ELEKTRİK PİYASALARI. Fatih YAZITAŞ Piyasa İzleme Komitesi Başkanı

Transkript

1 ELEKTRİK PİYASALARI Fatih YAZITAŞ Piyasa İzleme Komitesi Başkanı

2 Elektrik Piyasası Tarihsel Gelişimi-I : 8 461,6 MW 2017 : MW 1963 ETKB 1970 TEK Doğalgaz Piyasası 1

3 Elektrik Piyasası Tarihsel Gelişimi-II 2 2

4 Elektrik Verileri yılında elektrik arzı 274,4 TWh Arz tarafına baktığımızda 2017 yılında Türkiye de yerli ve yenilenebilir enerjiye verilen önemde artış oldu. Güneş ve rüzgar enerjisi için 1000 er MW lık YEKA ihaleleri gerçekleştirildi yılında 279,2 TWh olan elektrik talebi 2017 yılında %5,6 arttı. Kaynak: TEİAŞ

5 Elektrik Verileri 2017 Aralık sonu itibariyle Kurulu Güç 85 GW ı geçti. Gelen su miktarında düşüş yaşandı Milyon m 3

6 Elektrik Verileri 5

7 Piyasa Aktörleri 4 EÜAŞ Yİ-YİD-İHD Özel Üretim Şirketleri (HES,RES,TERMİK,BİOGAZ,GÜNEŞ) TETAŞ Özel Toptan Satış Şirketleri (Tedarik Şirketleri) EPİAŞ Spot Piyasalar Dağıtım Şirketleri Perakende Satış Şirketleri Serbest Olmayan Tüketici (Aydınlatma, Mesken) Serbest Tüketici İthalat-İhracat İletim (TEİAŞ) 21 Adet Dağıtım(EDAŞ)

8 Piyasa Aktörleri 7 1 Ocak 2018 tarihi itibariyle Lisans Tipi Kamu Özel Üretim Tedarik Dağıtım 0 21 İletim 1 0 Görevli Tedarik K K K Üretim Üretim Serbest Tüketici Kaynak: html/dgpkatilimcisayisi.xhtml TEİAŞ EPİAŞ Tedarik Görevli Tedarik Serbest Olmayan Tüketici

9 Piyasa Aktörleri 8 EPİAŞ Piyasa İşletmecisidir. TEİAŞ Sistem İşletmecisidir. Gün Öncesi Piyasası ve Gün İçi Piyasasının işletilmesi, uzlaştırma işlemlerinin gerçekleştirilmesi, ilgili piyasa katılımcılarına alacak-borç bildirimlerinin hazırlanması faaliyetlerini yürütür. Dengeleme Güç Piyasasının işletilmesi, sistemde anlık dengenin yeterli arz kalitesini sağlayacak şekilde sağlanması, yan hizmet alımı ve dengeleme mekanizması yoluyla gerekli yedeklerin tutulması faaliyetlerini yürütür. Ayrıca iletim hattı kayıplarını satın almakla yükümlüdür.

10 Enerji Piyasaları İşletme Anonim Şirketi (EPİAŞ) 7 Enerji Piyasaları İşletme Anonim Şirketi (EPİAŞ), tarihli ve 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu ile 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu hükümlerine tabi olarak, 12 Mart 2015 tarihinde tescil işlemlerinin tamamlanmasının ardından resmen kurulmuştur. 1 Eylül 2015 tarihinde ise EPİAŞ piyasa işletme lisansını almıştır. EPİAŞ ın başlıca amacı ve faaliyet konusu Piyasa işletim lisansında yer alan enerji piyasalarının etkin, şeffaf, güvenilir ve enerji piyasasının ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde planlanması, kurulması, geliştirilmesi ve işletilmesidir. Eşit taraflar arasında ayrım gözetmeden güvenilir referans fiyat oluşumunun temin edilmesi ve artan piyasa katılımcı sayısı, ürün çeşitliliği ve işlem hacmiyle likiditenin en üst düzeye ulaştığı, piyasa birleşmeleri yoluyla ticaret yapılmasına imkan tanıyan bir enerji piyasası işletmecisi olmaktır. 9

