikleri ile gruplandırılırlar: Doğrudan doğruya amacın niteliğini belirten davranışsal özellikler (bir konferans verilmesi, basketbol oyunu ya da kütüphanede araştırma yapılması gibi). Bu davranışlar için gerekli çevre koşullarını belirten fiziksel özellikler (basketbol için gerekli saha, kütüphanede araştırma yapılabilmesi için gerekli alan, ısı, nem ve gürültü kontrolü gibi).

30 Bu açıdan bakıldığında, davranışsal özellikler ve gerekli çevre koşulları yönünden bazı gruplanmalar ortaya çıkmaya başlar. Benzer nitelikli fonksiyonlar bir araya gelir, farklı olanlar ayrılır. Aynı tür fiziksel özellikleri gerektiren basketbol ve voleybol sahaları aynı spor salonunda yer alabilir. Konuttaki bir oda farklı zamanlarda benzer ısı, ışık ve alan ihtiyacı gerektiren farklı fonksiyonlar/işlevler için kullanılabilmektedir (oturma, misafir ağırlama, yemek yeme, çalışma). Bir yapı içerisindeki farklı fonksiyon alanlarının ilişkileri kapı ve pencere gibi mekanları birleştiren elemanlar ya da hol ve koridor gibi dolaşım alanları yardımıyla kurulur. Farklı kotlardaki fonksiyonel ilişkiler ise merdiven ve asansör gibi düşey dolaşım elemanları yardımıyla kurulur.

31

32

33

34