11 Elektrik Piyasaları 8 10

12 Elektrik Piyasasının Yapısı 9 Gün Öncesine Kadar Gün Öncesi Gün İçi Gerçek Zaman İkili Anlaşmalar Gün Öncesi Piyasası Gün İçi Piyasası Dengeleme Güç Piyasası TL/MWh Talep Arz Dengesizliği Azaltma + Arbitraj Max (PTF, Tahmin Edilen SMF)*1,03 SMF PTF PTF Min (PTF, Tahmin Edilen SMF)*0,97 Finansal (Türev) Piyasalar Lot MWh Elektrik Enerjisi Ticareti ve Dengesizlikten Korunma Sistem İşletimi

13 Elektrik Piyasaları 10 Elektrik Piyasalarını n İşleyiş Yapısı Fiziksel Elektrik Ticareti Fiziksel Olmayan Elektrik Ticareti İkili Anlaşmalar Veri Girişi ve Uzlaştırma Spot Piyasalar Yazılım Desteği ve Uzlaştırma Gerçek Zamanlı Piyasalar Türev Piyasalar OTC Gün Öncesi Piyasası Gün İçi Piyasası Dengeleme Güç Piyasası Yan Hizmetler Piyasası

14 Elektrik Piyasasının Yapısı 11 Hedeflenen Türkiye Elektrik Piyasasında, elektrik üreticileri ve tüketicileri fiziksel ve finansal riskten korunmaya (hedging) ve optimizasyon araçlarına sahip olacaktır. İkili Anlaşmalar Gün Öncesi Piyasası Gün İçi Piyasası Dengeleme Güç Piyasası Yan Hizmetler Vadeli İşlemlere İlişkin Borsalar Spot Piyasaları Dengeleme Piyasaları Tezgah üstü Piyasalar Piyasa & Sistem İşletmecisi Uzun Vadeli Arz Güvenliği ve Yatırım Teşviki Üretim & Tüketim Optimizasyonu Sistem ve Arz Güvenliği Piyasa Katılımcısı Fiyat Riskinden Korunma ve Finansal Optimizasyon Portföy Dengeleme Ek Ticaret İmkanı ve Fiziksel Optimizasyon 13 Yeterli, Kaliteli ve Sürekli Elektrik Enerjisi

15 Gün Öncesi Piyasası (GÖP) 12

16 Spot Piyasalar Gün Öncesi Piyasası 13

17 Genel Esaslar Gün Öncesinde referans fiyat (PTF) belirlenir. İşlemler günlük olarak, saatlik bazda gerçekleştirilir. 24 saat değeri mevcuttur. Arz tarafı üreteceği miktarı, Talep tarafı tüketeceği miktarı fiyat seviyelerine göre ayarlayabilir. GÖP de yapılan ticaret ilgili PK için fiziksel elektrik arzı yada talebi yükümlülüğü doğurur. Saatlik (64 seviye, alış ve satış yönünde 32 seviye ayrı ayrı), blok ve esnek teklif verilmesine imkan tanır.

18 Genel Esaslar 10 LOT 1 MWh Enerji miktarı LOT (0,1 MWh) olarak teklif edilir. Pozitif miktarlar alışı, negatif miktarlar ise satışı ifade etmektedir. Azami ve asgari fiyat limitleri TL/MWh olarak uygulanır. Gün Öncesi Piyasasında ve Dengeleme Güç Piyasasında Asgari ve Azami Fiyat Limitlerinin Belirlenmesine İlişkin Usul ve Esaslar uyarınca belirlenir.

19 Teklif Tipleri Saatlik Teklif Saat Fiyat (TL/MWh) 0 49, , , , (Lot) (Lot) Ekonominin doğası gereği Piyasa Katılımcıları enerjiyi düşük fiyatlarda almak, yüksek fiyatlarda ise satmak isterler. Fiyatların artan sıra ile dizilmesi esastır. Miktarlar ise eşit yada azalan sırada olmalıdır. Alış ve satış yönünde ayrı ayrı olmak üzere en fazla 32 fiyat seviyesinden oluşur. Aynı fiyat seviyesi için geçerli hem saatlik alış teklifi, hem de saatlik satış teklifi bulunamaz. Fiyattan Bağımsız Alış Teklifleri Fiyat (TL/MWh) Miktar(LOT) Fiyattan Bağımsız Satış Teklifleri Fiyat (TL/MWh) Miktar(LOT)

20 Spot Piyasalar Gün Öncesi Piyasası 14 Elektriğin teslimat gününden bir gün öncesinde, elektrik ticareti ve dengeleme faaliyetleri için kullanılan, Piyasa İşletmecisi tarafından işletilen, organize bir piyasadır. D-5 00:00-12:30 Piyasa katılımcıları tarafından alış ve satış yönünde teklifler girilir. Teklif bildirim kapısı kapanır. 13:00-13:30 Optimizasyon yazılımı kullanılarak bir sonraki gün için saatlik miktar ve fiyatlar belirlenir. Piyasa takas fiyatı Şeffaflık platformunda duyurulur Eşleşme miktarları katılımcılara duyurulur Fiyatlar kesinleşir ve DGP piyasası süreci başlar 9:30 12:30 13:00 13:00 13:30 14:00 16:00 İtiraz Nihai sonuç duyurma 09:30 Sistem işletmecisi tarafından kullanılabilir iletim kapasitesi bildirilir. 14:00 Fiyatlar piyasa katılımcılarına duyurulur. 17:00 İkili anlaşma bildirim süresi sona erer.

21 Gün Öncesi Piyasası Piyasa Miktar Dağılımı 4% 0,4% 27% 68% İkili Anlaşma Miktar Dağılımı 13% 7% 43% 38% 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 48,8 GÖP HACMİ (TWh) 99,3 79,2 60,2 114,0 123,3 Toplam İA DGP Miktar GÖP Eşleşme Miktarı GİP Eşleşme Miktarı Özel İA TETAŞ Satış EÜAŞ Satış Kamu Diğer 0,

22 Günlük PTF Ortalama Değerleri 21

23 Gün Öncesi Piyasası Günlük Ortalama PTF 22 TL/MWh , ,

24 TL/MWh Gün Öncesi Piyasası İstatistikleri 23 Yıllara Göre Piyasa Takas Fiyatı ,32 163, , , , , PTF ORT 150,04 149,65 163,32 138,01 140,6 163,84 TL/MWh Aylık Ortalama Piyasa Takas Fiyatı Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmu z Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık ,32 172,55 145,29 145,13 152,36 148,54 175,06 173,33 178,51 164,13 174,65 155, ,58 104,08 109,12 118,48 117,50 141,70 135,06 161,48 139,75 140,51 148,06 219,04 TL/MWh 250, Yılı Saatlik Ortalama Piyasa Takas Fiyatı 200,00 158,24 150,00 145,33 132,19 119,51 135,60 176,47 153,22 192,43 195,25 198,03 182,08 186,23 193,46 185,45 181,13 170,59 170,44 174,96 172,65 169,63 152,85 143,62 100,00 123,97 118,92 50,00 0,

25 Gün İçi Piyasası (GİP) 19

26 Gün İçi Piyasası Nedir? 20 GÖP ve DGP ile eş zamanlı olarak çalışan, Dengesizliği azaltma amacı taşıyan Fiziksel teslimat zorunluluğu olan Fiziki teslimattan 90 dakika öncesine kadar Sürekli Ticaret in yapıldığı organize toptan bir piyasadır. GİP Kullanıcı Kılavuzu:

27 Proje Süreci 22 Avrupa piyasalarındaki uygulamalar incelenerek tamamen yerli ihtiyaçlara uygun olarak tasarlandı. Belirli test prosedürlerinden başarıyla geçen yazılımın demo versiyonu yaklaşık bir yıl katılımcıların kullanımına sunuldu. ARAŞTIRMA TASARIM YAZILIM TEST İŞLETİME ALMA Yerli imkanlar ile gerçekleştirilen projede yazılım başarı ile geliştirildi. 1 Temmuz 2015 itibariyle Türkiye Enerji Piyasası platformlarından biri daha başarıyla hayata geçmiştir.

28 Gün İçi Piyasası na Neden İhtiyaç Duyulmaktadır? 21 Sistem ve Piyasa İşletmecisi Açısından Piyasa Katılımcısı Açısından İletim sisteminin güvenliğine yaptığı katkı Dengesizlik ve talimat miktarında azalma Piyasalardaki likiditenin artması İlave ticaret imkanı GÖP te maksimum 36 saate varan fark Öngörülemeyen nedenlerle oluşan dengesizliği gerçek zamana daha yakın giderme

29 GİP Saatlik Teklif Kontrat Alış Miktarı (Lot) Alış Fiyatı (TL/MWh) PH Saatlik Teklif Enerji miktarları Lot (0,1 MWh) olarak girilir. Bir saatten oluşan ve bölünebilen tekliflerdir. Önce girilen teklif önceliklidir. En iyi satış teklifi; fiyatı en düşük olan tekliftir. En iyi alış teklifi; fiyatı en yüksek olan tekliftir. PH : Power Hour 16 Haziran 2015-Saat 01:00 ifade eder.

30 GİP İstatistikleri 23 MWh GİP Aylık Eşleşme Miktarı (MWh) Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık

31 Dengeleme Güç Piyasası (DGP) 24

32 DENGELEME GÜÇ PİYASASI (DGP) 25 Dengeleme Güç Piyasası TEİAŞ tarafından işletilmektedir. Gerçek zamanlı dengeleme; yan hizmetler ve dengeleme güç piyasasından oluşur. Bağımsız olarak 15 dk. içerisinde asgari 10 MW yük alabilen veya yük atabilen dengeleme birimleri DGP ye katılmakla yükümlüdür. Gün Öncesi Piyasası ile Sistem İşletmecisi ne (MYTM) her ne kadar üretim ve tüketim miktarları dengelenmiş bir piyasa sunulmuş olsa da gerçek zamanda sapmalar olmaktadır. Örneğin, bir santralin arızadan dolayı devre harici olması veya büyük bir tüketim tesisinin bir anda çalışmaya başlaması/çalışmayı durdurması dengeyi bozmaktadır, bu durumda MYTM dengeyi sağlamak için Dengeleme Güç Piyasası na sunulmuş teklifleri kullanarak, sistem dengesini sağlamaya çalışmaktadır.

33 PTF & SMF ARASINDAKİ İLİŞKİ YAL ve YAT teklifleri ilgili saatin Piyasa Takas Fiyatından başlar Gün Öncesi Piyasası Fiyat Belirleme TL/MWh Dengeleme Güç Piyasası Fiyat Belirleme TL/MWh Talep Arz Piyasa Takas Fiyatı PTF Yük Atma Teklifi SMF Yük Alma Teklifi Miktar Lot MWh

34 Uzlaştırma 27

35 Uzlaştırma Nedir? 34 Uzlaştırma, gün öncesi piyasası, gün içi piyasası, dengeleme güç piyasası ve enerji dengesizliğinden doğan alacak ve borç miktarlarının hesaplanmasını kapsar. Piyasa İşletmecisi (EPİAŞ) tarafından hızlı, güvenilir ve şeffaf bir şekilde gerçekleştirilir. Piyasa İşletmecisi nin, toptan elektrik piyasası adına yaptığı bu işlemlerden kâr veya zarar etmemesi esastır.

36 Uzlaştırma Bölümleri Nelerdir? 35 GÖP Fiyatları, Katılımcıların GÖP eşleşme miktarları, eşleşme fiyatları Katılımcılar tarafından bildirilen ikili anlaşma miktarlarını Tahmin edilen enerji üretim/tüketimi ile gerçekleşen üretim/tüketim miktarları Piyasa Katılımcıları Katılımcıların GİP eşleşme miktarları ve eşleşme fiyatları YEKDEM Uzlaştırması DGP Fiyatları, Katılımcı YAL/YAT Miktarları ve Fiyatları Merkezi Uzlaştırma Bankası

37 Enerji Dengesizliklerinin Uzlaştırması 36 Piyasa katılımcılarının Gün Öncesi Piyasasındaki Sistem Alış/Sistem Satışları, Gün İçi Piyasasındaki Sistem Alış/Sistem Satışları, Dengeleme Güç Piyasasındaki YAL/YAT ları, İkili Anlaşma Alış/Satışları ve gerçekleşen üretim/tüketim değerlerinden ne kadar saptığını gösteren miktar Enerji Dengesizlik Miktarı, bu miktar karşılığında alacaklı/borçlu olduğu tutar da Enerji Dengesizlik Tutarıdır. Aşağıdaki formüle göre hesaplanır: k l l m l n h t2 h t1 SAM t,p,u,r SSMt,p,u,r KEYATM f, d, u, r KEYALM f, d, u, r EDM f, t, u UEVM f, t, bu, UEÇM f, t, bu, UEİAM f, t, u GİPM f,t,u ÖEDM p, u b 1 p 1 EDT f p 1 r 1 p 1 r 1 d 1 r 1 d 1 r 1 n EDM f, t, u( ) max( SGÖF t, u, SMFt, u) (1 k) EDMf, t, u( ) min( SGÖF t, u, SMFt, u) (1 l) m t 1 u 1 NOT: tarihinden itibaren k ve l katsayıları 0,03 olarak alınmaktadır.

38 Uzlaştırma Bölümleri Nelerdir? 37 Gün Öncesi Piyasası Uzlaştırması Gün İçi Piyasası Uzlaştırması Dengeleme Güç Piyasası Uzlaştırması Enerji Dengesizlikleri Uzlaştırması YEKDEM Uzlaştırması Günlük Günlük Aylık Aylık Aylık Her bir saatte yapılan ticaret için uzlaştırma yapılır. İşlemler avans tutarına yansıtılır ve faturada ödenmiş avans olarak kabul edilir. Her bir saatte yapılan ticaret için uzlaştırma yapılır. İşlemler avans tutarına yansıtılır ve faturada ödenmiş avans olarak kabul edilir. Dengeleme Güç Piyasasında yapılan ticari işlemlerin sonucu uzlaştırma gerçekleştirilir. Uzlaştırma aylık faturaya yansıtılır. Yapılan tüm ticari işlemlerin sonucu (alış/satış) uzlaştırma gerçekleştirilir. Uzlaştırma aylık faturaya yansıtılır. YEKDEM katılımcıları ve tedarikçiler için YEKDEM kapsamında yapılan üretim karşılığı bedel ve maliyet hesaplaması yapılır. Uzlaştırma aylık faturaya yansıtılır.

39 Uzlaştırma Süreçleri (GÖP) 38 Teklif girişi sonrası, tekliflerin, teminat durumunun kontrolü İtirazların değerlendirilmesi Avans ödemelerinin Merkezi uzlaştırma bankasına (TAKASBANK) ve piyasa katılımcılarına duyurulması Uzlaştırma sonucu duyurulan avansların Piyasa İşletmecisi tarafıdan son ödeme saati 12:30 13:00 13:30 13:50 14:00 14:30 (D+1) 15:00 (D+1) 17:00 Gün Öncesi Piyasası Teklif Girişi Bitiş Saati PTF nin katılımcılara duyurulması Eşleşen Miktarların ve fiyatların katılımcılara duyurulması ve ticari işlem onaylarına itiraz edilebilme süreci Nihai eşleştirme miktar ve fiyatlarına göre uzlaştırma ve teminat hesaplama işleminin gerçekleştirilmesi Uzlaştırma sonucu duyurulan avansların Piyasa katılımcıları tarafıdan son ödeme saati

40 Uzlaştırma Süreçleri 39 Okunan Sayaç Değerlerinin Piyasa İşletmecisine Bildirilmesi Nihai uzlaştırma bildiriminin PYS aracılığı ile Piyasa Katılımcılarına Duyurulması İtirazlarda Dikkate Alınarak Faturaya Esas Tutarların Belirlenmesi 1. Gün 6. Gün 10. Gün 11. Gün 12. Gün 15. Gün Ön uzlaştırma bildiriminin PYS aracılığı ile piyasa katılımcılarına duyurulması Veriş-Çekiş Değerlerinin Kontrol Edilmesi ve Gerekli İtiraz/Düzeltme Başvuruların Yapılması

41 Uzlaştırma Süreçleri (Fatura) 40 Faturaya esas uzlaştırma bildirimi Piyasa katılımcılarının fatura ödemelerine ilişkin son günü Piyasa İşletmecisinin fatura ödemelerine ilişkin son günü 15. Gün (D) D+ 6. İş Günü D+ 7. İş Günü Faturaya Esas Uzlaştırma Bildirimine Göre Fatura Düzenlenmesi

42 Şeffaflık Platformu 14 Mart 2016 tarihinde Şeffaflık Platformunun Beta sürümü açılmıştır. Enerji piyasası tarafları arasında fırsat eşitliğinin sağlanması, bilgi asimetrisinin önlenmesi, doğru referans fiyatın oluşması hususları enerji piyasası unsurlarının her yönü ile gelişmesine olanak sağlayacaktır. EPİAŞ, rekabetçi bir enerji piyasasının temini için taraflar arasında ayrım gözetmeksizin şeffaf ve güvenilir bir şekilde işletmekle sorumludur. 1 Nisan 2016 tarihinden itibaren her gün şeffaflık platformunda Gün Öncesi Piyasası nda belirlenen piyasa takas fiyatları Kesinleşmemiş PTF olarak yayınlanmaktadır. Ayrıca, piyasa katılımcıları web sitesinden günlük bülten kısmından hazırlanan günlük raporlara ulaşabilmektedirler. 38 Efektif kullanım ve kullanıcı dostu

43 Kurulması Planlanan Piyasalar 42 PAYDAŞLAR Doğal Gaz Günlük gaz ticaretinin gerçekleştirilmesine imkan tanıyacak Gün Ertesi Piyasası ile dengelemeye ilişkin Dengeleme Gazı Piyasası kurulması çalışmalarına başlanmıştır. Beyaz Sertifika Enerji verimliliğini ve karbon salınımını azaltmayı teşvik etmek amacıyla, enerji tasarrufu karşılığında verilen belgedir. KURUMLAR EPİAŞ ENERJİ ŞİRKETLERİ TÜKETİCİLER Karbon Kyoto Protokolü uyarınca karbon salınımına ilişkin sektör ve ülke bazında kotalar konularak, bu kotaları aşan tarafların, kotalarının altında salınım yapan taraflardan kotalarını satın alması böylece salınım azaltanların ödüllendirilmesini, fazla salınım yapanların cezalandırılmasını teşvik ederek Dünya çapında sera gazı salınımını azaltmayı amaçlayan piyasadır. Yeşil Sertifika Yenilenebilir enerji kaynaklarından üretilen elektriğe birim başına (örneğin bir MW için bir sertifika) verilen belgedir. Üretilen elektriğin kaynağının ifşasını mümkün kılan, yenilenebilir kaynaktan elektrik üretenleri destekleyebilecek ve borsa içinde veya dışında ticareti yapılabilen belgedir.

44 kwh SERBEST TÜKETİCİ PORTALI OCAK 2018 itibariyle adet ST Yıllar İtibarı ile Serbest Tüketici Limiti Yıllar Yekdem kurulu güç artışı ve dolar kuru tedarik piyasasını etkiledi

45 Yeşil Sertifika 40 Dünyanın birçok ülkesi yeşil sertifika sistemini kullanmakta olup, uluslararası piyasalarda sertifika alım satımı yapabilmekte, böylece son kullanıcıya kullandığı elektriğin kaynağını seçme imkanı sağlamaktadır. Türkiye de böyle bir sistemin kurulması yenilenebilir enerji üretimini artırmak açısından büyük önem arz etmektedir. EPİAŞ olarak bu konuda çalışmalar yapmaktayız. Elektrik Piyasası Yeşil Sertifika

46 GÖNÜLLÜ YEŞİL SERTİFİKA SİSTEMİ 4 5 ABD-EPA (United States Environmental Protection Agency) Green Power Partnership (GPP) programı Gönüllü olarak Yenilenebilir Enerji Sertifikalarını - Renewable Energy Certificates (REC) kullanan firmalar kamuoyuna duyurulmaktadır. Gönüllü sertifikalardan yararlanan tüketiciler evsel tüketiciler olabildiği gibi büyük şirketler de olabilmektedir. Bu sertifikalardan gönüllü olarak yararlanan şirketler kendi müşterilerine karşı pozitif bir imaj sergileyerek tüketici piyasasında daha fazla talep görme imkânına sahip olabilmektedirler. 90 lı yılların başlarında az sayıda tedarikçinin müşterilerine yeşil enerji satın alma seçeneği koymasıyla başlayan gönüllü market piyasası 2013 yılında 62 TWh lik bir rakama ulaşmıştır. Bu da ABD deki elektrik satışının % 1,7 sini temsil etmektedir. Yeşil enerji satışları 2013 yılında % 27 oranında artış göstermiştir (Heeter, Belyeu ve Kuskova- Burns 2014).

47 TALEP TARAFI 41

48 Doğalgaz Piyasası 42 Gün öncesi piyasası ve dengeleme gazı piyasası oluşturulması ile ilgili çalışmalar devam etmektedir. Doğal gaz Gün Öncesi Piyasası kurulumuna yönelik piyasa mekanizması oluşturulması ve dizaynı, taslak mevzuatının yazılması ve yazılımının yapılması hususları gerçekleştirilmektedir. Doğal gaz Gün Öncesi Piyasası nın Eylül etmektedir tarihinde kullanıma açılacak şekilde çalışmalar devam

49 Piyasa İzleme 43 Piyasa İzleme; Piyasalarda rekabetin etkin bir şekilde geliştirilmesi ve korunması, piyasa düzenlenmelerine uyulmasını sağlayan bir gözetim mekanizmasıdır. Piyasa İzleme mekanizmasının bağımsız komiteler tarafından yürütülmesi; İzleme mekanizmasında şeffaflığın temin edilmesi Piyasa katılımcılarına güven tesis edilmesi açışından önemlidir. REMIT (Regulation on Wholesale Energy Market Integrity and Transparency) Düzenlemesi Madde 7.1 verilen tanım Enerji ürünlerinin ticaretinde içeriden alınan bilgi ve piyasa manipülasyonuna dayalı alım satım işlemlerinin tespit edilmesi ve engellenmesi

50 Piyasa İzleme 44 REMIT kapsamında piyasa bozucu faaliyetler kapsamında değerlendirilen durumlar Madde 3; İçeriden Alınan Bilgiye Dayalı Ticaret Madde 5; Piyasa Manipülasyonu Madde 4; İçeriden Alınan Bilgilerin Yayınlanması Yükümlülüğü Diğer Durumlar; Madde 8; Veri Toplanması, Madde 9 Piyasa Katılımcılarını Tescili, Madde 15; Profesyonel olarak İşlemleri Düzenleyen Kişilerin Yükümlülükleri ACER (Agency for the Cooperation of Energy Regulators) Kuruluş Düzenlemesi 13. Madde kapsamında elektrik ve gaz piyasalarının izlenmesi Elektrik ve gaz perakende satış fiyatlarını incelenmesi Elektrik ve gaz piyasalarındaki şüpheli davranışların ulusal düzenleyici kurumlara bildirilmesi

51 EPİAŞ-Piyasa İzleme Usul ve Esasları (TASLAK) 45 Piyasa İzleme Usul ve Esasları taslağında hüküm altına alınmış olan başlıca tanımlar: Bilgi Suistimali İçsel Bilgi Piyasa Bozucu Eylem Piyasa Dolandırıcılığı Şüpheli İşlem Piyasa Manipulasyonu

52 2018 Piyasa Hareketleri 51 TETAŞ ın Yerli Kömür Yakıtlı Santrallerden Elektrik Alımı Yerli kömür yakıtlı santrallerden elektrik alımlarında, TETAŞ ın yapacağı alım dönemi 2024 yılına kadar devam edecek, alım fiyatı ise 2018 yılı birinci çeyreği için MWh başına 201,35 TL olarak belirlendi ve bu fiyat çeyreklik ÜFE ve TÜFE rakamlarına göre güncellenecek. Rüzgâr santrali bağlantı kapasite tahsisi ihalelerinde eksi fiyat teklifleri Haziran 2017 tarihinde 11 bölge 710 MW Aralık 2017 tarihinde 32 bölge MW lık bağlantı kapasitesi TEİAŞ tarafından tahsis edildi. Ürettiği elektriği şebekeye en ucuz fiyattan verecek olanların kazandığı bu ihalelerde çok sayıda firma tarafından eksi fiyat teklif edildi. Yani, lisans süresinin ilk 10 yılı boyunca üretecekleri elektriği piyasa takas fiyatı nın altında bir fiyattan satmaya razı oldular. Bu gelişme, önümüzdeki yıllarda elektrik piyasasının hangi yöne doğru gideceği bakımından önemli

53 2018 Piyasa Hareketleri 52 Son kaynak tedarik tarifesi Son Kaynak Tarifesinin Düzenlenmesi Hakkında Tebliğ i Resmi Gazete de yayımlayarak yürürlüğe girdi Tebliğ ile birlikte 2018 yılında yıllık tüketimi 50 milyon kwh ve üzeri olan sanayiciler gibi yüksek tüketimli tüketicileri kapsamakta. Kapasite Mekanizmasının Devreye Girmesi Elektrikte arz ve sistem güvenliğini sağlayıp korumaya ve geliştirmeye yönelik kapasite mekanizması başlayacak.. Uzun vadede yeterli kurulu güç ve yedek kapasitenin oluşturulması hedefleniyor Mekanizma sadece belirli kriterlere uyan santralleri kapsamakla birlikte mekanizmaya dahil olan santrallerin finansmanlarına destek niteliği taşıyor. Öncelik yerli kaynak kullanan ve 10 yaşından genç santraller

54 2018 Piyasa Hareketleri 53 Biten Yap İşlet/Yap İşlet Devret Kontratları TETAŞ ile sözleşme süresi biten Yİ-YİD modelli santrallerin imzaladığı mevcut kontratı bitmesi. İlgili santrallerin bir kısmı EÜAŞ a devredilecekken bir kısmı da serbest piyasa koşullarına geçmesi.. BOTAŞ ın Elektrik Üretim Santrallerine Uygulayacağı Gaz Tedarik Politikası Aralık ayı itibariyle BOTAŞ tarife sistemini değiştirerek elektrik üretim santrallerine tedarik ettiği gazın fiyatını artırdı. Buna ek olarak santrallere sağlayacağı gazın fiyatını kademeli olarak artırması.

55 2018 Piyasa Hareketleri 54 Organize Doğal Gaz Piyasasının Kurulması 2017 yılında yayınlanan Organize Toptan Doğal Gaz Satış Piyasası Yönetmeliği ve ilgili piyasa için yayınlanan işletim usul ve esasları ile birlikte 2018 yılının Eylül ayında EPİAŞ ın kontrolünde bir doğal gaz piyasasının devreye girmesi bekleniyor. Uzun vadede de, doğal gaz piyasalarının işlevsel hale gelmesi ve elektrik piyasaları ile entegrasyonun sağlanması. Doğal Gaz Sektörü Altyapı Yatırımları Doğal gaz piyasalarının yanında doğal gaz altyapısında da önümüzdeki dönemde oldukça önemli projeler öne Hatay-Dörtyol da bir FSRU tesisinin devreye girmesi Türkiye nin 3. FSRU tesisinin ise 2018 yılında Çanakkale Saros da devreye alınması öngörülüyor. FSRU tesislerinin yanında, hem Marmara Ereğlisi hem de Aliağa da bulunan LNG tesislerinin günlük gazlaştırma kapasitelerinin artırılması ve Tuz Gölü gaz deposu tesisinin depolama kapasitesinin artırılması 2018 yılında beklenen gelişmeler arasında. Azerbaycan ın Şah Deniz-2 sahasından çıkarılacak doğal gazı Türkiye ye taşıyacak olan TANAP boru hattının birinci fazının 2018 yılında tamamlanması ve 2021 yılında tam kapasiteye ulaşması bekleniyor.

56 2018 Piyasa Hareketleri 55 YEKA ve Yenilenebilir Kapasite İhaleleri Yerli ve yenilenebilir enerjiye öncelik verilmesi kapsamında ise 2018 yılında Eskişehir Alpu linyit rezerv alanı için ihale yapılması. Henüz bir takvim açıklanmamış olsa da rüzgâr ya da güneş YEKA ihalesinin yapılması da 2018 yılında muhtemel gözüküyor. Lisansız projeler için sistem kullanım bedelinin artması 2020 sonra YEKDEM? Yeşil sertifika Akıllı şehir, akıllı şebeke, blockchain, big data..

57 Dünya Piyasaları 5 6 ALMANYA, FRANSA, İSVİÇRE ve AVUSTURYA EPEX SPOT Avrupa Enerji Borsası; EPEX SPOT SE ve iştirakleri Avrupa elektrik tüketiminin %50'sine tekabül eden piyasalardan Almanya, Fransa, Birleşik Krallık, Hollanda, Belçika, Avusturya, İsviçre ve Lüksemburg için spot elektrik piyasalarını işletmektedir.

58 Dünya Piyasaları 5 7 İSVEÇ, NORVEÇ, DANİMARKA ve FİNLANDİYA NORD POOL SPOT Norveç elektrik piyasasını düzenleyen ve faaliyete geçiren ilk kuzey ülkesi olma özelliğine sahiptir da çıkarmış olduğu enerji yasası diğer kuzey ülkerinin de temel aldığı bir düzenleme olmuştur yılında İskandinavya ülkelerinde yürürlüğe konulan enerji yasası ile enerji piyasasında libarelleşmenin temelleri atılmış ve 1991 yılında Norveç Parlamentosu nda elektrik enerjisi ticareti için alınan kararın akabinde, 1993 yılında Statnett Marked Nordik tarafından işletilen spot elektrik piyasası işlemlere açılmıştır yılına gelindiğinde Norveç ve İsveç ortak bir elektrik piyasası kurma hususunda mutabık kalmış ve bu mutabakat sonucu olarak Statnett Marked Nordik faaliyet alanını İsveç i de içine alacak şekilde genişleterek, Nord Pool Spot ASA adını almıştır. Daha sonra sırasıyla 1998 yılında Finlandiya, 2000 yılında ise Danimarka Nord Pool ASA ya katılmıştır.

59 Dünya Piyasaları Spot Piyasa Verileri 5 8

60 Faydalı Linkler 51

61 TEŞEKKÜRLER